Ағымдағы міндеттемелер мәні және мазмұны
Кіріспе
1. Ағымдағы міндеттемелер мәні және мазмұны
1.1. Ағымдағы міндеттемелер туралы түсінік
1.2. Ағымдағы міндеттемелердің пайдалану жолдары
2. Ағымдағы міндеттемелер есебі
2.1 Қысқа мерзімді қаржылық міндеттемелер
2.2. Салықтар бойынша міндеттемелер
2.3. Басқа да міндетті және ерікті төлемдер бойынша міндеттемелер
2.4. Қысқа мерзімді кредиторлық берешек
2.5. Өзге қысқа мерзімді міндеттемелері
2.6. Ағымдағы міндеттемелердің есебін жетілдіру жолдары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер мен материалдар тізімі
Қосымшалар
1. Ағымдағы міндеттемелер мәні және мазмұны
1.1. Ағымдағы міндеттемелер туралы түсінік
1.2. Ағымдағы міндеттемелердің пайдалану жолдары
2. Ағымдағы міндеттемелер есебі
2.1 Қысқа мерзімді қаржылық міндеттемелер
2.2. Салықтар бойынша міндеттемелер
2.3. Басқа да міндетті және ерікті төлемдер бойынша міндеттемелер
2.4. Қысқа мерзімді кредиторлық берешек
2.5. Өзге қысқа мерзімді міндеттемелері
2.6. Ағымдағы міндеттемелердің есебін жетілдіру жолдары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер мен материалдар тізімі
Қосымшалар
Қандай да болмасын шаруашылық субъектілерін олардың қандай салада қызмет атқаратындығына қарамастан алып қарайтын болсақ, олардың барлығының да міндеттемелері болады. Кез елген өндіріспен айналысатын субъекті сол өнімді өндіру үшін қажетті шикізаттар мен материалдар үшін жабдықтаушылардың алдында міндетті болса, саудамен айналысатын шаруашылық субектісі сол сататын тауарларын жеткізіп беруші яғни жабдықтаушы субъектінің алдында міндетті болуы мүмкін. Қандай да болмасын заңды ұйымдар тек қана өз меншігіндегі қалыптасқан активтер саласымен шектеліп қана қоймай, бұлар сыртқы көздерден: банктерден несие, басқалардан қарыз салалар мен сауда алуға толық құқылы. Сыртқы көздерден алынған қаражаттарды – қарастырылған қаржы көздері деп атайды. Мұндай келтірілген көздер негізгі үлкен екі топқа: ұзақ және ағымдағы яғни қысқа мерзімді міндеттемелерге бөлінеді. Бірінші топқа ұйымдар меншігіндегі бір жылдан артық мерзімде қолданылатын немесе пайдаланатын, ал екінші топта бір жыл ішінде өндірілетін және сатылып алынып, жұмсалынатын немесе бір жыл ішінде ақшаға айналатын міндеттемелер саласы көрсетіледі.
Өзектілігінің негізгі мәні міндеттемелердің ішіндегі қысқа мерзімді міндеттемелердің мәні мен мазмұнына, ағымдағы қаржылық міндеттемелерге, салықтар бойынша міндеттемелерге, басқа да міндетті және ерікті төлемдер бойынша міндеттемелерге, қысқа кредиторлық берешектерге, өзге де қысқа мерзімді міндеттемелерге түсініктеме беру.
Курстық жұмысты жазу барысында, ағымдағы міндеттемелер есебін толығымен ашып сипаттама беруге тырысамын.
Курстық жұмыс үш бөлімнен тұрады: «Ағымдағы міндеттемелер мәні және мазмұны», «Ағымдағы міндеттемелер есебі» және «Ағымдағы міндеттемелердің есебін жетілдіру жолдары».
Курстық жұмыстың бірінші бөлімінде қысқа мерзімді міндеттемелердің мәні мен мазмұнын ашып көрсетіп, оларға кіретін міндеттемелерге жалпы шолу жасаймын.
Курстық жұмыстың екінші бөлімінде ағымдағы міндеттемелердің бөлімшелеріне толық мағұлмат беруге және олардың қаржылық есепкерлікте падаланылуын көрсетемін.
Курстық жұмыстың үшінші бөлімінде қазіргі замандағы ағымдағы міндеттемелердің жетілдіру жолдарын атап өтем.
Құқық нормаларының құрылымдық бөлігін көрсететін негізгі гипотезалары мыналардан тұрады:
1) Ағымдағы міндеттемелердің көбеюі не азаюы кәсіпрпынның кіріс-шығысиарына әсер етеді;
2) «Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру туралы» ҚРЗ-на сәйкес негізгі қағидаларына сүйене отырып, ағымдағы міндеттемелерде қолданылатын құжаттарды мұқият толтыру, қолдану қажет;
3) Егер кәсіпорындар қазіргі компьютерлік бухгалтерия бағдарламасын жетілдіре, жаңарта отырып қолданса, олардың жұмыстары жеңілдетіле түседі.
4) ҚЕХС-ны әр дайым қолданып отыратын кәсіпорын өзінің бухгалтерлік және экономикалық жақтарының деңгейін көтеріп отырады.
Өзектілігінің негізгі мәні міндеттемелердің ішіндегі қысқа мерзімді міндеттемелердің мәні мен мазмұнына, ағымдағы қаржылық міндеттемелерге, салықтар бойынша міндеттемелерге, басқа да міндетті және ерікті төлемдер бойынша міндеттемелерге, қысқа кредиторлық берешектерге, өзге де қысқа мерзімді міндеттемелерге түсініктеме беру.
Курстық жұмысты жазу барысында, ағымдағы міндеттемелер есебін толығымен ашып сипаттама беруге тырысамын.
Курстық жұмыс үш бөлімнен тұрады: «Ағымдағы міндеттемелер мәні және мазмұны», «Ағымдағы міндеттемелер есебі» және «Ағымдағы міндеттемелердің есебін жетілдіру жолдары».
Курстық жұмыстың бірінші бөлімінде қысқа мерзімді міндеттемелердің мәні мен мазмұнын ашып көрсетіп, оларға кіретін міндеттемелерге жалпы шолу жасаймын.
Курстық жұмыстың екінші бөлімінде ағымдағы міндеттемелердің бөлімшелеріне толық мағұлмат беруге және олардың қаржылық есепкерлікте падаланылуын көрсетемін.
Курстық жұмыстың үшінші бөлімінде қазіргі замандағы ағымдағы міндеттемелердің жетілдіру жолдарын атап өтем.
Құқық нормаларының құрылымдық бөлігін көрсететін негізгі гипотезалары мыналардан тұрады:
1) Ағымдағы міндеттемелердің көбеюі не азаюы кәсіпрпынның кіріс-шығысиарына әсер етеді;
2) «Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру туралы» ҚРЗ-на сәйкес негізгі қағидаларына сүйене отырып, ағымдағы міндеттемелерде қолданылатын құжаттарды мұқият толтыру, қолдану қажет;
3) Егер кәсіпорындар қазіргі компьютерлік бухгалтерия бағдарламасын жетілдіре, жаңарта отырып қолданса, олардың жұмыстары жеңілдетіле түседі.
4) ҚЕХС-ны әр дайым қолданып отыратын кәсіпорын өзінің бухгалтерлік және экономикалық жақтарының деңгейін көтеріп отырады.
1. 2007 жылғы ақпанның 28-і, № 234-ІІІ «Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы» ҚРЗ;
2. Қазақстан Республикасының кодексі, Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы (Салық кодексі) , Алматы-2009ж., «Lem баспасы» ЖШС;
3. Қаржылық есептің Халықаралық Стандарты 2009ж.:
- 17 ҚЕХС (IAS) Жалдау ;
- 19 ҚЕХС (IAS) Қызметкерлерге берілетін сыйақы;
- 23 ҚЕХС (IAS) Қарыз дар бойынша шығындар;
- 37 ҚЕХС (IAS) Бағалау міндеттемелері, шартты міндеттемелер және шартты активтер;
4. ҚР ҚМ 23.05.2007ж. №185 бұйрығымен бекітілген бухгалтерлік есепшоттардың Жаңа үлгі жоспарындағы шоттар;
5. В.К.Радостовец, В.В.Радостовец, О.И.Шмидт «Бухгалтерский учет на преприятии» Алматы-2002, Независимая аудиторская компания «Центр-Казахстан»;
6. В.Л.Назарова «Шаруашылық жүргізу субъектілеріндегі бухгалтерлік есеп» Алматы-2005, «Экономика» баспасы;
7. С.Б.Баймұханова «Қаржылық есеп» оқулығы Алматы-2007ж., «Экономика баспасы» ЖШС;
8. Кеулімжаев Қ. Қ., Әжібаева З. Н., Құдайбергенов Н. А., Жантаева А. Ә., «Қаржылық есеп» Алматы, Экономика,2001 ж.
9. Радостовец В.К., Ғабдуллин Т.Ғ., Радостовец В.В., Шмид О.И «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» Алматы,2003 ж.
10. http://v8.1c.ru/.
2. Қазақстан Республикасының кодексі, Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы (Салық кодексі) , Алматы-2009ж., «Lem баспасы» ЖШС;
3. Қаржылық есептің Халықаралық Стандарты 2009ж.:
- 17 ҚЕХС (IAS) Жалдау ;
- 19 ҚЕХС (IAS) Қызметкерлерге берілетін сыйақы;
- 23 ҚЕХС (IAS) Қарыз дар бойынша шығындар;
- 37 ҚЕХС (IAS) Бағалау міндеттемелері, шартты міндеттемелер және шартты активтер;
4. ҚР ҚМ 23.05.2007ж. №185 бұйрығымен бекітілген бухгалтерлік есепшоттардың Жаңа үлгі жоспарындағы шоттар;
5. В.К.Радостовец, В.В.Радостовец, О.И.Шмидт «Бухгалтерский учет на преприятии» Алматы-2002, Независимая аудиторская компания «Центр-Казахстан»;
6. В.Л.Назарова «Шаруашылық жүргізу субъектілеріндегі бухгалтерлік есеп» Алматы-2005, «Экономика» баспасы;
7. С.Б.Баймұханова «Қаржылық есеп» оқулығы Алматы-2007ж., «Экономика баспасы» ЖШС;
8. Кеулімжаев Қ. Қ., Әжібаева З. Н., Құдайбергенов Н. А., Жантаева А. Ә., «Қаржылық есеп» Алматы, Экономика,2001 ж.
9. Радостовец В.К., Ғабдуллин Т.Ғ., Радостовец В.В., Шмид О.И «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» Алматы,2003 ж.
10. http://v8.1c.ru/.
Мазмұны
Кіріспе
1. Ағымдағы міндеттемелер мәні және мазмұны
1.1. Ағымдағы міндеттемелер туралы түсінік
1.2. Ағымдағы міндеттемелердің пайдалану жолдары
2. Ағымдағы міндеттемелер есебі
2.1 Қысқа мерзімді қаржылық міндеттемелер
2.2. Салықтар бойынша міндеттемелер
2.3. Басқа да міндетті және ерікті төлемдер бойынша
міндеттемелер
2.4. Қысқа мерзімді кредиторлық берешек
2.5. Өзге қысқа мерзімді міндеттемелері
Ағымдағы міндеттемелердің есебін жетілдіру жолдары
2.6.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер мен материалдар тізімі
Қосымшалар
Кіріспе
Қандай да болмасын шаруашылық субъектілерін олардың қандай салада
қызмет атқаратындығына қарамастан алып қарайтын болсақ, олардың барлығының
да міндеттемелері болады. Кез елген өндіріспен айналысатын субъекті сол
өнімді өндіру үшін қажетті шикізаттар мен материалдар үшін
жабдықтаушылардың алдында міндетті болса, саудамен айналысатын шаруашылық
субектісі сол сататын тауарларын жеткізіп беруші яғни жабдықтаушы
субъектінің алдында міндетті болуы мүмкін. Қандай да болмасын заңды ұйымдар
тек қана өз меншігіндегі қалыптасқан активтер саласымен шектеліп қана
қоймай, бұлар сыртқы көздерден: банктерден несие, басқалардан қарыз салалар
мен сауда алуға толық құқылы. Сыртқы көздерден алынған қаражаттарды –
қарастырылған қаржы көздері деп атайды. Мұндай келтірілген көздер негізгі
үлкен екі топқа: ұзақ және ағымдағы яғни қысқа мерзімді міндеттемелерге
бөлінеді. Бірінші топқа ұйымдар меншігіндегі бір жылдан артық мерзімде
қолданылатын немесе пайдаланатын, ал екінші топта бір жыл ішінде
өндірілетін және сатылып алынып, жұмсалынатын немесе бір жыл ішінде ақшаға
айналатын міндеттемелер саласы көрсетіледі.
Өзектілігінің негізгі мәні міндеттемелердің ішіндегі қысқа мерзімді
міндеттемелердің мәні мен мазмұнына, ағымдағы қаржылық міндеттемелерге,
салықтар бойынша міндеттемелерге, басқа да міндетті және ерікті төлемдер
бойынша міндеттемелерге, қысқа кредиторлық берешектерге, өзге де қысқа
мерзімді міндеттемелерге түсініктеме беру.
Курстық жұмысты жазу барысында, ағымдағы міндеттемелер есебін
толығымен ашып сипаттама беруге тырысамын.
Курстық жұмыс үш бөлімнен тұрады: Ағымдағы міндеттемелер мәні және
мазмұны, Ағымдағы міндеттемелер есебі және Ағымдағы міндеттемелердің
есебін жетілдіру жолдары.
Курстық жұмыстың бірінші бөлімінде қысқа мерзімді міндеттемелердің
мәні мен мазмұнын ашып көрсетіп, оларға кіретін міндеттемелерге жалпы шолу
жасаймын.
Курстық жұмыстың екінші бөлімінде ағымдағы міндеттемелердің
бөлімшелеріне толық мағұлмат беруге және олардың қаржылық есепкерлікте
падаланылуын көрсетемін.
Курстық жұмыстың үшінші бөлімінде қазіргі замандағы ағымдағы
міндеттемелердің жетілдіру жолдарын атап өтем.
