Этология: негізгі ұғымдар мен түсініктер

I. Кіріспе
Мінез.қылық және жүйке жүйесі
II. Негізгі бөлім
Этология: негізгі ұғымдар мен түсініктер
1. Этология ғылымы туралы түсінік.
2. Этология ғылымының негізі
3. Этология ғылымының негізгі әдістері
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиет

Мінез-қылық және жүйке жүйесі
Жануарлардың мінез-қылығы тіршілік әрекетіне тікелей байланысты. Тіршілік әрекеті жануарлардың даму деңгейіне қарай күрделене түсетіні мәлім. Өзін қорекпен, жылумен, ауамен, жарықпен, қамтамасыз ету, жауларынан өзін қорғау, ал ұрпағына қамқорлық жасайтын жануарлардың ұрпақтарын сақтап, қорғап, баулып өсіруі – өте күрделі құбылыс.
Міне, кірпікшелі кебісше жай ғана қозғалып жүр. Ол жүрген бір тамшы судың қасына тамызылған тамшыны ішінде таяқша бактериялары көп тамшымен қосып едік, кірпікшелі кебісшелер көрші тамшыға қарай ағылып өте бастады. Бұл нені білдіреді? Кірпікшелі кебісшенің өзіне қажет қоректің жақын маңда бар екенін сезінетінін, тіпті оның қай жақта екенін дәл табатынын еске түсіріңдер. Бұл сияқты сыртқы орта жағдайларын сезіну үшін, оған жауап ретінде дене (жасуша) сыртындағы мыңдаған кірпікшелерді бір мезгілде толқытып, олардың жұмысын қажетті бағытқа денені бұрып қозғалатындай етіп үйлестіру үшін ерекше тетік керек. Кірпікшелі кебісшенің денесіндегі (жасушасындағы) сондай үйлесімді сезімталдық қызметті арнайы талшықтар атқарады. Бұл талшықтар жасушаның (дененің) алдыңғы бөлігінен басталып, бүкіл кірпікшелерге тарамдалады.
Ішек қуыстыларда шын мәнісіндегі жүйке жүйесі жоқ. Жүйке жасушалары бір-бірімен тармақталған өсінділер арқылы жанасып, жүйке торын ғана құрайды. Гидраның жүйке торының бір тарамдары қозуды қабылдайтын жасушаларға, екіншілер жиырылғыш жасушаларға барады. Гидраның сырттан болатын әсерге жауабы тітіркендіргіштің әсер ету күшіне байланысты. Бір қармалауышына инемен әлсіз ғана түртіп әсер етсе, сол қармалауышы ғана жиырылады. Тек қаттырақ шаншып, әсер етсе ғана барлық қармалауыштары денесі жиырылып, домаланып қалады (1-сурет).
Бунақденелілерде, өрмекшілерде, шаяндарда, ұлуларда, буылтық құрттарда жоғары деңгейде орталықтанған жүйке жүйесі бар.

1. Т.Несіпбаев «Жануарлар физиологиясы». Алматы 2012, 640-644 б.
2. https://kk.wikipedia.org/wiki/Этология
3. http://tezister.net/index.php?newsid=12656&news_page=2
4. http://okymaterialdari.com/index.php?newsid=225253&news;_ page=3

Пән: Ветеринария
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

Этология: негізгі ұғымдар мен түсініктер

Жоспар
I. Кіріспе
Мінез-қылық және жүйке жүйесі
II. Негізгі бөлім
Этология: негізгі ұғымдар мен түсініктер
1. Этология ғылымы туралы түсінік.
2. Этология ғылымының негізі
3. Этология ғылымының негізгі әдістері
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиет

Кіріспе
Мінез-қылық және жүйке жүйесі
Жануарлардың мінез-қылығы тіршілік әрекетіне тікелей байланысты. Тіршілік әрекеті жануарлардың даму деңгейіне қарай күрделене түсетіні мәлім. Өзін қорекпен, жылумен, ауамен, жарықпен, қамтамасыз ету, жауларынан өзін қорғау, ал ұрпағына қамқорлық жасайтын жануарлардың ұрпақтарын сақтап, қорғап, баулып өсіруі - өте күрделі құбылыс.
Міне, кірпікшелі кебісше жай ғана қозғалып жүр. Ол жүрген бір тамшы судың қасына тамызылған тамшыны ішінде таяқша бактериялары көп тамшымен қосып едік, кірпікшелі кебісшелер көрші тамшыға қарай ағылып өте бастады. Бұл нені білдіреді? Кірпікшелі кебісшенің өзіне қажет қоректің жақын маңда бар екенін сезінетінін, тіпті оның қай жақта екенін дәл табатынын еске түсіріңдер. Бұл сияқты сыртқы орта жағдайларын сезіну үшін, оған жауап ретінде дене (жасуша) сыртындағы мыңдаған кірпікшелерді бір мезгілде толқытып, олардың жұмысын қажетті бағытқа денені бұрып қозғалатындай етіп үйлестіру үшін ерекше тетік керек. Кірпікшелі кебісшенің денесіндегі (жасушасындағы) сондай үйлесімді сезімталдық қызметті арнайы талшықтар атқарады. Бұл талшықтар жасушаның (дененің) алдыңғы бөлігінен басталып, бүкіл кірпікшелерге тарамдалады.
Ішек қуыстыларда шын мәнісіндегі жүйке жүйесі жоқ. Жүйке жасушалары бір-бірімен тармақталған өсінділер арқылы жанасып, жүйке торын ғана құрайды. Гидраның жүйке торының бір тарамдары қозуды қабылдайтын жасушаларға, екіншілер жиырылғыш жасушаларға барады. Гидраның сырттан болатын әсерге жауабы тітіркендіргіштің әсер ету күшіне байланысты. Бір қармалауышына инемен әлсіз ғана түртіп әсер етсе, сол қармалауышы ғана жиырылады. Тек қаттырақ шаншып, әсер етсе ғана барлық қармалауыштары денесі жиырылып, домаланып қалады (1-сурет).
Бунақденелілерде, өрмекшілерде, шаяндарда, ұлуларда, буылтық құрттарда жоғары деңгейде орталықтанған жүйке жүйесі бар.
1-сурет. Гидраның жүйке
торы және тітіркендіргіштігі.
Мысалы, шұбалшаңның жүйке жүйесі бір жұп жұтқыншақ үсті, бір жұп жұтқыншақ асты жүйке түйіндерінен және құрсақ жүйке тізбегінен тұрады. Бұл тізбек асқорыту жүйесінің астымен денені бойлай созылып жатады. Мұны құрсақ жүйке тізбегі дейді. Жұтқыншақ асты, жұтқыншақ үсті жүйке түйіндері бір-бірімен сақина тәрізденіп байланысады. Бұл түйіндерді ми деп те атайды. Сырттан болатын әр түрлі әсерді қабылдап, ажыратып, оған берілуге тиісті жауап жайындағы бұйрық осы түйіндер арқылы құрсақ тізбектеріне беріледі. Құрт зиянды әсері бар кедергілерді айналып өтеді, пайдалыларына (ылғал, қорек) қарай бұрылады.
Ағзаның тітіркендіргішке жүйке жүйесі арқылы қайтарған жауабын рефлекс дейді.
Ал өрмекшілер мен бунақденелілердің жүйке жүйесі денедегі орналасуы мен құрылысы жағынан шұбалшаңның жүйке жүйесімен ұқсас; ерекшелігі: құрсақ жүйке тізбегіндегі түйіндерінің саны аз, оның есесіне жүйке түйіндері, әсересе жұтқыншақ үсті, жұтқыншақ асты түйіндері жақсы дамыған.
Шаяндардың, ұлулардың жүйке жүйесі негізінен осы жәндіктердің жүйке жүйесіне ұқсас.
Балықтардан бастап жүйке жүйесі ми және жұлын болып екі ірі бөлімнен тұрады (2-сурет). Ми бассүйектің ішінде орналасқан. Ол бес бөлімнен тұрады: алдыңғы ми, аралық ми, ортаңғы ми, мишық, сопақша ми (3-сурет). Сопақша ми омыртқа жотасының өзегінде орналасқан жұлынмен жалғасады. Ми мен жұлын көптеген жүйке тармақтары арқылы балық денесінің барлық мүшелерімен байланысады.

Жүйке тармақтары
3-сурет. Балық пен бақаның жүйке жүйесі.
Балықтың мінез-қылығында шартсыз және шартты рефлекстер білінеді. Балық уылдырықтан шығып, өздігінен тіршілік ете бастағанда жемін іздеп, тауып жейді. Бұны оған ешкім үйреткен жоқ. Бұл туа пайда болған шартсыз рефлекс. Егер аквариумдағы шабақтарды әуелі шам жағып, содан кейін аквариумның бір бұрышына жем тастаса, шабақтар ол жемді бірден көреді де, келіп жей бастайды. Осылай 2-3 рет қоректендіріп, келесіде жем тастамай-ақ тек шам жанса, олар сол бұрышқа жүзіп келіп, жиналып жем іздейді. Мұны шартты немесе жүре пайда болған рефлекс дейді.
Балықтардың мінез-қылығы өте күрделі, олар шартты және шартсыз рефлекстер арқылы айналадағы орта жағдайларын жақсы бағдарлап, соған сәйкес жауап қайтарады. Балық миының біршама жақсы дамуы сезім мүшелерінің де жетілуіне әсер еткен. Оның екі көзі бар. Көзі бұлшықеттер арқылы жоғары, төмен, алға, артқа қимылдап, төңірегін толық көре алады. Бастың алдыңғы жағындағы екі танау тесігі арқылы иісті сезеді. Аузында, бүкіл денесінің сыртында сезімтал жасушалар көп болғандықтан дәмді, жолында кездесетін кедергілерді, т. б. жақсы ажыратады. Мұрты сипап сезу қызметін атқарады. Балықтың есту мүшесі бассүйектің ішінде болады, сырттай қарағанда байқалмайды. Ол қатты дыбысты естиді.
Балықтардың бәрінде ерекше мүше - бүйір сызығы болады. Бүйір сызығы су ағынының бағытын, күшін, сүңгу тереңдігін сезінуге мүмкіндік береді. Осы мүше арқылы су астындағы кедергілерді түйсініп, олардан айналып өтеді.
Қосмекенділердің жүйке жүйесінің (3-сурет) құрылысы, бөлімдері жағынан балықтікімен бірдей, тек әр бөлімнің мөлшерінде ғана аздаған ерекшелігі болады. Мысалы, қосмекенділердің біркелкі ғана қимылдауы мишықтың нашар жетілгендігінен. Бірақ алдыңғы миы оң және ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.