Педагогикалық техника принциптерінің оқу-тәрбие процесіндегі рөлін дидактикалық-әдістемелік тұрғыдан негіздеу

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 70 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе . . .

Кіріспе . . .: 1 Оқыту технологиялары мен техниканың оқушы белсенділігін арттырудағы ғылыми-теориялық негіздемесі . . .

6: 11

Кіріспе . . .: 1. 1 Оқыту технологияларының оқу үдерісін белсендірудегі әдістемелік негіздері . . .

6: 11

Кіріспе . . .: 1. 2 Педагогикалық технология және техника . . .

6: 24

Кіріспе . . .: 2 Педагогикалық технологиялар және техниканың теориялық қырлары . . .

6: 33

Кіріспе . . .: 2. 1 Оқыту технологиялары мен педагогикалық техника сипаттамалары . . .

6: 33

Кіріспе . . .: 2. 2 Педагогикалық техника және оның принциптері сипаттамалары . . .

6: 39

Кіріспе . . .: 2. 3 Биология сабақтарындағы педагогикалық техника принциптерінің оқу-танымдық рөлі . . .

6: 45

Кіріспе . . .: 2. 4 Педагогикалық эксперимент және оның нәтижесі . . .

6: 59

Кіріспе . . .: Қорытынды . . .

6: 66

Кіріспе . . .: Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . .

6: 70

Кіріспе . . .: Қосымшалар . . .

6: 72

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. Бүгінгі таңда білім беру жүйесіндегі күн тəртібінен түспей келе жатқан өзекті мəселелердің бірі оқыту тиімділігін арттыру екені ешқандай дəлелдеуді қажет етпейді. Оқыту тиімділігін арттыру педагогикалық техниканың принциптеріне, қолданылатын оқыту əдісіне тəуелді екені белгілі. Олай болса, педагогикалық техника бұл оқыту əдісін таңдау мəселесімен де байланысты.

Педагогика тарихына көз жүгіртсек, бұл мəселе Я. А. Коменский, И. Песталоцци, А. Дистерверг, К. Д. Ушинский тəрізді көрнекі педагогтардың еңбектерінен айтарлықтай орын алған.

Я. А. Коменский оқыту əдісіне ерекше мəн берген, ол: егер білімнің шыңына жету үшін қиындыққа тіреліп, қинала отырып жететін болса, ол адамзат үшін қандай да бір қол жетпейтін нəрсенің болатындығынан емес, əдістің шатасқандығынан» деп көрсетеді. Сондай-ақ, ол танымдық қабілеттің ашылу тəсілдерін сақтауды жəне оны жағдайға байланысты дұрыс қолдануды талап етті [1] .

Я. А. Коменский өзінің «Ұлы дидактикасында» оқыту əдісі өнерге айналуы тиіс, оқыту алға жүру үшін жəне оның нəтижелері алдамас үшін оған қатаң негіз беру керек деп көрсетті.

И. Г. Песталоцци оқыту əдісін таңдауда табиғаттың мəңгілік заңдылығын ескеру қажет екенін атап көрсетеді. Ол баланың ішкі əлемін ескеру қажет деп санайды: «адамзат күші, табиғи сезім, табиғи, əрі өткір ақыл-ой кез келген оқыту əдісінің нəтижесі ретінде мен үшін оның ішкі жетістіктерін бағалаудың жалғыз критерийі болып табылады». Сондықтан ол: «тек жалғыз əдіс жақсы, ол табиғаттың мəңгілік заңдылықтарына толық негізделетін əдіс» ретінде дəлелдеді. Сөйтіп, И. Г. Пестолоцци адамның табиғи күшіне əсер ету қажет деп есептейді, ол үшін арнайы жаттығуларды пайдалана отырып, жүрегіне, ақыл-ойына, қолына əсер ету керек дейді [2] .

А. Дистерверг екі негізгі оқыту əдісін ерекшелейді: хабарлаушы жəне дамытушы. Сөйтіп, оқыту əдісіне қатысты екі ережені тұжырымдайды: «Оқыту əдісін таңдауда пəннің табиғатымен санасу қажет» жəне «Оқыту əдісі мұғалімнің жеке тұлғалығымен сипатталады» [3] .

Осылайша, классикалық дидактикада оқыту əдістерін таңдауға байланысты құнды-құнды ойлар жинақталған. Ал, бүгінгі ақпарат дəуірінде оқыту əдістері қалай талданады? Қазіргі зерттеуші педагогтардың пікіріне назар аударайық.

Білім - бұл мұғалім мен оқушының субъективті-объективті əрекет жолдарымен мақсатқа жетуді көздеген педогогикалық үдерістің жүрісі. Адамның тұлғалық дəрежеге жетуі оның қоғам мұраттарына сай қалыптасуы педагогикалық үдерістен тыс іске асуы мүмкін емес.

Педагогикалық үдеріс осыдан білім беру, тəрбиелеу жəне дамыту міндеттерін шешуге бағытталып, арнайы ұйымдастырылған педагог пен тəрбиеленуші арасындағы өзара ықпалды қызметті аңдатады, яғни

педагогикалық үдеріс- бұл арнайы мағынадағы оқу мен тəрбиенің бірлігін қамтамасыз ету жолымен кең мəндегі тəрбиені іске асыруды көздеген біртұтас үдеріс.

Мəндік, мағыналық тұрғыдан педагогикалық үдеріс-əлеуметтік құбылыс. Мектептегі оқыту үрдісінің негізгі мақсаттары баланың білім игеру кезінде ойлау қабілетін қалыптастыру, сол арқылы таным әрекетін белсендіру. Бұл оқушының өзіндік әрекеттерін, дербес жұмыс жасау қабілеттерін дамытудың маңыздылығын айқындайды.

Бұл мәселе Қазақстан Республикасының Білім туралы заңындағы білім беру жүйесінің міндеттері туралы бабында:

жеке адамның шығармашылық, рухани және жеке мүмкіндіктерін дамыту, адамгершілік пен салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру, жеке басының дамуы үшін жағдай жасау арқылы интелектік байытумен қатар әлемдік және отандық мәдениеттің жетістіктеріне баулу т. с. с. қажеттігі атап көрсетілген [4] .

Педагогика ғылымы және мектеп практикасы баланың білім игеру кезінде ойлау қабілетін қалыптастырып сол арқылы таным әрекетін белсендіру қажеттігін көрсетеді. Осы мәселелер оқушының шығармашылық қабілеттерін, креативтік әрекеттер қырларын дамытудың өзекті екенін анықтайды. Ол үшін не істеу керек, қандай шаралар ойластырылуы қажет? Оқуға деген қызығуы, өзінің білім алуға ұмтылысы керек. Ол ұстаз тарапынан педагогикалық үдерістің әртүрлі жолдарын қарастырып, бала қызығушылығын жетілдіріп сабақтар түрлерін әдістемелік тұрғыда тиімді ұйымдастыруды талап етеді. Осындай еңбек оқушының оқу әрекетін тиімді меңгеруіне, соның нәтижесінде оқуға деген ынта, құлшыныс, талап туып бұрынғы игерілген білім, білік, дағдыны пайдалана отырып әртүрлі оқу тапсырмаларын шешуде шығармашылықпен еңбек етіп өз әрекетін бақылауды, басқаруды және дамытуды үйренуіне себебін тигізеді. Жас кезден игерілген ойдың оралымдылығы, ақылдың икемділігі дүниенің қыр-сырын меңгеруге шексіз мүмкіндік береді. Аталған проблеманың психологиялық жақтарын зерттеген М. А. Блох, Н. А. Лук, Л. С. Выготский, Я. А. Пономорев, А. Н. Леонтьев, В. В. Давыдов сияқты ғалымдардың еңбектері белгілі.

Педагогикалық және әдістемелік тұрғысынан бала әрекетін белсендіру жөніндегі мәселелерді Т. И. Шамова, Г. И. Щукина, И. Я. Лернер, Л. П. Аристова, Н. А. Половникова, М. И. Махмутов, М. А. Данилов, М. Н. Скаткин, В. И. Орлова және басқа ғалымдар еңбектерінде қарастырған.

Республикамызда оқушылардың оқу-таным әрекеттерін белсендіру, проблемалық оқыту, оны ұйымдастыру, әдіс-тәсілдерін жетілдіру жайында зерттеу жұмыстары жүргізілуде. Осыған мына ғалымдар еңбектерін жатқызуға болады: И. Н. Нұғыманов, А. Б. Мырзабаев, Р. Әлімқұлова, Г. К. Нұрғалиева, А. Е. Абылқасымова, Т. С. Сабыров, Г. Е. Алимухамбетова, З. Ибрагимова, Ғ. М. Құсайынов, А. Тамаев, А. Е. Дайрабаева және басқалар.

Мектеп практикасында қазіргі уақытта педагогикалық мақсатқа сәйкес жаңалықтар көптеп енгізілуде. Соның бірі жаңа технологиялық сабақтар. Бұл сабақтарды өткізу барлық мектептерде кездеседі, бірақ осы сабақтардың биологияны оқытудағы оқу-тәрбие саласындағы орны, маңызы мен жүйесі теориялық тұрғыда негізделіп, толық зерттелмеген. Сол себепті педагогикалық инновациялық, педагогикалық техника принциптерін дидактикалық-әдістемелік жағынан дұрыс ұйымдастыру, нақтылы мақсатта өткізу жүйесі жекелеген пәндерде, оның ішінде биологияны оқытуда құрылмаған.

Әрбір оқу пәні оқушылардың еркіндігін, дербестік шығармашылық белсенділігін арттыруға әсерін тигізуі керек. Дербестік, ой еркіндігі мен креативтік белсенділікті біз адамның жете түсінудегі талпынысынан туындайтын белгілі зерттеушілік және қоғамдық пайдалы маңызы бар міндеттерді шешуге жетудегі әрекетшіліктің жоғары сапалы деңгейі деп анықтай аламыз.

Таңдау еркіндігінің болуы, дербес әрекет белсенділігі сияқты білімгердің еш қысымсыз ерікті оқу-танымдық қызметінің бір ерекшелігі - баланың ойлау еркіндігінің шексіздігінде, өзін танытуға, даралануға, қиялдауға, шығармашылық еңбекке мүмкіндігінің молдығында. Ғалымдардың пікірінше шығармашылық ойлау жаңа пікірлер тудыруға жеткізеді. Қазіргі кезде шығармашылық ойлау аса маңызды, себебі авторитарлық шешім мезгілі өтті, вертикальдық ойлау, пікірлер мен міндеттер жоғарыдан берілу кезеңдері қалды, енді әркімнің еркін ойлауын, жеке шығармашылығын қажет ететін уақыт келді.

Осы түрғысында жаңа технологиялық сабақтарды өткізу жайында әдістемешілер мен ұстаздардың тәжірибелерінен және журналдарда беріліп жүр. Бірақ бұл мақалалар осы сабақтар оқушы белсенділігін арттыру, шығармашылығын дамытуда қалай ұйымдастырылуы қажет деген сияқты әдістемелік, жүйелік жағынан толық түсінік бере алмайды.

Өйткені, осындай педагогикалық зерттеулерде жалпы оқушы еркіндігі мен дербестігі және белсенділігі, таным әрекетін белсендіру мәселелері тек шығармашылықтың қалыптасатынын және бала шығармашылығының дамуының маңызды екендігін атап өтумен шектеледі.

Ал оқыту мазмұнында сыныптан сыныпқа жоғарлаған сайын оқушы шығармашылығының қандай қырларының, қалай дамуының педагогикалық тұрғыда теориялық негізделуі жеткіліксіз.

Біз көтеріп отырған проблема жөнінде ғылыми материалдарға жүргізілген теориялық талдауларымыз оқушы дербес, ерікті шығармашылығын дамытудың жекелеген пәндер бойынша теориялық тұрғыда толық негізделмегенін, сөйтіп бала шығармашылығын дамытудың жүйесінің анықталмағанын көрсетті.

Сондықтан педагогикалық үрдіс кезінде оқушы ерікті таңдау еркіндігін, ашықтығын белсенді шығармашылығын дамыту қажеттілігі мен шығармашылықты дамытудың дидактикалық, әдістемелік жолдарының жасалу деңгейінің жеткіліксіздігі арасындағы қарама-қайшылық айқын көрінеді. Аталған қарама-қайшылықтарды шешу жолдарын іздестіру осы зерттеуіміздің проблемасын береді. Осының бәрі белсенді оқытудағы сабақтарды ерекшеліктеріне байланысты ғылыми негіздеп, теориялық тұжырымға сүйеніп, оқушылардың шығармашылығын дамытатын педагогикалық техника принциптерін қамтамасыз ететін әдістемесін жасау қажеттілігін көрсетеді.

Жалпы педагогикалық техника принциптерінің оқу танымдық рөлінің педагогикалық тұрғыда зерттелуінің жеткіліксіздігі, ұстаздар еңбегіндегі дербестік, еркіндік пен креативтікті дамытудағы кездесетін қиындықтар зерттеу тақырыбын таңдауға негіз болып, оның көкейкестілігіне көңіл аудартты. Сондықтан да осы айтылған қарама-қайшылықты ғылыми-теориялық тұрғыдан шешу, оның педагогикалық-әдістемелік мүмкіндігін ашу қажеттігі ғылыми зерттеуіміздің тақырыбын «Педагогикалық техника принциптерінің оқу-танымдық рөлі» деп алуға себеп болды.

Осы мәселелер көбіне педагогтардың назарынан тыс, еленбей қалу осы соңғы кезеңдерге дейін аса мән берілмеген проблема. Бұрынғы кеңес одағынан қалыптасқан жүйе салқыны соңғы кезге дейін әсер етіп келді.

Зерттеудің нысаны. Мектептегі оқу-тәрбие процесі.

Дипломдық жұмыстың зерттеу пәні: Педагогикалық техника принциптерінің оқу-танымдық рөлі.

Зерттеудің ғылыми болжамы: Егер мектептерде оқу-тәрбие үрдісі кезінде:

- оқу үдерісінде оқушылардың білім игеруі кезінде ойлау еркіндігін қамтамасыз етсе, ашық ойлай алуға, өздерінің дербес ізденуіне ұстаз тарапынан мүмкіндік туғызса, онда онда білім игеру кезінде оқушылардың белсенділігі артып сапалы да жан-жақты білікі болуына мүмкіндік туып, сөйтіп оқу-тәрбие мақсаттарына жетер еді.

Зерттеудің мақсаты: Педагогикалық техника принциптерінің оқу-тәрбие процесіндегі рөлін дидактикалық-әдістемелік тұрғыдан негіздеу.

Зерттеудің мақсатына жету, ұсынылған болжамымызды тексеру үшін мынадай міндеттер анықталды.

1. Педагогикалық техника талаптарына байланысты теориялық-әдістемелік және психологиялық әдебиеттерді талдау, саралау.

2. Оқушылар белсенділігін арттыру, дербес білім игеруді қамтамасыз ететін сабақтардың тиімді әдістемелік жүйесін жасау.

3. Педагогикалық эксперимент қою арқылы сабақ түрлерін сынақтан өткізу және нәтижесін тұжырымдау.

Зерттеу жұмысының әдіснамалық негізі: Жеке тұлғаның мәні мен оның дамуындағы шығармашылық әрекеттік, тұлғалық ізгілендірушілік қатынас туралы қазіргі философиялық қағидалар; табиғат, қоғам, адамның өзара байланысы мен диалектикалық бірлігі туралы ілімдерді қамтып көрсететін таным теориясы және негізгі дидактикалық принциптер.

Зерттеудің жетекші идеясы: Оқушылар белсенділігін арттырудың дидактикалық, ғылыми-теориялық негіздерін тұжырымдау арқылы жас ұрпақтың дербес еңбекке, креативтікке дағдысы бар адам болып шығуына ықпалын тигізу.

Зерттеу әдістері: Зерттеліп отырған мәселеге қатысты зерттеулерді, әдістемеші - мұғалімдердің озық тәжірибелерін жинақтау, ғылыми әдістемелік басылымдарға теориялық талдау жасау, педагогикалық эксперимент жүргізу, оқыту үдерісін бақылау, ұстаздармен және оқушылармен пікірлесу, эксперимент нәтижелерін өңдеу және қорытындылау.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы: теориялық жаңалықтар

- педагогикалық техника принциптерінің мәні анықталды және педагогикалық тұрғыдан анықтама берілді;

практикалық жаңалықтар: - биология сабақтарындағы педагогикалық техниканың дидактикалық-әдістемелік тиімділігі дәлелденді және жасалды;

Зерттеудің негізгі кезеңдері:

Бірінші кезеңде (2014-2015 жж. ) орта мектептердегі биология сабақтарының тиімділігін арттыруға арналған ғылыми-әдістемелік еңбектерді жинақтау, танысу, тұжырымдау. Эксперимент бағдарламасы мен зерттеу әдістері сараланды.

Екінші кезеңде (2015-2016 жж. ) эксперимент өткізілді. Мектептерде дайындалған сабақтар экспериментен өткізілді, алынған қорытындылар мен нәтижелерге талдау және өңдеу жасалып олардың тиімділігі дәлелденді.

Зерттеудің эксперименттік базасы:

Қарағанды қаласындағы № 66 қазақ орта мектебінің 6 сынып оқушылары (эксперимент сыныптарында 17, бақылауда 19) қатысты.

Зерттеудің практикалық маңыздылығы:

- Зерттеудің нәтижесі орта мектептердің биология сабақтарында ұстаздарға пайдалануға ұсынылды.

- Биолог студентерге, болашақ биолог мамандарға биологияны оқыту әдістемесі пәнінде сабақтарға пайдалануға әдістемелік ұсыныстар әзірленді.

Дипломдық жұмыстың құрылымы:

Жұмыс кіріспе, екі тарау және қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

Кіріспеде тақырыптың өзектілігі мен зерттеу проблемасына байланысты тақырып таңдау мен оның зерттелу дәрежесі анықталды. Зерттеудің мақсаты, міндеттері мен ғылыми болжамы және зерттеу нысаны мен пәні, дипломдық жұмыстың теориялық және практикалық мәнділігі, сонымен қоса автордың осы зерттеудегі өзіндік үлесі, зерттеу кезеңдері баяндалған.

Бірінші, «Оқыту технологиялары мен техниканың оқушы белсенділігін арттырудағы ғылыми-теориялық негіздемесі» атты тарауда мектеп педагогикалық үдерісіндегі педагогикалық технологиялар маңызы талданып оқушылардың танымдық қызығушылығы мен белсенділігі мәселереніе қатысты ғалымдар зерттеулері мен әдістемешілер және мұғалімдердің тәжірибесіне саралау жүргізілді.

Екінші, «Педагогикалық технологиялар және техниканың теориялық қырлары» деген тарауда оқушылардың шығармашылық және зерттеушілік белсенділігін дамытудағы жаңа технологиялық оқыту тәсілдері мен жолдары қаралды. Танымдық белсенділікті көтеру, білім игеруге деген құштарлықты дамыту мен тәрбиелеу мәселелері негізін жаңа технологиялық сабақтар, оның ішінде педагогикалық техника арқылы жүзеге асыру қарастырылды.

Қорытынды бөлімінде жүргізілген тәжірибелік эксперимент нәтижелері мен қорытынды және ұсыныстар баяндалды.

1 Оқыту технологиялары мен педагогикалық техниканың оқушы белсенділігін арттырудағы ғылыми-теориялық негіздемесі

1. 1 Оқыту технологияларының оқу үдерісін белсендірудегі әдістемелік негіздері

Оқушылардың белсенділігін дамыту педагогикада басымды бағыт болып есептеледі. Жалпы алғанда өркениеттің прогрессивті дамуының негізгі қозғаушы күші шығармашыл тұлға екені белгілі. Өйткені біздің заманымыздың космостық, атомдық, электрондық технологиялар заманы деп аталып жатуының өзі адамның ақыл-ойының, санасының жетілгендігі, бір сөзбен айтқанда адам шығармашылығының жетістіктері.

Сондықтан оқушылардың оқу үдерісінде білім алу кезіндегі шығармашылық белсенділігі, өз беттерімен білімді игеру дәрежелері дидактика мен мектеп практикасында үнемі басты проблеманың бірі. Өйткені, оқытушы әрекеті оқушыларына сүйенбей мүмкін емес. Заман ағымымен тығыз байланыста болатын білім беру үрдісі қай кезде әрбір адамның жалпы дамуының кең ауқымдылығын қамтамасыз етуі шарт. Бұның негізі терең де алғыр білім және тәрбие. Негізінен тек мұғалім түсіндіріп, оқушылар тыңдап, сұрағына жауап беріп, не жоспар бойынша практикалық және басқа жұмыстар орындаған оқу формасына қалыптасып алғанбыз. Сабақты осылай өткізу, әрине, баланың ойлануына көп мүмкіндік бермейді. Ойланып отырған адамды қалай анықтаймыз десек, ол оның дайын жауапты пассивті күтіп отырғаны емес, белгілі бір жұмысқа белсенді (есеп, проблема шешу) әрекеті деп білеміз.

Әлеуметтік тұрғыда адамның белсенділігі және дербестігі оның еңбегінің жемістілігін айқындайды және тапқырлығының мәнін құрайды. Сондықтан оқушыларда осы қасиеттің пайда болуын тудыру - әрбір ұстаздың негізгі міндеттерінің бірі.

Көпшілік авторлар оқушылардың сабақтағы белсенділігін "саналылық және белсенділік", "cаналылық, белсенділік, дербестілік", "cаналы белсенділік және дербестік" деген сияқты сөз тіркестерімен беріп дидактиканың принципі ретінде қарастырады [5] .

Т. Шамова белсенділіктің маңызды рөлін ескере отырып оны жекеше дидактикалық категорияға бөліп қарастырады [5] . Шын мәнінде саналылық пен белсенділік принциптері арақатынастарын алсақ, онда мақсатты белсенділік жете түсінбеген емес, толық ұғынған жағдайда болады, сондай-ақ белсенділіксіз саналылық нәтижесіз болады. Оқушылар белсенділік болмаса оқу үрдісіне толық қатыса алмайды. Ендеше белсенділік білім мақсаттарына жетудің бір шарты.

"Белсенді әдістер" терминін қолдану белсенді емес енжарлы да әдістер бар деп жорамалдауға тура келеді. Белсенділік (лат. Activus-әрекетшіл) - бұл психикалық көрініс, қарқынды әрекет жасауда көрінетін адам мінезінің бір қыры.

Педагогика үшін анықтаушы сұрақтардың бірі-кез келген әрекет барысындағы баланың позициясы, оның әрекетші ретіндегі белсенді және өзіндік рөлі. Бастысы, әрекет кезінде ол біреудің тапсырмасын пассивті орындаушы емес, белгіленген мақсатты шығармашылықпен іске асырушы, әрекет етуші объектісін жаңадан жасаушы, қосымша міндеттер ұсынушы жасампаз белсенділігі [6] . Жеке адам белсенділігі - оның болмысындағы негізгі мәселенің бірі: "әрекетшілік - тіршілік иесінің бәріне тән өз бетімен жауап қайтару қабілеті". Адам белсенділігі өз қажетін қанағаттандыру үрдісі кезінде көрінеді. Жануарлардың әрекетшіл мінез - қылығы мен адам белсенділігі арасындағы айырмашылық осыдан көрінеді. Жануарлардың мінез - қылығындағы әрекетшілік табиғи жаратылысындағы (дене құрылымы, инстинкт жиынтығы) ерекшелігі. Олар өздері тұтынатын объектіні алдын - ала белгілеп анықтағандай және соны игеруге белсенді талпынысын білдіреді. Қажеттіліктерін қанағаттандыру үрдісі сыртқы ортаға барынша толық бейімделулерін қамтамасыз етеді [6, 7] .

Адам белсенділігі басқаша, бұл әрекетшіліктің көзі - адам қажеттілігі. Қажеттілік оны тәрбиелеу барысында қалыптасады. Бала белсенділігі, оның дамуы барысында оқыту мен тәрбиелеу әсерінен саналы бағытталған әрекет қалпына келеді. Ғалым - психологтар Запорожец А., Жарықбаев Қ., Түрікпенов Ж. және тағы басқалар пікірлері бойынша жалпы ағзаның анатомиялық, психологиялық қасиеттері мен бастың қандай да болса қасиеттерінің дамуына жүйке жүйесі мүмкіндік жасап, туа пайда болуы мүмкін, бірақ, бұл мүмкіндіктер тек тәрбиеге байланысты іске асады.

Дүниеге адам биологиялық тірі ағза, биологиялық Homo Sapiens түрінің өкілі ретінде келетіні белгілі. Адам кейпіне айналу үшін ол өзінің іштен туа біткен үйренуге деген қабілетін жүзеге асыру негізінде, әлеуметтік мәдени ортада өмір сүріп, мәдениет құрылымында басқа адамдармен қарым-қатынас жасауы керек. Өзінің онтогенездік дамуы барысында индивид ретінде, жеке тұлға ретінде, дара (индивидуальность) ретінде қалыптасады [8] .

Адамзаттың қоғамдық тәжірибесін меңгеруге баланың әрекеті мен мінез-қылығын бағыттайтын белсенді үдеріс - оқыту деп аталады [7, 8] . Оқыту белсенділігі жағдайлары дидактиктер - Н. А. Половникова, Л. П. Аристова еңбектерінде түрлі-түрлі бағытта түсіндіріледі.

Таным белсенділігі анықтамасы жайлы педагогикалық әдебиеттерде әртүрлі беріледі. Мысалы, Н. А. Половникова оны: "білімді жігермен меңгерудегі талпыныс және қабілет" десе, Л. П. Аристова: "cубъектінің өзін қоршаған құбылыстар мен заттарға деген түрлендіруші әрекетінің көрінісі", ал Р. А. Низамов: "тұлғаның қарқынды таным әрекетін бейнелейтін ерік жағдайы", Г. И. Щукина: "оқушының өмірлік күшінің ықпалдылығы", Т. И. Шамова: "таным мақсатына жету үшін адамгершілік - ырықтық күшін шоғырландыруға деген талпынысы, тәрбиеленушінің тұлғалық көрінісі байқалатын әрекет сапасы" - деп тұжырымдайды [5, 9, 10] .

Дидактиктер И. Я. Лернер, В. В. Краевскийлер жетпісінші жылдары оқушылардың шығармашылық әрекетіне көңіл бөлінбегенін, оған себеп әдістер концепциясында бағыттау болмағандығынан деп көрсетеді [11] . Зерттеушілік әдіс және проблемалық оқытудың басқа да әдістері алғаш кеңес педагогикасы номенклатурасында жоқ болып, тек әңгіме әдісі басым болғанын айтады. Осы кезеңдерде тіпті Кеңес Одағының Үлкен Энциклопедиясында "Оқыту - ББД - ның берілуі мен меңгеру үрдісі" деп берілген.

Ю. К. Бабанскийдің зерттеуінде интеллектуальды даму компоненттері оқудың жемістілігіне әсер ету дәрежесіне байланысты былай орналастырылады: "Ойлаудың дербестігі, негізгіні анықтау, ойлаудың ұтымдылығы, ойлаудың икемділігі, ойлаудың логикалылығы, салыстыру, ойлаудың сыншылдығы, синтез, қорыту, талдау, бақылағыштық, ойлау қарқыны, ес, назар, ықылас"[12] .

Білім берудің авторитарлы-императивтік тәсілінде жекелеген оқушының өзіндік /даралық/ қасиетін ескермей, оқыту-тәрбиелеу барысында үлкеннің мақсаты мен еркіне бұлжытпай бағындыратын әдіс. Бұл мұғалімнің субъект, ал оқушының объекті екенін көрсетеді. Себебі, бұл кезде мұғалім өзінің басқарушылық позициясын ашық түрде, ырықсыз көнетін тәрбиеленушісіне жүргізеді. Осы жолға мұғалім басқаша ұйымдастыра, жүргізе білмегендіктен еріксіз түседі, өйткені авторитарлы модель осындай жағдайға итермелейді. Манипулятивті педагогикада да мұғалім субъект, оқушы әсер етуші объект ретінде болады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.