Ш.А.Амонашвилидің педагогикалық көзқарастары
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1.Ізгілік . тұлғалық педагогикасының негізгі идеялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
а) Мұғалімнің, оқушының ізгілігі түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
ә) Білім берудің ізгілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
2.2.Ізгілік педагогикасының тарихи негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
2.3.Ш.А.Амонашвили . ізгілік педагогикасының идеясын дамытушы ... ... ... ... ... ... ... 22
2.4.Ізгілікті білім беруді үйрену тәжірибелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
а) педагогикалық практикадан ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..45
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 46
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1.Ізгілік . тұлғалық педагогикасының негізгі идеялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
а) Мұғалімнің, оқушының ізгілігі түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
ә) Білім берудің ізгілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
2.2.Ізгілік педагогикасының тарихи негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
2.3.Ш.А.Амонашвили . ізгілік педагогикасының идеясын дамытушы ... ... ... ... ... ... ... 22
2.4.Ізгілікті білім беруді үйрену тәжірибелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
а) педагогикалық практикадан ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..45
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 46
Қазақстан Республикасында болып жатқан саяси-әлеуметтік, экономикалық өзгерістер білім беру жүйесін өзгеше құруды талап етуде. Әсіресе, білім беру саласында ізгілендіру, демократияландыру үрдістері жүріп жатқан кезде, білім мазмұнын ұлттық ерекшеліктер негізінде құру, өсіп келе жатқан жас ұрпақты рухи биік, саналы, патриоттық сезімі жоғары тұлға етіп тәрбиелеу қажеттігі туындап отыр.
Қазіргі кезде білім берудің гуманитарлық парадигмасына көп көңіл бөлінуде, бұл арада басты назар – бала тұлғасында. Мұндағы педагoгикалық прoцестің мақсаты «... адамды қалыптастырмастан, тіпті тәрбиелеместен, oны қoлдау, дамыту қажет және oның бoйында өзіндік тұлғалық бейнесінің қалыптасуына, адамдармен, табиғатпен, мәдениетпен, өркениетпен диалoгтық және қауіпсіз өзара қарым-қатынасында қажет өзіндік іске асыру, өзіндік реттеу, өзін-өзі қoрғау, өзіндік тәрбие механизмдерінің негізін қалау қажет» 5. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігінде: «Гуманизм (ізгілік) адамға деген ізгі ниет, сүйіспеншілікпен қарайтын адамгершілік қасиет» ретінде қарастырылады. Ал, «Гуманитарлық» ұғымы «.. халықтың мәдениеті мен тарихын терең зерттеуге бейім қоғамдық ғылымға қатысты ғылым» болып табылады. 6.
Философиялық сөздіктегі [1996] анықтамада: «Гуманизм – адамның қадір-қасиеті мен құқығын құрметтеуді, оның жеке тұлға ретіндегі адамның игілігіне, оның жан-жақты дамуына, адам үшін қолайлы қоғамдық өмір жағдайын жасаған қамқорлықты білдіретін көзқарастың жиынтығы», - деп тұжырымдалған.
Педагогика және психология қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігінде: «гуманизм (лат-gumanus – адамгершілік) – дүниетаным үдерісі. Оның негізінде адамның мүмкіншілігінің шексіздігіне өзін-өзі дамыту қабілетіне деген сенімі мен ерік бостандығын, абыройын қорғау, адамның бақытқа жету жолындағы құқығы мен оның барлық сұраныстарын қамтамасыз ету қоғамның түпкілікті мақсаты мен мұраты жатады» - деп анықтама берген. Гумандық ұғымын сипаттауда ғылымдар арасында бірізділік көрінісі кездесе бермейді. Бұл салалық ғылымдарға ғана қатысты емес, түрлі дәуірдегі түрлі көзқарастарға да тән. Сондай-ақ гуманизм адамға деген ізгі ниет, сүйіспеншілікпен қарайтын адамгершілік қасиет ретінде қарастырылса, қазақ тілінің түсіндірме сөздігінде «ізгі – адал, ақ, игі», «ізгілік – жақсылық, адалдық, игілік» деген мағына беретіндігі жөнінде айтылады. Қ.Т.Әтемова, М.Ералиева, Г.Ерғалиева, т.б. ғылыми-зерттеу еңбектерінде «ізгі», «ізгілік», «ізгілендіру», «гуманизм» т.б. ұғымдарға қатысты зерттеулер көрініс тапқан.
«Гуманизм» ұғымы көне түркі әлемінде «жәуанмәртлік» термині аясында қарастырылып келгенін байқадық. «Жәуанмәртлік» ұғымы парсы халқының «жувонмард» сөзінен шыққан «жувон» - жігіт, ал «мард» - жомарттықты, қайырымдылық пен кішіпейілділікті, яғни ұнамды қасиеттер жиынтығын білдіреді.
Бұл бағытта А.А.Бейсенбаева, Ж.Таубалдиева, т.б. педагог-ғалымдар зерттеу жұмыстарын жүргізді. Сондай-ақ аталған мәселе бағытын зерделеу мен оны оқытуда «гумандық педагогика» жөніндегі ойлар туындауда. «Гуманистік педагогика» ұғымы жөнінде педагогикалық еңбектерде түрліше беріледі. Мәселен, мұғалімдер мен жалпы білім беретін мекеме басшыларына арналған психологиялық-педагогикалық сөздікте: «Гуманистік педагогика АҚШ-та ХХ ғасырдың 60-жылдары гуманистік психологиялық идеяны педагогикалық іске асырушы ретінде туындаған тәрбие теориясы мен практикасындағы заманауи бағыт» ретінде анықталады.
Қазіргі кезде білім берудің гуманитарлық парадигмасына көп көңіл бөлінуде, бұл арада басты назар – бала тұлғасында. Мұндағы педагoгикалық прoцестің мақсаты «... адамды қалыптастырмастан, тіпті тәрбиелеместен, oны қoлдау, дамыту қажет және oның бoйында өзіндік тұлғалық бейнесінің қалыптасуына, адамдармен, табиғатпен, мәдениетпен, өркениетпен диалoгтық және қауіпсіз өзара қарым-қатынасында қажет өзіндік іске асыру, өзіндік реттеу, өзін-өзі қoрғау, өзіндік тәрбие механизмдерінің негізін қалау қажет» 5. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігінде: «Гуманизм (ізгілік) адамға деген ізгі ниет, сүйіспеншілікпен қарайтын адамгершілік қасиет» ретінде қарастырылады. Ал, «Гуманитарлық» ұғымы «.. халықтың мәдениеті мен тарихын терең зерттеуге бейім қоғамдық ғылымға қатысты ғылым» болып табылады. 6.
Философиялық сөздіктегі [1996] анықтамада: «Гуманизм – адамның қадір-қасиеті мен құқығын құрметтеуді, оның жеке тұлға ретіндегі адамның игілігіне, оның жан-жақты дамуына, адам үшін қолайлы қоғамдық өмір жағдайын жасаған қамқорлықты білдіретін көзқарастың жиынтығы», - деп тұжырымдалған.
Педагогика және психология қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігінде: «гуманизм (лат-gumanus – адамгершілік) – дүниетаным үдерісі. Оның негізінде адамның мүмкіншілігінің шексіздігіне өзін-өзі дамыту қабілетіне деген сенімі мен ерік бостандығын, абыройын қорғау, адамның бақытқа жету жолындағы құқығы мен оның барлық сұраныстарын қамтамасыз ету қоғамның түпкілікті мақсаты мен мұраты жатады» - деп анықтама берген. Гумандық ұғымын сипаттауда ғылымдар арасында бірізділік көрінісі кездесе бермейді. Бұл салалық ғылымдарға ғана қатысты емес, түрлі дәуірдегі түрлі көзқарастарға да тән. Сондай-ақ гуманизм адамға деген ізгі ниет, сүйіспеншілікпен қарайтын адамгершілік қасиет ретінде қарастырылса, қазақ тілінің түсіндірме сөздігінде «ізгі – адал, ақ, игі», «ізгілік – жақсылық, адалдық, игілік» деген мағына беретіндігі жөнінде айтылады. Қ.Т.Әтемова, М.Ералиева, Г.Ерғалиева, т.б. ғылыми-зерттеу еңбектерінде «ізгі», «ізгілік», «ізгілендіру», «гуманизм» т.б. ұғымдарға қатысты зерттеулер көрініс тапқан.
«Гуманизм» ұғымы көне түркі әлемінде «жәуанмәртлік» термині аясында қарастырылып келгенін байқадық. «Жәуанмәртлік» ұғымы парсы халқының «жувонмард» сөзінен шыққан «жувон» - жігіт, ал «мард» - жомарттықты, қайырымдылық пен кішіпейілділікті, яғни ұнамды қасиеттер жиынтығын білдіреді.
Бұл бағытта А.А.Бейсенбаева, Ж.Таубалдиева, т.б. педагог-ғалымдар зерттеу жұмыстарын жүргізді. Сондай-ақ аталған мәселе бағытын зерделеу мен оны оқытуда «гумандық педагогика» жөніндегі ойлар туындауда. «Гуманистік педагогика» ұғымы жөнінде педагогикалық еңбектерде түрліше беріледі. Мәселен, мұғалімдер мен жалпы білім беретін мекеме басшыларына арналған психологиялық-педагогикалық сөздікте: «Гуманистік педагогика АҚШ-та ХХ ғасырдың 60-жылдары гуманистік психологиялық идеяны педагогикалық іске асырушы ретінде туындаған тәрбие теориясы мен практикасындағы заманауи бағыт» ретінде анықталады.
1. ҚР Білім туралы Заңнамасы, 2007ж. 27 шілде №319- III заңы (16-бет)
2. Назарбаев Н. Жолдау
3. Амонашвили Ш.А. // Личностногуманная основа педагогического процесса. Мн:Университет, 1990,560 с.
4. Аймауытов Ж., Қ.Жарыкбаев // Ж.Аймауытұлының психологиялық көзқарастары. Алматы: Білім,2000-33-34 б. 131. Философия сөздігі с.
5. Ш.А.Амонашвили /Как любить детей(Опыт самоанализа)
6. Амонашвили Ш.А. Педагогическая симфония. - Екатеринбург, 1993. Т. 3. с. 140.
7. Амонашвили Ш.А. Школа Жизни. - М.., 2000.
8. Амонашвили Ш.А. Размышления о гуманной педагогике. - М., 2001.
9. Амонашвили Ш.А. Как живете, дети? - М., 1977.
10. Педагогикалық энциклопедия. М. 1968
11. Жұмабаев М. Педагогика
12. C.Әбенбаев, Ж.Әбиев «Педагогика» Астана 2009
13. Беспалько В.П. Слагаемые педагогической технологии. - М., Педагогика, 1989.
14. Вентцель К.Н.: Антология гуманной педагогики. - М., 1999. с. 195—196.
15. Вернадский: Антология гуманной педагогики. - М., 2001. с. 5.
16. Выготский А.С.: Антология гуманной педагогики. - М., 1996. с. 19.
17. Корчак Я. Антология гуманной педагогики. - М., 1997. с. 39—40
18. Сухомлинский В.А. Антология гуманной педагогики. - М., 1997. с. 19.
19. Құрманалина Ш. Педагогика -Фолиант-2010
20. Қоянбаев Ж. Қоянбаев Р. Педагогика -Алм.,2007
21. Узнадзе : Антология гуманной педагогики. - М., 2000. - с. 80.
22. Френе: Антология гуманной педагогики. - М., 1997. - с. 162.
23. Шаталов В.Ф. Педагогическая проза. - М., Просвещение 1980.
2. Назарбаев Н. Жолдау
3. Амонашвили Ш.А. // Личностногуманная основа педагогического процесса. Мн:Университет, 1990,560 с.
4. Аймауытов Ж., Қ.Жарыкбаев // Ж.Аймауытұлының психологиялық көзқарастары. Алматы: Білім,2000-33-34 б. 131. Философия сөздігі с.
5. Ш.А.Амонашвили /Как любить детей(Опыт самоанализа)
6. Амонашвили Ш.А. Педагогическая симфония. - Екатеринбург, 1993. Т. 3. с. 140.
7. Амонашвили Ш.А. Школа Жизни. - М.., 2000.
8. Амонашвили Ш.А. Размышления о гуманной педагогике. - М., 2001.
9. Амонашвили Ш.А. Как живете, дети? - М., 1977.
10. Педагогикалық энциклопедия. М. 1968
11. Жұмабаев М. Педагогика
12. C.Әбенбаев, Ж.Әбиев «Педагогика» Астана 2009
13. Беспалько В.П. Слагаемые педагогической технологии. - М., Педагогика, 1989.
14. Вентцель К.Н.: Антология гуманной педагогики. - М., 1999. с. 195—196.
15. Вернадский: Антология гуманной педагогики. - М., 2001. с. 5.
16. Выготский А.С.: Антология гуманной педагогики. - М., 1996. с. 19.
17. Корчак Я. Антология гуманной педагогики. - М., 1997. с. 39—40
18. Сухомлинский В.А. Антология гуманной педагогики. - М., 1997. с. 19.
19. Құрманалина Ш. Педагогика -Фолиант-2010
20. Қоянбаев Ж. Қоянбаев Р. Педагогика -Алм.,2007
21. Узнадзе : Антология гуманной педагогики. - М., 2000. - с. 80.
22. Френе: Антология гуманной педагогики. - М., 1997. - с. 162.
23. Шаталов В.Ф. Педагогическая проза. - М., Просвещение 1980.
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қ. Дүтбаева атындағы Атырау гуманитарлық колледжі
Мектеп бөлімі
Қорғауға жіберілді _______
___2014 ж
Директордың оқу ісі жөніндегі орынбасары
Ізғалиева А.І.
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Ш.А.Амонашвилидің педагогикалық көзқарастары
Орындаған:Елемесова Гүлім 4инб топ студенті
Жетекші: Сұлтанова Ғ.Т.-педагогика пәнінің оқытушысы
Басталуы: Қыркүйек 2013ж
Аяқталуы: Сәуір 2014ж
Сақтау мерзімі:
Мазмұны
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1.Ізгілік - тұлғалық педагогикасының негізгі идеялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
а) Мұғалімнің, оқушының ізгілігі түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
ә) Білім берудің ізгілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
2.2.Ізгілік педагогикасының тарихи негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
2.3.Ш.А.Амонашвили - ізгілік педагогикасының идеясын дамытушы ... ... ... ... ... ... ... .22
2.4.Ізгілікті білім беруді үйрену тәжірибелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
а) педагогикалық практикадан ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..45
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .46
Ш.А.Амонашвили: Сабақ - күн, сабақ - достық, сабақ - қуаныш, сабақ - шығармашылық, сабақ - еңбек, сабақ - ойын, сабақ - кездесулер, сабақ - өмір. Кіріспе
Көкейкестілігі:
Қазақстан Республикасында болып жатқан саяси-әлеуметтік, экономикалық өзгерістер білім беру жүйесін өзгеше құруды талап етуде. Әсіресе, білім беру саласында ізгілендіру, демократияландыру үрдістері жүріп жатқан кезде, білім мазмұнын ұлттық ерекшеліктер негізінде құру, өсіп келе жатқан жас ұрпақты рухи биік, саналы, патриоттық сезімі жоғары тұлға етіп тәрбиелеу қажеттігі туындап отыр.
Қазіргі кезде білім берудің гуманитарлық парадигмасына көп көңіл бөлінуде, бұл арада басты назар - бала тұлғасында. Мұндағы педагoгикалық прoцестің мақсаты ... адамды қалыптастырмастан, тіпті тәрбиелеместен, oны қoлдау, дамыту қажет және oның бoйында өзіндік тұлғалық бейнесінің қалыптасуына, адамдармен, табиғатпен, мәдениетпен, өркениетпен диалoгтық және қауіпсіз өзара қарым-қатынасында қажет өзіндік іске асыру, өзіндік реттеу, өзін-өзі қoрғау, өзіндік тәрбие механизмдерінің негізін қалау қажет 5. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігінде: Гуманизм (ізгілік) адамға деген ізгі ниет, сүйіспеншілікпен қарайтын адамгершілік қасиет ретінде қарастырылады. Ал, Гуманитарлық ұғымы .. халықтың мәдениеті мен тарихын терең зерттеуге бейім қоғамдық ғылымға қатысты ғылым болып табылады. 6.
Философиялық сөздіктегі [1996] анықтамада: Гуманизм - адамның қадір-қасиеті мен құқығын құрметтеуді, оның жеке тұлға ретіндегі адамның игілігіне, оның жан-жақты дамуына, адам үшін қолайлы қоғамдық өмір жағдайын жасаған қамқорлықты білдіретін көзқарастың жиынтығы, - деп тұжырымдалған.
Педагогика және психология қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігінде: гуманизм (лат-gumanus - адамгершілік) - дүниетаным үдерісі. Оның негізінде адамның мүмкіншілігінің шексіздігіне өзін-өзі дамыту қабілетіне деген сенімі мен ерік бостандығын, абыройын қорғау, адамның бақытқа жету жолындағы құқығы мен оның барлық сұраныстарын қамтамасыз ету қоғамның түпкілікті мақсаты мен мұраты жатады - деп анықтама берген. Гумандық ұғымын сипаттауда ғылымдар арасында бірізділік көрінісі кездесе бермейді. Бұл салалық ғылымдарға ғана қатысты емес, түрлі дәуірдегі түрлі көзқарастарға да тән. Сондай-ақ гуманизм адамға деген ізгі ниет, сүйіспеншілікпен қарайтын адамгершілік қасиет ретінде қарастырылса, қазақ тілінің түсіндірме сөздігінде ізгі - адал, ақ, игі, ізгілік - жақсылық, адалдық, игілік деген мағына беретіндігі жөнінде айтылады. Қ.Т.Әтемова, М.Ералиева, Г.Ерғалиева, т.б. ғылыми-зерттеу еңбектерінде ізгі, ізгілік, ізгілендіру, гуманизм т.б. ұғымдарға қатысты зерттеулер көрініс тапқан.
Гуманизм ұғымы көне түркі әлемінде жәуанмәртлік термині аясында қарастырылып келгенін байқадық. Жәуанмәртлік ұғымы парсы халқының жувонмард сөзінен шыққан жувон - жігіт, ал мард - жомарттықты, қайырымдылық пен кішіпейілділікті, яғни ұнамды қасиеттер жиынтығын білдіреді.
Бұл бағытта А.А.Бейсенбаева, Ж.Таубалдиева, т.б. педагог-ғалымдар зерттеу жұмыстарын жүргізді. Сондай-ақ аталған мәселе бағытын зерделеу мен оны оқытуда гумандық педагогика жөніндегі ойлар туындауда. Гуманистік педагогика ұғымы жөнінде педагогикалық еңбектерде түрліше беріледі. Мәселен, мұғалімдер мен жалпы білім беретін мекеме басшыларына арналған психологиялық-педагогикалық сөздікте: Гуманистік педагогика АҚШ-та ХХ ғасырдың 60-жылдары гуманистік психологиялық идеяны педагогикалық іске асырушы ретінде туындаған тәрбие теориясы мен практикасындағы заманауи бағыт ретінде анықталады. Гуманистік педагогиканың философиялық-идеологиялық бағдары жаңа тәрбие және прогрессивизм идеяларына жақын. Гуманистік педагогиканың зейін ортасында бірегей жеке тұлға тұрады.Гуманистік педагогика - өзінің мүмкіндігі бойынша дамушы, оқу-тәрбие үдерісінде белсенді, саналы, тең құқылы қатысушы ретіндегі тәрбиеленуші мақұлдайтын ғылыми теориялар жүйесі ізгілік педагогиканың практикалық аспектісі ретінде Ш.А.Амонашвилидің, Ш.Майғаранованың еңбектерін атауға болады.Гуманистік психология жөнінде педагогикалық және психологиялық сөздікте: Гуманистік психология - психологияның ең басты пәні бірегей біртұтас жүйе болып табылатын тұлға болуға тиіс деп есептейтін бағыт. Гуманистік психологияның өкілдері шын мәнінде ол адамның асқан қажетсінулерін, адамның өзін-өзі кемелдендіруін, білім алуын, эстетиканы зерделейтін ғылым болуға тиіс деп есептеді - деп берілген. Педагогикалық еңбектерде тәрбие үдерісінде тәрбиені гуманизациялау қағидасы ретінде жеке дара да қарастырылады. Болашақ тұлғаны даярлау мазмұны ізгілік қасиеттерді қалыптастыруға мүмкіндіктерінің мол екендігін көрсетеді. Оның ішінде Өзін-өзі тану, педагогикалық және психологиялық пәндер кешенін атауға болады.
Еліміздің ертеңі бүгінгі жас ұрпақтың қолында, ал жас ұрпақтың тағдыры ұстаздардың қолында - деген Елбасы Н.Ә. Назарбаев мұғалімдердің ІІ съезінде сөйлеген сөзінде. [2, 16 б] Ал, белгілі педагог Ш.А. Амонашвили: Оқушылардың білімін арттыру, пәнге қызықтырушылығын арттыру үшін оқытуды жалпы алғанда ең бірінші оқушылардың неге қызығатынын анықтап алып, содан соң содан бастау керек, деген.[3] Сол себептен жаңа технологияларды енгізу арқылы, оқу процесінің деңгейі көтеріледі, қазіргі заман талабына сай дамыған тұлға тәрбиеленеді.
Жылдан-жылға білім беру ісі ерекше қолға алынып отыр. Мектептерде жаңа бағдарламалар, технологиялар пайдаланылып жүр. Осы жерде оның Если без сердца идёте к детям, урок не состоится. Технологии состоятся, а урок - нет.Урок - это когда ребёнок набирает света. Если вести урок без сердца, вас увидят дети, запомнят что-то, сдадут что-то, потом экзамен, вы отметки поставите, а потом они выплюнут эти знания и всё.Нужно открыть своё сердце. И ещё одна задача - воодушевить того, кто в этом нуждается. Воодушевить верой в него.Такая педагогика возможна, она реальна, и она не зависит от обстоятельств. Я есть создатель обстоятельств. Где я, там и моя педагогика - моё сердце, моё сознание деген сөздерін келтіре отырып, бүгінгі таңда жаңа педагогикалық технологиямен әуестеніп жүрген біз сияқты жастар үшін Гуманистік педагогика тетіктерін ашу және жеке тұлғаны рухани дамыту, тұлғаның рухани санасын қалыптастыру ізгілік іс-әрекетімен миллиондарға танымал болып жүрген керемет педагог - психолог Шалва Александрович Амонашвили тек жастарға ғана емес, педагогтарға, ата-аналарға, жалпы салғырт емес жандардың бәріне де үлкен бедел, көмек иесі болады деп айтсам, артық емес , осы мәселе қазіргі кезде көкейкесті мәселе деп ойлаймын.
Курстық жұмыстың мақсаты
Курстық жұмысымды жазуда Ұстаз-новатор, ынтымақтастық, бірлесу педагогикасын зерттеген ғалым, адамды дамыту мектебінің оқытушысы,психология ғылымдарының докторы, профессор, Ресей білім беру Академиясының академигі, Ресей Федерациясының Мемлекеттік сыйлығының Лауреаты Шалва Александрович Амонашвилидің өмірі мен алдына қойған мақсаттары жайлы, сол мақсатты орындау жолындағы қыруар еңбектерін талдап, колледж студенттеріне таныстыруды және болашақта өз тәжірибемде қолдануға үйренуді мақсат еттім.
Зерттеу міндеті
-әр оқушының қабілетін танып білетін, жеке тұлғаға бағыттала білім беруді көздейтін ұстаз тәжірибелерін үйрену.
-талабы таудай мұғалім - жеке тұлға ретінде қалыптасу, тәрбиелену жолдарын қарастыру, бағытталу.
Зерттеу әдістері
Курс жұмысын жазуда:
- талдау - жинақтау әдісі;
- бақылау, зерттеу әдістерінен үзінділер пайдаландым.
Зерттеу пәні
Шалва Александрович Амонашвили еңбектеріне байланысты ғылыми-теориялық және әдістемелік еңбектер; озат мұғалімдердің іс - тәжірибелері;
-өзімнің іс - тәжірибе кезінде алған тәжірибелерім.
Зерттеу нысаны
мектеп оқушыларын оқыту процесі;
Зерттеу болжамы
Егер, Шалва Александрович Амонашвилидің өмірі мен оқытушылық, жазушылық, жұмыстарын зерттеп, талдап, оқып үйренсек, біздер, жас мамандар ізгілікті педагогика әдістерін меңгеріп,терең де тиянақты білім мен тәрбие алуға;
ұстаздың жақсы қасиеттерінен үлгі алуға;
жақсы азаматтық, адам деген ардақты есімді ақтай алатын мұғалім бола аламыз;
Практикалық қолданылымы
Курстық жұмыс нәтижесін:
- болашақ мұғалімдер, практиканттар;
- Шалва Александрович Амонашвили тәжірибесін зерттеушілер пайдалана алады.
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1.Ізгілік - тұлғалық педагогикасының негізгі идеялары
а) Мұғалімнің, оқушының ізгілігі түсінігі
ә) Білім берудің ізгілігі
Күлімдеген жүзінен мейірім шуағы төгілген, айтқан сөздеріне адам қалтқысыз иланатын, әрбір сөзі даналық - осы адам кім?
Заманымыздың ұлы педагогы туралы тоқтала кетсем, Шалва Александрович Амонашвили 1931жылы, 8-наурызда, Тбилиси қаласында дүниеге келген. Ұстаз-новатор, ынтымақтастық, бірлесу педагогикасын зерттеген ғалым, адамды дамыту мектебінің оқытушысы, психология ғылымдарының докторы, профессор, Ресей білім беру Академиясының академигі, Ресей Федерациясының Мемлекеттік сыйлығының Лауреаты, Украина педагогика ғылым академиясының шетелдік мүшесі. Сонымен қатар, Сәуегей Климент Охридский (Болгария) атындағы София университетінің құрметті докторы, Мәскеу Мемлекеттік педогогикалық Университетінің еңбегі сіңген профессоры, әр түрлі мемлекеттердің бірнеше университеттерінің құрметті профессоры. Ол Москвада жыл сайын өткізіліп тұратын Халықаралық педагогикалық Оқулардың бастамасын қалап, жүзеге асырды. РФ-ның Білім беру Министрлігі оның Өмір мектебі жүйесі ( тұлғалық-адамгершілікке бағыттайтын тәсілдемесін) тәжірибеде қолданылуды ұсынды. Амонашвили Шалва Александрович - академик, атақты педагог- ғалым, практик. Өзінің эксперименталдық мектебінде ынтымақтастық, жеке тұлғаға бағытталған педагогикасында тіл мен математиканы оқытудың керемет әдістерін жүзеге асырған. Өз ойының, педагогикалық қызметінің қорытындысы ретінде Ізгілікті - тұлғалық педагогика қағидалары негізінде бастауыш білім беру сатысы туралы трактатта суреттелген Өмір мектебі технологиясы өмірге келді.
Ұстаз әрдайым жайдарлы жүру керек, -деген ұстанымды насихаттайтын Нағыз Ұстаз өзінің тәжірибесімен үлкендердің үздіксіз бақылауында болмаған және зорлық көрмеген бала үлкен жетістіктерге жете алатынын дәлелдейді. Профессор Амонашвилидің ұстанымы келесідей: Әр бала белгілі борышпен өмірге келеді. Және әрбір сәбидің тек өзіне тиесілі жаны - ішкі дүниесінің сәулесі бар. Ата-ана мен педагогтың міндеті сол сәуленің жоғалып кетуіне жол бермей, балаға өз өмір жолына бағыт көрсету. Шалва Александрович балаға тұлғалық-адамгершілікке бағыттайтын тәсілдеменің бар қағидаларын әлемдік педагогика классиктері - К. Д. Ушинский, В.А. Сухомлинский, Януш Корчак, А.С. Макаренко және тағы басқалардан үйренгендігін айтады. Ұлылардың тәжірибелерінен әр түрлі, әр түсті кірпіштерінен біріктіріп, өз тұжырымдамамды сомдадым дейді ол. Шалва Александрович өте қарапайым жан, ол ізгілік технологиясының негізін қалаған жоқпын, тек осы ғылымды дамытушымын дейді. Шалва Александровичтің қарапайымдылығына бас ие отырып, тәрбиенің әр ғасырдағы әрқилы мозаикасынан тұтас картина жасау оның үлкен жүрек иесі, жан-жақты білімді, шебер маман болғандығынан екеніне күмәніміз жоқ. Оның әр идеясы жаңашыл, сондықтан ол новатор-педагог.
Ш.А.Амонашвили бойынша, ізгілендіру технологиясының мақсаты - баланың жеке қасиетін аша отырып, азамат етіп тәрбиелеу. Баланың жаны мен жүрегіне жылылық ұялату, танымдық күшін қалыптастыру және дамыту, білімін кеңейтуге жағдай жасау.Бұл технологияның өзгелерінен ерекшеліктері: онда ынтымақтастық педагогикасы тұжырымдалады; бала психикасын дамыту, есеюге және еркіндікке құштарлығын қалыптастыру; әсемдікті, әдемілікті сезіну, қабылдау; ізгілікті, жеке қарым-қатынас жасау; рухани жетілдіру; ата-анамен бірлесіп жұмыс істеужүзеге асырылады. Шалва Александрович зиялы қауымға, педагогтарға, ата-аналарға адамгершілікті педагогиканың әдістері жайлы түрлі семинарлар мен оқуларда, шебер кластарында баяндап, көрсетіп жүр. Интернет жүйесінен жас педагогтар мен студенттер осы мүмкіндіктерді пайдалана алады, Шалва Амонашвилидің бірегей педагогикалық қағидаларымен және ұстанымдарымен таныса алады. Бұл адамнан дәріс алған адам салғырт болып қалмасы анық.
Ш.А. Амонашвилидің еңбектерімен сабақта танысқан кезде біз оны нағыз дана деп атайды, қызыға қабылдадық Мысалы, Оқыту әдістері, Жаңа педагогикалық технология, т.б. деген тақырыптарды оқу барысында озық тәжірибе-көпке ортақ деген айдармен түрлі педагогтардың әдістеріне талдау жасадық. Видеороликтен бірнеше шеберкласс сабақтарын қызыға көріп, талдадық. Біздер өзіміз интернеттен осындай жұмыстарды тауып танысып, ойларымызбен бөлістік.
Педагогикалық практика барысында осы ғалымның еңбектерінен танысқан әдістерін, видео роликтен көріп бақылаған шебер класс, әдістемелерін пайдалануға тырысамыз.. Амонашвилидің қаламынан ондаған педагогикалық, психологиялық және көркем әдеби туындылар шықты, оның біразы әр түрлі аударылды. Амонашвили өз еңбектерінде өзінің ұстаздары ретінде әлемдік педагогика классиктері - Я.А.Коменский , К. Д. Ушинский, В.А. Сухомлинский, Януш Корчак, А.С. Макаренко Я.Корчак, В.А.Сухомлинский,т.б. атайды, солардың еңбектерінен нәр алады. Себебі, аталған тұлғалардың барлығының ой-пікірі ортақ-гуманистік үлгінің негізгі ұстанымдарының бірі-бала мен ересектің құндылықты-мәндік теңдігі. Алайда, мұндағы теңдік білімдер мен тәжірибенің бірдейлігі не өзара теңдей құндылығында емес, әрбір қатынас мүшелерінің дүниені тануға деген шектеусіз мүмкіндіктерге құқылы болуында. Осы жағдайды жол-жоба етіп ұстанған ұлы педагог Я.А.Коменский "Баршаны баршаға үйрету" деп тектен-тек ұрандамаған. Мектептегі педагогикалық қызметтің сапалық өлшем бастауы-Адам және оның уақыт және кеңістіктегі өзіне өзі бағыттаған ұнамды қозғалыс әрекеті
Гуманистік парадигма "субьект-субьект" өрнегіне сай қатынастарды қалыптастырады.Ұстаз бен шәкірт бірлікті іс-әрекет мақсаттарын, мазмұнын нақтылайды, өзара қызметтестік пен жұптасқан шығармашыл ізденіске кірісумен оқу-үйретім формасы мен бағалау өлшемдерін таңдайды. Педагогикалық ықпал "нысанының" қалпындағы нақтамалық өзгерістер іріктеу, таңдастыру мен тәлімдік ажырата бөлшектеу құралы бола алмайды.Төмен үлгерім көрсеткіштері адам сапасы жөнінде пікір айтуға негіз бермейді, олар тек кәсіби жұмыстың болашағы мен мүмкіндіктерін бағалаудың алғашқы деңгейі қызметін атқарады.Бағалау өлшемдері аймағы енді тұлғалардың қатынастар кеңістігіне өтеді.
Гуманистік парадигмада адамға, балаға деген мейір-махаббат кәсібиліктің басты нышаны, осыдан да педагогикалық өркениеттен орындалған әдебиеттердің авторлары "Баланы қалайша түсініп, сүйу қажет?" сұрағына ежелден жауып іздестіруде.
Мейір-махаббат әрбір адамның шығармашыл қабілеттері мен мүмкіндіктеріне сенім ұялатады, ал шыдамдылық (телеранттық) педагог даналығына кепілдік береді. Бұған мысал-И.Г.Песталоцци, Я.Корчак, К.Н.Вентцель, Л.Н.Толстой, С.Т.Шацкий, В.А.Сухомлинский, Ш.А.Амонашвили және т.б өмірі мен педагогикалық қызметі.
Гуманистік парадигма өкілдеріне тән қасиет-педагогикалық көзқарас, пікірлерінің әрқилылығы.Осы үлгі шеңберінде саналуан тәлім жобалары бірлікті жасап, іске асырылуды.Бұлардың бәрінің басын бір тұтастыққа келтіруші күш-адам өмірінің бірегей кезеңі ретінде қабылданған бала мен балалық шаққа деген құндылықты қатынас және тәлім дамуын мектептің басты міндеті болатынын басшылыққа алу.
Гуманистік парадигма аймағында іске асырылып жатқан әрбір тәлімдік жүйе шығармашыл ізденіске түсіп, өзіндік оқу-үйретім мен тәрбие мазмұнын, әдістерін, құрал-жабдықтарын табуда.Тұлғалық бағыт шәкірттің де, ұстаздың да еркіндігі мен шығармашылдығын арқау етеді. Әр кезеңдегі осындай көзқарастар жүйесі мен теориялардан педагогикадағы тұлғалық парадигманың, тұлғаға бағдарланған білім беру идеясының дамуына жол ашылды.
. Түрлі зерттеулердің нәтижесіндегі мәселеге білім мен тәрбие беруге тұлғалық амал тұрғысынан келу қалыптасты. Атап айтар болсақ:
Білімдегі тұлғалық амал күнделікті, жалпы педагогикалық санада оқытушы мен білім алушының қарым-қатынасының этикалық-гуманистік ұстанымға сәйкестігі ретінде қарастырылады. Гумандылыққа немесе білім алушымен қарым-қатынастағы ізгілікке педагогика ілімінің классиктері - Ж.Ж.Руссо, Л.В.Толстой, М.Монтессори, Ы.Алтынсарин т.б. үндеген болса, қазіргі белгілі педагог-ғалымдар, жаңашыл ұстаздар бұған ынтымақтастық педагогикасы деген атпен ерекше ден қоюда.
Тұлғалық амалдың басты мақсаты - тұлғаны айналасындағы ұстанымдардың жиынтығы болып табылатын педагогикалық әрекет ретінде қарастырады. Тұлғалық амал педагогикалық үдерісте тұлғалық құрылымдардың пайда болуын түсіндіретін ұстаным деп танылып, адам өміріндегі қандай да бір өзгерістерді оның өзін-өзі жүзеге асыру әрекетінсіз түсіндіруге болмайтындығына назар аударады. Бұл амал тұлғаның білімдік үдерістегі еркіндігі, яғни білім мазмұнын өзінше ұғу, қабылдау, білімдік маршруттарды, басымдылықтарды өз бетімен таңдау ұстанымын тірек етеді.
Тұлғалық амал ұжымдық оқытуға балама түрдегі даралап, саралап оқыту идеясының басымдылығын алға шығарады.
Жаңа тұлғалық парадигмаға көшу - қазіргі заманғы білім беру және жалпы қоғамның ХХ ғасырдың аяғындағы педагогикалық сана-сезімінің жетекші беталысы. Көптеген ғасырлар бойы білім беруде үстемдік еткен білімдік-ағартушылық парадигма өз мүмкіндіктерін сарқыды деп есептеудің негізі бар. Біріншіден, білім көлеміне онда тіпті ең жалпылай бағдар жасау үшін сана жетпейтін болды. Екіншіден, білім беру қызметінің адамды білімге қанықтыра, толыққанды жүзеге асыра алмайтыны анықталды. Өмірлік практика танымның кеңдігі мен энциклопедиялылығы адамның өз адами қырындағы білімінің жетіспеушілігімен жеңіл сыйысып отыратынын әлденеше рет көрсетті. Әңгіме, әрине, білімнің зияны туралы емес, білімдік парадигманың ойлау стилі ретінде шектеулілігі туралы болып отыр. Білімнің өзі - білім берудің жан-жақты өлшемі екені даусыз, себебі адамның жеке тұлғалық тәжірибесі және оның рефлексиясының басқа да өнімдері ақыр аяғында мүмкін, аздаған басқаша қасиетке ие білім түрінде болатыны белгілі.
Жеке тұлғалық парадигмаға көшу - адамның білім алу мен ой-санасының дамуының заңды нәтижесі: дүниені саяз-пәндік игеруді адамның космогенез субъекті ретінде дүние құрылымын терең-мәндік ұғынуының алмастыруы. Жеке тұлғаға бағдарлану - біздің кезіміздегі барлық білім беру жобаларының ортақ белгісі, алайда бұл жеке тұлғаға бағдарлап білім берудің әр түрлі: жеке тұлғалық қатынасты этикалық-гуманистикалық ұстаным (тәрбиеленушіге деген құрмет) ретінде үйреншікті түсінуден жеке тұлға саласындағы білім берудің неше түрлі нұсқаларына дейінгі тұжырымдамалары мен модельдерінің болуына кедергілік жасамайды. Жеке тұлғаға бағдарланған білім берудің тұжырымдамасын келесі жағдаяттар арқылы беруге болады:
1.Жеке тұлға педагогикалық санат ретінде білім беру мен адамның дамуының ерекше саласын бейнелейді және осы мағынада оның ерекше мақсаты ретінде көрініс береді.
2.Адам білім беру үдерісінде білімін қолдану тәжірибесін, танымдық және практикалық есептерді шешу тәсілдерін, шығармашылық тәжірибені меңгеретіні сияқты, ол жеке тұлға болу, яғни, ерекше жеке тұлғалық қызметтерді таңдай алу, рефлексия жасау, мағынаны анықтау, өзін - өзі өмірде жүзеге асыру, әлеуметтік жауапкершілік, т.б. орындау тәжірибесін де меңгеруі керек. Адамның бұл жеке тұлғалық әрекет етуі қандай да бір нақты әрекет болып табылмайды, қайта адамның кез келген басқа әрекетінің өзгеше бір ішкі жоспары сияқты қайсы бір мета әрекет ретінде көрінеді.
а) Мұғалімнің, оқушының ізгілігі түсінігі
Шығыс педагогы әрі ойшылы Конфуций (б.з.д. 551-479) дұрыс тәрбиені адам болмысының адамгершілік жетілуі деп көрсетті. Қоғамның тұрақтылығын тәрбие анықтайды деген тұжырым жасады, қоғам және табиғаттың ролін анықтауға тырысты. Оның ойынша, адам табиғаты дұрыс тәрбие барысында идеалды адам тәрбиелеудің материалы болады, жан-жақты тәрбиеленген адам төмендегідей қасиеттерге ие болуы керек: адамгершілік, саналылық, ақиқатқа деген ұмтылыс, әділеттілік, бай рухани мәдениет иегері және т.б. [25]. Ежелгі конфуциандық ережелерге сәйкес оқушының ұстаз алдындағы парызы таудан да биік, теңізден де терең болып саналған және иемото (педагог) беделі даусыз болған [19].
Ежелгі Рим ғалымы Квинтиллиан (42 ж. - б.з. шамамен 118 ж.) Шешендік өнерге нұсқау атты еңбегінде оқытушы жоғары білімді, ұстамды болып, балаларды сүйіп, оларды жете түсіне білуі қажет, мақтау мен жазалаудың шамасын біліп, ең бастысы, өз іс-әрекетімен, жүріс-тұрысымен оқушыларға үлгі болуы керек деген. Ол адам болмысы жағымды негіздерден құралады деген пікірге қосылып, дұрыс педагогикалық нәтижеге жету үшін адамның табиғи мейірімділігі мен тәрбие үдерісін біріктіру керек деген тұжырым жасады [27].
Ұстаздың кәсіби парызы жөнінде Платон: Егер де етікші олақ болса, мемлекет оның салдарынан көп зардап шекпейді, мүмкін адамдардың кейбіреуі жақсы аяқ киім кимейтін шығар, ал егер де ұстаз өз міндеттерін нашар орындаса, онда елімізде білімсіз, надан және бұзақы адамдар саны көбейеді деген [18]. Ол бүкіл халықтық тәрбиені, мектепке дейінгі тәрбиенің қоғам тарапынан болуын жақтады. Мектепке дейінгі тәрбиеде ойынның рөлін жоғары бағалап, әңгіме әдісінің балаларға ұғынықты, түсінікті түрде жеткізілуіне мән берді, жан-жақты тәрбиеге баса назар аударған.
Педагогикалық мәселелерді қарастырған ғұлама ғалым, философ Әл-Фарабидің (870-950 ж.ж.) педагогикалық тұжырымдамасы - дидактика мен тәрбие теориясы мәселелерін қамтитын іргелі жүйе. Оның тәлім-тәрбие жөніндегі ойлары теориялық жағынан кез келген педагогикалық ілімге негіз бола алады, әсіресе барша адамзат қауымдастығының жиынтығы ретінде ұлы қоғамды суреттейтін ізгілік тұғырнамасы қазіргі педагогиканың жетекші идеясына айналды. Жетілген тұлғаны тәрбиелеу үшін Адамға ең бірінші білім емес, тәрбие беру керек, тәрбиесіз берілген білім - адамзаттың қас жауы, ол келешекте оның барлық өміріне апат әкеледі деген ұстаным басты қағида ретінде ұсынды.
Әл-Фараби педагогикалық ұғымдарға анықтама беру арқылы педагогика ғылымының негізін салушы екендігін тағы бір мәрте дәлелдей түсті. Педагогиканың негізгі ұғымы болып табылатын оқыту мен тәрбиеге ғұлама мынадай түсініктеме береді: Оқыту - адамдар мен халықтарда теориялық қайырымдылық дарыту болады, ал тәрбие - білім-білікке негізделген өнер арқылы оларға этикалық қайырымдылықты дарыту тәсілі. Оқыту тек сөз арқылы жүзеге асырылады, ал тәрбие кезінде адамдар мен халыққа, білімге негізделген қасиеттерден шығатын әрекеттерді жасауды дағдыға айналдыру үйретіледі.... Осы анықтамалардың астарлы мағынасы қазіргі педагогикадағы оқыту мен тәрбие ұғымдарына берілген анықтамалармен сабақтасып, өзара байланысып жатқандығын айқын аңғаруға болады. Әл-Фарабидің мұрасында білім беру де қарастырылған. Оқу бастамасы біздерге болмыс бастауларын білу құралы болып табылады, ал олардан шығарылатын қорытындылар - ғылыми пәндерді игерудің бастамасы мен құралы деген ғұламаның анықтамасы қазіргі педагогикадағы білім беру - оқыту нәтижесі, тура мағынасында ол оқып-үйретілетін пән туралы алғашқы түсініктің, ұғымның қалыптасуын білдіреді деген анықтамамен өзара ұқсас [20].
XVI-XVII ғ.ғ. Украина мен Беларуссия мектептерінде ұстаздың кәсіби парызы келесі сипатқа ие болған: дидискал немесе оқытушы - тақуа, момын, дана, ақылгөй, төзімді әрі ұстамды, әрдайым көмекке ұмтылушы, әрқашан ізгілікті жақтаушы [21].
Қайта өрлеу дәуiрiнiң ұлы ойшылы, ХҮI ғасырда өмiр сүрген француз ғалымы Мишель Монтень оқытудағы танымдық әрекеттiң маңыздылығын ерекше атап көрсеттi: Тәрбиешi баланың бастан-ақ бойындағы қабiлеттердi еркiн көрсете бiлуiн, түрлi заттардың дәмi мен олардың ерекшелiктерiн ажыратуда өз бетiнше әрекет етуiн, кейде оған жол көрсетiп, кейде, керiсiнше, өзiне iздеп отыруын қалаймын. Монтень таным әрекетiнде оқушының басшылық рөлiнің маңыздылығын түсiндi. Оқушы мұғалiмнен алған бiлiмiн түгел сүзбеден өткiзiп, өз бетiнше талдау жасауы қажет. Сонда ғана оның бiлуге құштарлығы дами түсетiнi сөзсiз, - деп жазған болатын [22].
Чех педагогы Я.А. Коменский (1592-1670 ж.ж.) ұстаз кодексін жасады, ұстаз мамандығының өте құрметті, абыройлы мамандық екеніне тоқтала келіп, оны жоғары бағалады: Оларға (мұғалімдерге) тамаша қызмет тапсырылған, күн астында одан жоғары ешнәрсе болмақ емес. Бұл - мұғалімге, оның ұлы мәртебелі ісіне жаңаша, прогрессивті көзқарас. Ұстаз әр уақытта да беделді, белсенді шәкірттерге адамгершілік қасиеттің үлгісін көрсетуі әрі білімді, еңбексүйгіш болуы керек. Оның ойынша, адам ақылының, барлық адамды барлық нәрсеге үйрететін адамгершіліктің шыңдалатын шеберханасы, оқушылардың адамгершілігін, ақылын тәрбиелеудегі білім мен оқытуды ұйымдастыратын орталық -- мектеп [33].
Ағылшын философы, педагогі Дж.Локктың (1632-1704 ж.ж.) ойынша, тәрбиелеудің басты мақсаты - арасатты, есті және барлық жамандықтардан балаларды сақтайтын, қамқорлық жасай алатын дана, ақылгөй тәрбиеші дайындау. Үлкен ұстамдылықты, сабырлықты, нәзіктіктілікті, ынталылық пен қайырымдылықты қажет етеді деген пікірді ұстанған Джон Локк тәрбиеде оң нәтижеге жету үшін баланың жеке тұлғалық ерекшеліктерін ескеру және мінез-құлқындағы жағымсыз қылықтармен күресу қажеттігіне тоқталды [34].
