Табиғи ресурстарға меншік құқығы

Табиғи ресурстарға меншік – бұл жер, су ресурстарына, өсімдік және жануарлар дүниесіне және басқа табиғи байлықтарға жөніндегі қоғамдық қатынастар формасы. Табиғи ресурстарға меншіктің ешқандай формасы жоқ жерде, қандай да бір қоғам жайлы сөз қозғау мүмкін емес. Меншік ұғымының экономикалық және құқықтық екі аспектісі бар. Біріншісі меншіктің экономикалық мазмұнын өндірістік қатынастар арқылы ашады. Екіншісі осы мазмұндағы құқықтық формада айқындалады. Демек, меншік – экономикалық-құқықтық санат.
Меншіктің экономикалық қатынастарын өндіріс қатысушыларының өндіріс нысандарына (аспап, саймандарына, құралдарына, өндіріс азық-түліктеріне) қатынасы арқылы анықтайды. Экономикалық қатынастарды құқықтық нормаларда бекіту нәтижесінде құқық меншігі заңды категориясы ретінде пайда болады. Табиғи ресурстағы меншік құқығы заң аспектісінде екі қасиеті бойынша: құқық институты және меншік иесінің заңды құқықтарының жиынтығы ретінде қарастыруға болады. Табиғи ресурстарға меншік құқығы, табиғи ресурстарға меншік қатынастарын реттейтін құқықтық институт ретінде құқықтық нормалардың жиынтығын ұсынады, міне осы, объективті мағынада меншік құқығын құрайды.
Табиғи ресурстарға меншік құқығының негізі ҚР Конституциясымен белгіленген, онда былай көрсетілген: Қазақстан Ресупбликасында мемлекеттік және жеке меншік тең түрде танылады және қорғалады. Жер және жер қойнауы, сулар, өсімдік және жануарлар дүниесі, басқа табиғи ресурстар мемлекет меншігінде болады. Жер, сондай-ақ заңда белгінген негіздерде, шарттар мен шектерде жеке меншікте де болуы мүмкін. (6 бап). Негізгі заңның Ережелері ҚР Азаматтық кодексінде дамыды, 188 бапқа сәйкес Меншік құқықтарында заң актілерімен танылған және қорғалатын өз қалауы бойынша өзінің иелігіндегі мүлігіне билік етуге және пайдалануға субъектінің құқықтары бар. ҚР 20.06. 2003ж. Жер Кодексінде, Қазақстан Респуликасында Жер мемлекеттік меншікте екендігі нақтыланған. Жер телімдері осы Кодекстің (3 бабы) белгіленген негіздерде, шарттар мен шектерде жеке меншікте де болуы мүмкін. ҚР 8.07.2003ж. бекітілген Орман кодексінде былай деп көрсетілген: ҚР аумағындағы барлық ормандар, сондай-ақ орман өсімдіктерімен қамтылмаған, бірақ орман шаруашылығы қажеттілігіне арналған орман қорының жерлері ҚР орман қорын құрайды. Орман қоры мемлекеттік және жеке орман қорынан тұрады (6 бап ). 09.07.2003ж. ҚР Су кодекстерінде суларға: су нысандарында топталған, құрлық қыртысының үстіндегі және жер қойнауындағы барлық сулардың шегі бар жиынтығы, көлемі мен су режимі жатады. Жекелей алғанда оларға: теңіздер, өзендер, оларға теңестірілген каналдар, көлдер, мұздықтар және басқа жер бетіндегі су нысандары, жерасты суларындағы жер қойнауының бөліктері (5 бап) жатады. Сонымен қатар, мемлекеттік су кадастрына енгізілген немесе енгізілетін Қазақстан Республикасының аумағының шегіндегі барлық сулардың жиынтығы, Қазақстан Республикасының Су қорын құрайды (4 бап). Қазақстан Республикасының Су қоры мемлекеттік меншік иелігінде.