Құқық нормаларының құрылымдық бөлігін көрсететін негізгі
гипотезалары мыналардан тұрады:
1) Ағымдағы міндеттемелердің көбеюі не азаюы кәсіпрпынның
кіріс-шығысиарына әсер етеді;
2) Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру туралы ҚРЗ-
на сәйкес негізгі қағидаларына сүйене отырып, ағымдағы
міндеттемелерде қолданылатын құжаттарды мұқият толтыру,
қолдану қажет;
3) Егер кәсіпорындар қазіргі компьютерлік бухгалтерия
бағдарламасын жетілдіре, жаңарта отырып қолданса, олардың
жұмыстары жеңілдетіле түседі.
4) ҚЕХС-ны әр дайым қолданып отыратын кәсіпорын өзінің
бухгалтерлік және экономикалық жақтарының деңгейін көтеріп
отырады.
1. Ағымдағы міндеттемелер мәні және мазмұны
1.1. Ағымдағы міндеттемелер туралы түсінік
Міндеттеме – бұл бір тұлғаның (борышқор) нақты әрекетпен басқа тұлғаның
(кредит беруші) пайдасын көздейтін істі орындау борышы немесе міндеті.
Борышқордың нақты әрекетіне мыналар жатады: мүлікті беру, жұмысты орындау,
ақша төлеу және басқалар, ал кредит беруші борышқорынан өз міндетін
орындауын талап етуге құқылы.
Міндеттеме – өткен кезең оқиғасының пайда болған субъектінің берешегі.
Бұл берешекті реттеу экономикалық пайдасы мол ресурстар (ақшалай қаражат)
ағынына әкеп соғады.
Міндеттеме сомасы болашақтағы барлық ақшалай төлемдедің ағымдағы құны
ретінде өлшенеді.
Міндеттемелерді реттеу мынадай тәсілдерімен іс жүзіне асырылады:
• Ақшалай қаражатпен төлеу;
• Активтерді табыстау;
• Қызмет ұсыну;
• Міндеттменеі басқа міндеттемемен ауыстыру;
• Міндеттемені капиталға аудару.
Міндеттеме ағымдық және ұзақ мерзімді болып жіктеледі. Біз соның
ішіндегі ағымдағы міндеттемелерін қарастырамыз. Ағымдағы міндеттемелер –
операциялық кезеңдерде немесе есептелетін күннен 12 айдың ішінде өтелетін
қысқа мерзімді міндеттемелер.
Кез келген өндіріспен айналысатын ұйым сол өнімді өндіру үшін қажетті
шикізаттар мен матреиалдар алғаны үшін жабдықтаушылар мен мердігерлерінің
алдында міндетті болса, саудамен айналысатын ұйымдар өзінің сататын
тауарларын жеткізіп беруші, яғни қызмет көрсетуші ұйымның алдында қарыз
болуы мүмкін. Тіпті өндіріс пен де немесе саудамен де айналыспайтын
кәсіпорындардың өз қарамағанда жұмыс істейтін жұмысшыларымен
қызметекерлеріне олардың істеген еңбегі үшін, сондай-ақ бюджетке түрлі
салықтар үшін қарыз немесе оның алдында міндеттемесі болуы мүмкін. Қазіргі
таңда қаржының жетіспеушілігінен банктер, банктен тыс мекемелерден, шет
елдерден қарыз, несие алып өздерінің жұмысын жандандырып жатқан, сондай-ақ
міндеттемелерін шектен тыс көбейтіп алып, оны қайтаруға мүмкіншілігі болмай
жабылып, аукционға салынып, сатылып жатқан ұйымдар көптеп кездеседі. Осы
айтылған міндеттемелер есебі бухгалтерлік ең негізгі, яғни қай саладағы
болмасын кәсіпорындардың көкейтесті мәселелері екендігі сөзсіз.
Кәсіпорындардың ағымдағы міндеттемелер есебі шоттар жоспарының үшінші
бөлімінде жүргізіледі. Оған кіретін субшоттар:
3000 Қысқа мерзімді қаржылық міндеттемелер
3100 Салықтар бойынша міндеттемелер
3200 Басқа да міндетті және ерікті төлемдер бойынша міндеттемелер
3300 Қысқа мерзімді кредиторлық берешектер
3400 Қысқа мерзімді бағалау міндеттері
3500 Өзге қысқа мерзімді міндеттмелер
1.2. Ағымдағы міндеттемелердің пайдаланылу жолдары
Ағымдағы міндеттемелерді бағалау және өлшеу кезінде келесі
принциптерді есепке алу қажет:
1)Ағымдағы міндеттемелерді қарызға алынған таурлар мен қызметтердің
әділетті нарықтық құн бойынша тіркейді;
2) Пайыздардың өз мерзімінде төленуі міндеттемелерді шығару күніндегі
нарықтық пайыздық қойылымына негізделген;
3) Қысқа мерзімді міндеттемелердің баланс күніндегі қалдық құны – бұл
эмисся негізіндегі нарық пайызының қойылымына дейін дисконтталған қолма-
қол қалған төлемдердің нақты құны. Пайыздық қойылым міндеттемелердің
негізінде өзгермейді.
Қысқа мерзімді міндеттемелер қысқа мерзімді болып сыныпталған
ұйымдардың міндеттемелерін есепке алуға болады.
Қандай да болмасын заңды ұйымдар тек қана өз меншігіндегі қалыптасқан
активтер саласымен шектеліп қана қоймай, бұлар сыртқы көздерден: банктерден
несие, басқалардан қарыз салалар мен сауда алуға толық құқылы. Сыртқы
көздерден алынған қаражаттарды – қарастырылған қаржы көздері деп те атайды.
Мұндай келтірілген көздер негізгі үлкен екі топқа: ұзақ және ағымдағы яғни
қысқа мерзімді міндеттемелерге бөлінеді. Бірінші топқа ұйымдар меншігінде
бір жылдан артық мерзімде қолданылатын немесе пайдаланатын, ал екінші топта
бір жыл ішінде өндірілетін және сатылып алынып, жұмсалынатын немесе бір жыл
ішінде ақшаға айналатын міндеттемелер саласы көрсетіледі.
Әр түрлі көздерден алынған қаржылық қаражаттар екі үлкен топтан
тұратын: Ұзақ мерзімді және ағымдағы активтерге салынады. Өндірістік
процесте бір жылдан, артық уақыт пайдаланатын активтерді ұзақ мерзімді, ал
жыл ішінде пайдаланатын және ақшаға айналатын активтерді ағымдағы активтер
деп те атайды.
Ең әуелі активтерді ағымдағы ( өтеушілігі жоғары) және ұзақ мерзімді
(өтеушілігі төмендеу) болып екіге бөлінеді. Өтеушілігі жоғары активтерге
ақшалар, нарықтық құнды қағаздар, депозиттер, алдағы кезең шығындары
(мысалы жал төлемі), төленбеген счет- фактуралар, дайын өнімдер,
аяқталмаған өндіріс, шикізаттар мен басқа да материалдарды қаражаттар
жатады. Есеп тәжірибесінде ұйым ақшалары валютаның ағымдағы құнымен
бағаланды, нарықтық құнды қағаздар – бастапқы құнымен немесе сату бағасынан
төмен бағамен, депозиттер мен алдағы кезең шығындары – бастапқы құнымен,
төленбеген счеттардағы сомалар күмәнді қағаздар резервін шегергеннен кейін
қалған құнымен, дайын өнім мен аяқталмаған өндіріс табиғи жағдайдан пайда
болған, кем шыққан сомаларды шегергеннен кейін қалған құн бойынша және
ағымдағы нарықтық құнының төменгі дәрежесімен бағаланады.
Өтеушілігі төмендеу активтерге ғимараттар, құрылғылар мен жабдықтар,
аспаптар, орнатылған жабдықтар, тасымалдау құралдары, тағы басқа ұзақ
мерзімді активтер жатады. Өтеушілігі төмендеу активтер бұларға есептелетін
амортизациялық тозу сомасын шегергеннен кейін қалған бастапқы құнымен
бағаланады.
Пассивтерге тән жекелеген баптарды бағалауға тоқталайық. Өз қызыметі
үшін ұйымдар қаржыландыру көздерін көбейтуді мақсат тұтатыны белгілі. Қаржы
көздері негізгі құралдарды алуды, құрылыс салуды, ұзақ мерзімді басқа
активтер алу мүмкіндігін, сондай-ақ шикізаттар және материалды құндылықтар
басқада ағымдағы активтер алу мүмкіндігін қамтамасыз етуі керек. Біздер
қаржы көздері (пассивтер), меншікті капитал ұзақ және қысқа мерзімді
міндеттемелерден тұратындығын білеміз. Меншікті капитал деп- осы ұйымға
заңды және құқылы тұлғалардың салған ақшасын айтамыз. Меншікті капитал үшін
салынған ақша түптің түбінде акция ұстаушыларға дивидент түрінде
қайтарылады.
Ал меншікті капитал - ұйымның алған жалпы міндеттемесінің белгілі бір
бөлігі болып есептеледі. Ұзақ мерзімге есептелініп алынған міндеттемелер
ұзақ мерзімділік болып танылған. Қысқа мерзімді міндеттемелер есеп жүргізу
ережесіне сәйкес бір жыл ішінде жабылады. Бухгалтерлік баланста сырттан
алынған міндеттемелердің көлемі жеке көрсетіледі.
2. Ағымдағы міндеттемелер есебі
2.1. Қысқа мерзімді қаржылық міндеттемелер
Қысқа мерзімді қаржылық міндеттемелер пассивті шотының синтетикалық
есебі 3000 шотының бөлімшесінде жүргізіледі. Оған кіретін шоттар:
3010 Қысқа мерзімді банк қарыздары;
3020 Уәкілетті органның және Ұлттық банктің лицензиясыз банктік
операцияларды жүзеге асыратын ұйымдардан алынатын қысқа мерзімді қарыздар;
3030 Қатысушылардың дивидетттері және кірістері бойынша қысқа мерзімді
кредиторылық берешек;
3040 Ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелерінің ағымдағы бөлігі;
3050 Өзге қысқа мерзімді қаржы міндеттемелері.
Несиенің объективтік қажеттілігі алдымен өнеркәсіп пен сауда
капиталының айналымдық заңдылығымен байланысты.
Несиелерді есепке алу үшін 3000 Қысқа мерзімді қаржылық
міндеттемелер бөлімшесіне енгізілген 3010 Қысқа мерзімді банктік
қарыздар, 3020 Банктен тыс мекемелердің несиелері атты пассивті шоттары
пайдаланылады.
Банктердің несиелерін есепке алу. Несие дегеніміз бір тұлға басқа
тұлғаға құнды натуралды немесе ақшалай нысанмен қайтару талабымен және
әдетте % төлеумен уақытша пайдалануға табыстаған кезде қалыптасатын
экономикалық қатынастардың сомасын білдіреді. Нарық экономикасы жағдайында
коммерциялық және банк несиелері деп бөледі.
Коммерциялық несиені шаруашылық субъектілері сатылған тауарлар,
өнімдер, қызметтер үшін ақша төлеу мерзімін созу түрінде бір-біріне береді.
Банк несиесін өндірісті кеңейту үшін және ағымдағы қызметі үшін төлем
қаражаттарының көзі ретінде пайдаланылатын ақша қарызы (ссудасы) түрінде
несие мекемелері береді. Несиелерді беру мен өтеудің тәртібі тиісті
заңдармен белгіленеді және субъект пен банк арасындағы несие шартымен
реттеледі. Онда несиелендіру объектілері, несие берудің шарттары мен
тәртібі, оны өтеудің мерзімдері, міндеттемелерді өзара қамтамасыз етудің
нысандары (кепіл), пайыздық ставкалар, оларды төлеудің тәртібі, тараптардың
құқы мен жауапкершілігі, құжаттардың тізбесі және оларды тапсырудың
мерзімділігі және т.б.
Қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді несиелерді беру Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банкі бекіткен Қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді
несиелендіруді ұйымдастыру ережелеріне сәйкес жүргізіледі.
Банктердің несие берулеріне және басқа банктік операцияларын
жүргізуіне тек ресми статусы бар және ҰБ-тың олардың ашылуына, банктік
операцияларын жүргізуіне арнайы лицензиясымен айқындалған шешімімен ғана
жүргізуге құқығы болады. Несие негізінен оны өтеу қабілеті бар
кәсіпорындарға беріледі. Несие өтеу қабілеттілігі деп кәсіпорынның өзінің
борышты міндеттемелерін толығымен және уақытында есептесе алуын айтамыз.
Кәсіпорындарға несие, негізінен, өнеркәсіптің тиімділігін арттыруға және
оның ғылыми-техникалық деңгейін көтеруге, тиімділігі жоғарғы жаңа өнім
түрлерін шығаруға, ынталандыруға, халыққа түрлі қызметтерді көрсетуге,
халық үшін экспортқа тауар шығаруға байланысты шаралар мен мақсаттарға
беріледі. Олардың ішінен жете көңіл бөлінетіндері өз міндеттемелерін дер
кезінде орындайтын клиенттерге, өз қаржыларын осы банктің депозиттеріне
және шоттарына сақтайтын банк акционерлеріне, кәсіпорындарға және ұйымдарға
беріледі.
Несиелер мерзімділік, қайтарымдылық, төлемдік шарттарымен
коммерциялық, келісімшарттық негізінде беріледі.
Кәсіпорын несие алу үшін несиенің сомасы және пайдалану мақсаты, өтеу
мерзімі, сондай-ақ несиеленетін шараның қысқаша сипаттамасы және оны жүзеге
асырудың экономикалық тиімділігі дәлелденген жағдайда жазбаша түрінде
банкке өтініш білдіреді. Банк жасалған өтініштің негізінде, егер
кәсіпорынның қарызы жоқ болса және бұрындары аталмыш кәсіпорын олардың
берген несиесін оқтын-оқтын пайдаланып отырған болса, онда кәсіпорынның
берген өтінішінің оң шешімін береді.
Шарушылық субъектілер кредит алу мақсатымен және пайдалану мерзіміне
байланысты банктің сұрау талабы бойынша келесі құжаттарды ұсынады:
- кредитке тапсырыс (№1 қосымша);
- қарыз алушының құқық мәртебесін растайтын құжаттар;
- жүзеге асыратын жұмысының лицензиясы;
- кредит алатын тапсырысты беретін күнінде қарыз алушының бюджетке
міндетті төлемдер бойынша қарыздарының жоқтығын растайтын салық
инспекциясынан салыстырып тексеру актісі.
Қарыз беруші банк қарыз алушыдан негізгі қарызын да, оған төленетін
пайызын да өндіріп алуға және олардан кепілдік мүліктерін талап етуге
құқықтары бар. Тауарлы-материалдық құндылықтарды, өнімдерді және басқа да
кепілдік салуға болатын мүліктерін ұсынған жағдайда банк несие береді.
Кепілдеме жазбаша түрде ұсынылады және ол несиені пайызымен бірге
өтеудің міндеттемесі болып табылады. Бұл жерде қарызы да, проценті
толығымен өтелгенге дейін сақталады. Қарыз алушының банкіне банк
кепілшісінің белгісімен кепілдеменің қабылдағаны жөніндегі көшірмесі
ұсынылады. Кепілдеме кредит берілгенге дейін ұсынылады. Кепілдеме хаттың
толтырылуы №2 қосымшада көрсетілген.
Несие, әдетте, қарыз алушының есеп айырысу шотында қаражаттың бар
болуына қарамастан, қолма-қол тәртіпте беріледі немесе есеп айырысу шотына
аударылады.
Шаруашылық субъектілерін несие алу үшін несиенің қамтамасыз
етілгендігі мен қарыздың қайтарылуы шындық екендігін растайтын құрылтай
құжаттарының, есептеулердің, бухгалтерлік және статистикалық есеп
берудердің көшірмелерін қоса тіркеп, банкке өтініш жібереді. Бір жылға
дейінгі мерзімге берілетін қысқа мерзімді несиелер және бір жылдан астам
мерзімге берілетін ұзақ мерзімді несиелер болады. ҚР аумағындағы және
шетелдегі ұлттық және шетелдік валютадағы түрлі несиелер туралы ақпаратты
жинақтауға 3010 Қысқа мерзімді банктік қарыздар шоты арналған. Қысқа
мерзімді банктік қарыздар БЕС-тің №21 Банктердің қаржы есебінде
жүргізіледі.
Қысқа мерзімді несиелер кәсіпорынның айналым қаражатын қалыптастыру
көздерінің бірі болып табылады. Қысқа мерзімді кредиттеудің көр түрлері
бар:
- Тұтыну несиесі – бұл жеке тұлғаларға тұтыну тауарларын сатып алу үшін
және тұрмыстық қызметтерді істеуге берілетін несие.
- Овердрайфт несиесі – клиенттің шоттарынан қаражатты шегеру дебеттің
қалдық шоты бойынша берілетін қысқа мерзімді несиенің формасы.
- Овернайт несиесі – өтімділікті қолдау мақсатында 1 түнге берілетін
банкаралық несиенің түрі.
- Онколбдық несие – кредитордың алғашқы талабы бойынша берілетін қысқа
мерзімді несие.
- Ломбардтық несие – тез іске асатын бағалы заттарды немесе бағалы
қағаздарды кепілге алып берілетін несие.
- Лизингтік несие – құрал-жабдықтарды жалға беру несиесі.
- Рамбустық несие – шикізаттарды ішке алып кіру және жартылай фабрикат
дайын өнімді сыртқа шығару тәжірибесінде пайдаланатын несие.
Бухгалтерлік жазбалар:
1. Алынған банк несиелері кассаға немесе есеп айырысу шотына келіп
түсті : Дт1010,1030 Кт3010
2. Жабдықтаушы мердігерлерге қарыз сома банк несиесінің есебінен
төленеді: Дт3310 Кт3010
3. Жабдықтаушы мердігерлергеалдағы уақытта алынатын материалдық қорлар
үшін банк несиесінің есебінен берілген аванс: Дт1610 Кт3010
4. Көрсететін қызметі немесе орындайтын жұмысы үшін жабдықтаушы ұйымға
банк несиесінің есебінен берілген аванс: Дт 1610 Кт3010
5. Есептелген салық бойынша ұйымның бюджетке қарыз сомасы банк
несиесінің есебінен аударылды: Дт3110-3190 Кт3010
6. Вексельге алынған банк несиелері: Дт1030,1010 Кт3010
7. Кәсіпорынның банк мекемелерінен алған несиелері бойынша қарызы есеп
айырысу шотынан өтелінді: Дт3010 Кт1030.
3010 шотының жекелеген субшоттарында вексельді (дисконтты) есепке алу
операциялары бойынша банктермен есеп айырысулар ескеріледі.
1. Берілген вексель үшін банктен нақты алынған ақша қаражаттарының сомасы
Дт1040,1050 Кт3010дисконттық вексельдер
2. Вексельге қысқа мерзімді қарыз берілген кезде банк ұстап қалған
дисконт сомасына (банктік%) Дт7310 Кт3010
3. Банк авизосының (хабарламасының) негізінде вексель бойынша төлем
менрзімі басталғанда Дт3010 дисконттық вексельдер Кт1130
Қысқы мерзімді несиесінің талдамалы есебі оларды берген банктер
бөлігінде қарыз түрлері бойынша жүргізіледі. 3010 шотының кредиті бойынша
жинақтаушы есеп №4 журнал-ордерде жүргізіледі.
Қарыздар қызметкерлердің міндеттемелеріне кәсіпорындар арқылы
беріледі. Қызметкерлердің өтініші негізінде субъект банк несиесін алады:
1. Банктен алынған несиенің нақты сомасына: Дт1040,1050
Кт3010қызметкерлер үшін несие
2. Қызметкерлерге қарыз беру Дт1250қызметкерлер үшін несие Кт1040,1010
3. Несие үшін % Дт7310 Кт3380
4. Субъект қызметкерлерінен келіп түскен кезекті төлемдердің сомасы (осы
қарызды өтеу тәртібіне қарай) Дт3350,1010,1040 Кт1250қызметкерлер
үшін несие
5. Берілген қарыздың бір бөлігін шаруашылық субъектісі өзінің таза кіріс
есебінен өтей алады Дт5410,5430 Кт1250қызметкерлер үшін несие
6. Банктік несиелерін өтеу Дт3010қызметкерлер үщін несие Кт1040,1050
7. % төлеу Дт3380 Кт1040,1050
Қолданыстағы банк заңдарына сәйкес ҚР Ұлттық банкі ҚР ақша-несие
саясатын жүзеге асырудың бір құралы ретінде қайта қаржыландырудың ресми
ставкасын белгілейді.
Қайта қарждыландырудың ресми ставкасын Ұлттық банктің басқармасы ақа
нарығының жалпы жағдайына, несиелер бойынша 0 мен 3, инфляция децгейі мен
инфляциялық күтімдердің жалпы жағдайларына байланысты белгіленеді. Қайта
қаржыландыру ставкаларының мәселесі айыппұлдың, өсімақының және өзге
шегерімдердің анықталған сомаларына бастау алады.
Банктен тыс мекемелердің берген несиелерін есепке алу. Нарық
экономикасы жағдайында шаруашылық субъектісі несиені тек банктен ғана емес,
сондай-ақ ел ішіндегі және шетелдегі басқа шаруашылық субъектілерінен ала
алады (заңға сәйкес). Қарыз негізінен келісім-шарттың негізінде бір тарап
(қарыз беруші) екінші бір тарапқа (қарыз алушыға) өзінің меншігіндегі
мүлкін немесе ақшасын береді. Мұндай қарыз берушілермен есеп айырысу
жағдайы туралы ақпараттарды жинақтау үшін 3020 Банктен тыс мекемелердің
қысқа мерзімді несиелері, 4020 Банктен тыс мекемелердің ұзақ мерзімді
несиелері шоты көзделген.
Міндеттемені қамтамасыз етудің кепілі ретінде үшінші тұлғаның
кепілдігі, кепілге салудың шарты, сақтандыру полисі және т.б. болады.
Кепілдеме кепілгер кәсіпорыннан несие берушіге (несие беруші
кәсіпорындарға) борышкерден (несие алушы кәсіпорыннан) алынуға тиісті
соманың уақытында төленуін қамтамасыз ету үшін беріледі. Кепілдемені
банктер, кәсіпорындар және мекемелер бере алады. Кепілдеменің мәні:
борышкер-кәсіпорын несие бойынша өзінен алынуға тиісті төлемдерді мерзімде
төлей алмаған жағдайда банктер, кәсіпорындар немесе ұйымдар несиені төлеуді
өз мойындарына алады. Міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз ететін
қызметтеріне аталған жағдай кеңінен қолданып жүр.
Кепілдемеге байланысты кепілдік ролін атқарған кәсіпорындардың ортақ
жауапкершілігі емес, жәрдем ету (қосымша) жауапкершілігі туындайды.
Кепілдік ролін атқарған кәсіпорынның жауапкершілігінің көлемі, әдетте,
қарыз алушы кәсіпорынның алған қаржысы бойынша өтелмеген сомасының шегінде
шектеледі. Кепілгер, әдетте, несие беруші кәсіпорынның қарыздарын несие
алушы кәсіпорын дер кезінде қайтара алмау қауіптігінен шығуы мүмкін, яғни
кепілдік болған кәсіпорын шығынды жабуға раналған кепілдеме сомасынан
процентті несие алушы кәсіпорыннан ұстап қалады.
Яғни, бұл кепілдік шартты міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз
етудің бір тәсілі болып табылады.
Кредиторлардың талабын қанағаттандыру үшін кепілдік келісім-шартының
рәсімделуін реттеуші ретінде Қазақстан Республикасының №254-1 30 маусым
1998 жылы шыққан Жылжымалы мүлік кепілдігінің тіркеуі туралы заңы негізгі
құжат болып табылады.
Осы заңға сәйкес кредитор (кепілдік ұстаушы), егер де қарызданушы өз
міндеттемесін орындай алмаса, кепілдікке қойылған мүліктен берілген
несиенің құнын ұстап қалуға құқылы.
Кепілдікке қойылған мүлікке деген талап білдірушілердің талабын
қанағаттандыру үшін олардың кезектілігін белгілеп, кепілдіктегі мүлік
қозғалысын тіркейді. Кепілдік заңы бойынша кез келген міндеттемені
орындауының мүмкіндігін қамтамасыз етеді (банкі несиені бергенде, құрал-
жабдықты, қаражатты уақытша пайдалануға алғанда, салып-сатуда, жалғанда,
жүкті тасымалдағанда т.б.). Кепілдік бұйымы (нәрсесі) кәсіпорынның мүліктік
айналысынан алынбауы мүмкін (ғимарат, қондырғы, өндіріс құралдары, бағалы
қағаздар, ақша қаражаттары, мүліктік құқығы айналасынан алынбауы мүмкін
мүліктік құқықтары т.б.), бірақ оларды Қазақстан Республикасының заң
актілеріне сәйкес өндіріп алуға (төлетуге) болады.
Кепілдік міндеттеменің қамтамасыз етілуі тоқтатылса, кепілдік
тоқтатылады: кепілге салынған мүлік жойылған жағдайда, кепілге салынған
мүлікке меншік иесі ретінде иеленген жағдайда, кепілге салынған мүлікке
мәжбүрлік жолмен сатылған жағдайда және т.б. Кепілдіктің түрлері
кепілсалымы және ипотека болып бөлінеді.
Кепілге салу кезінде кепілдікке салынған мүлік кепілге берушіден
кепілге ұстаушының иелігіне өтеді. Кепілге ұстаушының келісімімен кепілге
салынған зат кепілге берушіде айрықша сақталып, мөр қойылып, сол жерде
қалдырылуы мүмкін.
Ипотека жағдайында кепілге салынған мүліктік кепілге берушінің немесе
үшінші тұлғаның иелігі мен пайдалануында болуы мүмкін. Ипотека несиелік
келісім-шарт бойынша негізгі қарыздың сомасын кепілдік ұстаушыға төлеуді
немесе ипотекалық келісім-шарт бойынша қарастырылған басқа міндеттемелері
толық не ішінара бөлігін орындауды қамтамасыз етеді.
Жалпы қысқа мерзімді қарыздар шетелдік және ұлттық валюталарда
көрсетіледі.
1.Қысқа мерзімді қарыз берушіден қаражаттардың келіп түсуі
Дт1050,1030,1010,1060 Кт3020
2.Алынған қысқа мерзімді қарыздар бойынша есептелген пайыздар
Дт7310 Кт3020
3.Алынған қысқа мерзімді қарызды қайтару, өтеу Дт3020
Кт1050,1040,1010,1020
4.Қарыздар бойынша % төлеу Дт3020 Кт1050,1040,1010,1020.
3020 шоты бойынша талдамалы есеп қарыз берушілер мен қарыздары өтеу
мерзімдері бойынша жүргізіледі. Жинақтамалы есеп 3020 шотының кредиті
бойынша №4 журнал-ордерде жүргізіледі.
Дивидендтер бойынша есеп айырысу есебі. Дивиденттер дегеніміз -
акционерлердің иелігінде болатын акциялардың саны (сомасы) мен түрлеріне
қарап, жыл сайын олардың акционерлерінің арасында табыс түрінде бөлінетін
акционерлік қоғамның табысының бір бөлігі.
Дивиденттер бойынша есеп айырысулар есебі үшін 3030 Қатысушылардың
дивиденттері және кірістері бойынша қысқа мерзімді кредиторлық берешек
шоты пайдаланылады.
3030 Қатысушылардың дивиденттері және кірістері бойынша қысқа
мерзімді кредиторлық берешек шотында жай және артықшылығы бар акциялар
бойынша акционерлік қоғамның (АҚ) есеп айырысуы есептелінеді. Жай акциялар
бүкіл акционерлік қоғамның шығарған акциясынң бір бөлігін құрайды (75% және
одан жоғары). Жай акцияның иелері жалпы жиналысына қатысуға, дивиденд алуға
құқығы бар. АҚ жойылған кезде акциялардың иелері, осы акциялары үшін
салынған қаражаттарын олардың номиналдық бағасы бойынша қайтарып алуға
құқылы, бірақ артықшылығы бар акциялардың иелерін қанағаттандырғаннан кейін
ғана болады. Және осы 3030 шоттында артықтышылығы бар акциялар бойынша
акционерлік қоғамның есеп айырысуы есептелінеді. Оның үлесі жалпы жарғы
капиталының 25%-нен аспауы керек. Артықшылығы бар акциялардың иелері
бірінші кезекте дивиденд алуға құқылы, сондай-ақ акцияға салған
қаражаттарын, егер АҚ жойылса, номиналдық бағада қайтарып алады.
Артықшылығы бар акциялардың иелері 10% деңгейінде, дивидендтің алдын алуға
құқығы бар. Артықшылығы бар акциялар бойынша бұндай кепілденген дивенд
төлемдері акцияны шығармастан бұрын олардың жобасында қарастырылды және
дивидендті төлеудің осындай тәртібі де онда тіркеледі. Артықшылығы бар
акцияларға төленетін дивидендтердің мөлшері жай акцияларға төленетін
дивидендтерден кем болмауы тиіс, егер де ондай қаражаттар болмай қалса,
онда ол резервтік капиталдың есебінен төленеді.
Егер де АҚ артықшылығы бар акциялардың басымдылығы анықталса, бірақ ол
оның жарлығында жазылмаса, онда қоғамның барлық акциясы біртектес
категориядағы акциялар болып саналады.
Қоғамның дивиденд бойынша қарызын бухгалтерлік есепте көрсету үшін:
директорлар кеңесінің дивидендтерді төлеу туралы шешімі оған негіз болып
табылады.
Егер де акционерлік қоғамда дивиденд төлеудің нәтижесінде олардың
жарғылық капиталы азаятын болса, онда дивидендке жарияланған капитал толық
көлемде төлеуге рұқсат етілмейді.
Жай және артықшылығы бар акциялар бойынша есептелген және төленген
дивидендтерге келесі бухгалтерлік жазба жазылады.
1.Акционерлердің бөлінбеген пайда есебіне жай акция бойынша дивиденд
есептелді. Дт5510,5520 Кт3030
2.Артықшылығы бар акциясы есептелді:
- бөлінбеген пайда есебіне;
- резервтік капитал есебіне(бөлінбеген пайданың жетіспеушілігінен).
Дт5510,5520;5410,5460 Кт3030
3.Төлемақыдан жай және артықшылығы бар акция бойынша табыс салыған
ұсталды. Дт3030 Кт3120
Сондай-ақ, жай және артықшылығы бар акциялар бойынша акционерлерге
дивиденттерді төлеген кезде, есеп айырысулардың талдамалақ есебі әрбір
акционер бойынша есеп айырысу шоттары жөніндегі айналым тізімдемесінде
жүргізіледі.
2.2. Салық міндеттемелерінің есебі.
Салық міндеттемесі мемлекет алдындағы әрбір салық төлеушінің
міндеттемесі болып табылады және ол салық заңына сәйкес жүргізіледі.
2008 жылғы 10 желтоқсанында № 100-ІV Қазақстан Республикасының
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдері туралы
(өзгертулермен және толықтырулармен) Салық Кодексі қабылданды.Осы Салық
кодексі бойынша салық төлеушілердің міндеттемесі:
Салық төлеушінің ҚР-ның салық заңнамасына сәйкес мемлекет алдында
туындайтын міндеттемесі салық міндеттемесі деп танылады, оған орай салық
төлеуші салық органында тіркеу есебіне тұруға, салық салу объектілерін және
салық салуға байланысты объектілерді айқындауға, салықты және бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдерді есептеуге, салықтық нысандарды салық
органына белгіленген мерзімде табыс етуге, салықты және бюджетке төленетін
басқа да міндетті төлемдерді төлеуге міндетті.
Салық салу объектісі – салық төлеушінің салық міндеттемесі
туындайтын қолдағы бар ақшасымен байланысты мүлкі мен іс-әрекеттері.
Салық базасы – салық салу объектісінің құн, физикалық немесе өзгеде
сипатамалары. Олардың негізінде салықтың және бюджетке төленуге жататын
басқа да міндетті төлемдердің сомасы айқындалады.
Салық ставкасы – салық салу объектісінің немесе салық базасының
өлшем бірлігі процентпен немесе абсолютті сомамен белгіленетін салықты және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемді есептеу жөніндегі салық
міндеттемесінің шамасы.
Салық кезеңі – салықтың және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдердің жекеленген түрлеріне қатысты белгіленген уақыт кезеңі
түсмініледі, ол аяқталған соң салық салу объектісі, салық базасы
айқындалып, салықтың және бюджетке төленуге жататын басқа да міндетті
төлемдердің сомасы есептеледі.
Салықтың міндеттемелерінің есебі шоттар жоспарының 3100 Салықтар
бойынша міндеттемелер деп аталатын бөлімінде жүргізіледі. Оған кіретін
шоттар:
3110 Корпаративті табыс салығы (20%, ал ауыл шаруаш.-10%)
3120 Жеке табыс салығы ( 10% ЖТС= Еа-ЖЗК-ЕтЕа)*10%)
3130 Қосылған құн салығы (12%)
3140 Акциздер
3150 Әлеуметтік салығы (11% , Әлеуметтік салык= Еа-ЖЗК)*11%)
3160 Жер салығы,
3170 Көлік құралдарына салынатын салық,
3180 Мүлік салығы,
3190 Өзге салықтар.
Корпоративтік табыс салығы.Корпоративтік табыс салығы бойынша
бюджетпен есеп айырысу 3110 Төлеуге тиісті корпоративтік табыс салығы
деген пассивті шотта жүргізіледі. БЕС-тің №11 Табыс салығы стандартымен
жүргізіледі.
Корпоративті табыс салығының салық салынатын негізгі объектісі салық
салынатын табысы болып табылады, оның деңгейі жылдық табыс жиынтығы мен
шегерімнің арасындағы айырмасы арқылы анықталады:
Салық салынатын табыс=Жылдық табыс жиынтығы - Шегерімдер.
Жылдық табыс жиынтығына : жөнелтілген өнімдер, атқарылған жұмыстар,
көрсетілген қызметтер және басқа да операциялар үшін, салық төлеушінің
алынуына жататын ақшалай немесе басқа да қаражаттар, өзара есеп айырысу
ретінде үшінші тұлғаларға жіберілген, тікелкей, не жанама түрінде
шығындарды өтеуге жіберілген қаражаттар кіреді.
Салық төлеушілер жылдың табысының жиынтығынан мыналарды шығарып
тастау керек:
- дивиденттер, ҚР заңды тұлға резиденттерінен алынған бұрындары төлем
көзінен ұсталынғандары;
- кәсіпорынның меншігіндегі акцияның құны, олардың номиналдық құнынан
артқан деңгейі, яғни эмитенттердің орналастыру кезінде және меншікті
акциясын сатқан кезінде алынған табыстары;
- мемлекеттік бағалы қағаздарды сатқаннан түскен табыстары;
- әртүрліаппатты төтенше жағдайына, душар болған жағдайда, гуманитарлық
көмек ретінде алынған мүліктердің құны, егер де олар арналымы бойынша
пайдаланылса;
- мемлекеттік кәсіпорындардан тегін негізінде алынған негізгі
құралдардың құны;
- зейнетақыны қамтамасыз ету туралы Қазақстан Республикасы заңына сәйкес
алынған инвестициондық табыстар.
Салық ставкасы: 15-10% ставка бойынша салық салуға болады.
Салық кезеңі:1 қаңтар - 31 желтоқсан аралығындағы күнтізбелік жыл.
Салық декларациясын (№3 қосымша) есептік салық кезеңінен кейінгі
жылдың 31 наурызынан кешіктірмей табыс етеді
Корпоративтік табыс салығын есептеген кезде: Дт 7710 Кт 3110. Бұл
салық жылдың соңында бір рет есептеледі.
Жеке табыс салығы. Жеке табыс салығы бойынша есеп айырысу 3120
Жеке табыс салығы атты пассивті шотында жүргізіледі. Есепті жыл бойы
салық салынатын табысқа ие болған жеке тұлғалар салық төлеушілер болып
табылады. Жеке тұлғалардың жылдық жиынтық табысына еңбекақы түрінде
алынатын табыстар, кәсіпкерлік қызметтен алатын табыстары, жеке тұлғалардың
мүліктік табыстары және басқа табыстары салық салу объектісіне кіреді.
Жеке тұлғалардың мүліктік табысына тек қана активтің келесі
түрлерінің құндарына инфляцияға байланысты түзетуді есепке ала отырып,
өткізуден түскен құнның өсімі жатады: салық төлеушінің тұрақты тұратын жері
болып табылмайтын, жылжымайтын мүлік, құнды қағаздар, заңды тұлғаларға және
басқа материалдық емес активтерге қатысу үлесі; шетелдік валюта; асыл
тастар және асыл металдар, олардан жасалған зергерлік бұйымдар, құрамында
асыл тастар және асыл металдары бар басқа да бұйымдар, өнер туындылары мен
антикварианттар.
Салық ставкасы: 10%, 5% -тік ставка бойынша салық салынады.
Салық кезеңі: салық агенттерінің төлем көзінен салық салынатын
табыстардан жеке табыс салығын есептеуі үшін күнтізбелік айы.
Салық декларациясын: тұрғылықты жердегі салық органына есепті салық
кезеңінен кейінгі жылдың 31 наурызынан кешіктірілмей табыс етіледі.
Мердігерлік шарт бойынша жұмыс істейтін тұлғаларға төленетін төлем,
сондай- ақ бір жолғы төлем түрінде берілетін басқа да төлемдерден салық
ұстау кезінде бұл есптеу көрсеткішіқолданылмайды. шот бойынша жеке
тұлғалардан табыс салығы ұсталған уақытта: Дт3350 Кт3120.
Қосылған құн салығы (ҚҚС). ҚҚС бойынша есеп айырысу шоттар
жоспарының 3130 Қосылған құн салығы пассивті шотында жүргізіледі. Бұл
пассивтік шот болғандықтан кредитіне салынған салық сомасы, ал дебетіне
бюджетке аударылған және субъектінің жабдықтаушыларға тиісті түрде
рәсімделген салық шоты бойынша төлеген сомалары жазылады. Қосылған құнға
салынатын салық объектілері болып, салық салынатын айналым және салық
салынатын импорт болып табылады. Бюджетке төлеуге төлеуге тиіс ҚҚС
өткізілген тауарлар, жұмыстар, қызметтер үшін көрсетілген ҚҚС сомасы мен
сатып алынған тауарлар, жұмыстар, қызметтер үшін төленуге тиіс ҚҚС сомалары
арасындағы айырма ретінде анықталады.
Есепке алуға қабылданатын ҚҚС активтер 1420 – Орнын толтыруға
арналған ҚҚС шотында екскеріледі. Қосылған құн салығы салынатын тауарларды
тиеуді, жұмыстарды атқаруды немесе қызмет көрсетуді жүзеге асыратын қосымша
құнға салынатын салық бойынша есепте тұрған салық төлеуші аталған
тауарларды, атқарылған жұмыстарды немесе көрсетілген қызметтерді қабылдап
алатын тұлғаға салық шот-фактурасын ұсынуға міндетті. Егер де ҚҚС саласы
шот-фактурасында көрсетілсе: Дт1420 Кт1250,3310,3390.
ҚҚС есептеу кезінде 1210 Алынуға тиісті қарыздар шоты дебиттеледі
де, 3130 Қосылған құн салығы шоты кредиттеледі.
Есепке алуға қабылданған ҚҚС сомасы: Дт3130 Кт1420.
Салық ставкасы: егер Салық кодексінің баптарында өзгеше
белгіленбесе, ҚҚС-ның ставкасы 12%-ті құрайды және салық салынатын айналым
мен салық салынатын импорттың мөлшеріне қолданылады.
Салық кезеңі: күнтізбелік тоқсан.
Салық мерзімі: 1. ҚҚС-ын төлеуші бюджетке жататын жарнаға салықты
орналасқан жері бойынша есепті салық кезеңінен кейінгі екінші айдың 25-нен
кешіктірмей әрбір салық кезеңі үшін төлеуге міндетті.
2. Импортталатын тауарлар бойынша
ҚҚС ҚР-ның кеден заңнамасында кеден төлемдерін төлеу үшін айқындалатын күні
төленеді.
ҚҚС-ын төлеуші ҚҚС жөніндегі декларацияны орналасқан жері бойынша
салық органына есепті салық кезеңінен кейінгі 2-ші айдың 15-нен кешіктірмей
әрбір салық кезеңі үшін табыс етуге міндетті.
Акциздік (жанама) салық дегеніміз – сатылатын тауардың бағасына
немесе тарифіне қосылатын, сатып алушы төлейтін салық болып табылады.
Қазақстан Республикасының аумағында акциздерге жататын тауарларды өндіретін
немесе акциздерге тиісті тауарларды импорттайтын немесе Қазақстан
Республикасының аумағында (акцизделуге) ойын бизнесін жүзеге асыратын
барлық заңды тұлғалар акциз салығын төлеушілер болып табылады. Акциздік
салық салынатын тауарларға Қазақстан республикасының аумағында шығарылған
немесе Қазақстан Республикасының аумағына импортталған тауарлар яғни
спирттің барлық түрлері, темекі түрлері, құрамында темексі бар басқа да
өнімдер және күнделікті қолданылмайтын басқа да бұйымдар жатады.
Акцизделетін тауарлар үшін өндірілетін өнімнің құны да, сатылған
өнімнің көлемі де салық салудың объектісі болып табылады.
Акциз бойынша есеп айырыу 3140 Акциздер пассивті шотында
жүргізіледі. Өндірілген тауардың бастапқы бағасы, яғни акциз бен ҚҚС
қосылмаған таза бағасы салық мөлшерлемесін анықтаудың негізі болып
табылады.
Акцизделетін тауарлар меншік иесіне қарамастан есептеледі. Сатып
алушыларға шот ұсынған кездегі акциз сомасы шоттар корреспонденциясында
былай көрсетіледі: Дт1210 Кт3140.
Ал оны бюджетке аударған кезде: Дт3140 Кт1040.
Акциз ставкалары тауар құнына процентпен (адвалорлық) немесе заттай
нысандағы өлшем бірдігіне абсолюттік сомада белгіленеді.
Акциз төлеу мерзімдері:
1. егер Салық кодексінің баптарында өзгеше көзделмесе, акзизделетін
тауарларға акциз есепті салық кезеңінен кейінгі айдың 15-нен кешіктірмей
бюджетке аударылуға қажет.
2. алыс-берістік шикізат пен материалдардан өндірілген акцизделетін
тауарлар бойынша акциз өнімді тапсырыс берушіге немесе тапсырыс беруші
көрсеткен тұлғаға берілген күні төленеді.
3. ҚР-ның аумағында өндірілген шикі мұнайды, газ конденсатын
өнеркәсіптік қайта өңдеуге беру кезінде акциз олар берілген күні төленеді.
Салық кезеңі: акцизге қатысты күнтізбелік ай.
Салық декларациясы:
1. Әрбір салық кезеңі аяқталған соң салық төлеушілер өзінің
орналасқан жері бойынша салық органдарына акциз жөніндегі декларацияны
есепті салық кезеңінен кейінгі 2-ші айдың 15-нен кешіктірмей табыс етуге
міндетті.
2. Акциз төлеушілер декларациямен бір мезгілде акциз бойынша есеп-
қисапты табыс етеді.
Әлеуметтік салық – заңды тұлғалардың бюджетке төлейтін салықтардың
бірі. Әлеуметтік салықты жұмыс беруші кәсіпорын есептейді, ол ақшалай да,
заттай да төленуі мүмкін. Әлеуметтік салықтың есебі шоттар жоспары бойынша
3150 шоттың Әлеуметтік салық деп аталатын субшотында жүргізіледі.
Әлеуметтік салықтың ерекшелігі, бұл салықтың мөлшері кәсіпорынның
жұмысшылары мен қызметкерлеріне олардың атқарған қызметі мен орындаған
жұмысы үшін есептелетін еңбекақы төлеу қорына тікелей байланысты болып
табылады. Яғни бұл салық ұйымның еңбекақы төлеу қорының белгілі бір пайызы
түрінде есептеліп кәсіпорынның шығындарына қосылып отырады.Бірақ жұмысшылыр
мен қызметкерлердің еңбекақысынан ұсталмайды. Әлеуметтік салықты
төлеушілердің қатарына барлық заңды тұлғалар мен кәсіпкерлік қызметпен
айналысатын жеке тұлғалар жатады.
Әлеуметтік салық салу объектісіне, яғни еңбекақы төлеу қорына
табыстың барлық түрлері кіреді, оның ішінде: әр түрлі сыйақылар,
жәрдемақылар, жеке әлеуметтік жеңілдіктер және тағы да басқадай төлемдер.
Салық ставкалары: егер Салық кодексінің баптарында өзгеше
белгіленбесе, әлеуметтік салық 11%-тік ставка бойынша есептеледі.
Салық кезеңі: күнтізбелік ай.
Салық декларациясы: төлеушілер орналасқан жері бойынша салық
органдарына есепті тоқсаннан кейінгі екінші айдың 15-нен кешіктірмей тоқсан
сайын табыс етеді.
Кәсіпорында әлеуметтік салық сомасы есептелгенде оның
бухгалтериясында мынадай жазу жазылады:
Дт7210,7110,8113,8313,8413 Кт3150.
Ал сома бюджетке есеп айырысу шотынан төленгенде: Дт3150 Кт1030.
Жер салығы – бюджетке төленетін жер салығының есебі 3100 Салықтар
бойынша міндеттемелердің 3160 Жер салығы шотында қарастырылған. Салық
салу мақсатында барлық жер Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес
арналым мақсатында және белгілі бір категорияға жатаындығына қарап
қарастырылады.
Салық салуға жататын, жердің Салық салуға жатпайтын, жердің
категориясы категориясы
Ауыл шаруашылығына арналған жерлер Айрықша қорғалатын табиғи аймақтар,
сауықтыру, демалатын, тарихи-
мәдениетті мақсатқа арналған жерлер
Елді мекен жерлері Орман қорлары
Өндіріс, транспорт, байланыс, Су қорлары
қорғаныс және басқада ауыл
шаруашылығына арналмаған жерлері
Жер қорлары
Заңды тұлғалар, дара кәсіпкерлер, жекеше нотариустар, адвокаттар
декларацияны салық салу объектілерінің орналасқан есептік салық
кезеңіненкейінгі жылдың 31 наурызынан кешіктірмей, сондай-ақ ағымдағы
төлемдердің есеп-қисабын осы бапта белгіленген мерзімдерде табыс етеді.
Жер салығын төлеушілер Салық Салық Салық кезеңі
салынатын мөлшерлемесі
объектісі
жеке меншік құқығындағы; Жер учаскесіСалық 1 қаңтар - 31
тұрақты жер пайдалану мөлшер-лемесініңжелтоқсан
құқығындағы; база-сы жердің аралығын-дағы
бастапқы өтеусіз уақытша жер сапа-сына, кален-дарлық
пайдалану құқығындағы салық бонитеті-не, жержыл
салу объектілері бар жеке және төлем-дерінің
заңды тұлғалар. арналы-мына
тәуелді болып
келеді
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. Ағымдағы міндеттемелер мәні және мазмұны
1.1. Ағымдағы міндеттемелер туралы түсінік
1.2. Ағымдағы міндеттемелердің пайдалану жолдары
2. Ағымдағы міндеттемелер есебі
2.1 Қысқа мерзімді қаржылық міндеттемелер
2.2. Салықтар бойынша міндеттемелер
2.3. Басқа да міндетті және ерікті төлемдер бойынша
міндеттемелер
2.4. Қысқа мерзімді кредиторлық берешек
2.5. Өзге қысқа мерзімді міндеттемелері
Ағымдағы міндеттемелердің есебін жетілдіру жолдары
2.6.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер мен материалдар тізімі
Қосымшалар
Кіріспе
Қандай да болмасын шаруашылық субъектілерін олардың қандай салада
қызмет атқаратындығына қарамастан алып қарайтын болсақ, олардың барлығының
да міндеттемелері болады. Кез елген өндіріспен айналысатын субъекті сол
өнімді өндіру үшін қажетті шикізаттар мен материалдар үшін
жабдықтаушылардың алдында міндетті болса, саудамен айналысатын шаруашылық
субектісі сол сататын тауарларын жеткізіп беруші яғни жабдықтаушы
субъектінің алдында міндетті болуы мүмкін. Қандай да болмасын заңды ұйымдар
тек қана өз меншігіндегі қалыптасқан активтер саласымен шектеліп қана
қоймай, бұлар сыртқы көздерден: банктерден несие, басқалардан қарыз салалар
мен сауда алуға толық құқылы. Сыртқы көздерден алынған қаражаттарды –
қарастырылған қаржы көздері деп атайды. Мұндай келтірілген көздер негізгі
үлкен екі топқа: ұзақ және ағымдағы яғни қысқа мерзімді міндеттемелерге
бөлінеді. Бірінші топқа ұйымдар меншігіндегі бір жылдан артық мерзімде
қолданылатын немесе пайдаланатын, ал екінші топта бір жыл ішінде
өндірілетін және сатылып алынып, жұмсалынатын немесе бір жыл ішінде ақшаға
айналатын міндеттемелер саласы көрсетіледі.
Өзектілігінің негізгі мәні міндеттемелердің ішіндегі қысқа мерзімді
міндеттемелердің мәні мен мазмұнына, ағымдағы қаржылық міндеттемелерге,
салықтар бойынша міндеттемелерге, басқа да міндетті және ерікті төлемдер
бойынша міндеттемелерге, қысқа кредиторлық берешектерге, өзге де қысқа
мерзімді міндеттемелерге түсініктеме беру.
Курстық жұмысты жазу барысында, ағымдағы міндеттемелер есебін
толығымен ашып сипаттама беруге тырысамын.
Курстық жұмыс үш бөлімнен тұрады: Ағымдағы міндеттемелер мәні және
мазмұны, Ағымдағы міндеттемелер есебі және Ағымдағы міндеттемелердің
есебін жетілдіру жолдары.
Курстық жұмыстың бірінші бөлімінде қысқа мерзімді міндеттемелердің
мәні мен мазмұнын ашып көрсетіп, оларға кіретін міндеттемелерге жалпы шолу
жасаймын.
Курстық жұмыстың екінші бөлімінде ағымдағы міндеттемелердің
бөлімшелеріне толық мағұлмат беруге және олардың қаржылық есепкерлікте
падаланылуын көрсетемін.
Курстық жұмыстың үшінші бөлімінде қазіргі замандағы ағымдағы
міндеттемелердің жетілдіру жолдарын атап өтем.
Құқық нормаларының құрылымдық бөлігін көрсететін негізгі
гипотезалары мыналардан тұрады:
1) Ағымдағы міндеттемелердің көбеюі не азаюы кәсіпрпынның
кіріс-шығысиарына әсер етеді;
2) Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру туралы ҚРЗ-
на сәйкес негізгі қағидаларына сүйене отырып, ағымдағы
міндеттемелерде қолданылатын құжаттарды мұқият толтыру,
қолдану қажет;
3) Егер кәсіпорындар қазіргі компьютерлік бухгалтерия
бағдарламасын жетілдіре, жаңарта отырып қолданса, олардың
жұмыстары жеңілдетіле түседі.
4) ҚЕХС-ны әр дайым қолданып отыратын кәсіпорын өзінің
бухгалтерлік және экономикалық жақтарының деңгейін көтеріп
отырады.
1. Ағымдағы міндеттемелер мәні және мазмұны
1.1. Ағымдағы міндеттемелер туралы түсінік
Міндеттеме – бұл бір тұлғаның (борышқор) нақты әрекетпен басқа тұлғаның
(кредит беруші) пайдасын көздейтін істі орындау борышы немесе міндеті.
Борышқордың нақты әрекетіне мыналар жатады: мүлікті беру, жұмысты орындау,
ақша төлеу және басқалар, ал кредит беруші борышқорынан өз міндетін
орындауын талап етуге құқылы.
Міндеттеме – өткен кезең оқиғасының пайда болған субъектінің берешегі.
Бұл берешекті реттеу экономикалық пайдасы мол ресурстар (ақшалай қаражат)
ағынына әкеп соғады.
Міндеттеме сомасы болашақтағы барлық ақшалай төлемдедің ағымдағы құны
ретінде өлшенеді.
Міндеттемелерді реттеу мынадай тәсілдерімен іс жүзіне асырылады:
• Ақшалай қаражатпен төлеу;
• Активтерді табыстау;
• Қызмет ұсыну;
• Міндеттменеі басқа міндеттемемен ауыстыру;
• Міндеттемені капиталға аудару.
Міндеттеме ағымдық және ұзақ мерзімді болып жіктеледі. Біз соның
ішіндегі ағымдағы міндеттемелерін қарастырамыз. Ағымдағы міндеттемелер –
операциялық кезеңдерде немесе есептелетін күннен 12 айдың ішінде өтелетін
қысқа мерзімді міндеттемелер.
Кез келген өндіріспен айналысатын ұйым сол өнімді өндіру үшін қажетті
шикізаттар мен матреиалдар алғаны үшін жабдықтаушылар мен мердігерлерінің
алдында міндетті болса, саудамен айналысатын ұйымдар өзінің сататын
тауарларын жеткізіп беруші, яғни қызмет көрсетуші ұйымның алдында қарыз
болуы мүмкін. Тіпті өндіріс пен де немесе саудамен де айналыспайтын
кәсіпорындардың өз қарамағанда жұмыс істейтін жұмысшыларымен
қызметекерлеріне олардың істеген еңбегі үшін, сондай-ақ бюджетке түрлі
салықтар үшін қарыз немесе оның алдында міндеттемесі болуы мүмкін. Қазіргі
таңда қаржының жетіспеушілігінен банктер, банктен тыс мекемелерден, шет
елдерден қарыз, несие алып өздерінің жұмысын жандандырып жатқан, сондай-ақ
міндеттемелерін шектен тыс көбейтіп алып, оны қайтаруға мүмкіншілігі болмай
жабылып, аукционға салынып, сатылып жатқан ұйымдар көптеп кездеседі. Осы
айтылған міндеттемелер есебі бухгалтерлік ең негізгі, яғни қай саладағы
болмасын кәсіпорындардың көкейтесті мәселелері екендігі сөзсіз.
Кәсіпорындардың ағымдағы міндеттемелер есебі шоттар жоспарының үшінші
бөлімінде жүргізіледі. Оған кіретін субшоттар:
3000 Қысқа мерзімді қаржылық міндеттемелер
3100 Салықтар бойынша міндеттемелер
3200 Басқа да міндетті және ерікті төлемдер бойынша міндеттемелер
3300 Қысқа мерзімді кредиторлық берешектер
3400 Қысқа мерзімді бағалау міндеттері
3500 Өзге қысқа мерзімді міндеттмелер
1.2. Ағымдағы міндеттемелердің пайдаланылу жолдары
Ағымдағы міндеттемелерді бағалау және өлшеу кезінде келесі
принциптерді есепке алу қажет:
1)Ағымдағы міндеттемелерді қарызға алынған таурлар мен қызметтердің
әділетті нарықтық құн бойынша тіркейді;
2) Пайыздардың өз мерзімінде төленуі міндеттемелерді шығару күніндегі
нарықтық пайыздық қойылымына негізделген;
3) Қысқа мерзімді міндеттемелердің баланс күніндегі қалдық құны – бұл
эмисся негізіндегі нарық пайызының қойылымына дейін дисконтталған қолма-
қол қалған төлемдердің нақты құны. Пайыздық қойылым міндеттемелердің
негізінде өзгермейді.
Қысқа мерзімді міндеттемелер қысқа мерзімді болып сыныпталған
ұйымдардың міндеттемелерін есепке алуға болады.
Қандай да болмасын заңды ұйымдар тек қана өз меншігіндегі қалыптасқан
активтер саласымен шектеліп қана қоймай, бұлар сыртқы көздерден: банктерден
несие, басқалардан қарыз салалар мен сауда алуға толық құқылы. Сыртқы
көздерден алынған қаражаттарды – қарастырылған қаржы көздері деп те атайды.
Мұндай келтірілген көздер негізгі үлкен екі топқа: ұзақ және ағымдағы яғни
қысқа мерзімді міндеттемелерге бөлінеді. Бірінші топқа ұйымдар меншігінде
бір жылдан артық мерзімде қолданылатын немесе пайдаланатын, ал екінші топта
бір жыл ішінде өндірілетін және сатылып алынып, жұмсалынатын немесе бір жыл
ішінде ақшаға айналатын міндеттемелер саласы көрсетіледі.
Әр түрлі көздерден алынған қаржылық қаражаттар екі үлкен топтан
тұратын: Ұзақ мерзімді және ағымдағы активтерге салынады. Өндірістік
процесте бір жылдан, артық уақыт пайдаланатын активтерді ұзақ мерзімді, ал
жыл ішінде пайдаланатын және ақшаға айналатын активтерді ағымдағы активтер
деп те атайды.
Ең әуелі активтерді ағымдағы ( өтеушілігі жоғары) және ұзақ мерзімді
(өтеушілігі төмендеу) болып екіге бөлінеді. Өтеушілігі жоғары активтерге
ақшалар, нарықтық құнды қағаздар, депозиттер, алдағы кезең шығындары
(мысалы жал төлемі), төленбеген счет- фактуралар, дайын өнімдер,
аяқталмаған өндіріс, шикізаттар мен басқа да материалдарды қаражаттар
жатады. Есеп тәжірибесінде ұйым ақшалары валютаның ағымдағы құнымен
бағаланды, нарықтық құнды қағаздар – бастапқы құнымен немесе сату бағасынан
төмен бағамен, депозиттер мен алдағы кезең шығындары – бастапқы құнымен,
төленбеген счеттардағы сомалар күмәнді қағаздар резервін шегергеннен кейін
қалған құнымен, дайын өнім мен аяқталмаған өндіріс табиғи жағдайдан пайда
болған, кем шыққан сомаларды шегергеннен кейін қалған құн бойынша және
ағымдағы нарықтық құнының төменгі дәрежесімен бағаланады.
Өтеушілігі төмендеу активтерге ғимараттар, құрылғылар мен жабдықтар,
аспаптар, орнатылған жабдықтар, тасымалдау құралдары, тағы басқа ұзақ
мерзімді активтер жатады. Өтеушілігі төмендеу активтер бұларға есептелетін
амортизациялық тозу сомасын шегергеннен кейін қалған бастапқы құнымен
бағаланады.
Пассивтерге тән жекелеген баптарды бағалауға тоқталайық. Өз қызыметі
үшін ұйымдар қаржыландыру көздерін көбейтуді мақсат тұтатыны белгілі. Қаржы
көздері негізгі құралдарды алуды, құрылыс салуды, ұзақ мерзімді басқа
активтер алу мүмкіндігін, сондай-ақ шикізаттар және материалды құндылықтар
басқада ағымдағы активтер алу мүмкіндігін қамтамасыз етуі керек. Біздер
қаржы көздері (пассивтер), меншікті капитал ұзақ және қысқа мерзімді
міндеттемелерден тұратындығын білеміз. Меншікті капитал деп- осы ұйымға
заңды және құқылы тұлғалардың салған ақшасын айтамыз. Меншікті капитал үшін
салынған ақша түптің түбінде акция ұстаушыларға дивидент түрінде
қайтарылады.
Ал меншікті капитал - ұйымның алған жалпы міндеттемесінің белгілі бір
бөлігі болып есептеледі. Ұзақ мерзімге есептелініп алынған міндеттемелер
ұзақ мерзімділік болып танылған. Қысқа мерзімді міндеттемелер есеп жүргізу
ережесіне сәйкес бір жыл ішінде жабылады. Бухгалтерлік баланста сырттан
алынған міндеттемелердің көлемі жеке көрсетіледі.
2. Ағымдағы міндеттемелер есебі
2.1. Қысқа мерзімді қаржылық міндеттемелер
Қысқа мерзімді қаржылық міндеттемелер пассивті шотының синтетикалық
есебі 3000 шотының бөлімшесінде жүргізіледі. Оған кіретін шоттар:
3010 Қысқа мерзімді банк қарыздары;
3020 Уәкілетті органның және Ұлттық банктің лицензиясыз банктік
операцияларды жүзеге асыратын ұйымдардан алынатын қысқа мерзімді қарыздар;
3030 Қатысушылардың дивидетттері және кірістері бойынша қысқа мерзімді
кредиторылық берешек;
3040 Ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелерінің ағымдағы бөлігі;
3050 Өзге қысқа мерзімді қаржы міндеттемелері.
Несиенің объективтік қажеттілігі алдымен өнеркәсіп пен сауда
капиталының айналымдық заңдылығымен байланысты.
Несиелерді есепке алу үшін 3000 Қысқа мерзімді қаржылық
міндеттемелер бөлімшесіне енгізілген 3010 Қысқа мерзімді банктік
қарыздар, 3020 Банктен тыс мекемелердің несиелері атты пассивті шоттары
пайдаланылады.
Банктердің несиелерін есепке алу. Несие дегеніміз бір тұлға басқа
тұлғаға құнды натуралды немесе ақшалай нысанмен қайтару талабымен және
әдетте % төлеумен уақытша пайдалануға табыстаған кезде қалыптасатын
экономикалық қатынастардың сомасын білдіреді. Нарық экономикасы жағдайында
коммерциялық және банк несиелері деп бөледі.
Коммерциялық несиені шаруашылық субъектілері сатылған тауарлар,
өнімдер, қызметтер үшін ақша төлеу мерзімін созу түрінде бір-біріне береді.
Банк несиесін өндірісті кеңейту үшін және ағымдағы қызметі үшін төлем
қаражаттарының көзі ретінде пайдаланылатын ақша қарызы (ссудасы) түрінде
несие мекемелері береді. Несиелерді беру мен өтеудің тәртібі тиісті
заңдармен белгіленеді және субъект пен банк арасындағы несие шартымен
реттеледі. Онда несиелендіру объектілері, несие берудің шарттары мен
тәртібі, оны өтеудің мерзімдері, міндеттемелерді өзара қамтамасыз етудің
нысандары (кепіл), пайыздық ставкалар, оларды төлеудің тәртібі, тараптардың
құқы мен жауапкершілігі, құжаттардың тізбесі және оларды тапсырудың
мерзімділігі және т.б.
Қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді несиелерді беру Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банкі бекіткен Қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді
несиелендіруді ұйымдастыру ережелеріне сәйкес жүргізіледі.
Банктердің несие берулеріне және басқа банктік операцияларын
жүргізуіне тек ресми статусы бар және ҰБ-тың олардың ашылуына, банктік
операцияларын жүргізуіне арнайы лицензиясымен айқындалған шешімімен ғана
жүргізуге құқығы болады. Несие негізінен оны өтеу қабілеті бар
кәсіпорындарға беріледі. Несие өтеу қабілеттілігі деп кәсіпорынның өзінің
борышты міндеттемелерін толығымен және уақытында есептесе алуын айтамыз.
Кәсіпорындарға несие, негізінен, өнеркәсіптің тиімділігін арттыруға және
оның ғылыми-техникалық деңгейін көтеруге, тиімділігі жоғарғы жаңа өнім
түрлерін шығаруға, ынталандыруға, халыққа түрлі қызметтерді көрсетуге,
халық үшін экспортқа тауар шығаруға байланысты шаралар мен мақсаттарға
беріледі. Олардың ішінен жете көңіл бөлінетіндері өз міндеттемелерін дер
кезінде орындайтын клиенттерге, өз қаржыларын осы банктің депозиттеріне
және шоттарына сақтайтын банк акционерлеріне, кәсіпорындарға және ұйымдарға
беріледі.
Несиелер мерзімділік, қайтарымдылық, төлемдік шарттарымен
коммерциялық, келісімшарттық негізінде беріледі.
Кәсіпорын несие алу үшін несиенің сомасы және пайдалану мақсаты, өтеу
мерзімі, сондай-ақ несиеленетін шараның қысқаша сипаттамасы және оны жүзеге
асырудың экономикалық тиімділігі дәлелденген жағдайда жазбаша түрінде
банкке өтініш білдіреді. Банк жасалған өтініштің негізінде, егер
кәсіпорынның қарызы жоқ болса және бұрындары аталмыш кәсіпорын олардың
берген несиесін оқтын-оқтын пайдаланып отырған болса, онда кәсіпорынның
берген өтінішінің оң шешімін береді.
Шарушылық субъектілер кредит алу мақсатымен және пайдалану мерзіміне
байланысты банктің сұрау талабы бойынша келесі құжаттарды ұсынады:
- кредитке тапсырыс (№1 қосымша);
- қарыз алушының құқық мәртебесін растайтын құжаттар;
- жүзеге асыратын жұмысының лицензиясы;
- кредит алатын тапсырысты беретін күнінде қарыз алушының бюджетке
міндетті төлемдер бойынша қарыздарының жоқтығын растайтын салық
инспекциясынан салыстырып тексеру актісі.
Қарыз беруші банк қарыз алушыдан негізгі қарызын да, оған төленетін
пайызын да өндіріп алуға және олардан кепілдік мүліктерін талап етуге
құқықтары бар. Тауарлы-материалдық құндылықтарды, өнімдерді және басқа да
кепілдік салуға болатын мүліктерін ұсынған жағдайда банк несие береді.
Кепілдеме жазбаша түрде ұсынылады және ол несиені пайызымен бірге
өтеудің міндеттемесі болып табылады. Бұл жерде қарызы да, проценті
толығымен өтелгенге дейін сақталады. Қарыз алушының банкіне банк
кепілшісінің белгісімен кепілдеменің қабылдағаны жөніндегі көшірмесі
ұсынылады. Кепілдеме кредит берілгенге дейін ұсынылады. Кепілдеме хаттың
толтырылуы №2 қосымшада көрсетілген.
Несие, әдетте, қарыз алушының есеп айырысу шотында қаражаттың бар
болуына қарамастан, қолма-қол тәртіпте беріледі немесе есеп айырысу шотына
аударылады.
Шаруашылық субъектілерін несие алу үшін несиенің қамтамасыз
етілгендігі мен қарыздың қайтарылуы шындық екендігін растайтын құрылтай
құжаттарының, есептеулердің, бухгалтерлік және статистикалық есеп
берудердің көшірмелерін қоса тіркеп, банкке өтініш жібереді. Бір жылға
дейінгі мерзімге берілетін қысқа мерзімді несиелер және бір жылдан астам
мерзімге берілетін ұзақ мерзімді несиелер болады. ҚР аумағындағы және
шетелдегі ұлттық және шетелдік валютадағы түрлі несиелер туралы ақпаратты
жинақтауға 3010 Қысқа мерзімді банктік қарыздар шоты арналған. Қысқа
мерзімді банктік қарыздар БЕС-тің №21 Банктердің қаржы есебінде
жүргізіледі.
Қысқа мерзімді несиелер кәсіпорынның айналым қаражатын қалыптастыру
көздерінің бірі болып табылады. Қысқа мерзімді кредиттеудің көр түрлері
бар:
- Тұтыну несиесі – бұл жеке тұлғаларға тұтыну тауарларын сатып алу үшін
және тұрмыстық қызметтерді істеуге берілетін несие.
- Овердрайфт несиесі – клиенттің шоттарынан қаражатты шегеру дебеттің
қалдық шоты бойынша берілетін қысқа мерзімді несиенің формасы.
- Овернайт несиесі – өтімділікті қолдау мақсатында 1 түнге берілетін
банкаралық несиенің түрі.
- Онколбдық несие – кредитордың алғашқы талабы бойынша берілетін қысқа
мерзімді несие.
- Ломбардтық несие – тез іске асатын бағалы заттарды немесе бағалы
қағаздарды кепілге алып берілетін несие.
- Лизингтік несие – құрал-жабдықтарды жалға беру несиесі.
- Рамбустық несие – шикізаттарды ішке алып кіру және жартылай фабрикат
дайын өнімді сыртқа шығару тәжірибесінде пайдаланатын несие.
Бухгалтерлік жазбалар:
1. Алынған банк несиелері кассаға немесе есеп айырысу шотына келіп
түсті : Дт1010,1030 Кт3010
2. Жабдықтаушы мердігерлерге қарыз сома банк несиесінің есебінен
төленеді: Дт3310 Кт3010
3. Жабдықтаушы мердігерлергеалдағы уақытта алынатын материалдық қорлар
үшін банк несиесінің есебінен берілген аванс: Дт1610 Кт3010
4. Көрсететін қызметі немесе орындайтын жұмысы үшін жабдықтаушы ұйымға
банк несиесінің есебінен берілген аванс: Дт 1610 Кт3010
5. Есептелген салық бойынша ұйымның бюджетке қарыз сомасы банк
несиесінің есебінен аударылды: Дт3110-3190 Кт3010
6. Вексельге алынған банк несиелері: Дт1030,1010 Кт3010
7. Кәсіпорынның банк мекемелерінен алған несиелері бойынша қарызы есеп
айырысу шотынан өтелінді: Дт3010 Кт1030.
3010 шотының жекелеген субшоттарында вексельді (дисконтты) есепке алу
операциялары бойынша банктермен есеп айырысулар ескеріледі.
1. Берілген вексель үшін банктен нақты алынған ақша қаражаттарының сомасы
Дт1040,1050 Кт3010дисконттық вексельдер
2. Вексельге қысқа мерзімді қарыз берілген кезде банк ұстап қалған
дисконт сомасына (банктік%) Дт7310 Кт3010
3. Банк авизосының (хабарламасының) негізінде вексель бойынша төлем
менрзімі басталғанда Дт3010 дисконттық вексельдер Кт1130
Қысқы мерзімді несиесінің талдамалы есебі оларды берген банктер
бөлігінде қарыз түрлері бойынша жүргізіледі. 3010 шотының кредиті бойынша
жинақтаушы есеп №4 журнал-ордерде жүргізіледі.
Қарыздар қызметкерлердің міндеттемелеріне кәсіпорындар арқылы
беріледі. Қызметкерлердің өтініші негізінде субъект банк несиесін алады:
1. Банктен алынған несиенің нақты сомасына: Дт1040,1050
Кт3010қызметкерлер үшін несие
2. Қызметкерлерге қарыз беру Дт1250қызметкерлер үшін несие Кт1040,1010
3. Несие үшін % Дт7310 Кт3380
4. Субъект қызметкерлерінен келіп түскен кезекті төлемдердің сомасы (осы
қарызды өтеу тәртібіне қарай) Дт3350,1010,1040 Кт1250қызметкерлер
үшін несие
5. Берілген қарыздың бір бөлігін шаруашылық субъектісі өзінің таза кіріс
есебінен өтей алады Дт5410,5430 Кт1250қызметкерлер үшін несие
6. Банктік несиелерін өтеу Дт3010қызметкерлер үщін несие Кт1040,1050
7. % төлеу Дт3380 Кт1040,1050
Қолданыстағы банк заңдарына сәйкес ҚР Ұлттық банкі ҚР ақша-несие
саясатын жүзеге асырудың бір құралы ретінде қайта қаржыландырудың ресми
ставкасын белгілейді.
Қайта қарждыландырудың ресми ставкасын Ұлттық банктің басқармасы ақа
нарығының жалпы жағдайына, несиелер бойынша 0 мен 3, инфляция децгейі мен
инфляциялық күтімдердің жалпы жағдайларына байланысты белгіленеді. Қайта
қаржыландыру ставкаларының мәселесі айыппұлдың, өсімақының және өзге
шегерімдердің анықталған сомаларына бастау алады.
Банктен тыс мекемелердің берген несиелерін есепке алу. Нарық
экономикасы жағдайында шаруашылық субъектісі несиені тек банктен ғана емес,
сондай-ақ ел ішіндегі және шетелдегі басқа шаруашылық субъектілерінен ала
алады (заңға сәйкес). Қарыз негізінен келісім-шарттың негізінде бір тарап
(қарыз беруші) екінші бір тарапқа (қарыз алушыға) өзінің меншігіндегі
мүлкін немесе ақшасын береді. Мұндай қарыз берушілермен есеп айырысу
жағдайы туралы ақпараттарды жинақтау үшін 3020 Банктен тыс мекемелердің
қысқа мерзімді несиелері, 4020 Банктен тыс мекемелердің ұзақ мерзімді
несиелері шоты көзделген.
Міндеттемені қамтамасыз етудің кепілі ретінде үшінші тұлғаның
кепілдігі, кепілге салудың шарты, сақтандыру полисі және т.б. болады.
Кепілдеме кепілгер кәсіпорыннан несие берушіге (несие беруші
кәсіпорындарға) борышкерден (несие алушы кәсіпорыннан) алынуға тиісті
соманың уақытында төленуін қамтамасыз ету үшін беріледі. Кепілдемені
банктер, кәсіпорындар және мекемелер бере алады. Кепілдеменің мәні:
борышкер-кәсіпорын несие бойынша өзінен алынуға тиісті төлемдерді мерзімде
төлей алмаған жағдайда банктер, кәсіпорындар немесе ұйымдар несиені төлеуді
өз мойындарына алады. Міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз ететін
қызметтеріне аталған жағдай кеңінен қолданып жүр.
Кепілдемеге байланысты кепілдік ролін атқарған кәсіпорындардың ортақ
жауапкершілігі емес, жәрдем ету (қосымша) жауапкершілігі туындайды.
Кепілдік ролін атқарған кәсіпорынның жауапкершілігінің көлемі, әдетте,
қарыз алушы кәсіпорынның алған қаржысы бойынша өтелмеген сомасының шегінде
шектеледі. Кепілгер, әдетте, несие беруші кәсіпорынның қарыздарын несие
алушы кәсіпорын дер кезінде қайтара алмау қауіптігінен шығуы мүмкін, яғни
кепілдік болған кәсіпорын шығынды жабуға раналған кепілдеме сомасынан
процентті несие алушы кәсіпорыннан ұстап қалады.
Яғни, бұл кепілдік шартты міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз
етудің бір тәсілі болып табылады.
Кредиторлардың талабын қанағаттандыру үшін кепілдік келісім-шартының
рәсімделуін реттеуші ретінде Қазақстан Республикасының №254-1 30 маусым
1998 жылы шыққан Жылжымалы мүлік кепілдігінің тіркеуі туралы заңы негізгі
құжат болып табылады.
Осы заңға сәйкес кредитор (кепілдік ұстаушы), егер де қарызданушы өз
міндеттемесін орындай алмаса, кепілдікке қойылған мүліктен берілген
несиенің құнын ұстап қалуға құқылы.
Кепілдікке қойылған мүлікке деген талап білдірушілердің талабын
қанағаттандыру үшін олардың кезектілігін белгілеп, кепілдіктегі мүлік
қозғалысын тіркейді. Кепілдік заңы бойынша кез келген міндеттемені
орындауының мүмкіндігін қамтамасыз етеді (банкі несиені бергенде, құрал-
жабдықты, қаражатты уақытша пайдалануға алғанда, салып-сатуда, жалғанда,
жүкті тасымалдағанда т.б.). Кепілдік бұйымы (нәрсесі) кәсіпорынның мүліктік
айналысынан алынбауы мүмкін (ғимарат, қондырғы, өндіріс құралдары, бағалы
қағаздар, ақша қаражаттары, мүліктік құқығы айналасынан алынбауы мүмкін
мүліктік құқықтары т.б.), бірақ оларды Қазақстан Республикасының заң
актілеріне сәйкес өндіріп алуға (төлетуге) болады.
Кепілдік міндеттеменің қамтамасыз етілуі тоқтатылса, кепілдік
тоқтатылады: кепілге салынған мүлік жойылған жағдайда, кепілге салынған
мүлікке меншік иесі ретінде иеленген жағдайда, кепілге салынған мүлікке
мәжбүрлік жолмен сатылған жағдайда және т.б. Кепілдіктің түрлері
кепілсалымы және ипотека болып бөлінеді.
Кепілге салу кезінде кепілдікке салынған мүлік кепілге берушіден
кепілге ұстаушының иелігіне өтеді. Кепілге ұстаушының келісімімен кепілге
салынған зат кепілге берушіде айрықша сақталып, мөр қойылып, сол жерде
қалдырылуы мүмкін.
Ипотека жағдайында кепілге салынған мүліктік кепілге берушінің немесе
үшінші тұлғаның иелігі мен пайдалануында болуы мүмкін. Ипотека несиелік
келісім-шарт бойынша негізгі қарыздың сомасын кепілдік ұстаушыға төлеуді
немесе ипотекалық келісім-шарт бойынша қарастырылған басқа міндеттемелері
толық не ішінара бөлігін орындауды қамтамасыз етеді.
Жалпы қысқа мерзімді қарыздар шетелдік және ұлттық валюталарда
көрсетіледі.
1.Қысқа мерзімді қарыз берушіден қаражаттардың келіп түсуі
Дт1050,1030,1010,1060 Кт3020
2.Алынған қысқа мерзімді қарыздар бойынша есептелген пайыздар
Дт7310 Кт3020
3.Алынған қысқа мерзімді қарызды қайтару, өтеу Дт3020
Кт1050,1040,1010,1020
4.Қарыздар бойынша % төлеу Дт3020 Кт1050,1040,1010,1020.
3020 шоты бойынша талдамалы есеп қарыз берушілер мен қарыздары өтеу
мерзімдері бойынша жүргізіледі. Жинақтамалы есеп 3020 шотының кредиті
бойынша №4 журнал-ордерде жүргізіледі.
Дивидендтер бойынша есеп айырысу есебі. Дивиденттер дегеніміз -
акционерлердің иелігінде болатын акциялардың саны (сомасы) мен түрлеріне
қарап, жыл сайын олардың акционерлерінің арасында табыс түрінде бөлінетін
акционерлік қоғамның табысының бір бөлігі.
Дивиденттер бойынша есеп айырысулар есебі үшін 3030 Қатысушылардың
дивиденттері және кірістері бойынша қысқа мерзімді кредиторлық берешек
шоты пайдаланылады.
3030 Қатысушылардың дивиденттері және кірістері бойынша қысқа
мерзімді кредиторлық берешек шотында жай және артықшылығы бар акциялар
бойынша акционерлік қоғамның (АҚ) есеп айырысуы есептелінеді. Жай акциялар
бүкіл акционерлік қоғамның шығарған акциясынң бір бөлігін құрайды (75% және
одан жоғары). Жай акцияның иелері жалпы жиналысына қатысуға, дивиденд алуға
құқығы бар. АҚ жойылған кезде акциялардың иелері, осы акциялары үшін
салынған қаражаттарын олардың номиналдық бағасы бойынша қайтарып алуға
құқылы, бірақ артықшылығы бар акциялардың иелерін қанағаттандырғаннан кейін
ғана болады. Және осы 3030 шоттында артықтышылығы бар акциялар бойынша
акционерлік қоғамның есеп айырысуы есептелінеді. Оның үлесі жалпы жарғы
капиталының 25%-нен аспауы керек. Артықшылығы бар акциялардың иелері
бірінші кезекте дивиденд алуға құқылы, сондай-ақ акцияға салған
қаражаттарын, егер АҚ жойылса, номиналдық бағада қайтарып алады.
Артықшылығы бар акциялардың иелері 10% деңгейінде, дивидендтің алдын алуға
құқығы бар. Артықшылығы бар акциялар бойынша бұндай кепілденген дивенд
төлемдері акцияны шығармастан бұрын олардың жобасында қарастырылды және
дивидендті төлеудің осындай тәртібі де онда тіркеледі. Артықшылығы бар
акцияларға төленетін дивидендтердің мөлшері жай акцияларға төленетін
дивидендтерден кем болмауы тиіс, егер де ондай қаражаттар болмай қалса,
онда ол резервтік капиталдың есебінен төленеді.
Егер де АҚ артықшылығы бар акциялардың басымдылығы анықталса, бірақ ол
оның жарлығында жазылмаса, онда қоғамның барлық акциясы біртектес
категориядағы акциялар болып саналады.
Қоғамның дивиденд бойынша қарызын бухгалтерлік есепте көрсету үшін:
директорлар кеңесінің дивидендтерді төлеу туралы шешімі оған негіз болып
табылады.
Егер де акционерлік қоғамда дивиденд төлеудің нәтижесінде олардың
жарғылық капиталы азаятын болса, онда дивидендке жарияланған капитал толық
көлемде төлеуге рұқсат етілмейді.
Жай және артықшылығы бар акциялар бойынша есептелген және төленген
дивидендтерге келесі бухгалтерлік жазба жазылады.
1.Акционерлердің бөлінбеген пайда есебіне жай акция бойынша дивиденд
есептелді. Дт5510,5520 Кт3030
2.Артықшылығы бар акциясы есептелді:
- бөлінбеген пайда есебіне;
- резервтік капитал есебіне(бөлінбеген пайданың жетіспеушілігінен).
Дт5510,5520;5410,5460 Кт3030
3.Төлемақыдан жай және артықшылығы бар акция бойынша табыс салыған
ұсталды. Дт3030 Кт3120
Сондай-ақ, жай және артықшылығы бар акциялар бойынша акционерлерге
дивиденттерді төлеген кезде, есеп айырысулардың талдамалақ есебі әрбір
акционер бойынша есеп айырысу шоттары жөніндегі айналым тізімдемесінде
жүргізіледі.
2.2. Салық міндеттемелерінің есебі.
Салық міндеттемесі мемлекет алдындағы әрбір салық төлеушінің
міндеттемесі болып табылады және ол салық заңына сәйкес жүргізіледі.
2008 жылғы 10 желтоқсанында № 100-ІV Қазақстан Республикасының
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдері туралы
(өзгертулермен және толықтырулармен) Салық Кодексі қабылданды.Осы Салық
кодексі бойынша салық төлеушілердің міндеттемесі:
Салық төлеушінің ҚР-ның салық заңнамасына сәйкес мемлекет алдында
туындайтын міндеттемесі салық міндеттемесі деп танылады, оған орай салық
төлеуші салық органында тіркеу есебіне тұруға, салық салу объектілерін және
салық салуға байланысты объектілерді айқындауға, салықты және бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдерді есептеуге, салықтық нысандарды салық
органына белгіленген мерзімде табыс етуге, салықты және бюджетке төленетін
басқа да міндетті төлемдерді төлеуге міндетті.
Салық салу объектісі – салық төлеушінің салық міндеттемесі
туындайтын қолдағы бар ақшасымен байланысты мүлкі мен іс-әрекеттері.
Салық базасы – салық салу объектісінің құн, физикалық немесе өзгеде
сипатамалары. Олардың негізінде салықтың және бюджетке төленуге жататын
басқа да міндетті төлемдердің сомасы айқындалады.
Салық ставкасы – салық салу объектісінің немесе салық базасының
өлшем бірлігі процентпен немесе абсолютті сомамен белгіленетін салықты және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемді есептеу жөніндегі салық
міндеттемесінің шамасы.
Салық кезеңі – салықтың және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдердің жекеленген түрлеріне қатысты белгіленген уақыт кезеңі
түсмініледі, ол аяқталған соң салық салу объектісі, салық базасы
айқындалып, салықтың және бюджетке төленуге жататын басқа да міндетті
төлемдердің сомасы есептеледі.
Салықтың міндеттемелерінің есебі шоттар жоспарының 3100 Салықтар
бойынша міндеттемелер деп аталатын бөлімінде жүргізіледі. Оған кіретін
шоттар:
3110 Корпаративті табыс салығы (20%, ал ауыл шаруаш.-10%)
3120 Жеке табыс салығы ( 10% ЖТС= Еа-ЖЗК-ЕтЕа)*10%)
3130 Қосылған құн салығы (12%)
3140 Акциздер
3150 Әлеуметтік салығы (11% , Әлеуметтік салык= Еа-ЖЗК)*11%)
3160 Жер салығы,
3170 Көлік құралдарына салынатын салық,
3180 Мүлік салығы,
3190 Өзге салықтар.
Корпоративтік табыс салығы.Корпоративтік табыс салығы бойынша
бюджетпен есеп айырысу 3110 Төлеуге тиісті корпоративтік табыс салығы
деген пассивті шотта жүргізіледі. БЕС-тің №11 Табыс салығы стандартымен
жүргізіледі.
Корпоративті табыс салығының салық салынатын негізгі объектісі салық
салынатын табысы болып табылады, оның деңгейі жылдық табыс жиынтығы мен
шегерімнің арасындағы айырмасы арқылы анықталады:
Салық салынатын табыс=Жылдық табыс жиынтығы - Шегерімдер.
Жылдық табыс жиынтығына : жөнелтілген өнімдер, атқарылған жұмыстар,
көрсетілген қызметтер және басқа да операциялар үшін, салық төлеушінің
алынуына жататын ақшалай немесе басқа да қаражаттар, өзара есеп айырысу
ретінде үшінші тұлғаларға жіберілген, тікелкей, не жанама түрінде
шығындарды өтеуге жіберілген қаражаттар кіреді.
Салық төлеушілер жылдың табысының жиынтығынан мыналарды шығарып
тастау керек:
- дивиденттер, ҚР заңды тұлға резиденттерінен алынған бұрындары төлем
көзінен ұсталынғандары;
- кәсіпорынның меншігіндегі акцияның құны, олардың номиналдық құнынан
артқан деңгейі, яғни эмитенттердің орналастыру кезінде және меншікті
акциясын сатқан кезінде алынған табыстары;
- мемлекеттік бағалы қағаздарды сатқаннан түскен табыстары;
- әртүрліаппатты төтенше жағдайына, душар болған жағдайда, гуманитарлық
көмек ретінде алынған мүліктердің құны, егер де олар арналымы бойынша
пайдаланылса;
- мемлекеттік кәсіпорындардан тегін негізінде алынған негізгі
құралдардың құны;
- зейнетақыны қамтамасыз ету туралы Қазақстан Республикасы заңына сәйкес
алынған инвестициондық табыстар.
Салық ставкасы: 15-10% ставка бойынша салық салуға болады.
Салық кезеңі:1 қаңтар - 31 желтоқсан аралығындағы күнтізбелік жыл.
Салық декларациясын (№3 қосымша) есептік салық кезеңінен кейінгі
жылдың 31 наурызынан кешіктірмей табыс етеді
Корпоративтік табыс салығын есептеген кезде: Дт 7710 Кт 3110. Бұл
салық жылдың соңында бір рет есептеледі.
Жеке табыс салығы. Жеке табыс салығы бойынша есеп айырысу 3120
Жеке табыс салығы атты пассивті шотында жүргізіледі. Есепті жыл бойы
салық салынатын табысқа ие болған жеке тұлғалар салық төлеушілер болып
табылады. Жеке тұлғалардың жылдық жиынтық табысына еңбекақы түрінде
алынатын табыстар, кәсіпкерлік қызметтен алатын табыстары, жеке тұлғалардың
мүліктік табыстары және басқа табыстары салық салу объектісіне кіреді.
Жеке тұлғалардың мүліктік табысына тек қана активтің келесі
түрлерінің құндарына инфляцияға байланысты түзетуді есепке ала отырып,
өткізуден түскен құнның өсімі жатады: салық төлеушінің тұрақты тұратын жері
болып табылмайтын, жылжымайтын мүлік, құнды қағаздар, заңды тұлғаларға және
басқа материалдық емес активтерге қатысу үлесі; шетелдік валюта; асыл
тастар және асыл металдар, олардан жасалған зергерлік бұйымдар, құрамында
асыл тастар және асыл металдары бар басқа да бұйымдар, өнер туындылары мен
антикварианттар.
Салық ставкасы: 10%, 5% -тік ставка бойынша салық салынады.
Салық кезеңі: салық агенттерінің төлем көзінен салық салынатын
табыстардан жеке табыс салығын есептеуі үшін күнтізбелік айы.
Салық декларациясын: тұрғылықты жердегі салық органына есепті салық
кезеңінен кейінгі жылдың 31 наурызынан кешіктірілмей табыс етіледі.
Мердігерлік шарт бойынша жұмыс істейтін тұлғаларға төленетін төлем,
сондай- ақ бір жолғы төлем түрінде берілетін басқа да төлемдерден салық
ұстау кезінде бұл есптеу көрсеткішіқолданылмайды. шот бойынша жеке
тұлғалардан табыс салығы ұсталған уақытта: Дт3350 Кт3120.
Қосылған құн салығы (ҚҚС). ҚҚС бойынша есеп айырысу шоттар
жоспарының 3130 Қосылған құн салығы пассивті шотында жүргізіледі. Бұл
пассивтік шот болғандықтан кредитіне салынған салық сомасы, ал дебетіне
бюджетке аударылған және субъектінің жабдықтаушыларға тиісті түрде
рәсімделген салық шоты бойынша төлеген сомалары жазылады. Қосылған құнға
салынатын салық объектілері болып, салық салынатын айналым және салық
салынатын импорт болып табылады. Бюджетке төлеуге төлеуге тиіс ҚҚС
өткізілген тауарлар, жұмыстар, қызметтер үшін көрсетілген ҚҚС сомасы мен
сатып алынған тауарлар, жұмыстар, қызметтер үшін төленуге тиіс ҚҚС сомалары
арасындағы айырма ретінде анықталады.
Есепке алуға қабылданатын ҚҚС активтер 1420 – Орнын толтыруға
арналған ҚҚС шотында екскеріледі. Қосылған құн салығы салынатын тауарларды
тиеуді, жұмыстарды атқаруды немесе қызмет көрсетуді жүзеге асыратын қосымша
құнға салынатын салық бойынша есепте тұрған салық төлеуші аталған
тауарларды, атқарылған жұмыстарды немесе көрсетілген қызметтерді қабылдап
алатын тұлғаға салық шот-фактурасын ұсынуға міндетті. Егер де ҚҚС саласы
шот-фактурасында көрсетілсе: Дт1420 Кт1250,3310,3390.
ҚҚС есептеу кезінде 1210 Алынуға тиісті қарыздар шоты дебиттеледі
де, 3130 Қосылған құн салығы шоты кредиттеледі.
Есепке алуға қабылданған ҚҚС сомасы: Дт3130 Кт1420.
Салық ставкасы: егер Салық кодексінің баптарында өзгеше
белгіленбесе, ҚҚС-ның ставкасы 12%-ті құрайды және салық салынатын айналым
мен салық салынатын импорттың мөлшеріне қолданылады.
Салық кезеңі: күнтізбелік тоқсан.
Салық мерзімі: 1. ҚҚС-ын төлеуші бюджетке жататын жарнаға салықты
орналасқан жері бойынша есепті салық кезеңінен кейінгі екінші айдың 25-нен
кешіктірмей әрбір салық кезеңі үшін төлеуге міндетті.
2. Импортталатын тауарлар бойынша
ҚҚС ҚР-ның кеден заңнамасында кеден төлемдерін төлеу үшін айқындалатын күні
төленеді.
ҚҚС-ын төлеуші ҚҚС жөніндегі декларацияны орналасқан жері бойынша
салық органына есепті салық кезеңінен кейінгі 2-ші айдың 15-нен кешіктірмей
әрбір салық кезеңі үшін табыс етуге міндетті.
Акциздік (жанама) салық дегеніміз – сатылатын тауардың бағасына
немесе тарифіне қосылатын, сатып алушы төлейтін салық болып табылады.
Қазақстан Республикасының аумағында акциздерге жататын тауарларды өндіретін
немесе акциздерге тиісті тауарларды импорттайтын немесе Қазақстан
Республикасының аумағында (акцизделуге) ойын бизнесін жүзеге асыратын
барлық заңды тұлғалар акциз салығын төлеушілер болып табылады. Акциздік
салық салынатын тауарларға Қазақстан республикасының аумағында шығарылған
немесе Қазақстан Республикасының аумағына импортталған тауарлар яғни
спирттің барлық түрлері, темекі түрлері, құрамында темексі бар басқа да
өнімдер және күнделікті қолданылмайтын басқа да бұйымдар жатады.
Акцизделетін тауарлар үшін өндірілетін өнімнің құны да, сатылған
өнімнің көлемі де салық салудың объектісі болып табылады.
Акциз бойынша есеп айырыу 3140 Акциздер пассивті шотында
жүргізіледі. Өндірілген тауардың бастапқы бағасы, яғни акциз бен ҚҚС
қосылмаған таза бағасы салық мөлшерлемесін анықтаудың негізі болып
табылады.
Акцизделетін тауарлар меншік иесіне қарамастан есептеледі. Сатып
алушыларға шот ұсынған кездегі акциз сомасы шоттар корреспонденциясында
былай көрсетіледі: Дт1210 Кт3140.
Ал оны бюджетке аударған кезде: Дт3140 Кт1040.
Акциз ставкалары тауар құнына процентпен (адвалорлық) немесе заттай
нысандағы өлшем бірдігіне абсолюттік сомада белгіленеді.
Акциз төлеу мерзімдері:
1. егер Салық кодексінің баптарында өзгеше көзделмесе, акзизделетін
тауарларға акциз есепті салық кезеңінен кейінгі айдың 15-нен кешіктірмей
бюджетке аударылуға қажет.
2. алыс-берістік шикізат пен материалдардан өндірілген акцизделетін
тауарлар бойынша акциз өнімді тапсырыс берушіге немесе тапсырыс беруші
көрсеткен тұлғаға берілген күні төленеді.
3. ҚР-ның аумағында өндірілген шикі мұнайды, газ конденсатын
өнеркәсіптік қайта өңдеуге беру кезінде акциз олар берілген күні төленеді.
Салық кезеңі: акцизге қатысты күнтізбелік ай.
Салық декларациясы:
1. Әрбір салық кезеңі аяқталған соң салық төлеушілер өзінің
орналасқан жері бойынша салық органдарына акциз жөніндегі декларацияны
есепті салық кезеңінен кейінгі 2-ші айдың 15-нен кешіктірмей табыс етуге
міндетті.
2. Акциз төлеушілер декларациямен бір мезгілде акциз бойынша есеп-
қисапты табыс етеді.
Әлеуметтік салық – заңды тұлғалардың бюджетке төлейтін салықтардың
бірі. Әлеуметтік салықты жұмыс беруші кәсіпорын есептейді, ол ақшалай да,
заттай да төленуі мүмкін. Әлеуметтік салықтың есебі шоттар жоспары бойынша
3150 шоттың Әлеуметтік салық деп аталатын субшотында жүргізіледі.
Әлеуметтік салықтың ерекшелігі, бұл салықтың мөлшері кәсіпорынның
жұмысшылары мен қызметкерлеріне олардың атқарған қызметі мен орындаған
жұмысы үшін есептелетін еңбекақы төлеу қорына тікелей байланысты болып
табылады. Яғни бұл салық ұйымның еңбекақы төлеу қорының белгілі бір пайызы
түрінде есептеліп кәсіпорынның шығындарына қосылып отырады.Бірақ жұмысшылыр
мен қызметкерлердің еңбекақысынан ұсталмайды. Әлеуметтік салықты
төлеушілердің қатарына барлық заңды тұлғалар мен кәсіпкерлік қызметпен
айналысатын жеке тұлғалар жатады.
Әлеуметтік салық салу объектісіне, яғни еңбекақы төлеу қорына
табыстың барлық түрлері кіреді, оның ішінде: әр түрлі сыйақылар,
жәрдемақылар, жеке әлеуметтік жеңілдіктер және тағы да басқадай төлемдер.
Салық ставкалары: егер Салық кодексінің баптарында өзгеше
белгіленбесе, әлеуметтік салық 11%-тік ставка бойынша есептеледі.
Салық кезеңі: күнтізбелік ай.
Салық декларациясы: төлеушілер орналасқан жері бойынша салық
органдарына есепті тоқсаннан кейінгі екінші айдың 15-нен кешіктірмей тоқсан
сайын табыс етеді.
Кәсіпорында әлеуметтік салық сомасы есептелгенде оның
бухгалтериясында мынадай жазу жазылады:
Дт7210,7110,8113,8313,8413 Кт3150.
Ал сома бюджетке есеп айырысу шотынан төленгенде: Дт3150 Кт1030.
Жер салығы – бюджетке төленетін жер салығының есебі 3100 Салықтар
бойынша міндеттемелердің 3160 Жер салығы шотында қарастырылған. Салық
салу мақсатында барлық жер Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес
арналым мақсатында және белгілі бір категорияға жатаындығына қарап
қарастырылады.
Салық салуға жататын, жердің Салық салуға жатпайтын, жердің
категориясы категориясы
Ауыл шаруашылығына арналған жерлер Айрықша қорғалатын табиғи аймақтар,
сауықтыру, демалатын, тарихи-
мәдениетті мақсатқа арналған жерлер
Елді мекен жерлері Орман қорлары
Өндіріс, транспорт, байланыс, Су қорлары
қорғаныс және басқада ауыл
шаруашылығына арналмаған жерлері
Жер қорлары
Заңды тұлғалар, дара кәсіпкерлер, жекеше нотариустар, адвокаттар
декларацияны салық салу объектілерінің орналасқан есептік салық
кезеңіненкейінгі жылдың 31 наурызынан кешіктірмей, сондай-ақ ағымдағы
төлемдердің есеп-қисабын осы бапта белгіленген мерзімдерде табыс етеді.
Жер салығын төлеушілер Салық Салық Салық кезеңі
салынатын мөлшерлемесі
объектісі
жеке меншік құқығындағы; Жер учаскесіСалық 1 қаңтар - 31
тұрақты жер пайдалану мөлшер-лемесініңжелтоқсан
құқығындағы; база-сы жердің аралығын-дағы
бастапқы өтеусіз уақытша жер сапа-сына, кален-дарлық
пайдалану құқығындағы салық бонитеті-не, жержыл
салу объектілері бар жеке және төлем-дерінің
заңды тұлғалар. арналы-мына
тәуелді болып
келеді
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz