Доғалаң ауыз суының микрофлоралық құрамын анықтау

Пән: Өнеркәсіп, Өндіріс
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 57 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе . . . 7

1 Әдебиеттерге шолу . . . 11

1. 1 Судың органолептикалық қасиеттері . . . 11

1. 2 Судың химия-физикалық қасиеттері . . . 17

2 Зерттеу нысандары мен әдістері . . . 28

2. 1 Су сынамаларын алу әдістері . . . 28

2. 2 Су сынамаларында қолданылатын әдістер . . . 31

3 Тәжірбиелік бөлім . . . 33

Доғалаң сутартқысының гидрохимиялық сипаттамасы . . . 46
Микробиологиялық көрсеткіші . . . 47

Қорытынды . . . 58

Пайдаланылған әдебедиеттер тізімі . . . 61

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. Су - тіршілік көзі деп бекер айтылмаған. Себебі алғашқы тіршілік суда басталады. Жердегі ең көп таралған заттың бірі су. Мұхит, теңіз, көл, өзендерден басқа су барлық тірі ағзаның құрамында кездеседі. Мысалға адам ағзасындағы қанның немесе шырынның негізгі құрамы судан тұрады. Адам ағзасында көптеген токсиндік заттар кездеседі. Өндірістің зияны, пайдасыз тағам, көліктен шығатын шаң-тозаң, осының бәрі біздің ағзамыз кезігетін жағымсыз заттардың бір бөлігі. Одан бөлек, тамақты қайта ысыту кезінде көптеген токсиндік заттар пайда болады. Ал бұл кейін тамақтан улануға әкеліп соқтырады. Қуанышқа қарай, судың көптігінен біздің бүйректеріміз жақсы жұмыс істеп, несіппен бірге ағзадағы қажетсіз заттарды шығарады. Айтпақшы, тағы бір маңызды мүше бауыр да сусыз жұмыс істей алмайды. Ендеше, ағзаңызды қажетсіз заттардан тазартқыңыз келсе, су ішіңіз.

Зерттеу мақсаты: Доғалаң ауыз суының микрофлоралық құрамын анықтау болып табылады.

Жұмыстың негізігі міндеттері:

1. Судың органолептикалық қаситтерін анықтау.

2. Судың химиялық физикалық қасиеттерін анықтау.

3. Судың микрофлорасын анықтау.

Кәдімгі құрғақ өсімдік дәнінде де белгілі бір мөлшерде су болады. Кейбір теңіз жәндіктері, мысалға медузаның 97-98% - ы судан тұрады. Судың құрамында еріген оттегі болғандықтан жануарлар және өсімдіктер тіршілік ете береді. Су көптеген жануарлар мен өсімдіктер үшін тіршілік ортасы болып саналады. Оның құрамындағы жануарлар мен өсімдіктерді құрлықтан кездестіре бермейміз. Судың жарық түсе бермейтін қабатында терең емес жерлерінде жануарлар мен өсімдіктердің көптеген түрі мекендейді. Мұхиттер мен теңіздердің терең қабаттарына - жарық түспегеннен қараңғы болып келеді. Ол жерлерде тек қана сондай тіршілік ортасына бейімделген жануарлар мекендейді, өсімдіктер мүлдем кездеспейді. Судағы еріген оттегімен су жануарлары желбезек арқылы тыныс алады. Қыста көлдер мен тоғандардың қатуы су жанураларына қиындық туғызады. Оттегінің жетіспеуі салдарынан жануарлардың жаппай қырылып қалуы мүмкін. Ондай жағдайда мұзды бірнеше жерден ойып, суды оттегімен байытып отыру керек. Көптеген жануарлар суда өмір сүруге бейімделген - жүзбе қанаттары, ескек тәрізді аяқтары және саусақтарының арасында жарғақтары болады. Мұхиттар мен теңіздердің тұзды суларында көптеген балдырлар кездеседі. Балдырдың кейбіреуі су бетінде қалқып жүрсе, енді біреулері су түбіне бекініп өседі. Балдырларды су жануарларының қорегі ретінде, кішігірім балықтар тұрақты мекені ретінде пайдаланады. Ең маңыздысы ауаны оттегімен байытып отырады.

Таяз болып келетін тұщы суларда қамыс, қоға сияқты өсімдіктер тамырымен су түбіне бекініп өседі. Олардың жоғарғы жағы су бетіне шығып, жайқалып, бір жерге жинақталып өседі. Бұл өсімдіктерде балық, көлбақа, инелік және т. б. жануарлардың қоректенетін және жауыннан корғанатын аймағы ретінде пайдаланады. Жағалаудан біраз қашықтықта су бетінде көрініп тұрған сары тұңғиықты және тұңғиықты көруге болады. Тұщы суларда бұлардан басқа көптеген балдырлардың түрлері, балықтар, шаян тәрізділер тіршілік етеді [1] .

Адам өмірі үшін су тек қана ішу үшін емес, тамақ пісіруге, жуынып-шайынуға, әр түрлі тұрмыстық заттарды тазалауға керек. Суда кеме, қайық арқылы серуендеуге, жағалауында шомылуға, кемемен жүк тасымалдауға болады. Сонымен бірге су зауыт-фабрикалардың жұмыс істеуі үшін өте кажет.

Бірде-бір тірі ағзалар сусыз өмір сүре алмайды. Өсімдіктер су арқылы топырақтан минералды заттарды қабылдап, сабақтары арқылы жапыраққа жеткізеді, жапырақ өз кезегінде фотосинтез процесіне қатынасады. Топырақтың құнарлығын арттыру үшін де су кажет. Ол арқылы топырақтағы өсімдіктер шіріп, қарашіріктің пайда болып, тұқымнан өсімдіктің өніп шығуын тездетеді. Мысалға, 1 тонна бидайды өсіру үшін 1500 тонна су қажет екен. Көптеген баубақша өсімдіктері суармалы жағдайда ғана өнім береді (қызанақ, қарбыз, қауын, картоп, пияз және т. б. ) . Сол себепті де әрбір тірі ағза үшін су белгілі бір мөлшерде ғана қажет. Егер оған кажетті су жетіспесе немесе артып кетсе де тірі ағзаның өліп қалуы әбден мүмкін.

Табиғаттагы су, құм, көмір, күйдірген топырақ тәрізді кеуек заттар арқылы сүзіліп, тазартылады. Ауыз суын бактериялардан тазарту үшін суды хлорлау әдісі колданылады. Ол үшін 1 тонна суға 0, 72 грамм хлор қосады.

Қазіргі кезде суды өңдеудің әртүрлі тәсілдері бар, бірақ олардың ешқайсысы судың микроорганизмдерден толық тазалануына кепілдік бере алмайды. Ішуге қолданылатын суды толық залалсыздандыру мүмкін емес. Себебі, суды пайдаланған кезде стерильдік жадайларды үнемі сақтап отыру мүмкін емес: залалсыздандырылған су таратқыш құбырлар арқылы өткен ыдыстарда сақталған кезде және т. б. жағдайларда міндетті түрде микроорганизмдермен ластанады. Сондықтан ауыз су үшін пайдаланылатын судың үлкен көлемдерін үнемі стерильдеп отыру мүмкін еместігін ескеріп, БСДҰ өз кеңестерінде тек адам денсаулығы үшін ең қауіпті микроорганизмдерді анықтауға күш салады. Бұндай микроорганизм ауыз суда болмауы қажет және судың экологиялық және микробиологиялық жағынан қауіпсіз болу нормативтерін жасап шығарған [2] .

Қазіргі кезде барлық әлемде, оның ішінде Қазақстанда да, ауаның, топырақтың, судың әртүрлі заттармен ластану мәселелері күн тәртібінде алғашқы орындарда тұр. Кез-келген қала, кез-келген өндіріс орны суды пайдаланбай тіршілік ету мүмкін емес. Әр түрлі қажеттерге пайдаланылған су одан әрі пайдалануға сәйкес келмейтін жағдайлар жиі кездеседі, яғни ластанады: осындай жолмен тұрмыстық, өндірістік және атмосфералық қалдық сулар пайда болады.

Тұрмыстық қажетке жұмсалатын су алдын - ала су тазалағыш қондырғыларда тазаланып, залалсыздандырылады. Бұл сулар жер беті көздерінен алынады. Тазалау кезінде тәртіп бойынша ең жоғарғы санитарлық талаптарға сәйкес келеді. Бірақ тотталуға бейім шойын немесе болат трубалардан тұратын көп километрді магистральдар арқылы өткен кезде оның сапасы нашарлайды, иіс пайда болады, мөлдірлігі азаяды, темір, мыс мырыш және басқа да ауыр металдар мөлшері артады, суда зиянды компоненттер бактериялар көбейеді. Бұлардың барлығы аллергия және қан ауруларының дамуына әкеліп соқтыруы да мүмкін.

Табиғатта қоспасы жоқ су кездеспейді. Тіпті атмосфералық ылғалдың да құрамында 100 м/л әр түрлі ластаушы заттар болады. Ал пайдалануға болатын мөлшері гидросфераның не бары 0, 3% құрайды. Оның қоры шектеулі және біркелкі таралмаған. Тұщы судың үлкен мөлшері өндіріс орындарының қалыпты жұмыс істеуіне қажет. Ауыл шаруашылығында, балық өсіретін шаруашылықтарда тұщы судың одан көп мөлшері пайдаланылады. Халықтың тұрмыстық деңгейінің артуы да шаруашылық және тұрмыстық қажетке жұмсалатын тұщы судың көлемінің артуына ықпал жасайды. Бір адам орташа есеппен тәулігіне 250 литр су жұмсайды. Тұщы судың табиғи қоры мен оны пайдалану арасында диспорация пайда болады. Су жетіспеушілік қаупі туындайды. Сондықтан су ресурстарын тиімді пайдалану мәселесі күн тәртібіне қойылып отыр.

Судың толық анализі бірнеше ондаған тексерулерден тұрады: микроэлементтер мен адам және жануарлардың организміне әсер ететін уытты заттардың үлесіне тексерудің басым көп бөлігі тиеді. Уытты заттарға мыс, қорғасын, мышьяк, сынап, фтор, метил, мұнай өнімдері, пестицидтер, радиоактивті заттар жатады.

Судың сапасын күнделікті бақылау жекелеген анализдермен шектеледі, оның ішіндегі ең бастылары: лайлылық, түстілік, дәмі, рН, температурасы, иондық құрамы, кермектік, сілтілік, газдардың мөлшері, азот, темір, марганец қосылыстары, сульфаттар, хлоридтер, силикаттар, құрғақ қалдық тотыққыштығы, бактериялдық ластануы.

Лайлылық. Жүзгін заттар. Су құрамында бейорганикалық ерімеген және коллойдты заттардың кремний қышқылы, темір, альюминий гидроксидтері және органикалық заттар илдер, микроорганизмдер, плактон бар болса, су лайлы болады. Лайлылықты анықтау әртүрлі әдістермен жүргізіледі. Дистильденген суға суспензиялы кремний диоксидінің SiO стандарт ерітіндісі қосылады да зерттелетін пробаны осы ерітіндімен салыстыру арқылы лайлылық дәрежесі анықталады, мг/л белгіленеді. Ауыз су үшін санитарлық норма бойынша лайлылық іздің елімізде 2 мг/л жоғары болмау керек.

Табиғи суды сипаттау үшін жиі қолданылытын көрсеткіштердің бірі - жүзгін заттарға мөлшерін анықтау, қалыпты қысымды қағаз сүзгілер арқылы пробаны сүзгенде сүзгіде қалатын ластарды жүзгін заттар деп атайды. Ластанған суды сүзу үшін саңылауы кең ленталы сүзгілер пайдаланылады. Ал егер жүзгін 25 мг/л көп болмаса, онда мембраналы сүзгілер қолданылады.

Түстілік. Жер беті суы көп жағдайда боялған болып келеді. Жер беті суының түстілігі олардың құрамында гумин заттары мен үш валентті темірдің қосылыстарының болуына байланысты.

Гумин заттары - органикалық қосылыстар, олар өсімдік қалдықтарының химиялық және биохимиялық ыдырау процестерінен пайда болған. Бұл заттар топырақтан суға өтеді. Олардың концентрациясына байланысты су сары немесе қоңыр түске боялады. Ішуге жарамды судың түстілігі 20 - тан аспауы керек. Ерекше жағдайларда 35 - қа дейін түстілігі бар суды пайдалануға рұқсат етіледі.

Иісі мен дәмі. Судың иісі мен дәмі оның органолептикалық көрсеткіштері.

Табиғи судың иісі ұшқыш иісті заттардың су құрамына табиғи жолмен немесе лас су арқылы қосылуынан пайда болады. Құрамында тек бейорганикалық заттары бар табиғи суда күкіртті сутектің иісі болуы мүмкін. Ауыз суының иісі өңделмеген су мен өңдеу тәсілдеріне байланысты. Суды хлорлаған соң, ол суда хлорфенолдық жағымсыз иісі болуы мүмкін. Судың иісін әуелі сапасына қарай анықтайды содан соң иістің күштілігін 5 балдық шкала бойынша анықтайды.

рН. Температура. Шаруашылық қажеттері мен ауыз су үшін қолданылатын судың Мемлекеттік стандарт бойынша рН 6, 5 - 9, 5 арасында болады. Көптеген табиғи судың рН көрсеткіші бұл шамалардан өзгеше [3] .

1 Әдебиеттерге шолу

1. 1 Судың органолептикалық қасиеттері

Табиғи су көздерінің температурасы жыл бойы кең аралықта 0 ден 25 С -ге дейін өзгеріп отырады.

Табиғи суды ауыз су және шаруашылық қажеттеріне пайдалану үшін физикалық, химиялық, және биологиялық әдістерді комплексті қолданып, оның алғашқы құрамын өзгертіп өңдеуге тура келеді. Су өңдеу оның құрамындағы қажетті емес зиянды қоспалардан тазарту ғана емес, жетіспейтін ингредиенттерін қосып табиғи су қасиеттерін жақсарту да кіреді.

Шаруашылық қажеттеріне пайдаланылатын су мен ішуге жарамды су мемлекеттік стандарт 2874 - 82 талаптарын түстілігі, лайлығы, иісі, сөлі бактериялар тағы басқа бойыша қанағаттандыру керек.

Су өңдейтін әдістердің комплексін негізгі мынадай топтарға бөлуге болады:

1. Судың органолептикалық қасиеттерін жақсарту мөлдірлеу, деодарация, түссіздендіру, жұмсарту т. б.

2. Эпидемиологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету хлорлау озондау ультракүлгін сәулереі арқылы заларсыздандыру

3. Минералдық құрамын шартқа сәйкестендіру фторлау, фторсыздандыру, темірсіздендіру, жұмсарту т. б.

Пайдаланатын су көзінің сапасы мен қасиетін алдын ала зерттеп, қолданылатын жері мұқтажына байланысты су өңдеу әдістері таңдалады. Жоғарыда келтірілген көрсеткіштерден басқа жер беті көздерінің сапасын бақылау үшін қосымша оттегіге биохимиялық қажеттілік және еріген оттегінің мөлшері, ауыр металдар радиоактивті элементтер, зиянды қоспалар.

Бұл көрсеткіштер су сапасын толық көрсет аламайды. М емлекеттік стандарт бойынша шаруашылық ауыз су үшін қосымша көптеген элементтердің шамасына регламентбелгіленген.

Тұтынушыларға берілетін су мен су көздеріне бақылау жасаудың жиілігін санитарлық бақылау органдары белгілейді. Судың қасиеті мен құрамын көрсететін тұрақты көрсеткіштері сирек анықталады, ал тез өзгертіп отыратын және судың санитарлық жағдайын сипаттайтын маңызды көрсеткіштері жиі тексеріліп отырады [4] .

Микроорганизмдер - топырақ, су ауа барлығына таралған. Олардың тіршілік ету ортасына өсімдіктер, суық және жылы қанды жануарлар және адам организмі жатады. Қоршаған орта мен микроорганизмдерде олардың мөлшері мен түрлі құрамы әртүрлі микробтың биоценоздың қалыптасуы - күрделі биологиялық құбылыс. Олар берілген тіршілік жағдайларына неғұрлым бейімделген және мутация, рекомбинация, селекция нәтижесінде эволюциялық процесте қалыптасқан.

Ашық су қоймалары әртүрлі микроорганизмдер үшін тіршілік етудің табиғи ортасы болып табылады. Жер асты суларында микробтар аз кездеседі, себебі олар топырақ арқылы өткенде сүзіліп, тазартылады. Судағы микро-организмдердің саны және құрамы әртүрлі физикалық, химиялық, жағдайларға СО және О ерігіштігі, рН мәні, тұздар және т. б. қоректік заттардың мөлшері, су қоймасының флора және фаунасы, тереңдігі тазаланбаған ағынды және өндіріс суларының құйылуына және басқа факторларға байланысты.

Суда еріген қоректік заттар тығыз бөлшектерде, қуыс материалдардың ұсақ қуыстарында жинақталады. Сондықтан су микроорганизмдері өзендер мен көлдердің түбін, жағаларын көбірек мекендейді. Су микробтарының биоценозының қалыптасуы да су қоймаларының жағалық аймағы мен түбінде өтеді. Бұл жағдайда су көздерінің басқа да тіршілік иелері - планктондардың маңызы зор, Планктон суда қалқып жүретін органимдердің, қарапайымдар мен бактериофагтардың жиынтығы. Өзендердің, ағынды сулардың микробтық биоценоздары аса тұрақсыз. Олар су құрамының өзгерісіне және басқа да факторларға байланысты жылдам өзгеріп отырады.

Табиғи және лас су құрамында микроорганизмдердің мынадай топтпры кездеседі: ультрамикробтар, бактериялар, актиномицитттер, саңырауқұлақтар, балдырлар, қарапайымдар, коловраткалар. Әр топтағы микроорганизмдерде өздерінің сыртқы түрі, тіршілік ету жағдайлары басқа да белгілі бір қасеттері мен атқаратын қызметтеріне қарай өз алдына жеке-жеке тармақтарға бөліп қарастырады.

Ультрамикробтарға вирустар мен фагтар жатады. Вирустарда ядро, цитоплазма, клетка қабықшасы жекеленбеген. Олардың шамасы 10-350мм - ге жетеді. Вирустар микробтардың микробтардан да өте ұсақ, соның салдарынан бактериялар өтпейтін арнаулы сүзгілерден өтеді. Лабороторияларда жасалған жасанды қоректік ортада өсіп дамымайды. Олар тек тірі клеткада ғана тіршілік етеді. Төмен температурамен құрғақшылыққа төзімді. Бірақ ультракүлгін сәулелері бұларға күшті әсер етеді.

Вирустардың мөлшері - вириондар нуклеин қышқылдары мен белоктан тұрады. Вирустардың жекелеген топтары тірі организмнің белгілі бір жерлерін зақымдайды. Су құрамында жиі кездесетіні - энтеровирустар.

Бактериялар - микроорганизмдердің ішіндегі табиғатта ең көп тарағаны және адам мен жануарларға тигізетін зиянды әсерін, әсіресе ластанған суларды тазартудағы әрекетін зерттеудің маңызы зор.

Бактериялардың көбінің клеткасының құрамында хлорофилі жоқ, сондықтан жасыл өсімдіктерден қасиеттері айрықша болады.

Қала маңынан немесе қала арқылы өтетін өзендерде адамның ішек микрофлорасының көптеген мүшелері кездеседі. Тұрғылықты мекеннен алыстаған сайын судағы ішек бактерияларының концентрациясы азая береді. Суда микроорганизмдердің бұлайша таралуы оларда паралель жүретін екі процеспен - ластау және өзіндік тазалануына байланысты.

Су көздерінің патогенді және шартты патогенді микроорганизмдермен ластануы оларға тұрмыстық және өндірістік қалдық сулардың құйылуына байланысты. Қалдық сулар бұл микроорганизмдердің қорегі болып табылатын органикалық қосылыстара бай келеді.

Су көздері қалдық сулармен ластанған кезде оларда Esherichia coli, Citrobacter, Enterobacter, str. faecalis Clpertringens сонымен қатар спирильдер, фибриондар, лептоспирлер және т. б. адам вирустары табылған. Адам ішегінде тіршілік ететін ішек бактериялары басқа патогенді энтеробактериялар сияқты атохонды тіршілік етуге қабілетсіз. Олар қалыпты жағдайда да көбейе және ұзақ уақыт сақтала алмайды. Кейбіреулерінің тіршілік қабілеті бірнеше күн болса, басқаларыныкі апталар кейде айларға жетеді.

Судың микроорганизмдерден өздік тазалануы көптеген физикалық, химиялық және биологиялық факторларға тәуелді. Мысалы, су ағысының жылдамдығы ақпайтын суларға қарағанда су ағысы жылдам ағынды су көздері тез тазаланады. Бұл сұйылудың жылдамдығының жоғарылығының микробтардың су түбіне тұнуына, су мөлдірлігіне байланысты. Сонымен қатар көптеген патогенді микроорганизмдердің тіршілігі және көбеюіне қажет қоректік заттардың болмауы да олардың тіршілігіне қолайсыздық жасайды. Биологиялық факторлардың әсері негізінен су көзінің тұрақты тіршілік иелерінің шартты патогенді және патогенді микроорганизмдерге антигонистік әрекет жасауымен байқалады. Су көздерінің шартты - патогенді және патогенді микроорганизмдерден өздігінен тазалану процесіе қарамай, бұл микробтар су эпидемияларының өткір ішек инфекцияларының пйда болуына себеп болуы мүмкін. Мұндай жағдайлар канализация жүйелеріндегі апаттар және ашық су көздеріне қалдық сулар құйылған кездерде орын алады. Осымен қатар - су, су буы және бұлт бөлшектері түрінде атмосфера құрамында болады, кейбір мәліметтер бойынша онда 10 мың миллиард тонна су бар, бұл жер шарындағы барлық судың 0, 001 пайызынан кем. Табиғатта өте таза су кездеспейді, оның ішінде еріген қатты газ ерімеген заттар әр түрлі бактериялар, микроорганизмдер болады. Бұлақ өзен, көл, құдықтың тұщы деп есептелетін суларының өзінде де, еріген түрлі заттардың мөлшері 0, 1-0, 5 болады [5] .

Ауыз су - органолептикалық қасиеттері (иісі, дәмі, мөлдірлігі, т. б. ) және химиялық құрамы адам организмі үшін қауіпсіз болып табылатын табиғи су. Адам денсаулығы ауыз судың сапасына тікелей тәуелді. Осыған байланысты ауыз суға мемлекеттік санитарлық талаптар қойылады. Олардың негізгілері: иісі мен дәм көрсеткіші 2 балдан аспауы керек; түсі 200-тан төмен, мөлдірлігі 30 см-ден артық; лайлығы 2 мг/л-ден аз, кермектілігі 7 - 100 ммоль болуы керек. Ауыз судың кермектігін анықтайтын кальций, магний, тұздары аз болса, адам сүйегінің морттылығы өсіп кетеді. Фтордың ауыз судағы мөлшері 0, 7 - 1, 5 мг/л-ден төмен болуы - флюороз және кариес, темірдің, кобальт, мыстың жетіспеуі - анемия, бордың аз болуы асқазан, никельдің кем болуы - көз ауруларына шалдықтырады. Ауыз судың температурасы 8 - 15 ⁰ С аралығында, минералдығы 1 г/л-ге дейін болуы тиіс. Ауыз суға сондай-ақ нитраттар мен нитридтердің мөлшері, 1 л судағы ішек таяқшаларының саны (коли-индекс) бойынша т. б. талаптар қойылады.

Ауыз су, тіршілік көзі, ол Жер шарының 3 / 4 бөлігін алады, тірі ағзалардың 60-70%-ы, ал өсімдіктердің 90 % -ы судан тұрады.

Жер бетінде тіршілік ең алғаш сулы ортада пайда болды. Су - бүкіл тіршілік иелерінің негізгі құрамдас бөлігі. Бұдан басқа судың тіршілік үшін физикалық-химиялық қасиеттердің: жоғары жылу өткізгіштік және жылу сыйымдылық, жоғары тығыздық, ауа тығыздығының шамамен 800 есе артуы, мөлдірлік, тұтқырлық, қатқан кезде мұздың көлемін ұлғайтуы және тағы басқа қолайлы қасиеттері болады. Біржасушалы және көпжасушалы ағзалар жасушаларының биохимиялық үдерістерінің барлығы сулы ортада өтеді. Су әр түрлі климаттық жағдайлардағы физиологиялық үдерістердің калыпты өтуіне себепкер болады. Ол сондай-ақ көптеген минералдық және ағзалық заттардың жақсы еруіне себепкер бола алады. Табиғи су құрамында сан алуан тұздың болатыны да сондықтан. Ағзалар жұғымды заттарды тек еріген түрінде сіңіреді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.