Француз ағартушысы Ж.Ж.Руссо (1712-1778 ж.ж.) баланың табиғи жетілуін жақтады, оның қызығушылығын, еліктеушілігін, дарындылығын табиғи тұрғыда зерттеп, тәрбиедегі қаталдықты (ұрып соғу, зомбылық) сүйіспеншілікпен ұштастыруды ұйғарды. Ол баланың айналадағы ортаға, өмірге ерекше білім құмарлығының болуын, оның өсуін, дамуын ұдайы мұғалім бақылап отыру тәсілдерін ұсынды. Тәрбие нәтижесі білімді меңгеру үдерісінен туындайтынын атап көрсетті. Қолөнермен айналысу, пайдалы заттарды жасау, қоғамға пайдалы еңбекпен айналысу таза, адал еңбек жалғасы екендігіне көңіл аударды [33].
Швейцария педагог-гуманисі И.Г.Песталоцци (1746-1827 ж.ж.) оқыту кезінде баланың жүрегін жылытуға, ойын дамытуға ұмтылды, балалардың адамгершілік мінез-құлықтарына әсер етуде моральдық өсиеттерді айтумен шектелмей, балалардың бойында моральдық сезімдерді дамыту, адамгершілік бейімділіктерді қалыптастырудың қажеттігіне тоқталды. Оның ойынша, тәрбиенің негізгі міндеті - адамды жан-жақты және үйлесімді дамыту, сонымен қатар балалардың адамгершілік күш-жігері мектепте іске асуға тиіс.
Песталоцци мұғалімнің рөліне ерекше мән берді. Мұғалімнің тек қана білімін балаларға беруде қызметі мен жауапкершілігі жоғары, ол баланы сүйе білуі тиіс, өзін балалардың анасы ретінде сезініп, оларды тәрбиелеу және дамытуға міндеттенеді [35].
Неміс педагогі А.Дистервег (1790-1866 ж.ж.) Ұстаздың сана-сезімі мақаласында педагогтың қызметі және оның мамандығы оған белгілі бір таңба қалдырады, оның дүниетанымын және адамдарға деген қатынасын дамытады, одан бір ерекше тұлға қалыптастырады деген. Ол бастауыш мектеп мұғалімдерін даярлауды жақсарту үшін күресті, жалпы адамға және халыққа деген сүйіспеншілік бала тәрбиесінде ұштасып жатуы қажет деп көрсетті. Оның ойынша, мектептің мақсаты -- азаматтарды саналы адамгершілік рухта тәрбиелеу. [].
Н.Г.Чернышевский (1828-1889 жж.) жеке тұлғаның дамуы және қалыптасуында өмір жағдайы, қоршаған орта және тәрбие басты рөл атқарады, сонымен қатар адам жақсы немесе жаман азамат болып тумайды, жағдайға немесе алған тәрбиесіне байланысты қалыптасады деп түсіндірді. Ол жалпы білім берудің төрт негізгі бөлімін тәрбиенің жалпы мақсатына қарай бөліп көрсетті: ақыл-ой, адамгершілік, дене және эстетикалық тәрбие, оның ішінде жетекші орынды шәкірттерді табиғат және қоғам туралы терең және жан-жақты білім негіздерімен қаруландыру мақсатын қоятын ақыл-ой тәрбиесіне берді. Адамгершілік тәрбиесінің міндетіне оқушыларда жағымды сезімдер мен ұмтылыстарды, барлық жақсылық пен әдемілікке күшті сүйіспеншілікпен қарауды игертуді жатқызды. Адамгершілік тәрбиесін Отанына және халқына сүйіспеншілік, адамға, еңбек адамына құрметпен қарау, еңбекті бағалау және алдына мақсаттар қоя білу қабілеттілігімен байланыстырды [25].
Н.А.Добролюбовтың (1836-1861 ж.ж.) ойынша, ұстаз парызы беделді, адамгершілік тұрғысынан адал, балаларға деген сүйіспеншілігімен қатар, олардың жеке мүдделерін құрметтеуде. Ол шәкірт сенімін қалыптастыруда ақыл-ой білімімен қатар, адамгершілік тәрбиесіне ерекше мән берді, негізгі адамгершілік қасиеттерге патриотизм, гуманизм, еңбекке сүйіспеншілікпен қарау, табандылық, турашылдық және т.б. қасиеттерді жатқызды. Оқушылар арасында саналы тәртіп қалыптастыру үшін Н.А.Добролюбов төмендегілерді атап көрсетті: мұғалімнің шәкірттерге ерекше қамқоршы болуы, көңіл бөлуі, оқушыларды дер кезінде міндеттерімен таныстыруы, мұғалімнің оқушыларға қойған талаптарын, табандылық және бірізділік, кішіпейілділік пен қамқорлық қатынастардың ұштасуын қамтамасыз етуі, оқушылардың тәртіпті орнатуға ынталылығы [25].
Этика мен деонтологияның дамуына маңызды үлес қосқан К.Д.Ушинскийдің, П.П.Блонскийдің, Ш.Уәлихановтың, Ы.Алтынсариннің, А.Құнанбаевтың, А.С.Макаренконың, В.А.Сухомлинскийдің және т.б. еңбектері педагогикалық деонтологияның теориялық негіздерін салуға септігін тигізді.
К.Д.Ушинский (1824-1870 ж.ж.) өмірмен, қазіргі кезеңмен байланысты дұрыс ұйымдастырылған мектепте өз халқын шын сүйетін және оның дамуы туралы қамқорлық жасайтын мұғалім рөлін жоғары бағалады. Оқыту мен тәрбие үдерісін мұғалімнің жеке басының жігерлендіретін ықпалынсыз елестету мүмкін емес. "Тәрбиеде барлығы да тәрбиешінің жеке басына негізделуі тиіс... Ешқандай жарғы және бағдарлама, ешқандай оқу орнының жасанды орталығы, қаншалықты жетілдірілгенмен, тәрбие ісінде жеке адамды алмастыра алмақ емес. Тәрбиешінің тәрбиеленушіге тікелей әсерінсіз мінез-құлыққа сіңерліктей шын тәрбие беру мүмкін емес".
Мұғалімнің жеке басы - бұл ешнәрсемен айырбастауға болмайтын жас баланың жаны үшін жасалған күн көзінің жарқын сәулесі. Осындай "күн көзінің жарқын сәулесі" болуы үшін педагог нақты белгіленген жалпы және педагогикалық таным меңгеруі қажет, соның негізінде қалыптасқан берік педагогикалық сенімдермен қаруланған болуы керек. Осындай сенімсіз нағыз тәрбиеші болмай, қарапайым шенеунік деңгейінде қалады. Бұл жөнінде К.Д.Ушинский келесі пікір білдірді: мұғалімде педагогика және психология саласында білімі, теориялық тәжірибесі болу керек. Бірақ оған тек қана терең білімі жеткіліксіз. Сенімі қатал, терең және жүйелі адам болу керек. Шығармашылық шабытта сенімсіз жұмыс істеуге мүмкін емес. Адамзатты тәрбиелеуге басты жол сендіру және сендіруді тек қана сендіру арқылы жүргізу керек. Тәрбиелеуші сендірусіз қандай да тәрбиелеу әдістері жақсы болса да, шындығында ешқандай күші жоқ, өлі күйінде қалады [37].
Қазақтың көрнекті ғалымы, тарихшы, этнограф және ағартушы Ш.Уәлиханов (1835-1865 ж.ж.) ұстаз білімі мол, адамгершіл, әсерленгіш, оқушыларға жақсы өнеге көрсететін және өз елінің патриоты болуы тиіс деп тұжырымдаған [39].
Бұл көзқарасты қазақтың ірі педагог-ағартушысы Ы.Алтынсариннің (1841-1889 ж.ж.) пайымдаулары толықтырды: Жаңа салынғалы жатқан ғимараттың құндылығы іргетасының беріктігіне байланысты болса, қазақ мектептерінің болашағы ұстазға байланысты. Ұстаз тұлғасына мол үміт артып, қазақ педагог-ағартушысы былай деп жазған: Халық мектептері үшін ең керектісі - оқытушы. Тамаша жақсы педагогика құралдары да, ең жақсы өкімет бұйрықтары да, әбден мұқият түрде жүргізілген инспекторлар бақылауы да оқытушыға тең келе алмайды. Сондықтан да мен жақсы оқытушыны дүниедегі заттың бәрінен де қымбат көремін [40].
Ш.Уәлиханов пен Ы.Алтынсариннің көзқарастарымен қазақтың ақыны, философы Абай Құнанбаевтың (1845-1904 ж.ж.) көзқарасы үндес. Оның айтуынша: Ұстаз дегеннің өзі - биік атауға тең. Болмасаң да ұқсап бақ, бір ғалымды көрсеңіз! деп, ұстаздың өзі адами құндылықтарды терең сіңірген, рухани жаны таза адам, қазіргі заман талабына сай өскелең ұрпақты білімді, мәдениетті, ұшқыр ойлы, халқының салт-дәстүрін дәстүрлей білетін, туған Отанын, жан-тәнімен сүйетін азамат дәрежесіне тәрбиелеуді мақсат ететін маман иесі болуы керек деген талап қойған.
Ойшыл Абай: Ақырын жүріп анық бас, еңбегін кетпес далаға. ұстаздық еткен жалықпас, үйретуден балаға деп айтқандай, мұғалім үшін кәсіби шеберлікке жету, өз мамандығының данышпаны болу бір күнде пайда болатын дүние еместігін біз жақсы түсінеміз, әрине, өмір бойы ізденушілікті, зерттеушілікті талап ететін мамандық екенін анық аңғарғанда ғана толық нәтижеге жетуге болады. Мұғалімнің әрбір сөзі, ісі, қимылы, киіну мәнері, аяқ алысы, жүрісі, көзқарасы психологиялық және ізгілік тұрғысынан шәкірт жүрегінен үлкен орын алады. Әрбір ұстаз оқу-тәрбие үдерісін ұйымдастыруда мол білімділікті, ақылдылықты, дұрыс іскерліктер мен дағдыларды қолдануы тиіс.
Ал Ә.Сәтбаевтың ойынша, Мұғалім өзінің білімділігімен, жүріс-тұрысымен, жайдары мінезімен, тіпті сырт пішіні, киген киімімен де оқушысына жақсы мағынада қатты әсер етеді... [42].
Ұстаздар өзінің қоғамдағы әлеуметтік мәртебесін жете түсінуі тиіс. Бұл жөнінде С.Көбеев Кейбір педагогикалық мәселелер атты мақаласында: Оқытушы әлеуметтік әділеттіліктің, адамгершіліктің жаршысы болуға тиіс деген [39].
Педагогикалық деонтологияның ғылым ретінде дамуына В.А.Сухомлинскийдің (1918-1970 ж.ж.) педагогикалық ойлары да әсер етті. Ол Мектептің жас директорымен әңгіме еңбегінде былай деп жазды: Егер педагогикалық еңбек мұғалімге қуаныш әкелсін десеңіз, егер күнбе-күнгі өткізілген сабақтар жалықтыратын, бірсарынды қайталанып отыратын жұмысқа айналмасын десеңіз, әрбір мұғалімді зерттеудің бақытты жолына жетелеңіз. Бүкіл әлемге ерекше танымал болған В.А.Сухомлинскийдің Балаға жүрек жылуы еңбегінде: Мұғалімдік мамандық - бұл адамтану, адамның күрделі және қызықты, шым-шытырығы мол рухани жан дүниесіне үңіле білу. Педагогикалық шеберлік пен педагогикалық өнер - ол даналықты жүректен ұға білу болып табылады деп, ол балаларды үйлесімді дамытуға бағытталған тәрбиешінің жұмысының жемісті болуы әрбір баланың рухани өмірі мен даму ерекшеліктерін терең білгенде ғана мүмкін екендігін айқындайды [45].
Қазіргі заман ғалымы Ш.А.Амонашвили дәл осы пікірді ұстанады: Мұғалім қызметі үнемі гуманистік сипатта болады. Ұстаздық қызметтің бір ерекшелігі - педагогтардың әр шәкіртінің жүрегіне жол таба білуінде, әрбір баланың бойындағы қабілетті дамыту үшін жағдай жасай алуында. Ең бастысы мұғалім оқушының өзін тұлға ретінде сезінуіне көмектесуі керек, оның бойында өзін, өмірді, әлемді тануға деген қажеттілікті оята білуі керек, әрбір іс-әрекеті үшін өзінің, жолдастарының, мектептің, қоғамның алдындағы жауапкершілікті - адамгершілік қадір-қассиетті сезінуге тәрбиелеуі керек. Адамдық кадір-қасиет - адам бойындағы ең қымбат байлық. Тәлім-тәрбиелік, оқу-танымдык жолында мұғалімнің кәсіби жетістігі әрбір оқушысының мүмкіндігіне сенім артуына, оның табандылығы мен шыдамдылығына, шәкіртіне дер кезінде көмекке келе білуіне тікелей байланысты.
Мұғалім бір күннің өзінде кем дегенде 3 сабақ өтсе, әр сыныпта орта есеппен 30 баладан болса, 90 оқушымен тілдесіп бәріне бірдей білім-тәрбие беруге тырысады. Ал бір апта ішінде мұғалім қаншама оқушыға педагогикалық ықпал жасайды. Онымен қатар оның жетекшілік атқаратын өз сыныбы да болады. Міне әрбір осындай мінез-құлықтары әртүрлі оқушылар ұжымында барлығына қолайлы психологиялық ахуал тудыру, ынтымақтастықта жұмыс істете білу үлкен шеберлікті қажет етеді. Сонымен қатар мұғалім үлкен педагогикалық ұжымның мүшесі ретіде оның барлық құрылымдық бөлшектерімен үйлесімді қарым-қатынас орната алуы керек. Педагог еңбегінің маңыздылығы - осындай ұжымдық еңбекпен айналыса отырып әр оқушының даралыкқ ерекшеліктерін дамытып, тұлғалық қасиеттерін қалыптастыру болып табылады.
Мұғалім - жалпы білім беретін мектептерде жас ұрпақты оқытып, оларды тәрбиелеу қызметін атқаратын маман. Шәкірттерін білім нәрімен сусындатып, тәлім-тәрбие беру, жақсы қасиеттерді бойына дарытып, адамгершілік рухта бағыт-бағдар беруде ұстаздың еңбегі зор. Сондықтан да ол әрдайым қасиетті тұлға ретінде ерекшеленеді.
Жоғарыда сипатталған тұжырымдамалар ұстаз тұлғасына қойылатын заманауи талаптарға сәйкестігін көрсетеді. Педагогтың кәсіби қызметінде нақты адамгершілік реакциясын тудыратын қабілет - кәсіби парыздылық санасы, деонтологиялық даярлығы. Педагогикалық парыздылықта ұсақтық жоқ, ол кез келген қателікке қатаң да, кешірімсіз, ол бала жүрегін, жан дүниесін жаралайтын шөгірді байқамай өтпейді. Сондықтан ар мен тәртіптілік, кеңпейілдік пен ізгілік, тектілік пен ықылас, өнегелілік пен әдептілік тәрізді баланың өмірі мен денсаулығына, жан саулығына тікелей әсер етуші қасиеттер мұғалімдердің мінезінде әрдайым болуы қажет. Мораль тұлғаның қоғамдағы бағыт-бағдарлануының ең икемді тәсілдерін қарастырады. Оның көмегімен адам өмірдің беймәлім тұстарында әрекет ете алады. Тіпті рационалды білім мен жинақталған тәжірибе тұрғысынан алып қарағанның өзінде, өмірлік жағдаяттардың қалай дамып өзгеретінін алдын ала болжаудың мүмкіндігі болмаған жағдайда, мораль адамға нақтылы нысандарды ұсынады. Оларды таңдау кезінде адамгершілік сезім мен моральдық интуицияның алатын рөлі ерекше зор. Ал педагог қызметінің бір ерекшелігі - беймәлім жағдаяттардың көбінде. Көп күрделі жағдайларды шешуде педагогқа кәсіби тәжірибесінен басқа адамсүйгіштік ізгілікті сезімдері де үлкен көмек көрсетеді. Бірақ педагог тұлғасының санасы рационалды сана феноменінің қатысуынсыз өркендемейді. Жеке тұлғаның адамгершілігі қоғам жасақтаған адамгершілік нормалары мен талаптарын білмей қалыптаспайды және моральдық рефлексия мен өзіндік рефлексияны шеттетпейді.
Моральдың синонимы ретiнде тәжiрибеде этика деген сөз қолданылады. Ал этика шындап келгенде, мораль туралы, оның теориясы туралы ғылым. Бұл ғылымның рөлi әлеуметтiк-практикалық қолдану аясында өте маңызды, өйткені, ол адамға өнегелi тәрбие беру мәселелерiн қамтиды. Этикаға қоғамдағы белгілі бір топ, не белгілі бір саладағы мамандар, кәсіпкерлер ұжымының моралi, олардың мiнез-құлық, жүрiс-тұрысынжәне әдептiлiгiн анықтайтын тәртiп ережелерiнiң жиынтығы жатады [21].
Мұғалім ең басынан бастап тұлғалық қарым-қатынастың моделін тудырып, үйренушілерді сол қарым-қатынас деңгейіне көтеруге тырысуы керек. Оқытушы үшін бұл қатынас оқу қатынасы болып есептеледі, өйткені ол сөйлесім әрекетінің барлық түрлерінің дағдылары мен біліктерін бекіту, қалыптастыру мақсатында оны жоспарлайды, ұйымдастырады, өңдейді және басқарады. Оқытушы жеке тұлғалар арасындағы ерекше қарым-қатынастың үлгісі болуы қажет. Оқудың ең алғашқы күндерінен бастап оқушы мен оқытушы арасында бір-біріне ашық сенім білдіру, тірек болу, қайырымдылық, көмек көрсету, басқа адамның пікіріне сыйластық пен шыдамдылық таныту берік орын алуы тиіс. Тұлғалық қарым-қатынастың алғашқы сатысында-ақ оған қатысушы барлық жеке тұлғалар арасында тең дәрежелі байланыс қалыптасып, олар бір-бірін тұлға ретінде қабылдауға, өзімен тең санауға тырысулары қажет.
Педагогикалық теория мен іс-тәжірибе оқу үдерісінде оқытушы мен үйренушінің арасында белсенді байланыс болуы керек деп есептейді. Мұндай қарым-қатынас оқыту үдерісіне белсенді ұжымдық оқу түрі мен тұлға аралық өзара әсер ету формаларын алып келді. Біржақты, тек мұғалімнің белсенділігін ғана талап ететін білімді беру, хабарлау түрінде жүргізіліп келген бұрынғы оқыту түрін үйренушіні өзекті мәселелер жөнінде өз бетімен зерттеу, іздену әрекетіне итермелейтін, белсенді сабақ түріне ауыстыру талап етілді. Ғалымдар оқу-тәрбие жұмыстарын ұйымдастыру мен басқарудың қатаң талаптарынан гөрі дамыта оқыту, белсендіру, проблемалы оқыту, ойындар ұйымдастыру, жеделдетіп оқыту түрлеріне көшудің жолдарын іздестіре бастады. Бұл мәселелер жалпы оқыту әдістемесінде, оның ішінде жеке тұлғаға бағытталған оқыту технологиясында өз көрінісін тапты.
Қатысымдық бағыттағы оқу үдерісіне басты қатысушылар - оқытушы мен тіл үйренуші. Оқытушы - тәрбиеленушінің әрекетін бақылаушы, түсіндіруші, ақыл-кеңес беруші, реттеуші, ал оқушы - қарым-қатынасқа түсуге бар қарқынымен ұмтылушы, ізденуші, белсенді әрекет иесі. Олардың арасындағы субъект-субъектілік қатынастар ынтымақтастыққа және тең құқықты сөйлеу серіктестігіне негізделеді. Оқушы - белгілі әрекетті мақсат ететін қоғам иесі. Ол қоғамдық ортамен үндестік тауып, қарым-қатынас жасау үшін белгілі бір құзырет түрлерін меңгеруші, иемденуші әрекет иесі.
Мектеп тәжірибесінде жаңаша жұмыс істеп жаңашыл технологияларды пайдаланып жүрген мұғалімдер бар. Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруде мұғалімдердің инновациялық іс-әрекетінің ғылыми-педагогикалық негіздерін меңгеруі маңызды мәселелерінің бірі [2,3].
Пән сабағында оқушы - сырттан ғана бақылаушы емес, осы жерде және қазір іс жүзінде болып жатқан үдеріске толығымен батып кеткен, өз тізгінін толық сеніммен уақыт пен жағдайдың қолына ұстатқан, жағымды эмоцияларға толы, жоғары шығармашылықтың, батылдықтың, пәрменді тәуекел мен батыл шешімдердің иесі, релаксациялық күйдегі белсенді қатысушы тұлға. Тұлғасыз білім жүзеге аспайды, ол әрқашан жеке тұлғалық болады. Кез келген адам басқа адамдардан өзінің табиғи қасиеттерімен ерекшелінеді (өмірлік тәжірибесі, құндылық бағдары, эмоциясы, қызығушылығы т.б.). Қатысымдық бағдарлы оқыту осындай жеке бас сипаттамаларын ескеруді ұсынады, өйткені тек қана осындай жолмен қарым-қатынас жағдайы жасалуы мүмкін. Дәстүрлі оқытудың ұстанымдарынан алшақтап, әр жеке тұлғаның ерекшеліктерін ескере отырып, қатысымдық негізде жүргізілген дәріс нәтижелі болмақ.
Ш.Амонашвилидің "Өмір мектебі" атты трактаты іргелі аксиомалық бастамаға, ақиқатқа негізделген әлемдік-діни, рухани-философиялық ілімдерге сүйенеді. Олардың түйіні: жан - дүниеде бар субстанция; ол мәңгі жетіліп өрлеуде; бұл дүниедегі өмір - рухани өрлеудің бір кезеңі.
Осы түйіннен үш қағида өрбиді де ол мұғалімнің Сеніміне арқау болады:
Бұл өмірде бала кездейсоқ жаратылыс емес. Оның бұл дүниеге келуі қажеттіліктен туған. Оны осы өмірге шақырған адамдар бар, олар онсыз өмір сүре алмайды. Баланың өмірлік мақсаты - осы өмірде қызмет ету тиіс. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қ. Дүтбаева атындағы Атырау гуманитарлық колледжі
Мектеп бөлімі
Қорғауға жіберілді _______
___2014 ж
Директордың оқу ісі жөніндегі орынбасары
Ізғалиева А.І.
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Ш.А.Амонашвилидің педагогикалық көзқарастары
Орындаған:Елемесова Гүлім 4инб топ студенті
Жетекші: Сұлтанова Ғ.Т.-педагогика пәнінің оқытушысы
Басталуы: Қыркүйек 2013ж
Аяқталуы: Сәуір 2014ж
Сақтау мерзімі:
Мазмұны
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1.Ізгілік - тұлғалық педагогикасының негізгі идеялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
а) Мұғалімнің, оқушының ізгілігі түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
ә) Білім берудің ізгілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
2.2.Ізгілік педагогикасының тарихи негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
2.3.Ш.А.Амонашвили - ізгілік педагогикасының идеясын дамытушы ... ... ... ... ... ... ... .22
2.4.Ізгілікті білім беруді үйрену тәжірибелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
а) педагогикалық практикадан ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..45
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .46
Ш.А.Амонашвили: Сабақ - күн, сабақ - достық, сабақ - қуаныш, сабақ - шығармашылық, сабақ - еңбек, сабақ - ойын, сабақ - кездесулер, сабақ - өмір. Кіріспе
Көкейкестілігі:
Қазақстан Республикасында болып жатқан саяси-әлеуметтік, экономикалық өзгерістер білім беру жүйесін өзгеше құруды талап етуде. Әсіресе, білім беру саласында ізгілендіру, демократияландыру үрдістері жүріп жатқан кезде, білім мазмұнын ұлттық ерекшеліктер негізінде құру, өсіп келе жатқан жас ұрпақты рухи биік, саналы, патриоттық сезімі жоғары тұлға етіп тәрбиелеу қажеттігі туындап отыр.
Қазіргі кезде білім берудің гуманитарлық парадигмасына көп көңіл бөлінуде, бұл арада басты назар - бала тұлғасында. Мұндағы педагoгикалық прoцестің мақсаты ... адамды қалыптастырмастан, тіпті тәрбиелеместен, oны қoлдау, дамыту қажет және oның бoйында өзіндік тұлғалық бейнесінің қалыптасуына, адамдармен, табиғатпен, мәдениетпен, өркениетпен диалoгтық және қауіпсіз өзара қарым-қатынасында қажет өзіндік іске асыру, өзіндік реттеу, өзін-өзі қoрғау, өзіндік тәрбие механизмдерінің негізін қалау қажет 5. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігінде: Гуманизм (ізгілік) адамға деген ізгі ниет, сүйіспеншілікпен қарайтын адамгершілік қасиет ретінде қарастырылады. Ал, Гуманитарлық ұғымы .. халықтың мәдениеті мен тарихын терең зерттеуге бейім қоғамдық ғылымға қатысты ғылым болып табылады. 6.
Философиялық сөздіктегі [1996] анықтамада: Гуманизм - адамның қадір-қасиеті мен құқығын құрметтеуді, оның жеке тұлға ретіндегі адамның игілігіне, оның жан-жақты дамуына, адам үшін қолайлы қоғамдық өмір жағдайын жасаған қамқорлықты білдіретін көзқарастың жиынтығы, - деп тұжырымдалған.
Педагогика және психология қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігінде: гуманизм (лат-gumanus - адамгершілік) - дүниетаным үдерісі. Оның негізінде адамның мүмкіншілігінің шексіздігіне өзін-өзі дамыту қабілетіне деген сенімі мен ерік бостандығын, абыройын қорғау, адамның бақытқа жету жолындағы құқығы мен оның барлық сұраныстарын қамтамасыз ету қоғамның түпкілікті мақсаты мен мұраты жатады - деп анықтама берген. Гумандық ұғымын сипаттауда ғылымдар арасында бірізділік көрінісі кездесе бермейді. Бұл салалық ғылымдарға ғана қатысты емес, түрлі дәуірдегі түрлі көзқарастарға да тән. Сондай-ақ гуманизм адамға деген ізгі ниет, сүйіспеншілікпен қарайтын адамгершілік қасиет ретінде қарастырылса, қазақ тілінің түсіндірме сөздігінде ізгі - адал, ақ, игі, ізгілік - жақсылық, адалдық, игілік деген мағына беретіндігі жөнінде айтылады. Қ.Т.Әтемова, М.Ералиева, Г.Ерғалиева, т.б. ғылыми-зерттеу еңбектерінде ізгі, ізгілік, ізгілендіру, гуманизм т.б. ұғымдарға қатысты зерттеулер көрініс тапқан.
Гуманизм ұғымы көне түркі әлемінде жәуанмәртлік термині аясында қарастырылып келгенін байқадық. Жәуанмәртлік ұғымы парсы халқының жувонмард сөзінен шыққан жувон - жігіт, ал мард - жомарттықты, қайырымдылық пен кішіпейілділікті, яғни ұнамды қасиеттер жиынтығын білдіреді.
Бұл бағытта А.А.Бейсенбаева, Ж.Таубалдиева, т.б. педагог-ғалымдар зерттеу жұмыстарын жүргізді. Сондай-ақ аталған мәселе бағытын зерделеу мен оны оқытуда гумандық педагогика жөніндегі ойлар туындауда. Гуманистік педагогика ұғымы жөнінде педагогикалық еңбектерде түрліше беріледі. Мәселен, мұғалімдер мен жалпы білім беретін мекеме басшыларына арналған психологиялық-педагогикалық сөздікте: Гуманистік педагогика АҚШ-та ХХ ғасырдың 60-жылдары гуманистік психологиялық идеяны педагогикалық іске асырушы ретінде туындаған тәрбие теориясы мен практикасындағы заманауи бағыт ретінде анықталады. Гуманистік педагогиканың философиялық-идеологиялық бағдары жаңа тәрбие және прогрессивизм идеяларына жақын. Гуманистік педагогиканың зейін ортасында бірегей жеке тұлға тұрады.Гуманистік педагогика - өзінің мүмкіндігі бойынша дамушы, оқу-тәрбие үдерісінде белсенді, саналы, тең құқылы қатысушы ретіндегі тәрбиеленуші мақұлдайтын ғылыми теориялар жүйесі ізгілік педагогиканың практикалық аспектісі ретінде Ш.А.Амонашвилидің, Ш.Майғаранованың еңбектерін атауға болады.Гуманистік психология жөнінде педагогикалық және психологиялық сөздікте: Гуманистік психология - психологияның ең басты пәні бірегей біртұтас жүйе болып табылатын тұлға болуға тиіс деп есептейтін бағыт. Гуманистік психологияның өкілдері шын мәнінде ол адамның асқан қажетсінулерін, адамның өзін-өзі кемелдендіруін, білім алуын, эстетиканы зерделейтін ғылым болуға тиіс деп есептеді - деп берілген. Педагогикалық еңбектерде тәрбие үдерісінде тәрбиені гуманизациялау қағидасы ретінде жеке дара да қарастырылады. Болашақ тұлғаны даярлау мазмұны ізгілік қасиеттерді қалыптастыруға мүмкіндіктерінің мол екендігін көрсетеді. Оның ішінде Өзін-өзі тану, педагогикалық және психологиялық пәндер кешенін атауға болады.
Еліміздің ертеңі бүгінгі жас ұрпақтың қолында, ал жас ұрпақтың тағдыры ұстаздардың қолында - деген Елбасы Н.Ә. Назарбаев мұғалімдердің ІІ съезінде сөйлеген сөзінде. [2, 16 б] Ал, белгілі педагог Ш.А. Амонашвили: Оқушылардың білімін арттыру, пәнге қызықтырушылығын арттыру үшін оқытуды жалпы алғанда ең бірінші оқушылардың неге қызығатынын анықтап алып, содан соң содан бастау керек, деген.[3] Сол себептен жаңа технологияларды енгізу арқылы, оқу процесінің деңгейі көтеріледі, қазіргі заман талабына сай дамыған тұлға тәрбиеленеді.
Жылдан-жылға білім беру ісі ерекше қолға алынып отыр. Мектептерде жаңа бағдарламалар, технологиялар пайдаланылып жүр. Осы жерде оның Если без сердца идёте к детям, урок не состоится. Технологии состоятся, а урок - нет.Урок - это когда ребёнок набирает света. Если вести урок без сердца, вас увидят дети, запомнят что-то, сдадут что-то, потом экзамен, вы отметки поставите, а потом они выплюнут эти знания и всё.Нужно открыть своё сердце. И ещё одна задача - воодушевить того, кто в этом нуждается. Воодушевить верой в него.Такая педагогика возможна, она реальна, и она не зависит от обстоятельств. Я есть создатель обстоятельств. Где я, там и моя педагогика - моё сердце, моё сознание деген сөздерін келтіре отырып, бүгінгі таңда жаңа педагогикалық технологиямен әуестеніп жүрген біз сияқты жастар үшін Гуманистік педагогика тетіктерін ашу және жеке тұлғаны рухани дамыту, тұлғаның рухани санасын қалыптастыру ізгілік іс-әрекетімен миллиондарға танымал болып жүрген керемет педагог - психолог Шалва Александрович Амонашвили тек жастарға ғана емес, педагогтарға, ата-аналарға, жалпы салғырт емес жандардың бәріне де үлкен бедел, көмек иесі болады деп айтсам, артық емес , осы мәселе қазіргі кезде көкейкесті мәселе деп ойлаймын.
Курстық жұмыстың мақсаты
Курстық жұмысымды жазуда Ұстаз-новатор, ынтымақтастық, бірлесу педагогикасын зерттеген ғалым, адамды дамыту мектебінің оқытушысы,психология ғылымдарының докторы, профессор, Ресей білім беру Академиясының академигі, Ресей Федерациясының Мемлекеттік сыйлығының Лауреаты Шалва Александрович Амонашвилидің өмірі мен алдына қойған мақсаттары жайлы, сол мақсатты орындау жолындағы қыруар еңбектерін талдап, колледж студенттеріне таныстыруды және болашақта өз тәжірибемде қолдануға үйренуді мақсат еттім.
Зерттеу міндеті
-әр оқушының қабілетін танып білетін, жеке тұлғаға бағыттала білім беруді көздейтін ұстаз тәжірибелерін үйрену.
-талабы таудай мұғалім - жеке тұлға ретінде қалыптасу, тәрбиелену жолдарын қарастыру, бағытталу.
Зерттеу әдістері
Курс жұмысын жазуда:
- талдау - жинақтау әдісі;
- бақылау, зерттеу әдістерінен үзінділер пайдаландым.
Зерттеу пәні
Шалва Александрович Амонашвили еңбектеріне байланысты ғылыми-теориялық және әдістемелік еңбектер; озат мұғалімдердің іс - тәжірибелері;
-өзімнің іс - тәжірибе кезінде алған тәжірибелерім.
Зерттеу нысаны
мектеп оқушыларын оқыту процесі;
Зерттеу болжамы
Егер, Шалва Александрович Амонашвилидің өмірі мен оқытушылық, жазушылық, жұмыстарын зерттеп, талдап, оқып үйренсек, біздер, жас мамандар ізгілікті педагогика әдістерін меңгеріп,терең де тиянақты білім мен тәрбие алуға;
ұстаздың жақсы қасиеттерінен үлгі алуға;
жақсы азаматтық, адам деген ардақты есімді ақтай алатын мұғалім бола аламыз;
Практикалық қолданылымы
Курстық жұмыс нәтижесін:
- болашақ мұғалімдер, практиканттар;
- Шалва Александрович Амонашвили тәжірибесін зерттеушілер пайдалана алады.
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1.Ізгілік - тұлғалық педагогикасының негізгі идеялары
а) Мұғалімнің, оқушының ізгілігі түсінігі
ә) Білім берудің ізгілігі
Күлімдеген жүзінен мейірім шуағы төгілген, айтқан сөздеріне адам қалтқысыз иланатын, әрбір сөзі даналық - осы адам кім?
Заманымыздың ұлы педагогы туралы тоқтала кетсем, Шалва Александрович Амонашвили 1931жылы, 8-наурызда, Тбилиси қаласында дүниеге келген. Ұстаз-новатор, ынтымақтастық, бірлесу педагогикасын зерттеген ғалым, адамды дамыту мектебінің оқытушысы, психология ғылымдарының докторы, профессор, Ресей білім беру Академиясының академигі, Ресей Федерациясының Мемлекеттік сыйлығының Лауреаты, Украина педагогика ғылым академиясының шетелдік мүшесі. Сонымен қатар, Сәуегей Климент Охридский (Болгария) атындағы София университетінің құрметті докторы, Мәскеу Мемлекеттік педогогикалық Университетінің еңбегі сіңген профессоры, әр түрлі мемлекеттердің бірнеше университеттерінің құрметті профессоры. Ол Москвада жыл сайын өткізіліп тұратын Халықаралық педагогикалық Оқулардың бастамасын қалап, жүзеге асырды. РФ-ның Білім беру Министрлігі оның Өмір мектебі жүйесі ( тұлғалық-адамгершілікке бағыттайтын тәсілдемесін) тәжірибеде қолданылуды ұсынды. Амонашвили Шалва Александрович - академик, атақты педагог- ғалым, практик. Өзінің эксперименталдық мектебінде ынтымақтастық, жеке тұлғаға бағытталған педагогикасында тіл мен математиканы оқытудың керемет әдістерін жүзеге асырған. Өз ойының, педагогикалық қызметінің қорытындысы ретінде Ізгілікті - тұлғалық педагогика қағидалары негізінде бастауыш білім беру сатысы туралы трактатта суреттелген Өмір мектебі технологиясы өмірге келді.
Ұстаз әрдайым жайдарлы жүру керек, -деген ұстанымды насихаттайтын Нағыз Ұстаз өзінің тәжірибесімен үлкендердің үздіксіз бақылауында болмаған және зорлық көрмеген бала үлкен жетістіктерге жете алатынын дәлелдейді. Профессор Амонашвилидің ұстанымы келесідей: Әр бала белгілі борышпен өмірге келеді. Және әрбір сәбидің тек өзіне тиесілі жаны - ішкі дүниесінің сәулесі бар. Ата-ана мен педагогтың міндеті сол сәуленің жоғалып кетуіне жол бермей, балаға өз өмір жолына бағыт көрсету. Шалва Александрович балаға тұлғалық-адамгершілікке бағыттайтын тәсілдеменің бар қағидаларын әлемдік педагогика классиктері - К. Д. Ушинский, В.А. Сухомлинский, Януш Корчак, А.С. Макаренко және тағы басқалардан үйренгендігін айтады. Ұлылардың тәжірибелерінен әр түрлі, әр түсті кірпіштерінен біріктіріп, өз тұжырымдамамды сомдадым дейді ол. Шалва Александрович өте қарапайым жан, ол ізгілік технологиясының негізін қалаған жоқпын, тек осы ғылымды дамытушымын дейді. Шалва Александровичтің қарапайымдылығына бас ие отырып, тәрбиенің әр ғасырдағы әрқилы мозаикасынан тұтас картина жасау оның үлкен жүрек иесі, жан-жақты білімді, шебер маман болғандығынан екеніне күмәніміз жоқ. Оның әр идеясы жаңашыл, сондықтан ол новатор-педагог.
Ш.А.Амонашвили бойынша, ізгілендіру технологиясының мақсаты - баланың жеке қасиетін аша отырып, азамат етіп тәрбиелеу. Баланың жаны мен жүрегіне жылылық ұялату, танымдық күшін қалыптастыру және дамыту, білімін кеңейтуге жағдай жасау.Бұл технологияның өзгелерінен ерекшеліктері: онда ынтымақтастық педагогикасы тұжырымдалады; бала психикасын дамыту, есеюге және еркіндікке құштарлығын қалыптастыру; әсемдікті, әдемілікті сезіну, қабылдау; ізгілікті, жеке қарым-қатынас жасау; рухани жетілдіру; ата-анамен бірлесіп жұмыс істеужүзеге асырылады. Шалва Александрович зиялы қауымға, педагогтарға, ата-аналарға адамгершілікті педагогиканың әдістері жайлы түрлі семинарлар мен оқуларда, шебер кластарында баяндап, көрсетіп жүр. Интернет жүйесінен жас педагогтар мен студенттер осы мүмкіндіктерді пайдалана алады, Шалва Амонашвилидің бірегей педагогикалық қағидаларымен және ұстанымдарымен таныса алады. Бұл адамнан дәріс алған адам салғырт болып қалмасы анық.
Ш.А. Амонашвилидің еңбектерімен сабақта танысқан кезде біз оны нағыз дана деп атайды, қызыға қабылдадық Мысалы, Оқыту әдістері, Жаңа педагогикалық технология, т.б. деген тақырыптарды оқу барысында озық тәжірибе-көпке ортақ деген айдармен түрлі педагогтардың әдістеріне талдау жасадық. Видеороликтен бірнеше шеберкласс сабақтарын қызыға көріп, талдадық. Біздер өзіміз интернеттен осындай жұмыстарды тауып танысып, ойларымызбен бөлістік.
Педагогикалық практика барысында осы ғалымның еңбектерінен танысқан әдістерін, видео роликтен көріп бақылаған шебер класс, әдістемелерін пайдалануға тырысамыз.. Амонашвилидің қаламынан ондаған педагогикалық, психологиялық және көркем әдеби туындылар шықты, оның біразы әр түрлі аударылды. Амонашвили өз еңбектерінде өзінің ұстаздары ретінде әлемдік педагогика классиктері - Я.А.Коменский , К. Д. Ушинский, В.А. Сухомлинский, Януш Корчак, А.С. Макаренко Я.Корчак, В.А.Сухомлинский,т.б. атайды, солардың еңбектерінен нәр алады. Себебі, аталған тұлғалардың барлығының ой-пікірі ортақ-гуманистік үлгінің негізгі ұстанымдарының бірі-бала мен ересектің құндылықты-мәндік теңдігі. Алайда, мұндағы теңдік білімдер мен тәжірибенің бірдейлігі не өзара теңдей құндылығында емес, әрбір қатынас мүшелерінің дүниені тануға деген шектеусіз мүмкіндіктерге құқылы болуында. Осы жағдайды жол-жоба етіп ұстанған ұлы педагог Я.А.Коменский "Баршаны баршаға үйрету" деп тектен-тек ұрандамаған. Мектептегі педагогикалық қызметтің сапалық өлшем бастауы-Адам және оның уақыт және кеңістіктегі өзіне өзі бағыттаған ұнамды қозғалыс әрекеті
Гуманистік парадигма "субьект-субьект" өрнегіне сай қатынастарды қалыптастырады.Ұстаз бен шәкірт бірлікті іс-әрекет мақсаттарын, мазмұнын нақтылайды, өзара қызметтестік пен жұптасқан шығармашыл ізденіске кірісумен оқу-үйретім формасы мен бағалау өлшемдерін таңдайды. Педагогикалық ықпал "нысанының" қалпындағы нақтамалық өзгерістер іріктеу, таңдастыру мен тәлімдік ажырата бөлшектеу құралы бола алмайды.Төмен үлгерім көрсеткіштері адам сапасы жөнінде пікір айтуға негіз бермейді, олар тек кәсіби жұмыстың болашағы мен мүмкіндіктерін бағалаудың алғашқы деңгейі қызметін атқарады.Бағалау өлшемдері аймағы енді тұлғалардың қатынастар кеңістігіне өтеді.
Гуманистік парадигмада адамға, балаға деген мейір-махаббат кәсібиліктің басты нышаны, осыдан да педагогикалық өркениеттен орындалған әдебиеттердің авторлары "Баланы қалайша түсініп, сүйу қажет?" сұрағына ежелден жауып іздестіруде.
Мейір-махаббат әрбір адамның шығармашыл қабілеттері мен мүмкіндіктеріне сенім ұялатады, ал шыдамдылық (телеранттық) педагог даналығына кепілдік береді. Бұған мысал-И.Г.Песталоцци, Я.Корчак, К.Н.Вентцель, Л.Н.Толстой, С.Т.Шацкий, В.А.Сухомлинский, Ш.А.Амонашвили және т.б өмірі мен педагогикалық қызметі.
Гуманистік парадигма өкілдеріне тән қасиет-педагогикалық көзқарас, пікірлерінің әрқилылығы.Осы үлгі шеңберінде саналуан тәлім жобалары бірлікті жасап, іске асырылуды.Бұлардың бәрінің басын бір тұтастыққа келтіруші күш-адам өмірінің бірегей кезеңі ретінде қабылданған бала мен балалық шаққа деген құндылықты қатынас және тәлім дамуын мектептің басты міндеті болатынын басшылыққа алу.
Гуманистік парадигма аймағында іске асырылып жатқан әрбір тәлімдік жүйе шығармашыл ізденіске түсіп, өзіндік оқу-үйретім мен тәрбие мазмұнын, әдістерін, құрал-жабдықтарын табуда.Тұлғалық бағыт шәкірттің де, ұстаздың да еркіндігі мен шығармашылдығын арқау етеді. Әр кезеңдегі осындай көзқарастар жүйесі мен теориялардан педагогикадағы тұлғалық парадигманың, тұлғаға бағдарланған білім беру идеясының дамуына жол ашылды.
. Түрлі зерттеулердің нәтижесіндегі мәселеге білім мен тәрбие беруге тұлғалық амал тұрғысынан келу қалыптасты. Атап айтар болсақ:
Білімдегі тұлғалық амал күнделікті, жалпы педагогикалық санада оқытушы мен білім алушының қарым-қатынасының этикалық-гуманистік ұстанымға сәйкестігі ретінде қарастырылады. Гумандылыққа немесе білім алушымен қарым-қатынастағы ізгілікке педагогика ілімінің классиктері - Ж.Ж.Руссо, Л.В.Толстой, М.Монтессори, Ы.Алтынсарин т.б. үндеген болса, қазіргі белгілі педагог-ғалымдар, жаңашыл ұстаздар бұған ынтымақтастық педагогикасы деген атпен ерекше ден қоюда.
Тұлғалық амалдың басты мақсаты - тұлғаны айналасындағы ұстанымдардың жиынтығы болып табылатын педагогикалық әрекет ретінде қарастырады. Тұлғалық амал педагогикалық үдерісте тұлғалық құрылымдардың пайда болуын түсіндіретін ұстаным деп танылып, адам өміріндегі қандай да бір өзгерістерді оның өзін-өзі жүзеге асыру әрекетінсіз түсіндіруге болмайтындығына назар аударады. Бұл амал тұлғаның білімдік үдерістегі еркіндігі, яғни білім мазмұнын өзінше ұғу, қабылдау, білімдік маршруттарды, басымдылықтарды өз бетімен таңдау ұстанымын тірек етеді.
Тұлғалық амал ұжымдық оқытуға балама түрдегі даралап, саралап оқыту идеясының басымдылығын алға шығарады.
Жаңа тұлғалық парадигмаға көшу - қазіргі заманғы білім беру және жалпы қоғамның ХХ ғасырдың аяғындағы педагогикалық сана-сезімінің жетекші беталысы. Көптеген ғасырлар бойы білім беруде үстемдік еткен білімдік-ағартушылық парадигма өз мүмкіндіктерін сарқыды деп есептеудің негізі бар. Біріншіден, білім көлеміне онда тіпті ең жалпылай бағдар жасау үшін сана жетпейтін болды. Екіншіден, білім беру қызметінің адамды білімге қанықтыра, толыққанды жүзеге асыра алмайтыны анықталды. Өмірлік практика танымның кеңдігі мен энциклопедиялылығы адамның өз адами қырындағы білімінің жетіспеушілігімен жеңіл сыйысып отыратынын әлденеше рет көрсетті. Әңгіме, әрине, білімнің зияны туралы емес, білімдік парадигманың ойлау стилі ретінде шектеулілігі туралы болып отыр. Білімнің өзі - білім берудің жан-жақты өлшемі екені даусыз, себебі адамның жеке тұлғалық тәжірибесі және оның рефлексиясының басқа да өнімдері ақыр аяғында мүмкін, аздаған басқаша қасиетке ие білім түрінде болатыны белгілі.
Жеке тұлғалық парадигмаға көшу - адамның білім алу мен ой-санасының дамуының заңды нәтижесі: дүниені саяз-пәндік игеруді адамның космогенез субъекті ретінде дүние құрылымын терең-мәндік ұғынуының алмастыруы. Жеке тұлғаға бағдарлану - біздің кезіміздегі барлық білім беру жобаларының ортақ белгісі, алайда бұл жеке тұлғаға бағдарлап білім берудің әр түрлі: жеке тұлғалық қатынасты этикалық-гуманистикалық ұстаным (тәрбиеленушіге деген құрмет) ретінде үйреншікті түсінуден жеке тұлға саласындағы білім берудің неше түрлі нұсқаларына дейінгі тұжырымдамалары мен модельдерінің болуына кедергілік жасамайды. Жеке тұлғаға бағдарланған білім берудің тұжырымдамасын келесі жағдаяттар арқылы беруге болады:
1.Жеке тұлға педагогикалық санат ретінде білім беру мен адамның дамуының ерекше саласын бейнелейді және осы мағынада оның ерекше мақсаты ретінде көрініс береді.
2.Адам білім беру үдерісінде білімін қолдану тәжірибесін, танымдық және практикалық есептерді шешу тәсілдерін, шығармашылық тәжірибені меңгеретіні сияқты, ол жеке тұлға болу, яғни, ерекше жеке тұлғалық қызметтерді таңдай алу, рефлексия жасау, мағынаны анықтау, өзін - өзі өмірде жүзеге асыру, әлеуметтік жауапкершілік, т.б. орындау тәжірибесін де меңгеруі керек. Адамның бұл жеке тұлғалық әрекет етуі қандай да бір нақты әрекет болып табылмайды, қайта адамның кез келген басқа әрекетінің өзгеше бір ішкі жоспары сияқты қайсы бір мета әрекет ретінде көрінеді.
а) Мұғалімнің, оқушының ізгілігі түсінігі
Шығыс педагогы әрі ойшылы Конфуций (б.з.д. 551-479) дұрыс тәрбиені адам болмысының адамгершілік жетілуі деп көрсетті. Қоғамның тұрақтылығын тәрбие анықтайды деген тұжырым жасады, қоғам және табиғаттың ролін анықтауға тырысты. Оның ойынша, адам табиғаты дұрыс тәрбие барысында идеалды адам тәрбиелеудің материалы болады, жан-жақты тәрбиеленген адам төмендегідей қасиеттерге ие болуы керек: адамгершілік, саналылық, ақиқатқа деген ұмтылыс, әділеттілік, бай рухани мәдениет иегері және т.б. [25]. Ежелгі конфуциандық ережелерге сәйкес оқушының ұстаз алдындағы парызы таудан да биік, теңізден де терең болып саналған және иемото (педагог) беделі даусыз болған [19].
Ежелгі Рим ғалымы Квинтиллиан (42 ж. - б.з. шамамен 118 ж.) Шешендік өнерге нұсқау атты еңбегінде оқытушы жоғары білімді, ұстамды болып, балаларды сүйіп, оларды жете түсіне білуі қажет, мақтау мен жазалаудың шамасын біліп, ең бастысы, өз іс-әрекетімен, жүріс-тұрысымен оқушыларға үлгі болуы керек деген. Ол адам болмысы жағымды негіздерден құралады деген пікірге қосылып, дұрыс педагогикалық нәтижеге жету үшін адамның табиғи мейірімділігі мен тәрбие үдерісін біріктіру керек деген тұжырым жасады [27].
Ұстаздың кәсіби парызы жөнінде Платон: Егер де етікші олақ болса, мемлекет оның салдарынан көп зардап шекпейді, мүмкін адамдардың кейбіреуі жақсы аяқ киім кимейтін шығар, ал егер де ұстаз өз міндеттерін нашар орындаса, онда елімізде білімсіз, надан және бұзақы адамдар саны көбейеді деген [18]. Ол бүкіл халықтық тәрбиені, мектепке дейінгі тәрбиенің қоғам тарапынан болуын жақтады. Мектепке дейінгі тәрбиеде ойынның рөлін жоғары бағалап, әңгіме әдісінің балаларға ұғынықты, түсінікті түрде жеткізілуіне мән берді, жан-жақты тәрбиеге баса назар аударған.
Педагогикалық мәселелерді қарастырған ғұлама ғалым, философ Әл-Фарабидің (870-950 ж.ж.) педагогикалық тұжырымдамасы - дидактика мен тәрбие теориясы мәселелерін қамтитын іргелі жүйе. Оның тәлім-тәрбие жөніндегі ойлары теориялық жағынан кез келген педагогикалық ілімге негіз бола алады, әсіресе барша адамзат қауымдастығының жиынтығы ретінде ұлы қоғамды суреттейтін ізгілік тұғырнамасы қазіргі педагогиканың жетекші идеясына айналды. Жетілген тұлғаны тәрбиелеу үшін Адамға ең бірінші білім емес, тәрбие беру керек, тәрбиесіз берілген білім - адамзаттың қас жауы, ол келешекте оның барлық өміріне апат әкеледі деген ұстаным басты қағида ретінде ұсынды.
Әл-Фараби педагогикалық ұғымдарға анықтама беру арқылы педагогика ғылымының негізін салушы екендігін тағы бір мәрте дәлелдей түсті. Педагогиканың негізгі ұғымы болып табылатын оқыту мен тәрбиеге ғұлама мынадай түсініктеме береді: Оқыту - адамдар мен халықтарда теориялық қайырымдылық дарыту болады, ал тәрбие - білім-білікке негізделген өнер арқылы оларға этикалық қайырымдылықты дарыту тәсілі. Оқыту тек сөз арқылы жүзеге асырылады, ал тәрбие кезінде адамдар мен халыққа, білімге негізделген қасиеттерден шығатын әрекеттерді жасауды дағдыға айналдыру үйретіледі.... Осы анықтамалардың астарлы мағынасы қазіргі педагогикадағы оқыту мен тәрбие ұғымдарына берілген анықтамалармен сабақтасып, өзара байланысып жатқандығын айқын аңғаруға болады. Әл-Фарабидің мұрасында білім беру де қарастырылған. Оқу бастамасы біздерге болмыс бастауларын білу құралы болып табылады, ал олардан шығарылатын қорытындылар - ғылыми пәндерді игерудің бастамасы мен құралы деген ғұламаның анықтамасы қазіргі педагогикадағы білім беру - оқыту нәтижесі, тура мағынасында ол оқып-үйретілетін пән туралы алғашқы түсініктің, ұғымның қалыптасуын білдіреді деген анықтамамен өзара ұқсас [20].
XVI-XVII ғ.ғ. Украина мен Беларуссия мектептерінде ұстаздың кәсіби парызы келесі сипатқа ие болған: дидискал немесе оқытушы - тақуа, момын, дана, ақылгөй, төзімді әрі ұстамды, әрдайым көмекке ұмтылушы, әрқашан ізгілікті жақтаушы [21].
Қайта өрлеу дәуiрiнiң ұлы ойшылы, ХҮI ғасырда өмiр сүрген француз ғалымы Мишель Монтень оқытудағы танымдық әрекеттiң маңыздылығын ерекше атап көрсеттi: Тәрбиешi баланың бастан-ақ бойындағы қабiлеттердi еркiн көрсете бiлуiн, түрлi заттардың дәмi мен олардың ерекшелiктерiн ажыратуда өз бетiнше әрекет етуiн, кейде оған жол көрсетiп, кейде, керiсiнше, өзiне iздеп отыруын қалаймын. Монтень таным әрекетiнде оқушының басшылық рөлiнің маңыздылығын түсiндi. Оқушы мұғалiмнен алған бiлiмiн түгел сүзбеден өткiзiп, өз бетiнше талдау жасауы қажет. Сонда ғана оның бiлуге құштарлығы дами түсетiнi сөзсiз, - деп жазған болатын [22].
Чех педагогы Я.А. Коменский (1592-1670 ж.ж.) ұстаз кодексін жасады, ұстаз мамандығының өте құрметті, абыройлы мамандық екеніне тоқтала келіп, оны жоғары бағалады: Оларға (мұғалімдерге) тамаша қызмет тапсырылған, күн астында одан жоғары ешнәрсе болмақ емес. Бұл - мұғалімге, оның ұлы мәртебелі ісіне жаңаша, прогрессивті көзқарас. Ұстаз әр уақытта да беделді, белсенді шәкірттерге адамгершілік қасиеттің үлгісін көрсетуі әрі білімді, еңбексүйгіш болуы керек. Оның ойынша, адам ақылының, барлық адамды барлық нәрсеге үйрететін адамгершіліктің шыңдалатын шеберханасы, оқушылардың адамгершілігін, ақылын тәрбиелеудегі білім мен оқытуды ұйымдастыратын орталық -- мектеп [33].
Ағылшын философы, педагогі Дж.Локктың (1632-1704 ж.ж.) ойынша, тәрбиелеудің басты мақсаты - арасатты, есті және барлық жамандықтардан балаларды сақтайтын, қамқорлық жасай алатын дана, ақылгөй тәрбиеші дайындау. Үлкен ұстамдылықты, сабырлықты, нәзіктіктілікті, ынталылық пен қайырымдылықты қажет етеді деген пікірді ұстанған Джон Локк тәрбиеде оң нәтижеге жету үшін баланың жеке тұлғалық ерекшеліктерін ескеру және мінез-құлқындағы жағымсыз қылықтармен күресу қажеттігіне тоқталды [34].
Француз ағартушысы Ж.Ж.Руссо (1712-1778 ж.ж.) баланың табиғи жетілуін жақтады, оның қызығушылығын, еліктеушілігін, дарындылығын табиғи тұрғыда зерттеп, тәрбиедегі қаталдықты (ұрып соғу, зомбылық) сүйіспеншілікпен ұштастыруды ұйғарды. Ол баланың айналадағы ортаға, өмірге ерекше білім құмарлығының болуын, оның өсуін, дамуын ұдайы мұғалім бақылап отыру тәсілдерін ұсынды. Тәрбие нәтижесі білімді меңгеру үдерісінен туындайтынын атап көрсетті. Қолөнермен айналысу, пайдалы заттарды жасау, қоғамға пайдалы еңбекпен айналысу таза, адал еңбек жалғасы екендігіне көңіл аударды [33].
Швейцария педагог-гуманисі И.Г.Песталоцци (1746-1827 ж.ж.) оқыту кезінде баланың жүрегін жылытуға, ойын дамытуға ұмтылды, балалардың адамгершілік мінез-құлықтарына әсер етуде моральдық өсиеттерді айтумен шектелмей, балалардың бойында моральдық сезімдерді дамыту, адамгершілік бейімділіктерді қалыптастырудың қажеттігіне тоқталды. Оның ойынша, тәрбиенің негізгі міндеті - адамды жан-жақты және үйлесімді дамыту, сонымен қатар балалардың адамгершілік күш-жігері мектепте іске асуға тиіс.
Песталоцци мұғалімнің рөліне ерекше мән берді. Мұғалімнің тек қана білімін балаларға беруде қызметі мен жауапкершілігі жоғары, ол баланы сүйе білуі тиіс, өзін балалардың анасы ретінде сезініп, оларды тәрбиелеу және дамытуға міндеттенеді [35].
Неміс педагогі А.Дистервег (1790-1866 ж.ж.) Ұстаздың сана-сезімі мақаласында педагогтың қызметі және оның мамандығы оған белгілі бір таңба қалдырады, оның дүниетанымын және адамдарға деген қатынасын дамытады, одан бір ерекше тұлға қалыптастырады деген. Ол бастауыш мектеп мұғалімдерін даярлауды жақсарту үшін күресті, жалпы адамға және халыққа деген сүйіспеншілік бала тәрбиесінде ұштасып жатуы қажет деп көрсетті. Оның ойынша, мектептің мақсаты -- азаматтарды саналы адамгершілік рухта тәрбиелеу. [].
Н.Г.Чернышевский (1828-1889 жж.) жеке тұлғаның дамуы және қалыптасуында өмір жағдайы, қоршаған орта және тәрбие басты рөл атқарады, сонымен қатар адам жақсы немесе жаман азамат болып тумайды, жағдайға немесе алған тәрбиесіне байланысты қалыптасады деп түсіндірді. Ол жалпы білім берудің төрт негізгі бөлімін тәрбиенің жалпы мақсатына қарай бөліп көрсетті: ақыл-ой, адамгершілік, дене және эстетикалық тәрбие, оның ішінде жетекші орынды шәкірттерді табиғат және қоғам туралы терең және жан-жақты білім негіздерімен қаруландыру мақсатын қоятын ақыл-ой тәрбиесіне берді. Адамгершілік тәрбиесінің міндетіне оқушыларда жағымды сезімдер мен ұмтылыстарды, барлық жақсылық пен әдемілікке күшті сүйіспеншілікпен қарауды игертуді жатқызды. Адамгершілік тәрбиесін Отанына және халқына сүйіспеншілік, адамға, еңбек адамына құрметпен қарау, еңбекті бағалау және алдына мақсаттар қоя білу қабілеттілігімен байланыстырды [25].
Н.А.Добролюбовтың (1836-1861 ж.ж.) ойынша, ұстаз парызы беделді, адамгершілік тұрғысынан адал, балаларға деген сүйіспеншілігімен қатар, олардың жеке мүдделерін құрметтеуде. Ол шәкірт сенімін қалыптастыруда ақыл-ой білімімен қатар, адамгершілік тәрбиесіне ерекше мән берді, негізгі адамгершілік қасиеттерге патриотизм, гуманизм, еңбекке сүйіспеншілікпен қарау, табандылық, турашылдық және т.б. қасиеттерді жатқызды. Оқушылар арасында саналы тәртіп қалыптастыру үшін Н.А.Добролюбов төмендегілерді атап көрсетті: мұғалімнің шәкірттерге ерекше қамқоршы болуы, көңіл бөлуі, оқушыларды дер кезінде міндеттерімен таныстыруы, мұғалімнің оқушыларға қойған талаптарын, табандылық және бірізділік, кішіпейілділік пен қамқорлық қатынастардың ұштасуын қамтамасыз етуі, оқушылардың тәртіпті орнатуға ынталылығы [25].
Этика мен деонтологияның дамуына маңызды үлес қосқан К.Д.Ушинскийдің, П.П.Блонскийдің, Ш.Уәлихановтың, Ы.Алтынсариннің, А.Құнанбаевтың, А.С.Макаренконың, В.А.Сухомлинскийдің және т.б. еңбектері педагогикалық деонтологияның теориялық негіздерін салуға септігін тигізді.
К.Д.Ушинский (1824-1870 ж.ж.) өмірмен, қазіргі кезеңмен байланысты дұрыс ұйымдастырылған мектепте өз халқын шын сүйетін және оның дамуы туралы қамқорлық жасайтын мұғалім рөлін жоғары бағалады. Оқыту мен тәрбие үдерісін мұғалімнің жеке басының жігерлендіретін ықпалынсыз елестету мүмкін емес. "Тәрбиеде барлығы да тәрбиешінің жеке басына негізделуі тиіс... Ешқандай жарғы және бағдарлама, ешқандай оқу орнының жасанды орталығы, қаншалықты жетілдірілгенмен, тәрбие ісінде жеке адамды алмастыра алмақ емес. Тәрбиешінің тәрбиеленушіге тікелей әсерінсіз мінез-құлыққа сіңерліктей шын тәрбие беру мүмкін емес".
Мұғалімнің жеке басы - бұл ешнәрсемен айырбастауға болмайтын жас баланың жаны үшін жасалған күн көзінің жарқын сәулесі. Осындай "күн көзінің жарқын сәулесі" болуы үшін педагог нақты белгіленген жалпы және педагогикалық таным меңгеруі қажет, соның негізінде қалыптасқан берік педагогикалық сенімдермен қаруланған болуы керек. Осындай сенімсіз нағыз тәрбиеші болмай, қарапайым шенеунік деңгейінде қалады. Бұл жөнінде К.Д.Ушинский келесі пікір білдірді: мұғалімде педагогика және психология саласында білімі, теориялық тәжірибесі болу керек. Бірақ оған тек қана терең білімі жеткіліксіз. Сенімі қатал, терең және жүйелі адам болу керек. Шығармашылық шабытта сенімсіз жұмыс істеуге мүмкін емес. Адамзатты тәрбиелеуге басты жол сендіру және сендіруді тек қана сендіру арқылы жүргізу керек. Тәрбиелеуші сендірусіз қандай да тәрбиелеу әдістері жақсы болса да, шындығында ешқандай күші жоқ, өлі күйінде қалады [37].
Қазақтың көрнекті ғалымы, тарихшы, этнограф және ағартушы Ш.Уәлиханов (1835-1865 ж.ж.) ұстаз білімі мол, адамгершіл, әсерленгіш, оқушыларға жақсы өнеге көрсететін және өз елінің патриоты болуы тиіс деп тұжырымдаған [39].
Бұл көзқарасты қазақтың ірі педагог-ағартушысы Ы.Алтынсариннің (1841-1889 ж.ж.) пайымдаулары толықтырды: Жаңа салынғалы жатқан ғимараттың құндылығы іргетасының беріктігіне байланысты болса, қазақ мектептерінің болашағы ұстазға байланысты. Ұстаз тұлғасына мол үміт артып, қазақ педагог-ағартушысы былай деп жазған: Халық мектептері үшін ең керектісі - оқытушы. Тамаша жақсы педагогика құралдары да, ең жақсы өкімет бұйрықтары да, әбден мұқият түрде жүргізілген инспекторлар бақылауы да оқытушыға тең келе алмайды. Сондықтан да мен жақсы оқытушыны дүниедегі заттың бәрінен де қымбат көремін [40].
Ш.Уәлиханов пен Ы.Алтынсариннің көзқарастарымен қазақтың ақыны, философы Абай Құнанбаевтың (1845-1904 ж.ж.) көзқарасы үндес. Оның айтуынша: Ұстаз дегеннің өзі - биік атауға тең. Болмасаң да ұқсап бақ, бір ғалымды көрсеңіз! деп, ұстаздың өзі адами құндылықтарды терең сіңірген, рухани жаны таза адам, қазіргі заман талабына сай өскелең ұрпақты білімді, мәдениетті, ұшқыр ойлы, халқының салт-дәстүрін дәстүрлей білетін, туған Отанын, жан-тәнімен сүйетін азамат дәрежесіне тәрбиелеуді мақсат ететін маман иесі болуы керек деген талап қойған.
Ойшыл Абай: Ақырын жүріп анық бас, еңбегін кетпес далаға. ұстаздық еткен жалықпас, үйретуден балаға деп айтқандай, мұғалім үшін кәсіби шеберлікке жету, өз мамандығының данышпаны болу бір күнде пайда болатын дүние еместігін біз жақсы түсінеміз, әрине, өмір бойы ізденушілікті, зерттеушілікті талап ететін мамандық екенін анық аңғарғанда ғана толық нәтижеге жетуге болады. Мұғалімнің әрбір сөзі, ісі, қимылы, киіну мәнері, аяқ алысы, жүрісі, көзқарасы психологиялық және ізгілік тұрғысынан шәкірт жүрегінен үлкен орын алады. Әрбір ұстаз оқу-тәрбие үдерісін ұйымдастыруда мол білімділікті, ақылдылықты, дұрыс іскерліктер мен дағдыларды қолдануы тиіс.
Ал Ә.Сәтбаевтың ойынша, Мұғалім өзінің білімділігімен, жүріс-тұрысымен, жайдары мінезімен, тіпті сырт пішіні, киген киімімен де оқушысына жақсы мағынада қатты әсер етеді... [42].
Ұстаздар өзінің қоғамдағы әлеуметтік мәртебесін жете түсінуі тиіс. Бұл жөнінде С.Көбеев Кейбір педагогикалық мәселелер атты мақаласында: Оқытушы әлеуметтік әділеттіліктің, адамгершіліктің жаршысы болуға тиіс деген [39].
Педагогикалық деонтологияның ғылым ретінде дамуына В.А.Сухомлинскийдің (1918-1970 ж.ж.) педагогикалық ойлары да әсер етті. Ол Мектептің жас директорымен әңгіме еңбегінде былай деп жазды: Егер педагогикалық еңбек мұғалімге қуаныш әкелсін десеңіз, егер күнбе-күнгі өткізілген сабақтар жалықтыратын, бірсарынды қайталанып отыратын жұмысқа айналмасын десеңіз, әрбір мұғалімді зерттеудің бақытты жолына жетелеңіз. Бүкіл әлемге ерекше танымал болған В.А.Сухомлинскийдің Балаға жүрек жылуы еңбегінде: Мұғалімдік мамандық - бұл адамтану, адамның күрделі және қызықты, шым-шытырығы мол рухани жан дүниесіне үңіле білу. Педагогикалық шеберлік пен педагогикалық өнер - ол даналықты жүректен ұға білу болып табылады деп, ол балаларды үйлесімді дамытуға бағытталған тәрбиешінің жұмысының жемісті болуы әрбір баланың рухани өмірі мен даму ерекшеліктерін терең білгенде ғана мүмкін екендігін айқындайды [45].
Қазіргі заман ғалымы Ш.А.Амонашвили дәл осы пікірді ұстанады: Мұғалім қызметі үнемі гуманистік сипатта болады. Ұстаздық қызметтің бір ерекшелігі - педагогтардың әр шәкіртінің жүрегіне жол таба білуінде, әрбір баланың бойындағы қабілетті дамыту үшін жағдай жасай алуында. Ең бастысы мұғалім оқушының өзін тұлға ретінде сезінуіне көмектесуі керек, оның бойында өзін, өмірді, әлемді тануға деген қажеттілікті оята білуі керек, әрбір іс-әрекеті үшін өзінің, жолдастарының, мектептің, қоғамның алдындағы жауапкершілікті - адамгершілік қадір-қассиетті сезінуге тәрбиелеуі керек. Адамдық кадір-қасиет - адам бойындағы ең қымбат байлық. Тәлім-тәрбиелік, оқу-танымдык жолында мұғалімнің кәсіби жетістігі әрбір оқушысының мүмкіндігіне сенім артуына, оның табандылығы мен шыдамдылығына, шәкіртіне дер кезінде көмекке келе білуіне тікелей байланысты.
Мұғалім бір күннің өзінде кем дегенде 3 сабақ өтсе, әр сыныпта орта есеппен 30 баладан болса, 90 оқушымен тілдесіп бәріне бірдей білім-тәрбие беруге тырысады. Ал бір апта ішінде мұғалім қаншама оқушыға педагогикалық ықпал жасайды. Онымен қатар оның жетекшілік атқаратын өз сыныбы да болады. Міне әрбір осындай мінез-құлықтары әртүрлі оқушылар ұжымында барлығына қолайлы психологиялық ахуал тудыру, ынтымақтастықта жұмыс істете білу үлкен шеберлікті қажет етеді. Сонымен қатар мұғалім үлкен педагогикалық ұжымның мүшесі ретіде оның барлық құрылымдық бөлшектерімен үйлесімді қарым-қатынас орната алуы керек. Педагог еңбегінің маңыздылығы - осындай ұжымдық еңбекпен айналыса отырып әр оқушының даралыкқ ерекшеліктерін дамытып, тұлғалық қасиеттерін қалыптастыру болып табылады.
Мұғалім - жалпы білім беретін мектептерде жас ұрпақты оқытып, оларды тәрбиелеу қызметін атқаратын маман. Шәкірттерін білім нәрімен сусындатып, тәлім-тәрбие беру, жақсы қасиеттерді бойына дарытып, адамгершілік рухта бағыт-бағдар беруде ұстаздың еңбегі зор. Сондықтан да ол әрдайым қасиетті тұлға ретінде ерекшеленеді.
Жоғарыда сипатталған тұжырымдамалар ұстаз тұлғасына қойылатын заманауи талаптарға сәйкестігін көрсетеді. Педагогтың кәсіби қызметінде нақты адамгершілік реакциясын тудыратын қабілет - кәсіби парыздылық санасы, деонтологиялық даярлығы. Педагогикалық парыздылықта ұсақтық жоқ, ол кез келген қателікке қатаң да, кешірімсіз, ол бала жүрегін, жан дүниесін жаралайтын шөгірді байқамай өтпейді. Сондықтан ар мен тәртіптілік, кеңпейілдік пен ізгілік, тектілік пен ықылас, өнегелілік пен әдептілік тәрізді баланың өмірі мен денсаулығына, жан саулығына тікелей әсер етуші қасиеттер мұғалімдердің мінезінде әрдайым болуы қажет. Мораль тұлғаның қоғамдағы бағыт-бағдарлануының ең икемді тәсілдерін қарастырады. Оның көмегімен адам өмірдің беймәлім тұстарында әрекет ете алады. Тіпті рационалды білім мен жинақталған тәжірибе тұрғысынан алып қарағанның өзінде, өмірлік жағдаяттардың қалай дамып өзгеретінін алдын ала болжаудың мүмкіндігі болмаған жағдайда, мораль адамға нақтылы нысандарды ұсынады. Оларды таңдау кезінде адамгершілік сезім мен моральдық интуицияның алатын рөлі ерекше зор. Ал педагог қызметінің бір ерекшелігі - беймәлім жағдаяттардың көбінде. Көп күрделі жағдайларды шешуде педагогқа кәсіби тәжірибесінен басқа адамсүйгіштік ізгілікті сезімдері де үлкен көмек көрсетеді. Бірақ педагог тұлғасының санасы рационалды сана феноменінің қатысуынсыз өркендемейді. Жеке тұлғаның адамгершілігі қоғам жасақтаған адамгершілік нормалары мен талаптарын білмей қалыптаспайды және моральдық рефлексия мен өзіндік рефлексияны шеттетпейді.
Моральдың синонимы ретiнде тәжiрибеде этика деген сөз қолданылады. Ал этика шындап келгенде, мораль туралы, оның теориясы туралы ғылым. Бұл ғылымның рөлi әлеуметтiк-практикалық қолдану аясында өте маңызды, өйткені, ол адамға өнегелi тәрбие беру мәселелерiн қамтиды. Этикаға қоғамдағы белгілі бір топ, не белгілі бір саладағы мамандар, кәсіпкерлер ұжымының моралi, олардың мiнез-құлық, жүрiс-тұрысынжәне әдептiлiгiн анықтайтын тәртiп ережелерiнiң жиынтығы жатады [21].
Мұғалім ең басынан бастап тұлғалық қарым-қатынастың моделін тудырып, үйренушілерді сол қарым-қатынас деңгейіне көтеруге тырысуы керек. Оқытушы үшін бұл қатынас оқу қатынасы болып есептеледі, өйткені ол сөйлесім әрекетінің барлық түрлерінің дағдылары мен біліктерін бекіту, қалыптастыру мақсатында оны жоспарлайды, ұйымдастырады, өңдейді және басқарады. Оқытушы жеке тұлғалар арасындағы ерекше қарым-қатынастың үлгісі болуы қажет. Оқудың ең алғашқы күндерінен бастап оқушы мен оқытушы арасында бір-біріне ашық сенім білдіру, тірек болу, қайырымдылық, көмек көрсету, басқа адамның пікіріне сыйластық пен шыдамдылық таныту берік орын алуы тиіс. Тұлғалық қарым-қатынастың алғашқы сатысында-ақ оған қатысушы барлық жеке тұлғалар арасында тең дәрежелі байланыс қалыптасып, олар бір-бірін тұлға ретінде қабылдауға, өзімен тең санауға тырысулары қажет.
Педагогикалық теория мен іс-тәжірибе оқу үдерісінде оқытушы мен үйренушінің арасында белсенді байланыс болуы керек деп есептейді. Мұндай қарым-қатынас оқыту үдерісіне белсенді ұжымдық оқу түрі мен тұлға аралық өзара әсер ету формаларын алып келді. Біржақты, тек мұғалімнің белсенділігін ғана талап ететін білімді беру, хабарлау түрінде жүргізіліп келген бұрынғы оқыту түрін үйренушіні өзекті мәселелер жөнінде өз бетімен зерттеу, іздену әрекетіне итермелейтін, белсенді сабақ түріне ауыстыру талап етілді. Ғалымдар оқу-тәрбие жұмыстарын ұйымдастыру мен басқарудың қатаң талаптарынан гөрі дамыта оқыту, белсендіру, проблемалы оқыту, ойындар ұйымдастыру, жеделдетіп оқыту түрлеріне көшудің жолдарын іздестіре бастады. Бұл мәселелер жалпы оқыту әдістемесінде, оның ішінде жеке тұлғаға бағытталған оқыту технологиясында өз көрінісін тапты.
Қатысымдық бағыттағы оқу үдерісіне басты қатысушылар - оқытушы мен тіл үйренуші. Оқытушы - тәрбиеленушінің әрекетін бақылаушы, түсіндіруші, ақыл-кеңес беруші, реттеуші, ал оқушы - қарым-қатынасқа түсуге бар қарқынымен ұмтылушы, ізденуші, белсенді әрекет иесі. Олардың арасындағы субъект-субъектілік қатынастар ынтымақтастыққа және тең құқықты сөйлеу серіктестігіне негізделеді. Оқушы - белгілі әрекетті мақсат ететін қоғам иесі. Ол қоғамдық ортамен үндестік тауып, қарым-қатынас жасау үшін белгілі бір құзырет түрлерін меңгеруші, иемденуші әрекет иесі.
Мектеп тәжірибесінде жаңаша жұмыс істеп жаңашыл технологияларды пайдаланып жүрген мұғалімдер бар. Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруде мұғалімдердің инновациялық іс-әрекетінің ғылыми-педагогикалық негіздерін меңгеруі маңызды мәселелерінің бірі [2,3].
Пән сабағында оқушы - сырттан ғана бақылаушы емес, осы жерде және қазір іс жүзінде болып жатқан үдеріске толығымен батып кеткен, өз тізгінін толық сеніммен уақыт пен жағдайдың қолына ұстатқан, жағымды эмоцияларға толы, жоғары шығармашылықтың, батылдықтың, пәрменді тәуекел мен батыл шешімдердің иесі, релаксациялық күйдегі белсенді қатысушы тұлға. Тұлғасыз білім жүзеге аспайды, ол әрқашан жеке тұлғалық болады. Кез келген адам басқа адамдардан өзінің табиғи қасиеттерімен ерекшелінеді (өмірлік тәжірибесі, құндылық бағдары, эмоциясы, қызығушылығы т.б.). Қатысымдық бағдарлы оқыту осындай жеке бас сипаттамаларын ескеруді ұсынады, өйткені тек қана осындай жолмен қарым-қатынас жағдайы жасалуы мүмкін. Дәстүрлі оқытудың ұстанымдарынан алшақтап, әр жеке тұлғаның ерекшеліктерін ескере отырып, қатысымдық негізде жүргізілген дәріс нәтижелі болмақ.
Ш.Амонашвилидің "Өмір мектебі" атты трактаты іргелі аксиомалық бастамаға, ақиқатқа негізделген әлемдік-діни, рухани-философиялық ілімдерге сүйенеді. Олардың түйіні: жан - дүниеде бар субстанция; ол мәңгі жетіліп өрлеуде; бұл дүниедегі өмір - рухани өрлеудің бір кезеңі.
Осы түйіннен үш қағида өрбиді де ол мұғалімнің Сеніміне арқау болады:
Бұл өмірде бала кездейсоқ жаратылыс емес. Оның бұл дүниеге келуі қажеттіліктен туған. Оны осы өмірге шақырған адамдар бар, олар онсыз өмір сүре алмайды. Баланың өмірлік мақсаты - осы өмірде қызмет ету тиіс. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz