Қазақстанның қаржы нарығын жетілдіру жолдары
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3.4
І тарау. Қаржы нарығының теориялық аспектілері
1.1. Қаржы нарығының қызметі, қажетті элементтері ... ... ... ... ... ... ... ... 5.9
1.2. Қазақстанның қаржы нарығының құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10.12
ІІ тарау. Қазақстанның қаржы нарығын талдау
2.1. Қазақстанның қаржы нарығының құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13.17
2.2. Бағалы қағаздар нарығының ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18.21
2.3. Қазақстанның депозиттер мен несие нарығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22.24
ІІІ тарау. Қазақстанның қаржы нарығын жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25.28
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29.30
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
І тарау. Қаржы нарығының теориялық аспектілері
1.1. Қаржы нарығының қызметі, қажетті элементтері ... ... ... ... ... ... ... ... 5.9
1.2. Қазақстанның қаржы нарығының құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10.12
ІІ тарау. Қазақстанның қаржы нарығын талдау
2.1. Қазақстанның қаржы нарығының құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13.17
2.2. Бағалы қағаздар нарығының ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18.21
2.3. Қазақстанның депозиттер мен несие нарығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22.24
ІІІ тарау. Қазақстанның қаржы нарығын жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25.28
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29.30
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
Тақырыптың өзектілігі: Қаржы нарығы басыңқы салаларды инвестициялау үшін уақытша басы бос қаражаттың шоғырлануын қамтамасыз етеді. Қаржы нарығы экономикада өз жұмыстарын жақсы біледі, қаржы нарығының қалыптасуы мен дамуын талдау арқылы оның негізгі кезеңдерін анықтау керек.
Қаржы нарығын экономикада қор нарығы деп те атайды. Қазақстанда қор нарығының инфрақұрылымы қалыптасқан деп айтуға болатындығына қарамастан алайда оның өтімділігі де тиімсіз пайдаланылуда. Әрі отандық, әрі шетелдік инвесторлардың қор нарығына мүдделігін күшейту үшін тетіктер мен шарттар қажет. Оның одан әрі дамуына жаңа қаржы құралдарын, қор биржаларының қосымша бөлімшелерін енгізу, инвесторлар үшін жеңілдікті шарттар жасауға мүмкіндік береді.
Қаржы нарығындағы жоспарды үдемелі енгізу қор нарығы сегменттерінің: отандық қаржы нарықтары анықтайтын ішкі және сыртқы ТМД елдерінің қаржы институттары басым болатын сыртқы да кеңеюіне әкеледі. Қазақстанның қор нарығының әлеуеті айтарлықтай зор, әсіресе егер мұнда бүгінгі күні жалпы ішкі өнімге акция нарығын капиталдандыруды ескерсек, Еуроодақ елдеріне қарағанда 20 есе төмен, ал борыш бойынша 45 есе төмен.
Қаржы нарығы-құнды қағаздар айналысына байланысты экономикалық қатынастар және мемлекеттің бүкіл ақша қорының жиынтығы. Ол нарық қатынастарының құрамды бөлігі болып табылады және тауар, несие, валюта, сақтық және тағы басқа капитал, жұмыс күші, тұрғын үй, алтын нарықтарымен байланысты болады. Қазіргі кезде дүние жүзінде АҚШ, Еуропа бірлестігі мен Жапония қаржы нарығының ең үлкен қорларын иемденуде.
Ал Қазақстанның нарықтық экономикаға өтпелі кезеңінде оның қаржы нарығының қоры мол, өзінің өркендеуіне байланысты жетеді деуге әзірше ерте. Қаржы нарығы біріне-бірі байланысты және бірін-бірі толықтырып тұратын, бірақ әрқайсысы өз алдына қызмет жасайтын үш нарықтан тұрады: қолма қол ақша нарығы, несие капиталының нарығы және бағалы қағаздар нарығы.
Курстық жұмыстың мақсаты: Қазақстан Республикасының қаржы нарығының жағдайы мен танысып және оны басқаруды жетілдірудің алуан түрлі бағыттарын меңгеру.
Курстық жұмыстың міндеттері:
- берілген тақырыптың теориялық сипатын ашу;
- қаржы нарығының жағдайын экономикалық тұрғыдан бағалау,
- қаржы нарығының басымдылықтарын айқындау;
- берілген мәліметтерді кең пайдалана отырып, теориялық тұрғыдан реттеу;
Курстық жұмыстың құрылымы: бұл жұмыс кіріспеден, ІІІ тараудан, қорытынды мен қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Қаржы нарығын экономикада қор нарығы деп те атайды. Қазақстанда қор нарығының инфрақұрылымы қалыптасқан деп айтуға болатындығына қарамастан алайда оның өтімділігі де тиімсіз пайдаланылуда. Әрі отандық, әрі шетелдік инвесторлардың қор нарығына мүдделігін күшейту үшін тетіктер мен шарттар қажет. Оның одан әрі дамуына жаңа қаржы құралдарын, қор биржаларының қосымша бөлімшелерін енгізу, инвесторлар үшін жеңілдікті шарттар жасауға мүмкіндік береді.
Қаржы нарығындағы жоспарды үдемелі енгізу қор нарығы сегменттерінің: отандық қаржы нарықтары анықтайтын ішкі және сыртқы ТМД елдерінің қаржы институттары басым болатын сыртқы да кеңеюіне әкеледі. Қазақстанның қор нарығының әлеуеті айтарлықтай зор, әсіресе егер мұнда бүгінгі күні жалпы ішкі өнімге акция нарығын капиталдандыруды ескерсек, Еуроодақ елдеріне қарағанда 20 есе төмен, ал борыш бойынша 45 есе төмен.
Қаржы нарығы-құнды қағаздар айналысына байланысты экономикалық қатынастар және мемлекеттің бүкіл ақша қорының жиынтығы. Ол нарық қатынастарының құрамды бөлігі болып табылады және тауар, несие, валюта, сақтық және тағы басқа капитал, жұмыс күші, тұрғын үй, алтын нарықтарымен байланысты болады. Қазіргі кезде дүние жүзінде АҚШ, Еуропа бірлестігі мен Жапония қаржы нарығының ең үлкен қорларын иемденуде.
Ал Қазақстанның нарықтық экономикаға өтпелі кезеңінде оның қаржы нарығының қоры мол, өзінің өркендеуіне байланысты жетеді деуге әзірше ерте. Қаржы нарығы біріне-бірі байланысты және бірін-бірі толықтырып тұратын, бірақ әрқайсысы өз алдына қызмет жасайтын үш нарықтан тұрады: қолма қол ақша нарығы, несие капиталының нарығы және бағалы қағаздар нарығы.
Курстық жұмыстың мақсаты: Қазақстан Республикасының қаржы нарығының жағдайы мен танысып және оны басқаруды жетілдірудің алуан түрлі бағыттарын меңгеру.
Курстық жұмыстың міндеттері:
- берілген тақырыптың теориялық сипатын ашу;
- қаржы нарығының жағдайын экономикалық тұрғыдан бағалау,
- қаржы нарығының басымдылықтарын айқындау;
- берілген мәліметтерді кең пайдалана отырып, теориялық тұрғыдан реттеу;
Курстық жұмыстың құрылымы: бұл жұмыс кіріспеден, ІІІ тараудан, қорытынды мен қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. Баймұратов О. Қазақстан қаржы нарығы Алматы, 2007
2. Құлпыбаев С. Қаржы Алматы, 2005
3. Есқараев Ө. Қазақстан Республикасының нарығын мемлекеттік реттеу Алматы, 2007
4. Адикенов Т Банки и фондовый рынок Москва, 2001
5. Көшенова Г. Ақша. Несие. Банк. Алматы, 2001
6. Сейтқасымов Г. Ақша. Несие. Банк. Алматы, 2001
7. Мақыш С. Б. Ақша айналысы және несие Алматы, 2004
8. Давыдова Л., Райманов Д. Қазақстан Республикасының банк құқығы Алматы, 2006
9. Мельников В Қаржының жалпы курсы Алматы, 2005
10. Ж. Қуанышқызы // Қазақстанның қаржы нарығының болашағы/ Альпари №2 2010
11. Есдаулетова Г. // Қаржы нарығының инфрақұрылымы/ Экономика негіздері №3 2009
12. Алтайбаева Ж. // Қазақстанның қаржы нарығын оңтайластыру/ Экономика негіздері №5 2010
2. Құлпыбаев С. Қаржы Алматы, 2005
3. Есқараев Ө. Қазақстан Республикасының нарығын мемлекеттік реттеу Алматы, 2007
4. Адикенов Т Банки и фондовый рынок Москва, 2001
5. Көшенова Г. Ақша. Несие. Банк. Алматы, 2001
6. Сейтқасымов Г. Ақша. Несие. Банк. Алматы, 2001
7. Мақыш С. Б. Ақша айналысы және несие Алматы, 2004
8. Давыдова Л., Райманов Д. Қазақстан Республикасының банк құқығы Алматы, 2006
9. Мельников В Қаржының жалпы курсы Алматы, 2005
10. Ж. Қуанышқызы // Қазақстанның қаржы нарығының болашағы/ Альпари №2 2010
11. Есдаулетова Г. // Қаржы нарығының инфрақұрылымы/ Экономика негіздері №3 2009
12. Алтайбаева Ж. // Қазақстанның қаржы нарығын оңтайластыру/ Экономика негіздері №5 2010
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3-4
І тарау. Қаржы нарығының теориялық аспектілері
1.1. Қаржы нарығының қызметі, қажетті
элементтері ... ... ... ... ... ... ... ... 5-9
1.2. Қазақстанның қаржы нарығының
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10-12
ІІ тарау. Қазақстанның қаржы нарығын талдау
2.1. Қазақстанның қаржы нарығының
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13-17
2.2. Бағалы қағаздар нарығының
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .18-21
2.3. Қазақстанның депозиттер мен несие
нарығы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... 22-24
ІІІ тарау. Қазақстанның қаржы нарығын жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25 -28
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...29-3 0
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 31
Қосымша
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 32
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі: Қаржы нарығы басыңқы салаларды инвестициялау
үшін уақытша басы бос қаражаттың шоғырлануын қамтамасыз етеді. Қаржы нарығы
экономикада өз жұмыстарын жақсы біледі, қаржы нарығының қалыптасуы мен
дамуын талдау арқылы оның негізгі кезеңдерін анықтау керек.
Қаржы нарығын экономикада қор нарығы деп те атайды. Қазақстанда қор
нарығының инфрақұрылымы қалыптасқан деп айтуға болатындығына қарамастан
алайда оның өтімділігі де тиімсіз пайдаланылуда. Әрі отандық, әрі шетелдік
инвесторлардың қор нарығына мүдделігін күшейту үшін тетіктер мен шарттар
қажет. Оның одан әрі дамуына жаңа қаржы құралдарын, қор биржаларының
қосымша бөлімшелерін енгізу, инвесторлар үшін жеңілдікті шарттар жасауға
мүмкіндік береді.
Қаржы нарығындағы жоспарды үдемелі енгізу қор нарығы сегменттерінің:
отандық қаржы нарықтары анықтайтын ішкі және сыртқы ТМД елдерінің қаржы
институттары басым болатын сыртқы да кеңеюіне әкеледі. Қазақстанның қор
нарығының әлеуеті айтарлықтай зор, әсіресе егер мұнда бүгінгі күні жалпы
ішкі өнімге акция нарығын капиталдандыруды ескерсек, Еуроодақ елдеріне
қарағанда 20 есе төмен, ал борыш бойынша 45 есе төмен.
Қаржы нарығы-құнды қағаздар айналысына байланысты экономикалық
қатынастар және мемлекеттің бүкіл ақша қорының жиынтығы. Ол нарық
қатынастарының құрамды бөлігі болып табылады және тауар, несие, валюта,
сақтық және тағы басқа капитал, жұмыс күші, тұрғын үй, алтын нарықтарымен
байланысты болады. Қазіргі кезде дүние жүзінде АҚШ, Еуропа бірлестігі мен
Жапония қаржы нарығының ең үлкен қорларын иемденуде.
Ал Қазақстанның нарықтық экономикаға өтпелі кезеңінде оның қаржы
нарығының қоры мол, өзінің өркендеуіне байланысты жетеді деуге әзірше ерте.
Қаржы нарығы біріне-бірі байланысты және бірін-бірі толықтырып тұратын,
бірақ әрқайсысы өз алдына қызмет жасайтын үш нарықтан тұрады: қолма қол
ақша нарығы, несие капиталының нарығы және бағалы қағаздар нарығы.
Курстық жұмыстың мақсаты: Қазақстан Республикасының қаржы нарығының
жағдайы мен танысып және оны басқаруды жетілдірудің алуан түрлі бағыттарын
меңгеру.
Курстық жұмыстың міндеттері:
- берілген тақырыптың теориялық сипатын ашу;
- қаржы нарығының жағдайын экономикалық тұрғыдан бағалау,
- қаржы нарығының басымдылықтарын айқындау;
- берілген мәліметтерді кең пайдалана отырып, теориялық тұрғыдан
реттеу;
Курстық жұмыстың құрылымы: бұл жұмыс кіріспеден, ІІІ тараудан,
қорытынды мен қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І тарау Қаржы нарығының теориялық аспектілері
1.1. Қаржы нарығының қызметі, қажетті элементтері
Қаржы нарығы-құнды қағаздар айналысына байланысты экономикалық
қатынастар және мемлекеттің бүкіл ақша қорының жиынтығы. Ол нарық
қатынастарының құрамды бөлігі болып табылады және тауар, несие, валюта,
сақтық және тағы басқа капитал, жұмыс күші, тұрғын үй, алтын нарықтарымен
байланысты болады. Қазіргі кезде дүние жүзінде АҚШ, Еуропа бірлестігі мен
Жапония қаржы нарығының ең үлкен қорларын иемденуде. Ал Қазақстанның
нарықтық экономикаға өтпелі кезеңінде оның қаржы нарығының қоры мол, өзінің
өркендеуіне байланысты жетеді деуге әзірше ерте. Қаржы нарығы біріне-бірі
байланысты және бірін-бірі толықтырып тұратын, бірақ әрқайсысы өз алдына
қызмет жасайтын үш нарықтан тұрады: қолма қол ақша нарығы, несие
капиталының нарығы және бағалы қағаздар нарығы.
Қаржы нарығының ұғымы көбінесе кең түрде, оған ақша несие, валюта
нарықтары қоса түсіндіріледі. Мұның өзі қаржыны ақшаға тең санат ретінде
қарастыратын дүниежүзілік практикаға байланысты.
Қаржы нарығының айырмашылығы ақша нарығы төлем қаражаттарының нарығы
болып табылады, ол қолма-қол ақшаны ғана емес, сондай-ақ қолма-қол емес
төлем қаражаттарының оның ішінде қысқа мерзімді банк несиесін қамтиды.
Қаржы нарығының негізінен ұзақ мерзімді сипаттағы міндеттемелер
немесе куәліктер нарығы болып табылады. Қаржы нарығын кейде қор нарығы деп
те атайды. Ақша мен несие нарықтары әдеттегідей айналым активтерінің
қозғалысына қызмет етеді.
Қаржы нарығы қызмет жағынан алғанда кәсіпорындардың, банктердің,
мемлекеттің құнды қағаздар сату арқылы халықтың бос қаржысын жинап, қайта
бөлуді қамтамасыз ететін нарықтық қатынастар жүйесі.
Қаржы нарығының ұғымы көбінесе кең түрде, оған ақша, несие, валюта
нарықтары қоса түсіндіріледі. Мұның өзі қаржының ақшаға тең категория
ретінде қарастыратын дүниежүзілік айырмашылығы төлем қаражаттарының нарығы
болып табылады, ол қолма-қол ақшаны ғана емес, сондай-ақ қолма-қолсыз төлем
қаражаттарын, оның ішінде қысқа мерзімді банк несиесін қамтиды.
Несие нарығы банктердің орташа және ұзақ мерзімді ссудалары жөніндегі
банкінің несие операцияларына байланысты: бұған коммерциялық несие де
жатады.
Қарыз несие түрінде мынадай негізгі қағидаларға сүйенеді:
1. Қарыз несие түрінде белгіленген мерзімге беріледі, ол ақталғаннан
кейін белгіленген несие жүйесіне қайтарылады;
2. кәсіпорындар мен жеке адамдар несиені қандай мақсатта алса, сол
мақсатқа жұмсалуы керек.
3. кәсіпорындар мен жеке адамдар қарызды алып пайдаланғаны үшін қарыз
алған банкіге немесе қарыз алған мекемеге белгіленген мөлшерде пайыз
төлейді.
Банкте беретін несие қысқа, ұзақ, орта мерзімді болып бөлінеді. Қысқа
мерзімді несие әдетте бір жылға дейін негізінен айналым құралдарын
жасауға беріледі.
Орта мерзімді несие 2- жылға жаңа құрылысқа, өндірісті техникалық
қайта жабдықтандыруға жаңартуға беріледі.
10 және одан да көп жылға ұзақ мерзімді несие беріледі. Ол
кәсіпорындардың негізгі қорларын ұлғайтуға беріледі.
Несиенің әртүрлі формалары бар: банктік, коммерциялық, тұтыну
халықаралық т.б.
Банк несиесінде банк клиентінің векселін есепке ала отырып, оған осы
векселінің құны орналасатын есеп айыру шотын ашады.
Коммерциялық несие кәсіпорындардың мұқтаждықтарына беріледі.
Тұтыну несиесі-бұл тұтынушылардың тауралар мен қызметтерді кейінге
қалдырып, төлеу үшін пайдаланылатын несие түрі.
Халықаралық несие бұл шетелдерге берілетін немесе олардан қарызға
алынатын сыртқы экономикалық байланыстарға қызмет жасайтын несие түрі.
Чектік несиеде банк клиентке төлем жасауға қажетті соманы қарызға
алуға мүмкіндік беретін чек жазып береді, борыш белгіленген уақытта
қайтарылуы қажет.
Несие өзінің қызметтерін банктер арқылы атқарады. Саяси экономикалық
тұрғыдан алғанда банктер кәсіпорындардың, ұйымдардың және жеке тұлғалардың
бос ақша құралдарын тартатын және жинақтайтын несие-қаржы мекемесі. Әлемдік
банк тәжірибесінде көрсетіліп отырғандай, банк жүйесіне орталық банк,
банктердің басқа да ұйымдық формалары мен мамандандырылған мекемелері,
коммерциялық жинақ және инвестициялық банктердің үлкен тобы, ал бірқатар
елдерде ипотекалық банктер кіреді. Осы мекемелер өздеріне тән қызмет
атқарады.
Қаржы нарығы негізінен, ұзақ мерзімді сипаттағы міндеттемелер немесе
куәліктер нарығы болып табылады, олар қаражатты ұзақ мерзімге немесе
мерзімсіз жұмсалғанын немесе берілгенін яғни негізгі қорлар қозғалысына
қызмет ететінін айғақтайды. Қаржы нарығын сондықтан да қор нарығы деп те
атайды. Ақша мен несие нарықтары әдеттегідей айналым активтерінің
қозғалысына қызмет етеді. Қызмет жағынан алғанда қаржы нарығы-
кәсіпорындардың, банкілердің мемлекеттің құнды қағаздар сату арқылы
халықтың уақытша бос қаржысын жинап, қайта бөлуді қамтамасыз ететін
нарықтық қатынастар жүйесі.
Нарықтардың барлық тұрпаттарының өзара байланысты қаржы нарығы
болуының шарттарын айқындайды. Оларға мыналар жатады:
1. реттелген тауар нарығының болуы, яғни тауарлар мен қызметтердің кез-
келген түрлері мен айналымы бойынша сұранымы мен ұсынысының тепе-
теңдігі;
2. Ұлттық банкі тарапынан ақша айналысын дұрыс реттеу; бұған қолма-қол
ғана емес, сондай-ақ қолма-қолсыз айналым эмиссиясына бақылау жасау
жатады;
3. Несие нарығын жандандыру толық оны коммерцияландыру, яғни несие
ресурстарын еркін нарыққа орналастыру, несие ресурстарының қозғалысын
Ұлттық банкі проценттің есептік ставкасын коммерциялық банкілердің,
міндетті резерв нормасын белгілеу, ашық ақша нарығында операциялар
жүргізу арқылы реттеледі.
Мыналар қаржы нарығы қызметінің алғышарттары болып табылады:
1. Бәсекені дамытып, монополиялық үстемдікті шектеу мақсатымен меншіктің
барлық формасындағы, соның ішінде мемлектетік сектордың материалдық
өндіріс саласындағы кәсіпорындардың бастапқы шаруашылық буындарына
неғұрлым кең дербестік беру;
2. Қаржы ресурстарын қайта бөлуде мемлекеттің ролін қысқарту; өндірістік
күрделі жұмсалымды орталықтан қаржыландыруды азайту; кәсіпорындар
арасында қаражаттарды ведомстволық қайта бөлуді жою;
3. Шаруашылық субьектілері мен халықтың құнды қағаздарға салынатын
ақшалай табыстарының өсуі;
4. бюджет тапшылығын қаржыландыру үшін ссуда қорын пайдалануды доғару;
республикалық және жергілікті бюджеттердің тапшылығы мемлекеттік
займдар шығару арқылы жабылады.
Қаржы нарығының маңызы бос ақша қаражаттарын алып, оларды қайта бөлу
есебінен ұдайы өндіріс процесіне ықпал етуімен ғана қоймайды. Оның қызметі
ресурстарды қайта бөлу түрінде кәсіпорындар арасында тіке байланыс орнайды.
Мұның өзі кәсіпорындардың, салалардың, тұтас халық шаруашылығының қаржы
жағдайын қаржыны неғұрлым маңызды обьектілер мен салаларға аудару арқылы
жақсартады. Қаржы нарығы инфляцияны тежейді, өйткені бюджет тапшылығын жабу
үшін үкімет ақша эмиссиясын пайдаланбайды, керісінше, бағалы қағаздар
шығарады, олар нарықта еркін жүреді және олардың бағасы сұраным мен
қамтамасыз етумен айқындалады. Экономикалық реформа процесі барысында қор
нарығының қалыптасып, жұмыс істеуі экономика дағдарысынан және онымен
қабаттасқан инфляцияда болған қиындықтарға кезігуде. Инфляция елеулі әсер
ететіндіктен, бағалы қағаздар қысқа мерзімді әрі құны түспейтін болуы тиіс.
Баға ұдайы өсіп отыратындықтан, инвесторлар ұзақ мерзімге қаржы салмайды.
Инфляция жағдайында ұзақ мерзім инвестициялар тауарға валютаға, тапжылмас
мүлікке салынады. Қаржы нарығы халықтың тұрмыс деңгейін төмен болғандықтан
дамымайды. Кәсіпорындардың төлем қабілеті нашарлығы сеебпті оларға бағалы
қағаз салу тиімсіз. Қаражаттың жетіспеуі қысқа мерзімді несиелер мен
депозиттердің проценттік ставкаларының өсуіне жеткізеді. Нәтижесінде бағалы
қағаздар банкілердің ақша-несие операцияларымен бәсекелесе алмайды [1. 32].
1.2. Қазақстанның қаржы нарығының құрылымы
Капиталды және басқа халықаралық, аймақтық және жергілікті қаржының
қаржы нарықтарымен ұлттық және халықаралық операцияларды қолдау үшін
мынандай орталық элементтердің белгілі бір жиындарына ие болуы керек.
Біріншіден, қаржы нарықтарының айқын қызмет етуін қамтамасыз ететін тұрақты
қаржы жүйелері мен институттарынан тұрады.
Кредит берушілер мен қарыз алушылардан шығын, тәуекелділік, табыс,
өтемпаздық және бақылау мерзімдері көзқарастарынан варианттардың алуан
түрлілігін тудыратын, қаржы құралдарының икемді жиыны талап етіледі.
Шетел капиталына арна жүргізу қабілеті маңызды, яғни барлық
халықаралық операицяларды жүргізу тәсілдерін, құқықтық қамтамасыз етуді
меңгерген, жақсы даярланған, кәсіпқой штат керек, оған сонда халықаралық
қарызға алушылар мен инвесторлар сенетін болады.
Халықаралық қаржы орталығының міндеттері әртүрлі валюта секторлары
арасындағы күшті байланыстары бар біріктірілген нарық жүйесі ретінде
қарастырылады. Бұл байланыстар банкілер мен басқа да қатысушылардың ақша
қаражаттарын айырбастау операциялары арқылы бір валюталық сектордан
басқасына ауыстыру қабілетінен көрінеді.
Қаржы нарығының элементтері дүниежүзілік қаржы жүйесін құрайды, ол
бірқатар негізгі операцияларды орындайды:
• өзара байланысқан ақша нарықтарында активтермен сауданы ірі
банктермен орталықтандыру, дилингілік операциялар халықаралық ақша
нарығы активтерінің әртүрлерімен сауда жасау арқылы біртұтас
қосылады;
• делдал банктерге қаражаттың төрелік ағындарының бір секторынан
басқа секторға өтуіне мүмкіндік жасайды;
• халықаралық ақша нарығының нақтырақ бағасы бойынша операцияларына
қатынасатын қарыз алушылар мен кредит берушілер үшін үлкен
икемділік және еркіндік жасайды.
Қаржы нарығының дамуы оған жаңа қатысушылардың пайда болуы және қаржы
құралдарының нысандары мен түрлерінің көбеюі капиталдың жылыстау жолдарын
реттеудің икемдірек тетігін жасауды, нормалар тізбесін кеңейтуді талап
етті. Оларды бұзу валюталық заңдарға сәйкес жазалауға апарып соқтырар еді.
Шағын кәсіпкерлік саласынан банк және сақтандыру қызметінің субъектілерін
айыру аталған ұйымдарға қадағалауды күшейтеді, қаржы жүйесінің тұрақтылығын
нығайту мен тұтынушылардың мүддесін қорғау мақсатында олардың қызметіне
талаптарды өзгертеді.
Қазақстанның қаржы нарығына халықаралық беделге ие болған шетелдік
кәсіпқой қаржы делдалдарын жіберуге мүмкіндік береді:
• нарықтық бәсекелестіктің қажетті деңгейін қолдау;
• қаржы жүйесінің клиенттеріне отандық қаржы институттары талап
етпеген қызметтерді көрсету;
• жергілікті қаржы жүйесінің қызметкерлерінің біліктілігін арттыру.
Мұндай ұстанымды орындау үшін мыналар қажет:
• тіркеу шартын теңестіру жөніндегі мәселені қарастыру, отандық және
шетел қаржы институттарының қызметтерін лицензиялау және реттеу;
• уақытша индекстің күшін жою туралы ұсыныстар енгізу, соған сәйкес
шетел банктері өкілдіктерінің елде бір жыл жұмыс істегеннен кейін
барып, олардың Қазақстанда өздерінің еншілес банктерін ашуына
құқығы болатын;
• республикада жұмыс істеуге отандық қаржы делдалдары меңгермеген
қызмет түрлері бойынша шетел қаржы институттарын жұмысқа тарту;
• шетелдің кәсіпқой қаржы делдалдарына банк аралық төлемдер жүйесіне
тікелей жол ашу;
Қаржы нарығы өзіне тән инфрақұрылымы және жаңа принципті ақпаратты
ағымы бар күрделі экономикалық қатынастар саласы. Сондықтан қаржы нарығын
құру үшін бағалы қағаздарды эмиссиялау, қаржы инфрақұрылымын құру және
ақпаратпен қамтамасыз етуге байланысты жүйелі мәселелерді зерттеу
қажеттілігі пайда болды.
Қаржы нарығы сату-сатып алу обьектісі болып спецификалық тауарлар ақша
және бағалы қағаздар болып табылады [2. 10].
ІІ тарау Қазақстанның қаржы нарығын талдау
2.1. Қазақстанның қаржы нарығының құрылымы
Қаржылық ресурстар бюджеттік ресурстарды, Қазақстан Республикасының
Ұлттық Қорының қаржысын, ұлттық компаниялардың, мемлекет қатысуымен
акционерлік қоғамдардың қаржылық ресурстарын, сонымен бірге мемлекеттік
қаржылық институттардың қаржылық ресурстарын қамтиды.
2007 жылы мемлекеттік бюджеттің табыс көлемі 2 629,0 млрд теңгені, ал
Қазақстан Республикасының Ұлттық Қорының қаржысы 1 043,3 млрд теңгені
құраған. Ұлттық компаниялардың, холдингтердің, мемлекет қатысатын
акционерлік қоғамдардың қаржылық ресурстары туралы жалпы ақпаратты Қаржы
министрлігі мен ҚР экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігі
қамтымайды. Бұнда орасан қаржылық ресурстар қалыптасады және бос қаржылар
түзіледі. Бұл ақшаның елеулі бөлігі нақты сектордың жекелеген сегменттерін
дамытуға қалдырылған мемлекет дивиденттері.
Алайда республикада бос ақшаны екінші деңгейлі банктерге салу және
ұлттық компаниялармен сыртқы несиелер мен займдарды қаржылық активтер
кепілінде алуы жалғасуда. Осыған байланысты келесідей құрылымдық
элементтерден тұратын мемлекеттің қаржылық ресурстарын басқарудың тиімді
жүйесін құру қажет:
• мемлекеттің қаржылық ресурстарын қалыптастыру механизмі;
• мемлекеттің қаржылық ресурстарын, соның ішінде ұлттық компаниялар мен
мемлекет қатысатын акционерлік қоғамдардың қаржылық ресурстарын
жоспарлау және болжамдау процесі;
• мемлекеттің қаржылық ресурстарын бөлу мен пайдалану механизмі;
• мемлекеттің қаржылық ресурстарына мониторинг және олардың экономиканың
өсуі мен макроэкономикалық көрсеткіштерге әсерін бағалау;
• мемлекеттің қаржылық ресурстарын мақсатты және ұтымды пайдалануға
бақылау жасау;
Республикада мемлекеттің қаржылық ресурстарын қалыптастыруда салық жүйесі
ерекше роль атқарады [6. 15].
2009 жылы қаңтар айында Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің
халықаралық қорлары артты.
Ағымдағы бағамен Ұлттық Банкінің таза халқаралық қорлары 14,1% немесе
442,3 млн долларға артып 3576,1млн доллар құрды. Бұл теңге енгізілгеннен
бері ең жоғары деңгей. Ұлттық Банкінің ішкі валюта нарығында валюта сатып
алуы, Қазақмыс корпорациясы ААҚ акцияларының мемлекеттік понетін сатып
алу инвесторлар жинақтаған валюта мен қаржы министрлігі шоттарына валюта
аударылуы таза валюта қорларын 400,8 млн долларға арттырып, 2949,1 млн
доллар құрады. Ұлттық Банкінің ішкі нарықта алтынмен операциялар жүргізуі
мен әлемдік нарықта алтын бағасының 8,1% өсуі нәтижесінде алтындағы актив
627 млн долларға дейін артты.
2009 жылдың 1 қаңтарында елдің халықаралық қорлары Ұлттық қорды қоса
5511, млн долларды құрады, қаңтар айы бойынша 9,1% артты.
2009 жылы қаңтар айы бойынша ақша базасы 10,2% немесе 186,9 млрд
теңгегег дейін азайды. Ақша базасының азаюының негізгі факторы – Үкіметке
Ұлттық Банкі таза талаптарының төмендеуі болды. 2009 жылы қаңтарда ақша
массасы 5,2% немес 725 млрд теңгеге азайды. Ақша массасының азаюының
негізгі факторлары – банк жүйесінің Үкіметке таза талаптары мен таза
активтердің 4,1% төмендеуі болады.
Айналымдағы қолма-қол ақша 11,5% немес 143,1 млрд теңгеге, банк
жүйесіндегі депозиттер 3,5% азайды. Айналымдағы қолма-қол ақша деңгейінің
төмендеуі ақша массасы құрылымындағы депозиттер үлесін 80,3%, ақша
мультипликаторы мәнін 3,88 арттырды.
2008 жылдың соңғы айлары бойынша инфляция 4,1% деңгейінде боды және
Ұлттық Банк пен Үкіметтің 2009 жылғы жоспарына сәйкес 6% аспайды. Инфляция
мен қаржы нарығында табыстың төмендеуі Ұлттық Банкіне ағымдағы жылы қайта
қаржыландыру мөлшерлемесі 9% –дан 7,5% дейін төмендетуге мүмкіндік береді.
Ағымдағы жылы теңгенің айырбастау бағамы тұрақты болады: жыл басынан
теңгенің АҚШ долларына қатысты құнын жоғалтып 2,3% құрады және жыл соңында
биржалық айырбастау бағамы 1АҚШ доллары үшін 122 теңгеден аспайды деп
жоспарлануда.
Макроэкономикалық көрсеткіштерді талдау соңғы жылдары болжамның
макроэкономикалық көрсеткіштердің нақты мәніне ауытқуының артуын көрсетті.
2008 жылы валюта нарығында Ұлттық Банк жүргізген саясат айырбастау
бағамының ауытқуын тұрақтандырып, қазақстандық тауарлар бәсекелестігіне
жағымсыз әсер етпейтін шекте сақтауға мүмкіндік береді.
2008 жылы валюта нарығындағы ахуал теңгенің АҚШ долларына қатысты
нығаюымен сипатталды. Теңгенің нығаюына ішкі валюта нарығына шетел
валютасының әкелінуі әсер етті. Шетел валютасының түсуінің негізгі көздері:
әлемдік нарқтағы энергия қорларының бағасы жоғары болуына байланысты
шетелден әкелінген валюталық табыс және сыртқы нарықтарда корпоративті сала
мен екінші деңгейдегі банктердің заемы болады.
Теңгенің АҚШ долларына қатысты нығаюы 15,3%, еуроға 7%, ресей рубліне
1,3% құрады. 12 ай ішінде теңгенің орташа айырбастау бақамы АҚШ доллары
үшін 121,92 теңгені құрады.
Валюталық тәртіпті ырықтандыру мақсатында Валютаны реттеу мен
бақылау туралы Қазақстан Республикасы Заңының жобасы қалыптастырылды.
Ақша базасы 82,3% артып, жыл соңында 577,9млрд. теңгені құрады. Ақша
базасымен салыстырғанда ақша массасының артуы ақша мультипликаторының 3,07
– ден 3,11дейін арттырды.
Қайта қаржыландыру мөлшерлемесі 2007 жыл деңгейінде сақталып, жырдық
7% құрады.
Елдің банк саласы да қарқынды даму үстінде. 2008 жылдың 1 қаңтарында
екінші деңгейдегі 35 банк болды. Банк саласының өзіндік капиталы 2006
жылмен салыстырғанда 48,8% артты және 347,6млрд. теңгені құрады, банктердің
бірнеше активтері – 2689,7млрд. теңгені құрады.
2008 жылы ішкі салымдар есебінен банктердің несие потенциалы мен қор
базасын арттыру ұстанымы сақталды. 2007 жылмен салыстырғанда 2008 жылы
резиденттер депозиттері 60,6% артып, 1177,2млрд. теңгені құрады, ұлттық
валютадағы депозиттер үлесі 54,7% құрады.
Банк депозиттері бойынша мөлшерлеме жыл бойы тұрақты төмендеумен
сипатталды. 2007 жылмен салыстырғанда 2008 жылы жеке тұлғалардың жедел
теңге депозиттері бойынша орташа сыйақы 10,9% - ден 9,2 дейін төмендеді.
Қаржы нарығының құрамдас бөлігінің бірі несие нарығының дамуының
ерекше атап өтуге болады. 2008 жылы БВУ несие портфельдерінің көлемі 51,7%
артып, 1484,3 млрд. теңгені құрады. Шетел валютасындағы несиелермен
салыстырғанда ұлттық валютадағы несие 64,1% құрады. Нәтижесінде ұлттық
валютадағы несие үлесі 44,5% -дан 48,1% дейін артты.
Бұл жалпы қаржы қорлары мен ұлттық валютадағы несиеге деген сұранысы
деңгейінің артуын сипаттайды.
Сонымен қатар, несие мерзімдері өзгертілді,ұзақ мерзімді несиелер
60,3%, қысқа мерзімді несиелер – 37,6% артты. Ұзақ мерзімді несие үлесі
62,2% – дан 65,7% артты.
Екінші деңгейдегі банктердің несие порфелінің сапасы күрт төмендеді
мұндағы несие үлесі 33,2% дан 39,2% дейін артты. Бұл банктердің жеке салымы
несиелендіруде қауіптерді басқару деңгейінің төмендеуі, банк жүйесіндегі
тепе – теңдіктің бұзылуы мен банктер арасындағы бәсекелестіктің күшеюін
көрсетті.
Бүгінгі таңда қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу мен бақылау
жөніндегі агенттік Біріктірілген Валюталық Университетінің әрекетін
халықаралық стандарттарға сәйкестендіру үшін Біріктірілген Валюталық
Университеті қолданылатын қауіптерді басқару жүйесіне қойылатын талаптар
түралы нұсқаулықты жүзеге асырады.
Несиелер бойынша мөлшерлеме жыл бойы әртүрлі бағытта болды, 2007 жыл
желтоқсанымен салыстырғанда 2008 жылдың желтоқсан айында жеке тұлғалардың
ұлттық валютадағы несиелер бойынша орташа сыйақы мөлшерлемесі 20,3% – ден
20,6% дейін артты, заңды тұлғалар бойынша 14,9% – дан 14,5% дейін
төмендеді.
Жалпы елдің Біріктірілген Валюталық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3-4
І тарау. Қаржы нарығының теориялық аспектілері
1.1. Қаржы нарығының қызметі, қажетті
элементтері ... ... ... ... ... ... ... ... 5-9
1.2. Қазақстанның қаржы нарығының
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10-12
ІІ тарау. Қазақстанның қаржы нарығын талдау
2.1. Қазақстанның қаржы нарығының
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13-17
2.2. Бағалы қағаздар нарығының
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .18-21
2.3. Қазақстанның депозиттер мен несие
нарығы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... 22-24
ІІІ тарау. Қазақстанның қаржы нарығын жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25 -28
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...29-3 0
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 31
Қосымша
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 32
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі: Қаржы нарығы басыңқы салаларды инвестициялау
үшін уақытша басы бос қаражаттың шоғырлануын қамтамасыз етеді. Қаржы нарығы
экономикада өз жұмыстарын жақсы біледі, қаржы нарығының қалыптасуы мен
дамуын талдау арқылы оның негізгі кезеңдерін анықтау керек.
Қаржы нарығын экономикада қор нарығы деп те атайды. Қазақстанда қор
нарығының инфрақұрылымы қалыптасқан деп айтуға болатындығына қарамастан
алайда оның өтімділігі де тиімсіз пайдаланылуда. Әрі отандық, әрі шетелдік
инвесторлардың қор нарығына мүдделігін күшейту үшін тетіктер мен шарттар
қажет. Оның одан әрі дамуына жаңа қаржы құралдарын, қор биржаларының
қосымша бөлімшелерін енгізу, инвесторлар үшін жеңілдікті шарттар жасауға
мүмкіндік береді.
Қаржы нарығындағы жоспарды үдемелі енгізу қор нарығы сегменттерінің:
отандық қаржы нарықтары анықтайтын ішкі және сыртқы ТМД елдерінің қаржы
институттары басым болатын сыртқы да кеңеюіне әкеледі. Қазақстанның қор
нарығының әлеуеті айтарлықтай зор, әсіресе егер мұнда бүгінгі күні жалпы
ішкі өнімге акция нарығын капиталдандыруды ескерсек, Еуроодақ елдеріне
қарағанда 20 есе төмен, ал борыш бойынша 45 есе төмен.
Қаржы нарығы-құнды қағаздар айналысына байланысты экономикалық
қатынастар және мемлекеттің бүкіл ақша қорының жиынтығы. Ол нарық
қатынастарының құрамды бөлігі болып табылады және тауар, несие, валюта,
сақтық және тағы басқа капитал, жұмыс күші, тұрғын үй, алтын нарықтарымен
байланысты болады. Қазіргі кезде дүние жүзінде АҚШ, Еуропа бірлестігі мен
Жапония қаржы нарығының ең үлкен қорларын иемденуде.
Ал Қазақстанның нарықтық экономикаға өтпелі кезеңінде оның қаржы
нарығының қоры мол, өзінің өркендеуіне байланысты жетеді деуге әзірше ерте.
Қаржы нарығы біріне-бірі байланысты және бірін-бірі толықтырып тұратын,
бірақ әрқайсысы өз алдына қызмет жасайтын үш нарықтан тұрады: қолма қол
ақша нарығы, несие капиталының нарығы және бағалы қағаздар нарығы.
Курстық жұмыстың мақсаты: Қазақстан Республикасының қаржы нарығының
жағдайы мен танысып және оны басқаруды жетілдірудің алуан түрлі бағыттарын
меңгеру.
Курстық жұмыстың міндеттері:
- берілген тақырыптың теориялық сипатын ашу;
- қаржы нарығының жағдайын экономикалық тұрғыдан бағалау,
- қаржы нарығының басымдылықтарын айқындау;
- берілген мәліметтерді кең пайдалана отырып, теориялық тұрғыдан
реттеу;
Курстық жұмыстың құрылымы: бұл жұмыс кіріспеден, ІІІ тараудан,
қорытынды мен қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І тарау Қаржы нарығының теориялық аспектілері
1.1. Қаржы нарығының қызметі, қажетті элементтері
Қаржы нарығы-құнды қағаздар айналысына байланысты экономикалық
қатынастар және мемлекеттің бүкіл ақша қорының жиынтығы. Ол нарық
қатынастарының құрамды бөлігі болып табылады және тауар, несие, валюта,
сақтық және тағы басқа капитал, жұмыс күші, тұрғын үй, алтын нарықтарымен
байланысты болады. Қазіргі кезде дүние жүзінде АҚШ, Еуропа бірлестігі мен
Жапония қаржы нарығының ең үлкен қорларын иемденуде. Ал Қазақстанның
нарықтық экономикаға өтпелі кезеңінде оның қаржы нарығының қоры мол, өзінің
өркендеуіне байланысты жетеді деуге әзірше ерте. Қаржы нарығы біріне-бірі
байланысты және бірін-бірі толықтырып тұратын, бірақ әрқайсысы өз алдына
қызмет жасайтын үш нарықтан тұрады: қолма қол ақша нарығы, несие
капиталының нарығы және бағалы қағаздар нарығы.
Қаржы нарығының ұғымы көбінесе кең түрде, оған ақша несие, валюта
нарықтары қоса түсіндіріледі. Мұның өзі қаржыны ақшаға тең санат ретінде
қарастыратын дүниежүзілік практикаға байланысты.
Қаржы нарығының айырмашылығы ақша нарығы төлем қаражаттарының нарығы
болып табылады, ол қолма-қол ақшаны ғана емес, сондай-ақ қолма-қол емес
төлем қаражаттарының оның ішінде қысқа мерзімді банк несиесін қамтиды.
Қаржы нарығының негізінен ұзақ мерзімді сипаттағы міндеттемелер
немесе куәліктер нарығы болып табылады. Қаржы нарығын кейде қор нарығы деп
те атайды. Ақша мен несие нарықтары әдеттегідей айналым активтерінің
қозғалысына қызмет етеді.
Қаржы нарығы қызмет жағынан алғанда кәсіпорындардың, банктердің,
мемлекеттің құнды қағаздар сату арқылы халықтың бос қаржысын жинап, қайта
бөлуді қамтамасыз ететін нарықтық қатынастар жүйесі.
Қаржы нарығының ұғымы көбінесе кең түрде, оған ақша, несие, валюта
нарықтары қоса түсіндіріледі. Мұның өзі қаржының ақшаға тең категория
ретінде қарастыратын дүниежүзілік айырмашылығы төлем қаражаттарының нарығы
болып табылады, ол қолма-қол ақшаны ғана емес, сондай-ақ қолма-қолсыз төлем
қаражаттарын, оның ішінде қысқа мерзімді банк несиесін қамтиды.
Несие нарығы банктердің орташа және ұзақ мерзімді ссудалары жөніндегі
банкінің несие операцияларына байланысты: бұған коммерциялық несие де
жатады.
Қарыз несие түрінде мынадай негізгі қағидаларға сүйенеді:
1. Қарыз несие түрінде белгіленген мерзімге беріледі, ол ақталғаннан
кейін белгіленген несие жүйесіне қайтарылады;
2. кәсіпорындар мен жеке адамдар несиені қандай мақсатта алса, сол
мақсатқа жұмсалуы керек.
3. кәсіпорындар мен жеке адамдар қарызды алып пайдаланғаны үшін қарыз
алған банкіге немесе қарыз алған мекемеге белгіленген мөлшерде пайыз
төлейді.
Банкте беретін несие қысқа, ұзақ, орта мерзімді болып бөлінеді. Қысқа
мерзімді несие әдетте бір жылға дейін негізінен айналым құралдарын
жасауға беріледі.
Орта мерзімді несие 2- жылға жаңа құрылысқа, өндірісті техникалық
қайта жабдықтандыруға жаңартуға беріледі.
10 және одан да көп жылға ұзақ мерзімді несие беріледі. Ол
кәсіпорындардың негізгі қорларын ұлғайтуға беріледі.
Несиенің әртүрлі формалары бар: банктік, коммерциялық, тұтыну
халықаралық т.б.
Банк несиесінде банк клиентінің векселін есепке ала отырып, оған осы
векселінің құны орналасатын есеп айыру шотын ашады.
Коммерциялық несие кәсіпорындардың мұқтаждықтарына беріледі.
Тұтыну несиесі-бұл тұтынушылардың тауралар мен қызметтерді кейінге
қалдырып, төлеу үшін пайдаланылатын несие түрі.
Халықаралық несие бұл шетелдерге берілетін немесе олардан қарызға
алынатын сыртқы экономикалық байланыстарға қызмет жасайтын несие түрі.
Чектік несиеде банк клиентке төлем жасауға қажетті соманы қарызға
алуға мүмкіндік беретін чек жазып береді, борыш белгіленген уақытта
қайтарылуы қажет.
Несие өзінің қызметтерін банктер арқылы атқарады. Саяси экономикалық
тұрғыдан алғанда банктер кәсіпорындардың, ұйымдардың және жеке тұлғалардың
бос ақша құралдарын тартатын және жинақтайтын несие-қаржы мекемесі. Әлемдік
банк тәжірибесінде көрсетіліп отырғандай, банк жүйесіне орталық банк,
банктердің басқа да ұйымдық формалары мен мамандандырылған мекемелері,
коммерциялық жинақ және инвестициялық банктердің үлкен тобы, ал бірқатар
елдерде ипотекалық банктер кіреді. Осы мекемелер өздеріне тән қызмет
атқарады.
Қаржы нарығы негізінен, ұзақ мерзімді сипаттағы міндеттемелер немесе
куәліктер нарығы болып табылады, олар қаражатты ұзақ мерзімге немесе
мерзімсіз жұмсалғанын немесе берілгенін яғни негізгі қорлар қозғалысына
қызмет ететінін айғақтайды. Қаржы нарығын сондықтан да қор нарығы деп те
атайды. Ақша мен несие нарықтары әдеттегідей айналым активтерінің
қозғалысына қызмет етеді. Қызмет жағынан алғанда қаржы нарығы-
кәсіпорындардың, банкілердің мемлекеттің құнды қағаздар сату арқылы
халықтың уақытша бос қаржысын жинап, қайта бөлуді қамтамасыз ететін
нарықтық қатынастар жүйесі.
Нарықтардың барлық тұрпаттарының өзара байланысты қаржы нарығы
болуының шарттарын айқындайды. Оларға мыналар жатады:
1. реттелген тауар нарығының болуы, яғни тауарлар мен қызметтердің кез-
келген түрлері мен айналымы бойынша сұранымы мен ұсынысының тепе-
теңдігі;
2. Ұлттық банкі тарапынан ақша айналысын дұрыс реттеу; бұған қолма-қол
ғана емес, сондай-ақ қолма-қолсыз айналым эмиссиясына бақылау жасау
жатады;
3. Несие нарығын жандандыру толық оны коммерцияландыру, яғни несие
ресурстарын еркін нарыққа орналастыру, несие ресурстарының қозғалысын
Ұлттық банкі проценттің есептік ставкасын коммерциялық банкілердің,
міндетті резерв нормасын белгілеу, ашық ақша нарығында операциялар
жүргізу арқылы реттеледі.
Мыналар қаржы нарығы қызметінің алғышарттары болып табылады:
1. Бәсекені дамытып, монополиялық үстемдікті шектеу мақсатымен меншіктің
барлық формасындағы, соның ішінде мемлектетік сектордың материалдық
өндіріс саласындағы кәсіпорындардың бастапқы шаруашылық буындарына
неғұрлым кең дербестік беру;
2. Қаржы ресурстарын қайта бөлуде мемлекеттің ролін қысқарту; өндірістік
күрделі жұмсалымды орталықтан қаржыландыруды азайту; кәсіпорындар
арасында қаражаттарды ведомстволық қайта бөлуді жою;
3. Шаруашылық субьектілері мен халықтың құнды қағаздарға салынатын
ақшалай табыстарының өсуі;
4. бюджет тапшылығын қаржыландыру үшін ссуда қорын пайдалануды доғару;
республикалық және жергілікті бюджеттердің тапшылығы мемлекеттік
займдар шығару арқылы жабылады.
Қаржы нарығының маңызы бос ақша қаражаттарын алып, оларды қайта бөлу
есебінен ұдайы өндіріс процесіне ықпал етуімен ғана қоймайды. Оның қызметі
ресурстарды қайта бөлу түрінде кәсіпорындар арасында тіке байланыс орнайды.
Мұның өзі кәсіпорындардың, салалардың, тұтас халық шаруашылығының қаржы
жағдайын қаржыны неғұрлым маңызды обьектілер мен салаларға аудару арқылы
жақсартады. Қаржы нарығы инфляцияны тежейді, өйткені бюджет тапшылығын жабу
үшін үкімет ақша эмиссиясын пайдаланбайды, керісінше, бағалы қағаздар
шығарады, олар нарықта еркін жүреді және олардың бағасы сұраным мен
қамтамасыз етумен айқындалады. Экономикалық реформа процесі барысында қор
нарығының қалыптасып, жұмыс істеуі экономика дағдарысынан және онымен
қабаттасқан инфляцияда болған қиындықтарға кезігуде. Инфляция елеулі әсер
ететіндіктен, бағалы қағаздар қысқа мерзімді әрі құны түспейтін болуы тиіс.
Баға ұдайы өсіп отыратындықтан, инвесторлар ұзақ мерзімге қаржы салмайды.
Инфляция жағдайында ұзақ мерзім инвестициялар тауарға валютаға, тапжылмас
мүлікке салынады. Қаржы нарығы халықтың тұрмыс деңгейін төмен болғандықтан
дамымайды. Кәсіпорындардың төлем қабілеті нашарлығы сеебпті оларға бағалы
қағаз салу тиімсіз. Қаражаттың жетіспеуі қысқа мерзімді несиелер мен
депозиттердің проценттік ставкаларының өсуіне жеткізеді. Нәтижесінде бағалы
қағаздар банкілердің ақша-несие операцияларымен бәсекелесе алмайды [1. 32].
1.2. Қазақстанның қаржы нарығының құрылымы
Капиталды және басқа халықаралық, аймақтық және жергілікті қаржының
қаржы нарықтарымен ұлттық және халықаралық операцияларды қолдау үшін
мынандай орталық элементтердің белгілі бір жиындарына ие болуы керек.
Біріншіден, қаржы нарықтарының айқын қызмет етуін қамтамасыз ететін тұрақты
қаржы жүйелері мен институттарынан тұрады.
Кредит берушілер мен қарыз алушылардан шығын, тәуекелділік, табыс,
өтемпаздық және бақылау мерзімдері көзқарастарынан варианттардың алуан
түрлілігін тудыратын, қаржы құралдарының икемді жиыны талап етіледі.
Шетел капиталына арна жүргізу қабілеті маңызды, яғни барлық
халықаралық операицяларды жүргізу тәсілдерін, құқықтық қамтамасыз етуді
меңгерген, жақсы даярланған, кәсіпқой штат керек, оған сонда халықаралық
қарызға алушылар мен инвесторлар сенетін болады.
Халықаралық қаржы орталығының міндеттері әртүрлі валюта секторлары
арасындағы күшті байланыстары бар біріктірілген нарық жүйесі ретінде
қарастырылады. Бұл байланыстар банкілер мен басқа да қатысушылардың ақша
қаражаттарын айырбастау операциялары арқылы бір валюталық сектордан
басқасына ауыстыру қабілетінен көрінеді.
Қаржы нарығының элементтері дүниежүзілік қаржы жүйесін құрайды, ол
бірқатар негізгі операцияларды орындайды:
• өзара байланысқан ақша нарықтарында активтермен сауданы ірі
банктермен орталықтандыру, дилингілік операциялар халықаралық ақша
нарығы активтерінің әртүрлерімен сауда жасау арқылы біртұтас
қосылады;
• делдал банктерге қаражаттың төрелік ағындарының бір секторынан
басқа секторға өтуіне мүмкіндік жасайды;
• халықаралық ақша нарығының нақтырақ бағасы бойынша операцияларына
қатынасатын қарыз алушылар мен кредит берушілер үшін үлкен
икемділік және еркіндік жасайды.
Қаржы нарығының дамуы оған жаңа қатысушылардың пайда болуы және қаржы
құралдарының нысандары мен түрлерінің көбеюі капиталдың жылыстау жолдарын
реттеудің икемдірек тетігін жасауды, нормалар тізбесін кеңейтуді талап
етті. Оларды бұзу валюталық заңдарға сәйкес жазалауға апарып соқтырар еді.
Шағын кәсіпкерлік саласынан банк және сақтандыру қызметінің субъектілерін
айыру аталған ұйымдарға қадағалауды күшейтеді, қаржы жүйесінің тұрақтылығын
нығайту мен тұтынушылардың мүддесін қорғау мақсатында олардың қызметіне
талаптарды өзгертеді.
Қазақстанның қаржы нарығына халықаралық беделге ие болған шетелдік
кәсіпқой қаржы делдалдарын жіберуге мүмкіндік береді:
• нарықтық бәсекелестіктің қажетті деңгейін қолдау;
• қаржы жүйесінің клиенттеріне отандық қаржы институттары талап
етпеген қызметтерді көрсету;
• жергілікті қаржы жүйесінің қызметкерлерінің біліктілігін арттыру.
Мұндай ұстанымды орындау үшін мыналар қажет:
• тіркеу шартын теңестіру жөніндегі мәселені қарастыру, отандық және
шетел қаржы институттарының қызметтерін лицензиялау және реттеу;
• уақытша индекстің күшін жою туралы ұсыныстар енгізу, соған сәйкес
шетел банктері өкілдіктерінің елде бір жыл жұмыс істегеннен кейін
барып, олардың Қазақстанда өздерінің еншілес банктерін ашуына
құқығы болатын;
• республикада жұмыс істеуге отандық қаржы делдалдары меңгермеген
қызмет түрлері бойынша шетел қаржы институттарын жұмысқа тарту;
• шетелдің кәсіпқой қаржы делдалдарына банк аралық төлемдер жүйесіне
тікелей жол ашу;
Қаржы нарығы өзіне тән инфрақұрылымы және жаңа принципті ақпаратты
ағымы бар күрделі экономикалық қатынастар саласы. Сондықтан қаржы нарығын
құру үшін бағалы қағаздарды эмиссиялау, қаржы инфрақұрылымын құру және
ақпаратпен қамтамасыз етуге байланысты жүйелі мәселелерді зерттеу
қажеттілігі пайда болды.
Қаржы нарығы сату-сатып алу обьектісі болып спецификалық тауарлар ақша
және бағалы қағаздар болып табылады [2. 10].
ІІ тарау Қазақстанның қаржы нарығын талдау
2.1. Қазақстанның қаржы нарығының құрылымы
Қаржылық ресурстар бюджеттік ресурстарды, Қазақстан Республикасының
Ұлттық Қорының қаржысын, ұлттық компаниялардың, мемлекет қатысуымен
акционерлік қоғамдардың қаржылық ресурстарын, сонымен бірге мемлекеттік
қаржылық институттардың қаржылық ресурстарын қамтиды.
2007 жылы мемлекеттік бюджеттің табыс көлемі 2 629,0 млрд теңгені, ал
Қазақстан Республикасының Ұлттық Қорының қаржысы 1 043,3 млрд теңгені
құраған. Ұлттық компаниялардың, холдингтердің, мемлекет қатысатын
акционерлік қоғамдардың қаржылық ресурстары туралы жалпы ақпаратты Қаржы
министрлігі мен ҚР экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігі
қамтымайды. Бұнда орасан қаржылық ресурстар қалыптасады және бос қаржылар
түзіледі. Бұл ақшаның елеулі бөлігі нақты сектордың жекелеген сегменттерін
дамытуға қалдырылған мемлекет дивиденттері.
Алайда республикада бос ақшаны екінші деңгейлі банктерге салу және
ұлттық компаниялармен сыртқы несиелер мен займдарды қаржылық активтер
кепілінде алуы жалғасуда. Осыған байланысты келесідей құрылымдық
элементтерден тұратын мемлекеттің қаржылық ресурстарын басқарудың тиімді
жүйесін құру қажет:
• мемлекеттің қаржылық ресурстарын қалыптастыру механизмі;
• мемлекеттің қаржылық ресурстарын, соның ішінде ұлттық компаниялар мен
мемлекет қатысатын акционерлік қоғамдардың қаржылық ресурстарын
жоспарлау және болжамдау процесі;
• мемлекеттің қаржылық ресурстарын бөлу мен пайдалану механизмі;
• мемлекеттің қаржылық ресурстарына мониторинг және олардың экономиканың
өсуі мен макроэкономикалық көрсеткіштерге әсерін бағалау;
• мемлекеттің қаржылық ресурстарын мақсатты және ұтымды пайдалануға
бақылау жасау;
Республикада мемлекеттің қаржылық ресурстарын қалыптастыруда салық жүйесі
ерекше роль атқарады [6. 15].
2009 жылы қаңтар айында Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің
халықаралық қорлары артты.
Ағымдағы бағамен Ұлттық Банкінің таза халқаралық қорлары 14,1% немесе
442,3 млн долларға артып 3576,1млн доллар құрды. Бұл теңге енгізілгеннен
бері ең жоғары деңгей. Ұлттық Банкінің ішкі валюта нарығында валюта сатып
алуы, Қазақмыс корпорациясы ААҚ акцияларының мемлекеттік понетін сатып
алу инвесторлар жинақтаған валюта мен қаржы министрлігі шоттарына валюта
аударылуы таза валюта қорларын 400,8 млн долларға арттырып, 2949,1 млн
доллар құрады. Ұлттық Банкінің ішкі нарықта алтынмен операциялар жүргізуі
мен әлемдік нарықта алтын бағасының 8,1% өсуі нәтижесінде алтындағы актив
627 млн долларға дейін артты.
2009 жылдың 1 қаңтарында елдің халықаралық қорлары Ұлттық қорды қоса
5511, млн долларды құрады, қаңтар айы бойынша 9,1% артты.
2009 жылы қаңтар айы бойынша ақша базасы 10,2% немесе 186,9 млрд
теңгегег дейін азайды. Ақша базасының азаюының негізгі факторы – Үкіметке
Ұлттық Банкі таза талаптарының төмендеуі болды. 2009 жылы қаңтарда ақша
массасы 5,2% немес 725 млрд теңгеге азайды. Ақша массасының азаюының
негізгі факторлары – банк жүйесінің Үкіметке таза талаптары мен таза
активтердің 4,1% төмендеуі болады.
Айналымдағы қолма-қол ақша 11,5% немес 143,1 млрд теңгеге, банк
жүйесіндегі депозиттер 3,5% азайды. Айналымдағы қолма-қол ақша деңгейінің
төмендеуі ақша массасы құрылымындағы депозиттер үлесін 80,3%, ақша
мультипликаторы мәнін 3,88 арттырды.
2008 жылдың соңғы айлары бойынша инфляция 4,1% деңгейінде боды және
Ұлттық Банк пен Үкіметтің 2009 жылғы жоспарына сәйкес 6% аспайды. Инфляция
мен қаржы нарығында табыстың төмендеуі Ұлттық Банкіне ағымдағы жылы қайта
қаржыландыру мөлшерлемесі 9% –дан 7,5% дейін төмендетуге мүмкіндік береді.
Ағымдағы жылы теңгенің айырбастау бағамы тұрақты болады: жыл басынан
теңгенің АҚШ долларына қатысты құнын жоғалтып 2,3% құрады және жыл соңында
биржалық айырбастау бағамы 1АҚШ доллары үшін 122 теңгеден аспайды деп
жоспарлануда.
Макроэкономикалық көрсеткіштерді талдау соңғы жылдары болжамның
макроэкономикалық көрсеткіштердің нақты мәніне ауытқуының артуын көрсетті.
2008 жылы валюта нарығында Ұлттық Банк жүргізген саясат айырбастау
бағамының ауытқуын тұрақтандырып, қазақстандық тауарлар бәсекелестігіне
жағымсыз әсер етпейтін шекте сақтауға мүмкіндік береді.
2008 жылы валюта нарығындағы ахуал теңгенің АҚШ долларына қатысты
нығаюымен сипатталды. Теңгенің нығаюына ішкі валюта нарығына шетел
валютасының әкелінуі әсер етті. Шетел валютасының түсуінің негізгі көздері:
әлемдік нарқтағы энергия қорларының бағасы жоғары болуына байланысты
шетелден әкелінген валюталық табыс және сыртқы нарықтарда корпоративті сала
мен екінші деңгейдегі банктердің заемы болады.
Теңгенің АҚШ долларына қатысты нығаюы 15,3%, еуроға 7%, ресей рубліне
1,3% құрады. 12 ай ішінде теңгенің орташа айырбастау бақамы АҚШ доллары
үшін 121,92 теңгені құрады.
Валюталық тәртіпті ырықтандыру мақсатында Валютаны реттеу мен
бақылау туралы Қазақстан Республикасы Заңының жобасы қалыптастырылды.
Ақша базасы 82,3% артып, жыл соңында 577,9млрд. теңгені құрады. Ақша
базасымен салыстырғанда ақша массасының артуы ақша мультипликаторының 3,07
– ден 3,11дейін арттырды.
Қайта қаржыландыру мөлшерлемесі 2007 жыл деңгейінде сақталып, жырдық
7% құрады.
Елдің банк саласы да қарқынды даму үстінде. 2008 жылдың 1 қаңтарында
екінші деңгейдегі 35 банк болды. Банк саласының өзіндік капиталы 2006
жылмен салыстырғанда 48,8% артты және 347,6млрд. теңгені құрады, банктердің
бірнеше активтері – 2689,7млрд. теңгені құрады.
2008 жылы ішкі салымдар есебінен банктердің несие потенциалы мен қор
базасын арттыру ұстанымы сақталды. 2007 жылмен салыстырғанда 2008 жылы
резиденттер депозиттері 60,6% артып, 1177,2млрд. теңгені құрады, ұлттық
валютадағы депозиттер үлесі 54,7% құрады.
Банк депозиттері бойынша мөлшерлеме жыл бойы тұрақты төмендеумен
сипатталды. 2007 жылмен салыстырғанда 2008 жылы жеке тұлғалардың жедел
теңге депозиттері бойынша орташа сыйақы 10,9% - ден 9,2 дейін төмендеді.
Қаржы нарығының құрамдас бөлігінің бірі несие нарығының дамуының
ерекше атап өтуге болады. 2008 жылы БВУ несие портфельдерінің көлемі 51,7%
артып, 1484,3 млрд. теңгені құрады. Шетел валютасындағы несиелермен
салыстырғанда ұлттық валютадағы несие 64,1% құрады. Нәтижесінде ұлттық
валютадағы несие үлесі 44,5% -дан 48,1% дейін артты.
Бұл жалпы қаржы қорлары мен ұлттық валютадағы несиеге деген сұранысы
деңгейінің артуын сипаттайды.
Сонымен қатар, несие мерзімдері өзгертілді,ұзақ мерзімді несиелер
60,3%, қысқа мерзімді несиелер – 37,6% артты. Ұзақ мерзімді несие үлесі
62,2% – дан 65,7% артты.
Екінші деңгейдегі банктердің несие порфелінің сапасы күрт төмендеді
мұндағы несие үлесі 33,2% дан 39,2% дейін артты. Бұл банктердің жеке салымы
несиелендіруде қауіптерді басқару деңгейінің төмендеуі, банк жүйесіндегі
тепе – теңдіктің бұзылуы мен банктер арасындағы бәсекелестіктің күшеюін
көрсетті.
Бүгінгі таңда қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу мен бақылау
жөніндегі агенттік Біріктірілген Валюталық Университетінің әрекетін
халықаралық стандарттарға сәйкестендіру үшін Біріктірілген Валюталық
Университеті қолданылатын қауіптерді басқару жүйесіне қойылатын талаптар
түралы нұсқаулықты жүзеге асырады.
Несиелер бойынша мөлшерлеме жыл бойы әртүрлі бағытта болды, 2007 жыл
желтоқсанымен салыстырғанда 2008 жылдың желтоқсан айында жеке тұлғалардың
ұлттық валютадағы несиелер бойынша орташа сыйақы мөлшерлемесі 20,3% – ден
20,6% дейін артты, заңды тұлғалар бойынша 14,9% – дан 14,5% дейін
төмендеді.
Жалпы елдің Біріктірілген Валюталық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz