География курсы бойынша пайдаланылатын оқу-құрал жабдықтарының түрлеріне талдау жасау
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1 Географияны оқытуда оқу.құрал жабдықтарын пайдалану әдістемесінің ғылыми негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.1 Географиялық білім берудің міндеттері мен мақсат ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.2 География кабинетінің жабдықталуына қойылатын талаптар ... ... ... ... ... 13
1.3 Географияны оқытуда пайдаланылатын оқу.құрал жабдықтарын классификациялау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
2 Географияны оқытуда оқу.құрал жабдықтарын пайдалану әдістемесі ... ..25
2.1 Географияны оқытуда көрнекі құралдармен жұмыс жасау әдістемесі ... ...25
2.2 Географияны оқытудың негізгі құрал.жабдықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... .33
2.3 Географияны оқытудың негізгі құрал.жабдықтарымен жұмыс істеу әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...39
3 Географиялық алаң және ондағы оқу.құрал жабдықтармен жұмыс жасау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..47
3.1 Географиялық алаңға жалпы сипатама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..47
3.2 Географиялық алаңдағы құрал.жабдықтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
3.3 География сабағанда құрал.жабдықтармен жұмыс жасау әдістемесі ... ... .56
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...64
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...67
1 Географияны оқытуда оқу.құрал жабдықтарын пайдалану әдістемесінің ғылыми негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.1 Географиялық білім берудің міндеттері мен мақсат ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.2 География кабинетінің жабдықталуына қойылатын талаптар ... ... ... ... ... 13
1.3 Географияны оқытуда пайдаланылатын оқу.құрал жабдықтарын классификациялау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
2 Географияны оқытуда оқу.құрал жабдықтарын пайдалану әдістемесі ... ..25
2.1 Географияны оқытуда көрнекі құралдармен жұмыс жасау әдістемесі ... ...25
2.2 Географияны оқытудың негізгі құрал.жабдықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... .33
2.3 Географияны оқытудың негізгі құрал.жабдықтарымен жұмыс істеу әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...39
3 Географиялық алаң және ондағы оқу.құрал жабдықтармен жұмыс жасау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..47
3.1 Географиялық алаңға жалпы сипатама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..47
3.2 Географиялық алаңдағы құрал.жабдықтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
3.3 География сабағанда құрал.жабдықтармен жұмыс жасау әдістемесі ... ... .56
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...64
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...67
Зерттеудің көкейкестілігі. Географияны оқыту процесінде оқу құрал-жабдықтарын айқын жүйеде орналастыру жағдайы оны тиімді пайдалану, кабинетті жиһаздармен және көмекші құрал-жабдықтармен жабдықтау географияны оқытудың негізгі құралдары болып табылады. Оқыту құралдарына - мұғалімге оқытуда көмектесетін аспаптар мен түп деректер, яғни оқушылардың танымдық іс-әрекетін ұйымдастыруға көмектесетіндердің бәрі жатады. Географияны оқытуда оқу құрал-жабдықтары сынып, кабинет жағдайларына сай болуы керек. Орта мектепте география кабинетінің қажеттігі туралы идеялар және оны оқу процесінде пайдалану оқымысты географтардың, әдіскерлердің еңбектерінде көрініс тапты. (А.А.Барзова, А.Ю.Петри, В.П.Буданова, А.С.Баркова, Н.Н.Баранский т.б.).
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында: «Білім беру жүйесінің басты міндеті - ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау; оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу» - деп білім беру жүйесінің міндеттерін айқын көрсеткен. Бұл жерде көрсетілген міндеттері шешу барысында оқу құрал-жабдықтарының орны ерекше болып табылады. Себебі білім алушыларға сапалы білім беріп қана қоймай, оларды кәсіби түрде шындау оқыту құрал-жабдықтарының көмегінсіз жүрмейді [1].
Оқу үдерісі барысында көптеген оқыту құралы қолданылады. Байқағанымыздай, олардың кейбіреулері әр түрлі материалдық объектілерде көрініс тауып, өте тамаша деңгейде қолданылса; көрнекі құралдары секілді басқа материалдық құралдар да оқыту үдерісінің тиімділігін арттыруға едәуір үлес қосады.
Көрнекi құралдар немесе оқыту құралдары (немесе бiлiм беру көздерi) табиғат пен қоғам туралы ғылыми бiлiмнiң қалыптасуына, оқыту мен тәрбиелеудiң негiзгi мақсатын жетiлдiруге керек. Көрнекі құралдар білім берудің ерекше құралы бола отырып, оқушылардың білімділік қасиеттерін – ойлау, сөйлеу, түсіндіре білу, баяндай алу амалдарын үйренуін қалыптастырады.
Оқыту құралдарына оқушыларға оқу материалын қарапайым, анық және оңай баяндайды, материалды бекітуге және оқушылардың қабілеттерін жетілдіруге бағытталған жұмыстарда белсеңді қолданылады. Оқыту құралдары білім және тәрбие беруде үлкен маңызға ие. Географияны оқытуда оқу құрал-жадықтары білім берудің жан-жақтылығы мен нәтижелілігін қамтамасыз етеді. Бұл білім алушыларға маңызды білім көзі болып саналады. Сонымен қатар оқу құралдары білім беру процесін басқару тетігіне айналады. Көрнекi құралдардың негiзгi бiр функциясы – бiлiмді меңгеру барысында оларды көрсете алу.
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында: «Білім беру жүйесінің басты міндеті - ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау; оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу» - деп білім беру жүйесінің міндеттерін айқын көрсеткен. Бұл жерде көрсетілген міндеттері шешу барысында оқу құрал-жабдықтарының орны ерекше болып табылады. Себебі білім алушыларға сапалы білім беріп қана қоймай, оларды кәсіби түрде шындау оқыту құрал-жабдықтарының көмегінсіз жүрмейді [1].
Оқу үдерісі барысында көптеген оқыту құралы қолданылады. Байқағанымыздай, олардың кейбіреулері әр түрлі материалдық объектілерде көрініс тауып, өте тамаша деңгейде қолданылса; көрнекі құралдары секілді басқа материалдық құралдар да оқыту үдерісінің тиімділігін арттыруға едәуір үлес қосады.
Көрнекi құралдар немесе оқыту құралдары (немесе бiлiм беру көздерi) табиғат пен қоғам туралы ғылыми бiлiмнiң қалыптасуына, оқыту мен тәрбиелеудiң негiзгi мақсатын жетiлдiруге керек. Көрнекі құралдар білім берудің ерекше құралы бола отырып, оқушылардың білімділік қасиеттерін – ойлау, сөйлеу, түсіндіре білу, баяндай алу амалдарын үйренуін қалыптастырады.
Оқыту құралдарына оқушыларға оқу материалын қарапайым, анық және оңай баяндайды, материалды бекітуге және оқушылардың қабілеттерін жетілдіруге бағытталған жұмыстарда белсеңді қолданылады. Оқыту құралдары білім және тәрбие беруде үлкен маңызға ие. Географияны оқытуда оқу құрал-жадықтары білім берудің жан-жақтылығы мен нәтижелілігін қамтамасыз етеді. Бұл білім алушыларға маңызды білім көзі болып саналады. Сонымен қатар оқу құралдары білім беру процесін басқару тетігіне айналады. Көрнекi құралдардың негiзгi бiр функциясы – бiлiмді меңгеру барысында оларды көрсете алу.
1 Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы. 2007ж.
2 Даринский А. В. Методика преподовония географий – Москва, 1975. – 23-25 б.
3 Кадирбаева Д. А. Географияны оқыту әдітемесі – Қарағанды, 2009. – 56-60 б.
4 Голов В.П., Прозоров Л.Д. Картины и таблицы в преподовании географии – Просвещение, 1983. – 193 б7
5 Семакин. Н.К. Географический кабинет и учебная площадка в школе – Москва,1973. – 114 б.
6 Баринова И.И. и др. Внеурочная работа по географии – Москава, 1988. – 94 б.
7 Кушимова А.Ғ. Географияны оқыту әдістемесі: Оқу құралы. – Алматы Қазақ университеті, 2003 – 57 б.
8 Кабинет географии /Под.ред. Ю.Г.Барышевой/ - Просвещение,1983. – 106 б.
9 Андреев В.И., Основы топографии и картографии – Просвещение,1972. – 48 б.
10 Барков А. С. О классных картинах по географий. География в школе. 1934. №1
11 Максимов. Н.А. Картини и таблици по физической географий для 5 класса - Москва,1972. – 96б.
12 Самойлов. И.И.Учебно-наглядные пасобия по географий - Москва,1975. – 106 б.
13 Методика обучения географий в средний школе.// Под ред. А.Е.Бибик и др., 2-е М., 1975г., стр 55
14 Обучение географий в школе. //Под ред. Н.К.Семакина, А.И.Соловьева – Москва, 1975. – 80 б.
15 Учебное оборудование по географий. Коринская В.А - Москва,1964 . – 3б.
16 Кушимова А.Ғ. Географияны оқыту әдістемесі: Оқу құралы. – Алматы Қазақ университеті, 2003. - 57б.
17 Самойлов. И.И.Учебно-наглядные пасобия по географий. Москва,1975 . – 106 б.
18 Баранский. Н.Н. Методика преподования экономический географий. Москва, 1975. – 295-296 б.
19 Грюнбрег Г.Ю. Картографические понятия в школьной географии – Просвещение, 1979. – 180 б.
20 Понурова Г. А. Методика преподовани географий. – Просвещение, 1990. – 154 б.
21 Учебное оборудование по географий. Коринская В.А – Москва, 1964. – 3 б.
22 Баранский. Н.Н. Методика преподования экономический географий - Москва,1960. - 185 б.
23 Андреева Е.Н., Машбиц Я.Г., Шлихтер С.Б. «Мелкомасштабные карты хозяйственной осваенности территории (концепция, содержания, легенда). Пути совершенствования картографичес кого изучения природной среды и ресурсов мира и континентов» - Москва, 1987. – 39-52 б.
24 Смирнова В.М. Дидактические материалы по экономической и социальной географии – Просвещение, 1996. – 120б.
25 Юрков П.М. Дидактический материал по физической географии - Просвещение, 1990.- 122б.
26 Эрдели В.Г., Самакаев Х.А. Использование географической площадки в преподовании географии в 6 классе - Учпедгиз,1990. – 97б.
27 Станкевич В.А. Новые программы по географии и организация географической площадки. «География в школе» - 1979,№3.
28 Бианки А. Метеорологическая станция юных натуралистов - Детгиз, 1990. – 48б.
29 Журбицкий К.К. Организация географического кабинета и площадки. «География в школе»- Москва,1985. – 46-48б.
30 Демушкин В.А. Школьная географическая площадка в сельской местности - Москва,Изд-во АПН РСФСР, 1985. – 148 б.
31 Кузьмин Л.А.,Матинян Г.Б. Метеорологические наблюдения в школе, изд.2. Москва,Гидрометеоиздат,1996. – 125 б.
32 Колокольников А.Н. Самодельные метеорологические приборы. Москва,Изд-во АПН РСФСР,1990. – 122 б.
33 Новенко Д.В. География. Практические работы на местности 6-9 классы - Издательский дом «Дрофа» ,1997. – 156б.
34 Прохорчик. А.Ф. Организация внекласной работы по географии. Москва,1972. – 147б.
35 Калинин Ф.П. Практические работы по физической географии - Учпедгиз,1987. – 117б.
2 Даринский А. В. Методика преподовония географий – Москва, 1975. – 23-25 б.
3 Кадирбаева Д. А. Географияны оқыту әдітемесі – Қарағанды, 2009. – 56-60 б.
4 Голов В.П., Прозоров Л.Д. Картины и таблицы в преподовании географии – Просвещение, 1983. – 193 б7
5 Семакин. Н.К. Географический кабинет и учебная площадка в школе – Москва,1973. – 114 б.
6 Баринова И.И. и др. Внеурочная работа по географии – Москава, 1988. – 94 б.
7 Кушимова А.Ғ. Географияны оқыту әдістемесі: Оқу құралы. – Алматы Қазақ университеті, 2003 – 57 б.
8 Кабинет географии /Под.ред. Ю.Г.Барышевой/ - Просвещение,1983. – 106 б.
9 Андреев В.И., Основы топографии и картографии – Просвещение,1972. – 48 б.
10 Барков А. С. О классных картинах по географий. География в школе. 1934. №1
11 Максимов. Н.А. Картини и таблици по физической географий для 5 класса - Москва,1972. – 96б.
12 Самойлов. И.И.Учебно-наглядные пасобия по географий - Москва,1975. – 106 б.
13 Методика обучения географий в средний школе.// Под ред. А.Е.Бибик и др., 2-е М., 1975г., стр 55
14 Обучение географий в школе. //Под ред. Н.К.Семакина, А.И.Соловьева – Москва, 1975. – 80 б.
15 Учебное оборудование по географий. Коринская В.А - Москва,1964 . – 3б.
16 Кушимова А.Ғ. Географияны оқыту әдістемесі: Оқу құралы. – Алматы Қазақ университеті, 2003. - 57б.
17 Самойлов. И.И.Учебно-наглядные пасобия по географий. Москва,1975 . – 106 б.
18 Баранский. Н.Н. Методика преподования экономический географий. Москва, 1975. – 295-296 б.
19 Грюнбрег Г.Ю. Картографические понятия в школьной географии – Просвещение, 1979. – 180 б.
20 Понурова Г. А. Методика преподовани географий. – Просвещение, 1990. – 154 б.
21 Учебное оборудование по географий. Коринская В.А – Москва, 1964. – 3 б.
22 Баранский. Н.Н. Методика преподования экономический географий - Москва,1960. - 185 б.
23 Андреева Е.Н., Машбиц Я.Г., Шлихтер С.Б. «Мелкомасштабные карты хозяйственной осваенности территории (концепция, содержания, легенда). Пути совершенствования картографичес кого изучения природной среды и ресурсов мира и континентов» - Москва, 1987. – 39-52 б.
24 Смирнова В.М. Дидактические материалы по экономической и социальной географии – Просвещение, 1996. – 120б.
25 Юрков П.М. Дидактический материал по физической географии - Просвещение, 1990.- 122б.
26 Эрдели В.Г., Самакаев Х.А. Использование географической площадки в преподовании географии в 6 классе - Учпедгиз,1990. – 97б.
27 Станкевич В.А. Новые программы по географии и организация географической площадки. «География в школе» - 1979,№3.
28 Бианки А. Метеорологическая станция юных натуралистов - Детгиз, 1990. – 48б.
29 Журбицкий К.К. Организация географического кабинета и площадки. «География в школе»- Москва,1985. – 46-48б.
30 Демушкин В.А. Школьная географическая площадка в сельской местности - Москва,Изд-во АПН РСФСР, 1985. – 148 б.
31 Кузьмин Л.А.,Матинян Г.Б. Метеорологические наблюдения в школе, изд.2. Москва,Гидрометеоиздат,1996. – 125 б.
32 Колокольников А.Н. Самодельные метеорологические приборы. Москва,Изд-во АПН РСФСР,1990. – 122 б.
33 Новенко Д.В. География. Практические работы на местности 6-9 классы - Издательский дом «Дрофа» ,1997. – 156б.
34 Прохорчик. А.Ф. Организация внекласной работы по географии. Москва,1972. – 147б.
35 Калинин Ф.П. Практические работы по физической географии - Учпедгиз,1987. – 117б.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... 6
1 Географияны оқытуда оқу-құрал жабдықтарын пайдалану әдістемесінің
ғылыми
негіздері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. 9
1.1Географиялық білім берудің міндеттері мен
мақсат ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.2География кабинетінің жабдықталуына қойылатын
талаптар ... ... ... ... ... 13
1.3Географияны оқытуда пайдаланылатын оқу-құрал жабдықтарын
классификациялау ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...19
2 Географияны оқытуда оқу-құрал жабдықтарын пайдалану әдістемесі ... ..25
2.1Географияны оқытуда көрнекі құралдармен жұмыс жасау әдістемесі ... ...25
2.2Географияны оқытудың негізгі
құрал-жабдықтары ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...33
2.3Географияны оқытудың негізгі құрал-жабдықтарымен жұмыс істеу
әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... 39
3 Географиялық алаң және ондағы оқу-құрал жабдықтармен жұмыс
жасау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..47
3.1Географиялық алаңға жалпы
сипатама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... 47
3.2Географиялық алаңдағы
құрал-жабдықтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .50
3.3География сабағанда құрал-жабдықтармен жұмыс жасау
әдістемесі ... ... .56
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...64
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..67
Кіріспе
Зерттеудің көкейкестілігі. Географияны оқыту процесінде оқу құрал-
жабдықтарын айқын жүйеде орналастыру жағдайы оны тиімді пайдалану,
кабинетті жиһаздармен және көмекші құрал-жабдықтармен жабдықтау географияны
оқытудың негізгі құралдары болып табылады. Оқыту құралдарына - мұғалімге
оқытуда көмектесетін аспаптар мен түп деректер, яғни оқушылардың танымдық
іс-әрекетін ұйымдастыруға көмектесетіндердің бәрі жатады. Географияны
оқытуда оқу құрал-жабдықтары сынып, кабинет жағдайларына сай болуы керек.
Орта мектепте география кабинетінің қажеттігі туралы идеялар және оны оқу
процесінде пайдалану оқымысты географтардың, әдіскерлердің еңбектерінде
көрініс тапты. (А.А.Барзова, А.Ю.Петри, В.П.Буданова, А.С.Баркова,
Н.Н.Баранский т.б.).
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында: Білім беру жүйесінің
басты міндеті - ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен
практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби
шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау; оқытудың жаңа
технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық
ғаламдық коммуникациялық желілерг е шығу - деп білім беру жүйесінің
міндеттерін айқын көрсеткен. Бұл жерде көрсетілген міндеттері шешу
барысында оқу құрал-жабдықтарының орны ерекше болып табылады. Себебі білім
алушыларға сапалы білім беріп қана қоймай, оларды кәсіби түрде шындау оқыту
құрал-жабдықтарының көмегінсіз жүрмейді [1].
Оқу үдерісі барысында көптеген оқыту құралы қолданылады.
Байқағанымыздай, олардың кейбіреулері әр түрлі материалдық объектілерде
көрініс тауып, өте тамаша деңгейде қолданылса; көрнекі құралдары секілді
басқа материалдық құралдар да оқыту үдерісінің тиімділігін арттыруға едәуір
үлес қосады.
Көрнекi құралдар немесе оқыту құралдары (немесе бiлiм беру көздерi)
табиғат пен қоғам туралы ғылыми бiлiмнiң қалыптасуына, оқыту мен
тәрбиелеудiң негiзгi мақсатын жетiлдiруге керек. Көрнекі құралдар білім
берудің ерекше құралы бола отырып, оқушылардың білімділік қасиеттерін –
ойлау, сөйлеу, түсіндіре білу, баяндай алу амалдарын үйренуін
қалыптастырады.
Оқыту құралдарына оқушыларға оқу материалын қарапайым, анық және оңай
баяндайды, материалды бекітуге және оқушылардың қабілеттерін жетілдіруге
бағытталған жұмыстарда белсеңді қолданылады. Оқыту құралдары білім және
тәрбие беруде үлкен маңызға ие. Географияны оқытуда оқу құрал-жадықтары
білім берудің жан-жақтылығы мен нәтижелілігін қамтамасыз етеді. Бұл білім
алушыларға маңызды білім көзі болып саналады. Сонымен қатар оқу құралдары
білім беру процесін басқару тетігіне айналады. Көрнекi құралдардың негiзгi
бiр функциясы – бiлiмді меңгеру барысында оларды көрсете алу.
Бұлар әсiресе, оқушылар физикалық және экономикалық география курсын
оқыған кезде, көптеген обьектi мен құбылыстарды шын түрiнде көре алмаған
жағдайда, маңызды болып келедi. Сонымен қатар, табиғатта кездесетiн
заттарда кейде көзге көрiнбейтiн нақты көрсеткiштердi байқау қиынға түседi,
сол кезде оларды сызбалар, схемалар, модельдер және тағы басқалары арқылы
көрсетуге болады. Көрнекi құралдар бiлiмнiң негiзгi көзi болып келедi,
олармен жұмыс iстеу барысында оқушылардың бiлу қабiлеттерi, ойлары, тiлдерi
дамиды, және көрнекi құралдар арқылы олар ғылыми зерттеулердiң қарапайым
түрлерiн және басқа да бiлiктiлiктерiн игередi. Көрнекi құралдарды қолдану
географияны оқыту мақсаты, маңызы және әдiстемесiне қазiргi қойылатын
талаптармен байланысты. Олар мұғалiм мен оқушылардың жұмыс iстеу
ерекшелiктерiмен сәйкес келу керек, сонымен қатар бiлiм мен
бiлiктiлiктердiң жақсы игеруiне көмектесуі қажет.
География кабинеті бұл географияны оқытудың құрал-жабдықтары
жинақталатын орын. Сондықтан оның жабдықталуы да аса үлкен маңызға ие. Көп
жылдан бері географиялық кабинетті құрастырып, жабдықтауда көптеген
тәжірибелер жинақталған. Көптеген мұғалімдер мен методистер географиялық
кабинетті құрастыруда өз ұсыныстарын жасаған болатын. Мысалы, мұндай
кабинеттің жоспарын жасаушлардың бірі – Н.К.Семакин. Бұл жоспар мұғалімдер
арасында қолдау тауып, кейбір мектептерге енгізілген болатын. Семакиннің
конструкциясы бойынша жасалған кабинетте мұғалімге жұмыс істеу өте ыңғайлы.
Барлық жабдықтар жанында және бір мезгілде бірқатар шектеулер бар. Автор
мысалы, жабдық түйіндер мен бөлшектеуді пайдаланудағы антрополитрлік және
санитарлық – гигиеналық шарттарды бірыңғайға келтірілмеген.
Географиялық кабинеттерді жабдықтау барлық мектеп кабинеттерінің
шарттарына сай атқарылуы керек. Жабдықтау барысында әрбір құралдың
ерекшеліктерін, құрамын, оқытудағы маңызын білу, оның жұмыс істеуге
қауіпсіздігін және ыңғайлығын қамтамасыз ету керек. География кабинетін
география пәнінен тиянақты білім алуға көп себебін тигізетін бөлме деуге
болады. Кабинеттің ерекшелігі пәнге қажетті оқу құралдарын, карталарды
қажет жағдайда бір жерден толығымен табуға болатындығында.
География кабинеті бұл оқушыларға білім беруге қажетті оқу құралдары
жеткілікті деңгейде қамтылатын, оларды сабақта, сабақтан тыс уақытта
қолданатын бөлме болатындықтан, мектептегі оқыту тәжірибелері география
кабинетінің оқушыларға берілетін білім деңгейін жоғарылатудағы мәні зор
екені көптеген жылдардан бері дәлелденіп келеді. Сондықтан География
кабинетін жабдықтауға аса жоғары мән жөн.
Географияны оқытуда географиялық алаңның алатын орны ерекше болып
келеді. Себебі ол ашық аспан атындағы лаборатория және жұмыс орны болып
табылады.
Географиялық алаңда жұмыс істеу оқушының теориялық білімдерін шындауға,
тәжірбие жүзінде жүзеге асыруға септігін тигізеді. Географиялық алаңда
бақылаулар мен қоршаған ортада жүргізілетін фенологиялық және
микроклиматтық бақылаулар жүргізіледі. Бұл жүргізілген бақылауларды ары
қарай жалғастырып сабақта талдау, салыстыру арқылы оқушылар климат, ауа
райына байланысты ұғымдарды тереңірек білуге, алған іскерлік пен дағдыларын
бекітуге, шыңдауға мүмкіндік алады. Географиялық алаңда жүргізілетін
практика жүзіндегі жұмыстардың оқушылардың жан-жақты білім алудағы, сыныпта
алған білімдерін бекітедегі, ойлау қабілетін дамытудағы мәні өте зор.
Географиялық алаңда жүргізілген бақылаулар оқушылардың дүниетанымын
кеңейтеді және географиялық білімдерді оқулықтардан алумен қатар тікелей
зерттеулер арқылы да алады. Бұл бақылаулар оқушыларға теориялық білімдерін
қорытуы және оларды бекітуі үшін аса қажет. Географиялық алаңдағы жұмыс
оқушының қызығушылығын арттырумен қатар, оның географиялық құбылыстармен
танысып, оларды бақылауға мүмкіндік береді. Бұл өз кезегінде оқу-тәрбие
процесін барынша тиімді әрі нәтижелі болуына ықпал етеді.
Сонымен қатар географиялық алаңдағы жұмыс оқушыларды өз бетімен жұмыс
істеу дағдыларын дамытады. Оқушыларда географиялық түсініктерді
қалаптастырады және де ойлау қабілеттерін дамытып, географиялық
сауаттылыққа үйретеді.
Зерттеудің нысаны: Жалпы орта білім беретін мектептегі география
сабақтарында оқу-құрал жабдықтарын оқу үрдісінде пайдалану.
Зерттеудің болжамы: География курсында оқу-құрал жабдықтарын пайдалану
бiлiмнiң негiзгi көзi, олармен жұмыс iстеу барысында оқушылардың
іскерліктері мен дағдылары қалыптасады.
Зерттеудің мақсаты: География курсы бойынша пайдаланылатын оқу-құрал
жабдықтарының түрлеріне талдау жасап, оларды пайдалану әдістемесін
көрсету.
Зерттеудің міндеттері:
1. География курсында оқу-құрал жабдықтарын пайдаланудың теориялық
негіздерін айқындау;
2. География курсында оқу-құрал жабдықтарын пайдаланудың жолдарына
талдау жасау;
3. География курсында оқу-құрал жабдықтарын оқытуда пайдаланудың тиімді
әдіс – тәсілдерін анықтау.
Зерттеу әдістері:
1. Тақырыпқа байланысты ғылыми-педагогикалық, әдістемелік және
теориялық еңбектеріне талдау жасау;
2. Мектептегі іс-тәжірбие барысында оқыту-құралдарын пайдаланып, олармен
жұмыс істеу әдістемесімен оқушыларды таныстыру.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы: География курсында оқу-құрал жабдықтарын
пайдаланудың әдіс – тәсілдері, үлгі – жоспарлары жасалынды.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы: География курсында оқу-құрал
жабдықтарын пайдаланудың әдіс – тәсілдерін, үлгі – жоспарларын орта
мектептің география пәнінің мұғалімдері пайдалануына болады.
1.
Географ
ияны
оқытуда
оқу-
құрал
жабдықт
арын
пайдала
ну
әдістем
есінің
ғылыми
негізде
рі
1.1 Географиялық білім берудің міндеттері мен мақсаттары
География оқу құралы ретінде – белгілі бір дидактикалық негізде құрылған
білімде мен дағдылыр жүйесі болып табылады. Оның мақсаты мектеп оқушыларына
білім және тәрбие беру болып табылады. Мектеп географиясының құрамына
ғылыми пәндер жүйесіне жататын физикалық география және гуманитарлық пәндер
жүйесіне жататын экономикалық география кіреді.
Мектептегі физикалық георафия негізінен Жер туралы ғылымдардың незігін,
бірінші кезекте физикалық географияны, оның ішінде жалпы Жертану, аймақтық
физикалық география, геоморфология, климатология, океонология, гидрология,
топырақтану, геоботаника, зоология, картография, геология, метеорология
ғылымдарының негізін оқытады.
Мектептегі экономикалық география әлеуметтану курсымен бірге оқушыларға
экономикалық білімдерді үйретеді. Оқу жоспарында экономикалық-географиялық
ғылымдар жүйесін оқыту қарастырылады. Оның ішінде жалпы және аймақтық
экономикалық география, халықтар географиясы, саяси география және тағы
басқалары жатады. Бұдан бөлек өндірістік география, ауыл шаруашылығы
географиясы, транспорт географиясы, статистка және демография сияқты
экономикалық ғылымдар жүйесі оқытылады.
Жоғарыда көрсетілген ғылымдадың сан түрлі және сан алуан материалдары
бар. Бірақ солардың ішінен мектеп географиясын оқытуға ең қажеттілері ған
тандалып алынуы керек.
Мектеп географиясы курсына тек негізгі идеялар, теориялар, фактілер мен
оқыту әдістері ғана кіруі керек. Олар заманауи деңгейге сай келетін, сол
курсты оқитын оқушылардың оқып-түсінуіне қиын соқпайтын, олардың жастық
ерекшеліктеріне сай болуы жіне де оқушыларды тәрбиелеуге және олардың ойлау
қабілетіннің артуына септігін тигізуі қажет. Бұған қоса мектеп
географиясына іріктеп алынған материалдар сол саладағ ы мамандар үшін ғана
емес барлық адамдардың өміріне шынымен қажетті болуы керек.
Мұнда жолмен іріктеліп алынған білімдер мен дағдылар жалпы білімдердің
минимумы яғни нақты ғылымның негізі болып табылады. Бұл негіздерді әрбір
мектеп оқушысы меңгеруі керек. Мектеп географиясының басты міндеті,
оқушыларға осы негізгі білімдерді меңгерту болып табылады.
Мектеп оқушылары алған географиялық білімдерін тәжірбие жүзінде қолдана
алуы керек. Бұл білімдерді жинай келе оқушылар сол білімді қолдануда
белгілі бір дағдыларға ие болуы қажет. Бұл міндетпен дамыта отырып оқыту
айналысады. Дамыта отырып оқыту дегеніміз – бұл бір мезгілде оқушының
білімін және ойлау қабілетіп дамыту. Қазіргі кезде ғылым мен білімнің жедел
дамуы география саласында ғана емес, кез келген саладағы адамдардың
интеллектуалды жұмысының рөлін арттырады. Сонымен қатар ғылым мен білімнің
дамуы ғылыми білімдердің, оның ішінде географиялық білімдердің тез
ескіруіне себепші болады. Осыған байланысты оқыту процесінде ойлау
қабілетін дамытудың рөлі жоғарылада.
Қазіргі мектеп оқушыға ол өмір бойы қолдан алатын географиялық
білімдерді бере алмайды. Бірақ ол оқушы география саласында өз бетінше
білім алуы үшін оқушының қызығушылығы мен танымдық қабілетін арттыруға
міндетті. Географиялық білімділік қазіргі танда адамның өзіндегі
географиялық білімдер ғана емес, ол білімдердің қажеттілігі және оны ары
қарай дамыта алуда болып отыр.
Географиялық білімдерге деген қызығушылық пен қажеттілік ол оқушыларда
мектептегі географияның негіздерін үйренуден бастау алады. Бірақ
білімдердің белгілі бір деңгейін меңгеру – бұл ақыл-ойды дамытудағы
жетістік деп айта алмаймыз. Ақыл-ой дамуы тек географиялық білімдерді
алудың нәтижесі ғана емес. Ол белгілі бір оқыту матералын және оқушының
танымдық әрекетін қалыптастыруға, белсеңділігінің артуына , оқылатын
материалға деген ерекше көзқарастың пайда болуына бағыттарған тұрақты,
арнайыжұмыстар жүйесі болып табылады.
Оқушының танымдық қызығушылығын және олардың географиялық білімдерді өз
бетінше ала алуы, оқушылардың ақыл-ойын дамыту, ары қарай географиялық
тұрғыдан өзін-өзі қалыптастыруға жол ашу географияны оқытудың екінші
міндеті.
Оқушылырды тәрбиелеу оларға географиялық білім беру және ойлау кезіне
беріледі. Бірақ білім беру өз бетінше тәрбиелік нәтиже бере алмайды, себебі
географиялық білім тәрбие беру жағынан алғанда соңшалықты маңызды емес.
Тәрбие беруде үлкен маңызға ие болатын оқу процесін ұйымдастыру болып
табылады. Ол мұғалімнің оқушымен жеке тәрбиелік жұмыстар жүргізуіне жағда
жасауы қажет.
Оқушыларға географиялық білімдер мен дағдыларды беру, ақыл-ойын дамыту
және тәрбие беру біртұтас процесс. Сонымен қатар бұл үш маңызды міндеттер
жеке өз алдына маңызға ие. Бұл үшеуі география курсында және оқу үрдісін
ұымдастыруда ескерілуі керек[2].
Оқыту мақсатын анықтау – бұл оқу пәнінің әдістемесі мен дидактикасының
басты мәселелерінің бірі. Бұл шешімге көбінесе мектеп географиясының
құрылымы мен оның құрамы, жалпы бағыты мен оқыту әдістемесі байланысты
болады. Оқыту әдістері – мұғалім мен оқушылар арасындағы оқу-тәрбие
жұмыстарының ынтымақтастығы, жұмыс істеу тәсілдері ақылы білімді, ікерлікті
және дағдыны игеруі, оқушылардың дүниетанымые қалыптасып, қабілетерінің
дамуы, мұғалімнің мақсатқа жетудегі саналы түрде қолданатын ең басты
әдісінің бірі. Мақсатқа жетуде мұғалімнің тек қана өз пәнің жетік білуі
ғана емес, шеберлігі, сабақ үрдісін тиімді ұйымдастыра білуі, оқушының
даярлығына талап қоя білуі, пәнге деген қызығушылығын арттыру – мұғалім мен
оқушы арасындағы педагогикалық ынтымақтастыққа әкеледі және мұғалім
жұмысының жемісі ретінде сипатталады.
Мектеп білім беруде көптеген мәселелер шешімін табу керек:
-табиғат, адам, қоғам, әлеуметтік орта, туралы білімді қалыптастыру;
-диалектикалық-материалистік көзқарасты тәрбиелеу;
-адамды жан-жақты даярлау, дамыту міндеттерін жинақты шешу;
-жастарды өмірге, еңбекке даярлау.
Жалпы географиялық білім беруде ортаның – адам, қоғам, табиғат, ноосфера
болуы қажет. Ноосфера грек сөзі, ноос-ақыл, сфера-шар, адамның тіршілік
ортасы мен табиғаттың арасындағы байланыстың дұрыс қалыптасуы. Тұлғаның жан-
жақты дамуын қалыптастыру міндеттері білім мазмұнындағы тұтас бейнелеу
критерийі. Бұл критерийді пайдалану үшін жүйелі-құрылым талдау әдістері
қолданылады. Осы әдістердің негізінде оқу бағдарламасында көрсетілген
барлық негізгі теориялар, заңдар, ұғымдар ғылымның осы саласы жөніңде
түсінік береді, ғылым өндірісте, қоғам мен мәдени өмірде қолданылады,
оқушылардың дағдысын, танымдық ынтасын, ақыл-ойын дамытуды қамтамасыз
ететін іс-әрекеттерінің негізгі түрлері пайдаланылады.
География пәні мұғалімі географияны оқытуда толық және әрбір курстың
мақсатын білуі керек, ол жеке тақырыптар мен сабақтарды оқытудың мақсатын
дұрыс анықтауға көмектеседі. Географияны оқытудың мақсатын анықтау қазіргі
кезедегі мектептегі басты оқыту мен тәрбие басталады.
Оқушыларға географиялық білім берудің жалпы мақсаты – жан-жақты дамыған
және белсеңді тұлғаның қалыптасуы, тәртіп нормалары, бұл оқу тәрбиелік
процесс барысында қалыптасады және өсіп келе жатқан ұрпақты белсеңді
іскерлікке және тез қарқынмен дамып келе жатқан әлемдік білімге дайындайды.
Жалпылай алғанда, бұл пәннің мақсаты тұлғаның қалыптасуына бағытталуы
қажет, географиялық кеңістіктегі жер планетасын дұрыс түсіне білуі және осы
кеңістікте дұрыс бейімделуге, оның даму тенденцияларын болжау мүмкіншілігі
қалыптасуы шарт.
Географияны оқытудың мақсатының кеңдігі мен көп түрлілігі бойынша
мектептегі басқа да оқу пәндерінің ішінде алдыңғы орынды алады, себебі оның
қарайтын сферасына жаратылыстану және қоғамдық обьектілер мен құбылыстар
кіреді. Географияны оқытудың мақсатын қарастырғанда түсінікті болу үшін
білім берудің үш мақсатын біріктіреміз.
Білімділік мақсаты:
1) Оқушыларға физикалық және экономиалық география, картография
негіздері және басқа да географиялық ғылымдар туралы білім беру;
табиғатты қорғау және табиғатты тиімді пайдалану негізінде
жаратылыстану ғылымдары мен техникалық-экономикалық ғылмдарды ашып
көрсету, өндіріске қоғамдық өмірге белсеңді қатысу үшін және бос
уақытты өткізу кезінде қажет;
2) Оқушыларға техникалық, экономикалық, экологиялық білім беруге
дағдылану;
3) Іргелі ғылымдардың ішінде физикалық және экономикалық географияның
рөлін ашып көрсету.
4) Физикалық география және экономикалық географияның нысандары мен
құбылыстарын оқушыларға мүмкін болатын зерттеу әдістерімен
түсіндіру;
5) Оқушыларға геогрфиялық мәдениет, сауаттылық қалыптастыру, картаны,
анықтаманы пайдалануды, кезеңдік баспасөз материалдарын оқығанда
географиялық білімді пайдалануды үйрету, географи саласындағы және онымен
байланысты ғылымдарда оқушылардың өз бетімен білім алуға дайындау.
Тәрбиелік мақсаты:
1) Оқушыларда табиғатқа, шаруашылыққа, табиғат пен қоғамның өзара
байанысқа деген диалектикалық-материалдық көзқарас қалыптастыру;
2) Оқушылардың өнегелі, әдепті болып тәрбиеленуіне ат салысу,
оқушылардың ұлттық, отан сүйгіштік сезімдерін қалыптастыру;
3) Оқушыларды қазіргі өндірістің күрделі жүесінде бағдар жасауға
үйрету арқылы еңбек тәрбиесіне және кәсіби бағдарға үлес қосу,
өмңрлік жол тандауға көмектесу;
4) Оқушылардың туған өлкедегіжәне еліміздегі экономикалық дамудағы
жетістіктерге қызығушылықтарын ояту және отанына деген
сүйіспеншілігін арттыру;
5) Табиғатты қорғау жер-суды сақтау сияқты экологиялық тәрбие
беру.
Қоғам дамуының белгілі бір сатысында педагогиалық, философиялық ой-
пікірлер пайда болып, қалыптаса бастады. Тәрбие беру масатын анықтау ең
басты мәселеге айналды. Осыған орай, оқушыларға білім мен тәрбие берудің
негізгі жолдары белгіленеді, тәрбиелік іс-әрекетінің мазмұны анықталды,
білім беру мен әдістері қалыптастырылады. Философия, социология, этика
ілімдерімен қаруланған педагогика ғылымы адамды барлық жағынан дамытып,
жарасымды етіп тәрбиелеуде өз алдына айқын мақсат етіп койды. Педагогика
ғылымы тәрбиенің мақсаты жеке адамды жан-жағынан дамыту, әділетті қоғамды
өз қолымен құратын және оны қорғай алатын етіп тәрбиелеу.
К. Д. Ушинский білім мен тәрбиенің қажетті, ұнамды және қызықты түрлері
тралы жаза отырып, ұлтқа алдымен қажетті білім мен тәрбие берілуі тиі
екендігін баса айтады. Ұлтқа қажетті білім мен тәрбиені бойына толық
сіңірген ұрпақ қана ұнамды, қызықты тәрбие мен білімді меңгеруге
ұмтылуға тиіс екендігін екертеді.
Ұстаз шәкірттің ақылшысы, жолбасшысы, көмекшісі, қамқоршысы, жәрдемшісі
болуы тиіс. Педагогикалық қызмет пен әміршілдік әдіс ешуақытта да өзара
сыйымды бола алмайды. Әмір беру педагогикалық ұжымның моральдік-
психологиялық ахуалын бүлдіріп, берекесін кетіреді. Салауатты білім мен
дұрыс тәрбие берудің жолына кедергі жасайды. Тек ізгілікті гуманстік және
демократиялық нұсқада ұйымдастырған оқу-тәрбие үрдісі ғана оңды нәтижеге
жеткізбек.
Дамытушылық мақсат:
1) Географилық білімге және мәселелерге деген танымдық қызығушылықты
ояту;
2) Оқушылардың бақылау, елестету, есте сақтау, ойлау, сөйлеу сияқты
қабілеттерін дамытуға үлес қосу;
3) Оқушыларды қолдарынан келетін географиялық мәселелерді шешуге
үйрету, кең мағынада ойлай білуге дағдыландыру;
4) Басқа пәндермен байланысты дамыту. Пәнаралық оқушылардың
дүниетанымын дамытуға, білім-білік дағдыларын жетілдіруге көп
көмек болады.
Егер географиялық білімнің маңызы жоғары ғылыми деңгейде, қазіргі
географиялық білімнің талабына сай өмірмен тығыз байланысты болып,
экологиялық, экономикалық саяси білімдерді қамти отырып, сипатталса ғана
оқудың мақсатына жеткені болып табылады. Сонымен, оқудың мақсатын анықтау
оқу құралдарын және оқу бағдарламаларын жасауға және географияны оқытудың
үрдісін ұйымдастыруға тікелей байланысты[3].
1.2 География кабинетін жабдықтауға қойылатын талаптар.
Мектептегі география кабинеті дегеніміз - бұл арнайы және ұтымды
орналастырылған оқыту құралдары, жиһаздар және құрал-саймандардың
жиынтығымен қамтамасыз етілген тиімді оқыту нысаны. География кабинетінің
ерекшелігі – сынып жағдайында қолдануға болатын арнайы оқу-құралдарының
болуы. География кабинетінің жабдықталуы мектептің жалпы қоятын талаптарына
сай болуы керек. Кабинет оқушылардың географиялық білімге деген құштарлығы
мен талпынысын арттыратындай етіп жабдықталғаны дұрыс.
Көптеген қалалық, аудандық, облыстық семинарлар, конференциялар да
осындай кабинеттерде өткізіледі. Бұрын жаңадан келген мұғалім бос кабинетке
келетін болса, ал қазір керісінше түрлі құралдар мен күнтізбелік жоспарлар
сақталған кабинетке кіреді.
Әбден жабдықталған географиялық кабинет мұғалімге тақырыптық жоспармен
айналысуға мүмкіндік береді. Бұл жоспарды жасаудағы мұғалімнің мақсаты –
мұғалім мен оқушылардың күшін, уақытты үнемдеу болып табылады.
География кабинетінің жабдықтау – қиын әрі еңбекті көп қажет ететін
процесс. Ондағы оқу құралдары білім және тәрбие беруде үлкен маңызға ие.
Географияны оқытуда оқу құрал-жадықтары білім берудің жан-жақтылығы мен
нәтижелілігін қамтамасыз етеді. Бұл білім алушыларға маңызды білім көзі
болып саналады. Сонымен қатар оқу құралдары білім беру процесін басқару
тетігіне айналады.
1970 жылдан бастап мектептерге кабинеттік жүйе енгізілді. Кабинеттік
жүйенің ерекшелігіне әр кабинеттің белгілі бір пәнге сай жабдықталуы және
кез келген сынып оқушыларының сол пәнге лайықты кабинетте сабақ оқуы
жатады.
География кабинетін география пәнінен тиянақты білім алуға көп себебін
тигізетін бөлме деуге болады. Кабинеттің ерекшелігі пәнге қажетті оқу
құралдарын, карталарды қажет жағдайда бір жерден толығымен табуға
болатындығында. Мысалы, 6-сыныпта оқытылатын Физикалық географияға
байланысты Дүние жүзінің карталары, топографиялық карталардың болуы,
планеталарға байланысты планеталар суретінің және олар туралы мағлұматтың
болуы, аэроғарыштық түсірілімдердің болуы, т.б, жер қабықтарына байланысты
атмосфера, литосфера, гидросферараның сурет-схемалары, т.б көрнекіліктердің
болуы. Материктер мен мұхиттардың тақырыптық карталары, Қазақстанның
физикалық және экономикалық географиясының тақырыптық карталары, Дүние
жүзінің шаруашылығына байланысты тақырыптық карталарды тек қана география
кабинетінен табуға, алып пайдалануға болады.
Сонымен қатар география кабинетінде түрлі техникалық, ауа райын
бақылайтын құралдарды ұстап, олармен жұмыс жасауды үйренуге болады.
Өлкетануға байланысты ұйымдастырылатын өлкетану бұрышынан көптеген
материалдарды көріп, білуге болады. Атап айтсақ, жергілікті жердің табиғат
зонасындағы топырақ, өсімдік, жануар дүниесімен, минерал, дәрілік
өсімдіктермен танысуға болады.
География кабинетінде таратылатын дидактикалық материалдар, экрандық
құралдармен көрсетілетін заттар арнаулы қорапшада белгілі бір жүйемен
жинақталуы керек.
Өлкетану материалдары өлкетану бұрышында тұрғаны дұрыс. Кабинетте ауа
райын анықтайтын түрлі құралдар таза және сынбаған, жұмыс жасайтындай болуы
керек. Жарық беретін лампалардың қажетті деңгейде болуы да оқушының көзін
ауыртпауға, жұмыс жасау барысындағы көңіл-күйіне әсер етеді. Кабинетті таза
ұстауды да жолға қою керек.
География кабинеті бұл оқушыларға білім беруге қажетті оқу құралдары
жеткілікті деңгейде қамтылатын, оларды сабақта, сабақтан тыс уақытта
қолданатын бөлме болатындықтан, мектептегі оқыту тәжірибелері география
кабинетінің оқушыларға берілетін білім деңгейін жоғарылатудағы мәні зор
екені көптеген жылдардан бері дәлелденіп келеді. География кабинетін
жабдықтау мектеп кабинеттеріне қойылатын жалпы талапқа сай болғаны жөн.
Сонымен қатар жергілікті жердің ауыл шаруашылығы мен өндіріс негіздері
туралы мағлұмат алып, қоғамдық пайдалы жұмыстар жасауға үйренуге болады.
География кабинетінде география пәндерін өтуден басқа, географияға
байланысты сыныптан тыс жұмыстар жүргізіледі. Яғни бала қызығатындай
сыныптан тыс оқу, конференциялар, түрлі сайыстар өткізіп, географияға
қажетті түрлі оқу құралдарын жасап үйренуге болады. Бұлар оқушының білімін
тереңдетуге, ойлау қабілетін дамытуға, өзіндік, даралық талабын, іскерлік
пен шеберлігін шыңдауға, жақсы дағдыларды қалыптастыруға көмектеседі.
География кабинетінде оқылатын сабақтар мен жүргізілетін практика жүзіндегі
жұмыстардың оқушылардың жан-жақты білім алудағы, ойлау қабілетін
дамытудағы, іскерлік-шеберлігін қалыптастырудағы мәні өте зор. Кабинетте
өткен сабақтан алынған оқушылардың білімдері әрі қарай оны жалғастыруға
және қоғамдық еңбектерге араласуға көп себін тигізетін.
География кабинетінде жүргізілетін жұмыстар сонымен қатар балаларды
өмірге деген дұрыс көзқарас қалыптастыруға көмектеседі. Кабинетте балалар
өздерінің географиялық ұғымдарының қорын байытады, кітаптар арқылы білім
алуымен қатар, күнделікті картадан көріп, мұғалімнен дер кезінде бағыт-
бағдар алып, соңғы жаңалықтармен хабардар болуға үйренеді. Осының барлығы
оларды жоғары сыныптарды география курсын толық меңгеруге әзірлейді.
География кабинетінде болуга тиісті заттар — типтік бағдарламадагы
көрсетілген географияны оқыту құралдарының кешені, қогамдық-саяси
анықтамалар, ғылыми, әдістемелік, өлкетану әдебиеттері, қажетті техникалық
құралдар, түрлі түсірілімдер мен бақылаулар жүргізуге қажетті құралдар,
стендте көрсетілетін соңғы жаңалықтар, қосымша әдебиеттер тізімі берілген
картотека, оқушылар орындаған жақсы баяндама, рефераттар, буклеттер,оқыту
ұүралдарын жасайтын, жөндейтін жабдықтар, топ серуенге қажетті заттар,
интерактивті тақта, компьютер т. б (1-сурет).
1 сурет. География кабинетінің нұсқасы
1. Оқушы үстелі. 2. Оқушы орындығы. 3. Мұғалімнің арнайы үстелі. 4.
Мұғалімнің орындығы. 5. Теледидар. 6. Техникалық құралдарға арналған
орын. 7. Проекторға арналған орын.8. Сынып тақтасы. 9. Жиналмалы
экран. 10. Карталарға арналған кронштейндер. 11. Сурет коюға арналған
орындар. 12. Секциялық шкаф. 13. Терезе және метеоүйшік.
География кабинетін дұрыс жабдықтаудың маңызы – түрлі атлас, картина,
карта т.б. құрал-жабдықтарды сақтауда, әртүрлі қабырға карталарын іліп
қойып салыстыруда, географияға қажетті түрлі құрал-жабдықтарды
мүмкіндігінше жинап, қажет кезде ала қоюда, географияға байланысты сыныптан
тыс жұмыстарды жүргізуде, үйірме жұмыстарын және өлкетану бұрышын
ұйымдастыруда болып табылады.
Оқу кабинетінде тек қана оқу-тәрбиелік сыныптан сабақтар ғана өтпей емес
сонымен қатар түрлі географиялық әдістемелік жұмыстар өтеді[4].
Жалпыға білім беретін орта мектептерде география кабинетінің қажеттігін
және оның тиянақты білім берудегі маңызын белгілі ғалым-географтар А. А.
Борзова, Э. Ю. Перри, В. П. Буданова, Н. Н. Баранский, В. А. Коринская,
т.б. өз еңбектерінде көрсеткен.
География кабинеті (2, 3-сурет) әдетте талапқа сай жабдықталуы керек.
География кабинетіне мектептің бір бөлмесі бөлінеді. Кез келген кабинетте
көлеміне, терезесінің санына қарамай мұғалімнің жұмыс орны, оқушының жұмыс
орны және оқу құралдарын сақтайтын орын (шынылы орын) болуы керек.
Алдыңғы қабырғаның ортасына тақта ілінеді, ұзындығы 2-2,5 м. Жоғары
жағына карта, картина ілетін шеге болады немесе тақтаның жиегі, кейде тақта
толығымен магниттелген болады. Тақтадағы жақсы көрінуі үшін тақтаның
жоғарғы 2 жағында жарық болуы тиісті. Тақтаның жоғары жағына географияға
байланысты нақыл сөздерді немесе мақал-мәтелдерді жазып, іліп қоюға болады.
Тақтаның алдында ұзындығы 2 метр шамасында мұғалімнің столы тұрады.
Столдың шетіне розетка орнатылады, теллуриді тоққа қосу үшін немесе
эпидиаскоп, графопроектор, компьютер, интерактивті тақта, т.б. техникалық
құралдармен жұмыс жасау үшін. Басқа қабырғаға саяхатшылар портреті мен
саяхатшылардың жүрген жолдары, ашқан жерлері көрсетілген схемалы
карталарды іліп қоюға болады. Мысалы: Қазақстан жерін зерттеген саяхатшылар
Ш.Уәлиханов, Тянь-Шаньский т.б. туралы.
География кабинетінің терезесінде ашылып, жабылатын перде болуы керек,
кинофильм т.б. көрсету үшін. Артқы қабырғада шкафтар, сөрелер тұрады.
Олaрдың іщінде географияға қажетті карта, атластар тәртіппен қойылады
немесе ілінеді, бірден табылатындай етіп тізімі жазылады. Сонымен қатар
әдістемелік кітаптар, оқулықтар, түрлі атлас, журналдар және басқа да
керекті құралдар болуы керек.
Жалпы география кабинетінде болуға тиісті жабдықтар: түрлі тақырыптық
карталар, атластар, картиналар, табиғат жөнінде, түрлі елдер жөнінде
альбомдар, буклеттер, глобустар, теллурий, тау жыныстарының коллекциялары,
гербарилер, тыңайтқыштар мен тау жыныстары салынган пробиркалар, компас,
мензула, нивелир, рулетка, анероид барометрі, термометр, Август
психрометрі, жауын-шашын өлшегіш, қар өлшегіш, эпидиаскоп, кодоскоп,
диапроектор, мультимедиялық проектор, экскурсияга қажетті лупа, тор,
балға, фанера, картон, т.б.
Осы аталған жабдықтарды қоятын жиһаз, сақтайтын орын болып, тазалық,
қауіпсіздік шаралары ескерілген жағдайда кабинетте өтілетін сабақтың жоғары
деңгейде болуына мүмкіндік туады.
2 сурет. География кабинеті, алдыңғы көрінісі
Оқу құралдары мен жабдықтары география кабинетінде бөлімдерге бөлініп
сақталады.
Жабдықтарды сақтауға секциялық шкафтар өте ыңғайлы болып табылады. Ол
кабинеттің артқы жағында болады. Осы секциялық шкафта үлкен алмалы салмалы
полкалары болады. Өйткені, география пәнінде құралдар өте болып келеді. Бұл
шкафтар үш қабатқа бөлінген он екі секцияға есептелінген (2-сурет). Ол
шкафтың ішінде керекті құралдардың ретімен орналасуын қадағалау керек.
Біртекті құралдарды шкафтың бір бөлігінде ғана орналастырған дұрыс.
Оның ұзындығы 5760 мм, биіктігі 2800 мм болса, ені 400 мм шамасында
болады.
Пән аралық байланыс кабинетті біріктіруді ұйымдастырғанда өте тиімді.
Мысалы, биология пәнінің география пәнімен қосылуын, географиялық қабықты
оқығанда территорияның табиғат комплекстерін, табиғат ресурстарын тиімді
пайдалануын оқитындықтарымен түсіндіруге болады. Бірақ бұл екі пәнді оқыту
үшін қолданылатын құрал – жабдықтар саны, кабинетке сыймайтындығы
дәлелденген[5].
Өйткені, бір ғана биология пәнінің өзіне қолданатын құралдардың саны 450-
ден асады екен. Оның жартысынан көбі ауқымды жабдықтар болып келеді.Осыған
байланысты география пәнін биология пәнімен біріктіру өте тиімсіз.
Бұған қарағанда география пәнінің кабинетін тарихпен біріктірген
тиімді.Оның бірнеше себебі бар:
Біріншіден, география мен тарихтың арасында жүйелі пән аралық байланыс
мүмкін, әсіресе экономикалық географияны оқығанда.
3 сурет. География кабинетінің артқы көрінісі және секциялық шкаф
Екіншіден, кейбір құралдарды сақтау мысалы, карталар, суреттер мен
таблицаларға арналған жәшіктерді ортақ қолдануға болады.
Үшіншіден, осы айтылған құрал – жабдықтарды кішкене ауданды жерге
сйыдыруға болады.
География кабинетінің санитарлы – гигиеналық талаптары. Мұғалімдер мен
оқушылардың жұмыс істеу қабілеттілігі, көбінесе жұмыс істеу үшін кабинетте
жасалған жағдайға байланысты болады[6].
Осындай жағдай туғызатын ең маңызды факторлардың бірі –микроклимат. Ең
ыңғайлы температура (t) көрсеткіші +16, +18 °С ылғалдылық 30-60 % ауа
қозғалысының жылдамдығы 0,2-0,4 мс болуы керек.Осы шарттарды орындай келе
ауа тазалығының гигиеналық нормаларын сақтау керек.Бөлмедегі көмірсу
тотығының құрамы 0.06 % - тен аспауға тиіс, ал шаң – 2-10 мгм.
Кабинетте температура, қысым және ауа ылғалдылығын өлшейтін құрал
болғаны дұрыс. Дұрыс және жеткілікті түрде кабинетті жабдықтау оқушылардың
белсенді жұмыс қабілеттілігінің негізі болу керек.
Санитарлық талаптарға қабырға түсінің шағылысу коэффициенті 50 - 60 %
-тен аспайтындай түстерді таңдаған жөн. Санитарлық талаптарға сәйкес,
кабинетті электрмен қамтамасыз ету бірге жүруі керек. Кабинетті
жабдықтандыру оның бояу түсіне байланысты болады. Кабинеттің төбесі үшін
шағылысу коэффиценті 70 %, еден үшін ъ-25 % , ал тақта үшін – 10-15 % болуы
шарт.
Түстерді жақсы таңдау жарықтандыру сапасын ғана жоғарылатпайды, сол
сияқты қабылдау қабілетін жоғарылатады, көрудің және нервтің шаршауын
төмендетеді, жақсы көңіл-күй туғызады. Ал шамадан тыс қатты бояулар
оқушылар ойын бөліп, керісінше реакция туғызады. Сол сияқты шамадан тыс
ашық түстерді де пайдалануға болмайды. Сонымен қатар кабинеттің
географиялық орналасуын, терезелерінің қай жақ шетте тұрғандығын ескеруді
ұмытпау керек.
Бөлме қабырғаларының оңтүстікке қараған жағы суық түстермен, яғни –ашық
көк, ашық жасыл, ал солтүстікке қараған жағы жылы түстермен – ашық қоңыр,
қызыл – сары боялуы керек. Есіктері де осы түспен, бірақ сәл қою түспен
боялады.Терезе рамалары – ақ түспен боялады. Едендері паркетпен немесе
пластикамен жабылды. Ал ағаш едендер қабырға түсімен сәйкес келетін түспен
боялады.
Кабинеті жабдықтағанда ең маңызды мәселелердің бірі –үнемдеу. Сондықтан
да кабинет құру барысында арзан, төзімді және ұзақ мерзімге төзімді
материалдар алу керек.
1.3 Географияны оқытуда пайдаланылатын оқу құрал-жабдықтарын
классификациялау
Оқыту құралдары - мұғалімге оқытуда көмектесетін аспаптар мен түп
деректер, яғни оқушылардың танымдық іс-әрекетін ұйымдастыруға
көмектесетіндердің бәрі. Оқыту құралдарына мұғалімнің сөзі, оқулықтар, оқу
құралдары, кітаптар, анықтамалық әдебиет, оқу жабдығы мен көрнекі құралдар,
оқу киносы, радио, дыбыс таспасы, теледидар, т.б. техникалық құралдар,
бағдарламалық оқытудың арнаулы құралдары - бағдарламалық оқулықтар, оқу
құралы, үйрететін машиналар жатады. Оқу үдерісі барысында көптеген оқыту
құралы қолданылады. Байқағанымыздай, олардың кейбіреулері әр түрлі
материалдық объектілерде көрініс тауып, өте тамаша деңгейде қолданылса,
көрнекі құралдары секілді басқа материалдық құралдар да оқыту үдерісінің
тиімділігін арттыруға едәуір үлес қосады. Тақырыптық жоспар тек қана
бағдарлама бөлімдері мен ашылған тақырыптарды ғана қарастырмайды. Ол
сонымен қатар жұмыс істеу әдістері, оқу құралдарын пайдалану, оның өмірмен
байланысты, оқушылардың белсенділігінің дамуын, олардың өз бетінше жұмыс
істеуге және де пән аралық байланысты да қарастырады. Мұндай жоспарларды
жасау өте қиын. Бірақ бұл мұғалімнің әдістемелік шеберлігін және осы
әдістерді сабақтарда пайдалана білуін көрсетеді. Оқытушының дәстүрлі
оқытудағы рөлі мен оқыту құралдарына қатысты рөлінің бір-бірінен
айырмашылығы әдістемеде оқыту құралдарын таңдаудың едәуір дәрежеде
педагогтың жеке тұлғасының ерешеліктерімен анықталатындығына негізделеді.
Яғни, сол мұғалімнің өзі оқу материалын баяндауда оқыту құралдарын
жеткізіп, кеңінен түрлендіре алады. Ал, оқу үдерісіне әр
түрлі оқытушылар қатысатын болса, онда бір тақырыпты баяндауда оқыту
құралдарының ауқымы мен аясы бірден ұлғаяды. Сабақта технологиялық оқыту
құралдарын қолданғанда күрделірек жағдай орын алуы мүмкін. Мысалы, мұғалім
жаңа материалды ұсыну үшін оқытуға арналған бейнефильмді, қабілеттерді
шыңдау үшін оқу құралынан алынған жаттығуларды, ал меңгерілген материалды
тексеру үшін компьютерлік тестілеуді, осылайша жалпы үш түрлі оқыту
құралын пайдаланады.
Географиялық білім мазмұнының жетілдірумен және тәрбиелеу жұмысына
талаптардың күшеюімен байланысты географияны оқыту құралдарының рөлі мен
маңызы артуда. Қазірі танда оқыту құралдарын география пәнінің кез-келген
сабағында қолдануға болады. Оқу үдерісі барысында көптеген оқыту құралы
қолданылады. Байқағанымыздай, олардың кейбіреулері әр түрлі материалдық
объектілерде көрініс тауып, өте тамаша деңгейде қолданылса; көрнекі
құралдары секілді басқа материалдық құралдар да оқыту үдерісінің
тиімділігін арттыруға едәуір үлес қосады.
Оқыту құралдарының басым көпшілігі оқытудың тек кейбір кезеңдерінде ғана
қолданыла алады. Мысалы, бейнефильм оқу материалын баяу әрі көрнекі түрде
жеткізгенімен, оқу материалын игеру сапасын тексеруге көмектесе алмайды.
Сондықтан, біз көбіне бір емес, бірнеше оқыту құралдарын пайдаланамыз.
Мұндай жағдайда біз оқыту құралдарының жүйесімен жұмыс істейміз. Жүйеде
оқыту құралдарының әрқайсысы өзіне тән белгілі бір кезеңде (білім беруде,
қабілеттерді шыңдауда, меңгеру сапасын тексеруде) жетекші немесе негіз
болып табылады.
Географияны оқыту құралдарына карта, глобус, оқулық, сурет картиналар
және оларды көрсететін техникалық құралдар жатады (4-сурет).
4 сурет. Географияны оқыту құралдары
Көрнекi құралдар немесе оқыту құралдары (немесе бiлiм беру көздерi)
табиғат пен қоғам туралы ғылыми бiлiмнiң қалыптасуына, оқыту мен
тәрбиелеудiң негiзгi мақсатын жетiлдiруге керек. Көрнекi құралдардың
негiзгi бiр функциясы - бiлiм меңгеруi барысында оларды көрсете алу. Бұлар
әсiресе, оқушылар физикалық және экономикалық география курсын оқыған
кезде, көптеген обьектi мен құбылыстарды шын түрiнде көре алмаған жағдайда,
маңызды болып келедi. Сонымен қатар, табиғатта кездесетiн заттарда кейде
көзге көрiнбейтiн нақты көрсеткiштердi байқау қиынға түседi, сол кезде
оларды сызбалар, схемалар, модельдер т. б. арқылы көрсетуге болады. Көрнекi
құралдар бiлiмнiң негiзгi көзi болып келедi, олармен жұмыс iстеу барысында
оқушылардың бiлу қабiлеттерi, ойлары, тiлдерi дамиды, және көрнекi құралдар
арқылы олар ғылыми зерттеу лердiң қарапайым түрлерiн және т.б.
бiлiктiлiктерiн игередi. Көрнекi құралдар географияны оқыту мақсаты, маңызы
және әдiстемесiне қазiргi қойылатын талаптармен байланысты. Олар мұғалiм
мен оқушылардың жұмыс iстеу ерекшелiктерiмен сәйкес келу керек, сонымен
қатар бiлiм мен бiлiктiлiктердiң жақсы игеруiне және дағдыларының жетілуіне
көмектесу керек[7].
Көрнекi құралдарды дұрыс пайдалану үшiн, оларды жүйелеген дұрыс.
Жүйелеудiң негiзi болып географиялық обьектiлер мен құбылыстардың бейнелерi
алынады, себебi географияның оқу пәнi болып нақты заттар мен құбылыстар
саналады. Сонымен, барлық көрнекi құрал дарды 4 топқа бөлуге болады.
1. Табиғи объектiлер:
а) оқу барысында танысатын табиғи және шаруашылық объектiлер
(коллекциялар, гербарийлер, т.б.);
б) экскурсияда танысатын табиғи объектiлер және табиғи ортадағы
шаруашылық өндiрiстiң өнiмдерi.
2. Табиғи географиялық объектi мен құбылыстарының суреттелуi:
а) көлемдi модельдер, шаруашылық объектiлер, т.б;
б) қабырғаға iлiнетiн иллюстративтi құралдар (суреттер, фотосуреттер,
портреттер, кинофильмдер т.б.);
3. Заттар мен құбылыстардың шартты құралдар арқылы суреттелуi
(сөздер, белгiлер, сандар);
а) вербальдi (оқулықтар,жұмыс дәптерлерi, мәтiндi кестелер, т.б.);
б) картографиялық құралдар ( iлiнетiн карталар, атластар, кесте карта,
карто-схемалар, т.б.);
в) графикалық-статистикалық құралдар, графиктер, диаграммалар, кестелер.
4. Табиғаттағы құбылыстарды елестетуге арналған заттар:
а) аймақтағы өлшеу жұмыстарын жүргiзу үшiн арналған құралдар;
б) табиғаттағы құбылыстардың көлемдi және сапалы көрсеткiштерiн
анықтау үшiн құралдар;
в) картометриялық жұмыстарға арналған құралда;
г) жердiң жылдық және бiр күндiк қозғалысын анықтайтын құралдар;
“Физикалық география”, “Дүниетану” курсынан географияның жүйелі
курстарына логикалы түрде көшуді іске асырып, оларға негіз болып табылады.
Бұл курстың негізгі мақсаты - оқушыларға география ғылымы, жер планетасы,
оның табиғаты және халқы, географиялық карта туралы бастапқы түсініктерді
және алғашқы географиялық білім мен біліктерді беру.
Физикалық географияның бағдарламасы мен оқулығында оқушының жеке-дара
мүмкіндігін ескеру мақсатында білім мазмұны меңгерудің міндетті және
мүмкіндік деңгейлері қарастырылған. Оқулықтағы берілген міндетті деңгей
барлық оқушының қабілеті мен қызығушылығын ескере отырып, жоғары білім
мазмұнын меңгеруге жағдай жасайды. Физикалық және экономикалық географияның
бұйымдарының өзінің ерекшеліктері болады. Сондықтан география оқу
құралдарының жүйесі тағыда екі бөлімге бөлінеді. (5-сурет.). Ал олар
мектептегі географияның негізгі курстарына байланысты бөлінеді[8].
Физикалық география курсы бойынша оқу құрал-жабдықтар тобына табиғи
объектілер жатады. Табиғи объектілердің тізімі төмендегідей:
Табиғи обьектілер:
1. Минералдар мен тау жыныстарының коллекциялары;
2. Пайдалы қазбалардың коллекциялары;
3. Мәдени өсімдіктердің гербарийлері;
4. “Мұнай және оның өнімдері және оны қайта өңдеу” кол-лекциялары;
5. Өндіріс шикізаттарының коллекциялары;
6. “Жүн және оның өнімдері және оны қайта өңдеу” коллек-циялары;
Модельдер:
1. Құрлық формаларының макеттері;
2. Таулардың модельдері;
3. Саяси глобус;
5 сурет. Географиялық оқу құралдарының жүйесі
4. Жердің физикалық құрылысы.
Құралдар:
1. Аномометр;
2. Барометр – анероид Бр-52;
3. Метеоролигялық үйшік;
4. Гигрометр МВ-1;
5. Гномон;
6. Жауын-шашын өлшегіш (осодкамер);
7. Психрометр ПБ-1;
8. Қар өлшегіш;
9. Термометр;
10. Флюгер;
11. Теллурии;
12. Адрянов компосы;
13. Курвиметр;
14. Мензула;
15. Нивилир;
16. Теодолит;
17. Кипрегель;
18. Рулетка және т.б.
Картиналар, портреттер:
1. Африка, Австралия, Антарктида, Евразия материктерінің картиналары;
2. Саяхатшылардың картиналары
Карталар:
1. Дүниежүзінің карталары;
2. Географиялық белдеулер және табиғат зоналары;
3. Климаттық белдеулер және облыстар;
4. Саяси карта;
5. Халықтың тығыздығы картасы;
6. Топырақ картасы;
7. Жер бетінің құрылыс және ондағы пайдалы қазбалар;
8. Жарты шарлар физикалық картасы;
9. Материктер мен олардың бөліктерінің карталары (физикалық,
климаттық, саяси т.б.);
10. Қазақстанның карталары (экономикалық, физикалық, текто-никалық
т.б.);
Экономикалық география негіздерін оқытуда көрнекі құрал-дардың
алатын орын үлкен. Экономикалық география курсын оқытуда көрнекі
құралдардың қызықты әрі әр түрлі болуы үшін аз жұмыс істелінген
жоқ. Бірақ өмір күн санап жаңа талаптар қойып отырады. Соңғы
үлгідегі көрнекі құралдарың жинағы, білімгерлердің ауқымды
экономикалық – географиялық материалдарды жоғары деңгейде игеруге
ықпал етуі қажет. Қазақстанның және шет елдердің экономикалық
географиясы бойынша қазіргі таңда қолданылатын бағдарламалары, өзіне
аса көңіл бөлгенін қажет етеді. Осы бағдарламаларға енгізілген
бірыңғай және жалпы түсініктер диапазоны өте ауқымдығымен белгілі.
Экономикалық географияны оқыту кезінде енгізілетін түсініктемелер
көлемі жағынан ғана емес, кеңістікке қамту жағынан да ауқымды.
Сонда да бұл курсты оқытуға бөлінетін уақыт, салыстырмалы түрде
мардымсыз. Сондықтан экономикалық география курсында, аса басым
көңіл білімгерлердің танымдық іс-әрекетін көтеруге оқыту материалын
саналы игеруін қамтамасыз етуге, формализммен күресуге, дәйексіз
және жаттанды фактілермен күресуге бөлінеді.
Экономикалық-географиялық материал-өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы,
транспорт бойынша әртүрлі мәліметтерден тұрады. Білім алушылардың
экономикалық географияны оқи отырып, шаруашылықтарды орналастыру
заңдылықтарымен, маңызды өндірістік байланыстармен, өндірістік
процесстердің бірқатар негіздерімен, технологиясымен, ірі жаңа
құрылыстармен танысып, олар туралы хабардар болады.
Экономикалық география курсында көптеген цифрлік деректерді
қолдану қажет, оның ішінде мемлекетіміздің және басқа елдердің халық
шаруашылығы өсіп-өркендеуінің көрсеткіштері. Бұған, экономика-географиялық
түсініктер нақтылығы жоғалатын мәліметтер минимумы (мемлекет ауданы, жалпы
тұрғын саны және ірі қалалардағы халық саны, шаруашылығы дамуы деңгейі
туралы бірқатар деректер және т.б.) енбейді. Цифрлік материалдарды ой
елегінен өткізуде барлық уақытта оның көрнекі интерпретациясы көмек
береді.
Экономикалық география курсы бойынша оқу құрал-жабдықтары
төмендегідей:
Дүниежүзінің карталары:
1. Машина жасау өнеркәсібі;
2. Ауылшаруашылығының карталары;
3. Транспорт;
4. Химия өнеркәсібі;
5. Қара және түсті металлургия;
6. Энергетика;
Дүниежүзінің физикалық карталары:
1.Австралия, Африка, Италия, Канада, Қытай және Монголия, Корей
және Вьетнам, Польша, ГДР, Чехословакия, Румыния, Болгария, Венгрия,
Албания, АҚШ, Франция, Оңтүстік Азия, Оңтүстік-Шығыс Азия, Оңтүстік-
Батыс Азия және Латын Америка елдерінің экономикалық карталары;
2.Қытай және Монголия, Польша, ГДР, Чехословакия, Румыния,
Болгария, Венгрия, Албания, Жапония елдерінің физикалық карталары.
Қазіргі уақытта оқыту құралдарының әлеуметтік сапасын жетілдіру олардың
мазмұнына адамдардың зертеу және жасау әрекеттерінің перспективті бағыты
туралы материалдарды еңгізу арқылы жүзеге асады. Соның бірі – ғылымның және
халық шаруашылығының әрбір облысында жерді космос арқылы меңгеру
мәліметтерін қолданады. Космостан түсірілген материалдардың ерекшеліктері
олар жоғары дәрежеде ақпарат береді, әрі өте әсерлі және жердің табиғи
бейнесін жоғары дәрежеде нақта көрсетеді.
2 Географияны оқытуда оқу-құрал жабдықтарын пайдалану әдістемесі
2.1 Географияны оқытудағы негізгі көрнекі құралдармен жұмыс жасау
әдістемесі
Көрнекілік – педагогикадағы дидактикалық тәсіл. Ол ақпараттың, дәрістің,
үгіт-насихаттың, жарнаманың танымдылығы мен пәрменділігін арттыру жолы,
оқытуда заттар мен құбылыстардың әр қайсысының өзіне тән жаратылыс бітімін,
әр қилы сыр-сипаттарын сезім мүшелері арқылы байқау, қабылдауға баулиды.
Адам қоршаған ортаны, дүниені, құбылыстарды бес сезім мүшесі арқылы
түйсінеді. Оның ішінде ақпаратты ең көп қабылдайтын сезім мүшесі – көру
түйсігі. Адам жадында терең таңбаланатыны да осы көру түйсігі арқылы
қабылданған ақпарлар. Бірақ, түйсік өздігінен құбылыстардың ішкі
байланысын, олардың заңдылығын бейнелей алмайды. Құбылыстардың мәнін адам
санасында ойлау, пайымдау қабілеті ғана бейнелейді. Көрнекіліктің
нәтижесінде қоршаған өмір құбылысын және заттарды салыстыра ойлап, пайымға
салып қабылдау арқылы оқушылардың мәселені түйсіну дәрежесі артады, сана-
сезімі қалыптасады. Сонымен бірге, қабылданған ақпарлар оқу міндеттеріне
байланысты талданып, қорытылады. Көрнекілік құралдары оқушыларға бейнелі
түсінік беру үшін ғана емес, оқушылардың ұғымын қалыптастырумен бірге,
абстрактілі байланыстар мен тәуелділікті түсіндіру үшін қолданылады. Бұл
дидактиканың басты қағидаларының бірі болып саналады. Көрнекілікті чех
педагогі Я.А. Коменский XVII ғасырда енгізді. Одан кейін И.Г. Песталоцци,
А.Дистерверг, орыс К.Д. Ушинский сияқты педагогтар көрнекілікті оқу
пәндерінің мазмұнына бейімдеп (ана тілі, арифметика, табиғаттану, т.б.),
дидактика мен әдістеме жүйесіне лайықтап қалыптастырды. Көрнекіліктің
үлгілерін пайдалануға Ы.Алтынсарин зор көңіл бөліп, “Қазақ жастары ғылым-
өнерді кітап сөзі деп қана қарамай, заттай көзімен көріп, ажырата білуін”
мақсат етіп қойды. Қазіргі оқу жүйесінде жанды-жансыз табиғат объектілерін
байыппен байқаудың, сурет, өрнек, көркемөнер туындыларын, графиктер сияқты
материалдарды заттай пайдаланудың мәні зор. Қазіргі дәуірде ғылым, техника,
көркемөнер салаларында мол дамыған шынайы деректерді, т.б. едәуір күрделі
бейнелеу мүмкіндіктерін пайдалану үшін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... 6
1 Географияны оқытуда оқу-құрал жабдықтарын пайдалану әдістемесінің
ғылыми
негіздері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. 9
1.1Географиялық білім берудің міндеттері мен
мақсат ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.2География кабинетінің жабдықталуына қойылатын
талаптар ... ... ... ... ... 13
1.3Географияны оқытуда пайдаланылатын оқу-құрал жабдықтарын
классификациялау ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...19
2 Географияны оқытуда оқу-құрал жабдықтарын пайдалану әдістемесі ... ..25
2.1Географияны оқытуда көрнекі құралдармен жұмыс жасау әдістемесі ... ...25
2.2Географияны оқытудың негізгі
құрал-жабдықтары ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...33
2.3Географияны оқытудың негізгі құрал-жабдықтарымен жұмыс істеу
әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... 39
3 Географиялық алаң және ондағы оқу-құрал жабдықтармен жұмыс
жасау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..47
3.1Географиялық алаңға жалпы
сипатама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... 47
3.2Географиялық алаңдағы
құрал-жабдықтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .50
3.3География сабағанда құрал-жабдықтармен жұмыс жасау
әдістемесі ... ... .56
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...64
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..67
Кіріспе
Зерттеудің көкейкестілігі. Географияны оқыту процесінде оқу құрал-
жабдықтарын айқын жүйеде орналастыру жағдайы оны тиімді пайдалану,
кабинетті жиһаздармен және көмекші құрал-жабдықтармен жабдықтау географияны
оқытудың негізгі құралдары болып табылады. Оқыту құралдарына - мұғалімге
оқытуда көмектесетін аспаптар мен түп деректер, яғни оқушылардың танымдық
іс-әрекетін ұйымдастыруға көмектесетіндердің бәрі жатады. Географияны
оқытуда оқу құрал-жабдықтары сынып, кабинет жағдайларына сай болуы керек.
Орта мектепте география кабинетінің қажеттігі туралы идеялар және оны оқу
процесінде пайдалану оқымысты географтардың, әдіскерлердің еңбектерінде
көрініс тапты. (А.А.Барзова, А.Ю.Петри, В.П.Буданова, А.С.Баркова,
Н.Н.Баранский т.б.).
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында: Білім беру жүйесінің
басты міндеті - ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен
практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби
шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау; оқытудың жаңа
технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық
ғаламдық коммуникациялық желілерг е шығу - деп білім беру жүйесінің
міндеттерін айқын көрсеткен. Бұл жерде көрсетілген міндеттері шешу
барысында оқу құрал-жабдықтарының орны ерекше болып табылады. Себебі білім
алушыларға сапалы білім беріп қана қоймай, оларды кәсіби түрде шындау оқыту
құрал-жабдықтарының көмегінсіз жүрмейді [1].
Оқу үдерісі барысында көптеген оқыту құралы қолданылады.
Байқағанымыздай, олардың кейбіреулері әр түрлі материалдық объектілерде
көрініс тауып, өте тамаша деңгейде қолданылса; көрнекі құралдары секілді
басқа материалдық құралдар да оқыту үдерісінің тиімділігін арттыруға едәуір
үлес қосады.
Көрнекi құралдар немесе оқыту құралдары (немесе бiлiм беру көздерi)
табиғат пен қоғам туралы ғылыми бiлiмнiң қалыптасуына, оқыту мен
тәрбиелеудiң негiзгi мақсатын жетiлдiруге керек. Көрнекі құралдар білім
берудің ерекше құралы бола отырып, оқушылардың білімділік қасиеттерін –
ойлау, сөйлеу, түсіндіре білу, баяндай алу амалдарын үйренуін
қалыптастырады.
Оқыту құралдарына оқушыларға оқу материалын қарапайым, анық және оңай
баяндайды, материалды бекітуге және оқушылардың қабілеттерін жетілдіруге
бағытталған жұмыстарда белсеңді қолданылады. Оқыту құралдары білім және
тәрбие беруде үлкен маңызға ие. Географияны оқытуда оқу құрал-жадықтары
білім берудің жан-жақтылығы мен нәтижелілігін қамтамасыз етеді. Бұл білім
алушыларға маңызды білім көзі болып саналады. Сонымен қатар оқу құралдары
білім беру процесін басқару тетігіне айналады. Көрнекi құралдардың негiзгi
бiр функциясы – бiлiмді меңгеру барысында оларды көрсете алу.
Бұлар әсiресе, оқушылар физикалық және экономикалық география курсын
оқыған кезде, көптеген обьектi мен құбылыстарды шын түрiнде көре алмаған
жағдайда, маңызды болып келедi. Сонымен қатар, табиғатта кездесетiн
заттарда кейде көзге көрiнбейтiн нақты көрсеткiштердi байқау қиынға түседi,
сол кезде оларды сызбалар, схемалар, модельдер және тағы басқалары арқылы
көрсетуге болады. Көрнекi құралдар бiлiмнiң негiзгi көзi болып келедi,
олармен жұмыс iстеу барысында оқушылардың бiлу қабiлеттерi, ойлары, тiлдерi
дамиды, және көрнекi құралдар арқылы олар ғылыми зерттеулердiң қарапайым
түрлерiн және басқа да бiлiктiлiктерiн игередi. Көрнекi құралдарды қолдану
географияны оқыту мақсаты, маңызы және әдiстемесiне қазiргi қойылатын
талаптармен байланысты. Олар мұғалiм мен оқушылардың жұмыс iстеу
ерекшелiктерiмен сәйкес келу керек, сонымен қатар бiлiм мен
бiлiктiлiктердiң жақсы игеруiне көмектесуі қажет.
География кабинеті бұл географияны оқытудың құрал-жабдықтары
жинақталатын орын. Сондықтан оның жабдықталуы да аса үлкен маңызға ие. Көп
жылдан бері географиялық кабинетті құрастырып, жабдықтауда көптеген
тәжірибелер жинақталған. Көптеген мұғалімдер мен методистер географиялық
кабинетті құрастыруда өз ұсыныстарын жасаған болатын. Мысалы, мұндай
кабинеттің жоспарын жасаушлардың бірі – Н.К.Семакин. Бұл жоспар мұғалімдер
арасында қолдау тауып, кейбір мектептерге енгізілген болатын. Семакиннің
конструкциясы бойынша жасалған кабинетте мұғалімге жұмыс істеу өте ыңғайлы.
Барлық жабдықтар жанында және бір мезгілде бірқатар шектеулер бар. Автор
мысалы, жабдық түйіндер мен бөлшектеуді пайдаланудағы антрополитрлік және
санитарлық – гигиеналық шарттарды бірыңғайға келтірілмеген.
Географиялық кабинеттерді жабдықтау барлық мектеп кабинеттерінің
шарттарына сай атқарылуы керек. Жабдықтау барысында әрбір құралдың
ерекшеліктерін, құрамын, оқытудағы маңызын білу, оның жұмыс істеуге
қауіпсіздігін және ыңғайлығын қамтамасыз ету керек. География кабинетін
география пәнінен тиянақты білім алуға көп себебін тигізетін бөлме деуге
болады. Кабинеттің ерекшелігі пәнге қажетті оқу құралдарын, карталарды
қажет жағдайда бір жерден толығымен табуға болатындығында.
География кабинеті бұл оқушыларға білім беруге қажетті оқу құралдары
жеткілікті деңгейде қамтылатын, оларды сабақта, сабақтан тыс уақытта
қолданатын бөлме болатындықтан, мектептегі оқыту тәжірибелері география
кабинетінің оқушыларға берілетін білім деңгейін жоғарылатудағы мәні зор
екені көптеген жылдардан бері дәлелденіп келеді. Сондықтан География
кабинетін жабдықтауға аса жоғары мән жөн.
Географияны оқытуда географиялық алаңның алатын орны ерекше болып
келеді. Себебі ол ашық аспан атындағы лаборатория және жұмыс орны болып
табылады.
Географиялық алаңда жұмыс істеу оқушының теориялық білімдерін шындауға,
тәжірбие жүзінде жүзеге асыруға септігін тигізеді. Географиялық алаңда
бақылаулар мен қоршаған ортада жүргізілетін фенологиялық және
микроклиматтық бақылаулар жүргізіледі. Бұл жүргізілген бақылауларды ары
қарай жалғастырып сабақта талдау, салыстыру арқылы оқушылар климат, ауа
райына байланысты ұғымдарды тереңірек білуге, алған іскерлік пен дағдыларын
бекітуге, шыңдауға мүмкіндік алады. Географиялық алаңда жүргізілетін
практика жүзіндегі жұмыстардың оқушылардың жан-жақты білім алудағы, сыныпта
алған білімдерін бекітедегі, ойлау қабілетін дамытудағы мәні өте зор.
Географиялық алаңда жүргізілген бақылаулар оқушылардың дүниетанымын
кеңейтеді және географиялық білімдерді оқулықтардан алумен қатар тікелей
зерттеулер арқылы да алады. Бұл бақылаулар оқушыларға теориялық білімдерін
қорытуы және оларды бекітуі үшін аса қажет. Географиялық алаңдағы жұмыс
оқушының қызығушылығын арттырумен қатар, оның географиялық құбылыстармен
танысып, оларды бақылауға мүмкіндік береді. Бұл өз кезегінде оқу-тәрбие
процесін барынша тиімді әрі нәтижелі болуына ықпал етеді.
Сонымен қатар географиялық алаңдағы жұмыс оқушыларды өз бетімен жұмыс
істеу дағдыларын дамытады. Оқушыларда географиялық түсініктерді
қалаптастырады және де ойлау қабілеттерін дамытып, географиялық
сауаттылыққа үйретеді.
Зерттеудің нысаны: Жалпы орта білім беретін мектептегі география
сабақтарында оқу-құрал жабдықтарын оқу үрдісінде пайдалану.
Зерттеудің болжамы: География курсында оқу-құрал жабдықтарын пайдалану
бiлiмнiң негiзгi көзi, олармен жұмыс iстеу барысында оқушылардың
іскерліктері мен дағдылары қалыптасады.
Зерттеудің мақсаты: География курсы бойынша пайдаланылатын оқу-құрал
жабдықтарының түрлеріне талдау жасап, оларды пайдалану әдістемесін
көрсету.
Зерттеудің міндеттері:
1. География курсында оқу-құрал жабдықтарын пайдаланудың теориялық
негіздерін айқындау;
2. География курсында оқу-құрал жабдықтарын пайдаланудың жолдарына
талдау жасау;
3. География курсында оқу-құрал жабдықтарын оқытуда пайдаланудың тиімді
әдіс – тәсілдерін анықтау.
Зерттеу әдістері:
1. Тақырыпқа байланысты ғылыми-педагогикалық, әдістемелік және
теориялық еңбектеріне талдау жасау;
2. Мектептегі іс-тәжірбие барысында оқыту-құралдарын пайдаланып, олармен
жұмыс істеу әдістемесімен оқушыларды таныстыру.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы: География курсында оқу-құрал жабдықтарын
пайдаланудың әдіс – тәсілдері, үлгі – жоспарлары жасалынды.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы: География курсында оқу-құрал
жабдықтарын пайдаланудың әдіс – тәсілдерін, үлгі – жоспарларын орта
мектептің география пәнінің мұғалімдері пайдалануына болады.
1.
Географ
ияны
оқытуда
оқу-
құрал
жабдықт
арын
пайдала
ну
әдістем
есінің
ғылыми
негізде
рі
1.1 Географиялық білім берудің міндеттері мен мақсаттары
География оқу құралы ретінде – белгілі бір дидактикалық негізде құрылған
білімде мен дағдылыр жүйесі болып табылады. Оның мақсаты мектеп оқушыларына
білім және тәрбие беру болып табылады. Мектеп географиясының құрамына
ғылыми пәндер жүйесіне жататын физикалық география және гуманитарлық пәндер
жүйесіне жататын экономикалық география кіреді.
Мектептегі физикалық георафия негізінен Жер туралы ғылымдардың незігін,
бірінші кезекте физикалық географияны, оның ішінде жалпы Жертану, аймақтық
физикалық география, геоморфология, климатология, океонология, гидрология,
топырақтану, геоботаника, зоология, картография, геология, метеорология
ғылымдарының негізін оқытады.
Мектептегі экономикалық география әлеуметтану курсымен бірге оқушыларға
экономикалық білімдерді үйретеді. Оқу жоспарында экономикалық-географиялық
ғылымдар жүйесін оқыту қарастырылады. Оның ішінде жалпы және аймақтық
экономикалық география, халықтар географиясы, саяси география және тағы
басқалары жатады. Бұдан бөлек өндірістік география, ауыл шаруашылығы
географиясы, транспорт географиясы, статистка және демография сияқты
экономикалық ғылымдар жүйесі оқытылады.
Жоғарыда көрсетілген ғылымдадың сан түрлі және сан алуан материалдары
бар. Бірақ солардың ішінен мектеп географиясын оқытуға ең қажеттілері ған
тандалып алынуы керек.
Мектеп географиясы курсына тек негізгі идеялар, теориялар, фактілер мен
оқыту әдістері ғана кіруі керек. Олар заманауи деңгейге сай келетін, сол
курсты оқитын оқушылардың оқып-түсінуіне қиын соқпайтын, олардың жастық
ерекшеліктеріне сай болуы жіне де оқушыларды тәрбиелеуге және олардың ойлау
қабілетіннің артуына септігін тигізуі қажет. Бұған қоса мектеп
географиясына іріктеп алынған материалдар сол саладағ ы мамандар үшін ғана
емес барлық адамдардың өміріне шынымен қажетті болуы керек.
Мұнда жолмен іріктеліп алынған білімдер мен дағдылар жалпы білімдердің
минимумы яғни нақты ғылымның негізі болып табылады. Бұл негіздерді әрбір
мектеп оқушысы меңгеруі керек. Мектеп географиясының басты міндеті,
оқушыларға осы негізгі білімдерді меңгерту болып табылады.
Мектеп оқушылары алған географиялық білімдерін тәжірбие жүзінде қолдана
алуы керек. Бұл білімдерді жинай келе оқушылар сол білімді қолдануда
белгілі бір дағдыларға ие болуы қажет. Бұл міндетпен дамыта отырып оқыту
айналысады. Дамыта отырып оқыту дегеніміз – бұл бір мезгілде оқушының
білімін және ойлау қабілетіп дамыту. Қазіргі кезде ғылым мен білімнің жедел
дамуы география саласында ғана емес, кез келген саладағы адамдардың
интеллектуалды жұмысының рөлін арттырады. Сонымен қатар ғылым мен білімнің
дамуы ғылыми білімдердің, оның ішінде географиялық білімдердің тез
ескіруіне себепші болады. Осыған байланысты оқыту процесінде ойлау
қабілетін дамытудың рөлі жоғарылада.
Қазіргі мектеп оқушыға ол өмір бойы қолдан алатын географиялық
білімдерді бере алмайды. Бірақ ол оқушы география саласында өз бетінше
білім алуы үшін оқушының қызығушылығы мен танымдық қабілетін арттыруға
міндетті. Географиялық білімділік қазіргі танда адамның өзіндегі
географиялық білімдер ғана емес, ол білімдердің қажеттілігі және оны ары
қарай дамыта алуда болып отыр.
Географиялық білімдерге деген қызығушылық пен қажеттілік ол оқушыларда
мектептегі географияның негіздерін үйренуден бастау алады. Бірақ
білімдердің белгілі бір деңгейін меңгеру – бұл ақыл-ойды дамытудағы
жетістік деп айта алмаймыз. Ақыл-ой дамуы тек географиялық білімдерді
алудың нәтижесі ғана емес. Ол белгілі бір оқыту матералын және оқушының
танымдық әрекетін қалыптастыруға, белсеңділігінің артуына , оқылатын
материалға деген ерекше көзқарастың пайда болуына бағыттарған тұрақты,
арнайыжұмыстар жүйесі болып табылады.
Оқушының танымдық қызығушылығын және олардың географиялық білімдерді өз
бетінше ала алуы, оқушылардың ақыл-ойын дамыту, ары қарай географиялық
тұрғыдан өзін-өзі қалыптастыруға жол ашу географияны оқытудың екінші
міндеті.
Оқушылырды тәрбиелеу оларға географиялық білім беру және ойлау кезіне
беріледі. Бірақ білім беру өз бетінше тәрбиелік нәтиже бере алмайды, себебі
географиялық білім тәрбие беру жағынан алғанда соңшалықты маңызды емес.
Тәрбие беруде үлкен маңызға ие болатын оқу процесін ұйымдастыру болып
табылады. Ол мұғалімнің оқушымен жеке тәрбиелік жұмыстар жүргізуіне жағда
жасауы қажет.
Оқушыларға географиялық білімдер мен дағдыларды беру, ақыл-ойын дамыту
және тәрбие беру біртұтас процесс. Сонымен қатар бұл үш маңызды міндеттер
жеке өз алдына маңызға ие. Бұл үшеуі география курсында және оқу үрдісін
ұымдастыруда ескерілуі керек[2].
Оқыту мақсатын анықтау – бұл оқу пәнінің әдістемесі мен дидактикасының
басты мәселелерінің бірі. Бұл шешімге көбінесе мектеп географиясының
құрылымы мен оның құрамы, жалпы бағыты мен оқыту әдістемесі байланысты
болады. Оқыту әдістері – мұғалім мен оқушылар арасындағы оқу-тәрбие
жұмыстарының ынтымақтастығы, жұмыс істеу тәсілдері ақылы білімді, ікерлікті
және дағдыны игеруі, оқушылардың дүниетанымые қалыптасып, қабілетерінің
дамуы, мұғалімнің мақсатқа жетудегі саналы түрде қолданатын ең басты
әдісінің бірі. Мақсатқа жетуде мұғалімнің тек қана өз пәнің жетік білуі
ғана емес, шеберлігі, сабақ үрдісін тиімді ұйымдастыра білуі, оқушының
даярлығына талап қоя білуі, пәнге деген қызығушылығын арттыру – мұғалім мен
оқушы арасындағы педагогикалық ынтымақтастыққа әкеледі және мұғалім
жұмысының жемісі ретінде сипатталады.
Мектеп білім беруде көптеген мәселелер шешімін табу керек:
-табиғат, адам, қоғам, әлеуметтік орта, туралы білімді қалыптастыру;
-диалектикалық-материалистік көзқарасты тәрбиелеу;
-адамды жан-жақты даярлау, дамыту міндеттерін жинақты шешу;
-жастарды өмірге, еңбекке даярлау.
Жалпы географиялық білім беруде ортаның – адам, қоғам, табиғат, ноосфера
болуы қажет. Ноосфера грек сөзі, ноос-ақыл, сфера-шар, адамның тіршілік
ортасы мен табиғаттың арасындағы байланыстың дұрыс қалыптасуы. Тұлғаның жан-
жақты дамуын қалыптастыру міндеттері білім мазмұнындағы тұтас бейнелеу
критерийі. Бұл критерийді пайдалану үшін жүйелі-құрылым талдау әдістері
қолданылады. Осы әдістердің негізінде оқу бағдарламасында көрсетілген
барлық негізгі теориялар, заңдар, ұғымдар ғылымның осы саласы жөніңде
түсінік береді, ғылым өндірісте, қоғам мен мәдени өмірде қолданылады,
оқушылардың дағдысын, танымдық ынтасын, ақыл-ойын дамытуды қамтамасыз
ететін іс-әрекеттерінің негізгі түрлері пайдаланылады.
География пәні мұғалімі географияны оқытуда толық және әрбір курстың
мақсатын білуі керек, ол жеке тақырыптар мен сабақтарды оқытудың мақсатын
дұрыс анықтауға көмектеседі. Географияны оқытудың мақсатын анықтау қазіргі
кезедегі мектептегі басты оқыту мен тәрбие басталады.
Оқушыларға географиялық білім берудің жалпы мақсаты – жан-жақты дамыған
және белсеңді тұлғаның қалыптасуы, тәртіп нормалары, бұл оқу тәрбиелік
процесс барысында қалыптасады және өсіп келе жатқан ұрпақты белсеңді
іскерлікке және тез қарқынмен дамып келе жатқан әлемдік білімге дайындайды.
Жалпылай алғанда, бұл пәннің мақсаты тұлғаның қалыптасуына бағытталуы
қажет, географиялық кеңістіктегі жер планетасын дұрыс түсіне білуі және осы
кеңістікте дұрыс бейімделуге, оның даму тенденцияларын болжау мүмкіншілігі
қалыптасуы шарт.
Географияны оқытудың мақсатының кеңдігі мен көп түрлілігі бойынша
мектептегі басқа да оқу пәндерінің ішінде алдыңғы орынды алады, себебі оның
қарайтын сферасына жаратылыстану және қоғамдық обьектілер мен құбылыстар
кіреді. Географияны оқытудың мақсатын қарастырғанда түсінікті болу үшін
білім берудің үш мақсатын біріктіреміз.
Білімділік мақсаты:
1) Оқушыларға физикалық және экономиалық география, картография
негіздері және басқа да географиялық ғылымдар туралы білім беру;
табиғатты қорғау және табиғатты тиімді пайдалану негізінде
жаратылыстану ғылымдары мен техникалық-экономикалық ғылмдарды ашып
көрсету, өндіріске қоғамдық өмірге белсеңді қатысу үшін және бос
уақытты өткізу кезінде қажет;
2) Оқушыларға техникалық, экономикалық, экологиялық білім беруге
дағдылану;
3) Іргелі ғылымдардың ішінде физикалық және экономикалық географияның
рөлін ашып көрсету.
4) Физикалық география және экономикалық географияның нысандары мен
құбылыстарын оқушыларға мүмкін болатын зерттеу әдістерімен
түсіндіру;
5) Оқушыларға геогрфиялық мәдениет, сауаттылық қалыптастыру, картаны,
анықтаманы пайдалануды, кезеңдік баспасөз материалдарын оқығанда
географиялық білімді пайдалануды үйрету, географи саласындағы және онымен
байланысты ғылымдарда оқушылардың өз бетімен білім алуға дайындау.
Тәрбиелік мақсаты:
1) Оқушыларда табиғатқа, шаруашылыққа, табиғат пен қоғамның өзара
байанысқа деген диалектикалық-материалдық көзқарас қалыптастыру;
2) Оқушылардың өнегелі, әдепті болып тәрбиеленуіне ат салысу,
оқушылардың ұлттық, отан сүйгіштік сезімдерін қалыптастыру;
3) Оқушыларды қазіргі өндірістің күрделі жүесінде бағдар жасауға
үйрету арқылы еңбек тәрбиесіне және кәсіби бағдарға үлес қосу,
өмңрлік жол тандауға көмектесу;
4) Оқушылардың туған өлкедегіжәне еліміздегі экономикалық дамудағы
жетістіктерге қызығушылықтарын ояту және отанына деген
сүйіспеншілігін арттыру;
5) Табиғатты қорғау жер-суды сақтау сияқты экологиялық тәрбие
беру.
Қоғам дамуының белгілі бір сатысында педагогиалық, философиялық ой-
пікірлер пайда болып, қалыптаса бастады. Тәрбие беру масатын анықтау ең
басты мәселеге айналды. Осыған орай, оқушыларға білім мен тәрбие берудің
негізгі жолдары белгіленеді, тәрбиелік іс-әрекетінің мазмұны анықталды,
білім беру мен әдістері қалыптастырылады. Философия, социология, этика
ілімдерімен қаруланған педагогика ғылымы адамды барлық жағынан дамытып,
жарасымды етіп тәрбиелеуде өз алдына айқын мақсат етіп койды. Педагогика
ғылымы тәрбиенің мақсаты жеке адамды жан-жағынан дамыту, әділетті қоғамды
өз қолымен құратын және оны қорғай алатын етіп тәрбиелеу.
К. Д. Ушинский білім мен тәрбиенің қажетті, ұнамды және қызықты түрлері
тралы жаза отырып, ұлтқа алдымен қажетті білім мен тәрбие берілуі тиі
екендігін баса айтады. Ұлтқа қажетті білім мен тәрбиені бойына толық
сіңірген ұрпақ қана ұнамды, қызықты тәрбие мен білімді меңгеруге
ұмтылуға тиіс екендігін екертеді.
Ұстаз шәкірттің ақылшысы, жолбасшысы, көмекшісі, қамқоршысы, жәрдемшісі
болуы тиіс. Педагогикалық қызмет пен әміршілдік әдіс ешуақытта да өзара
сыйымды бола алмайды. Әмір беру педагогикалық ұжымның моральдік-
психологиялық ахуалын бүлдіріп, берекесін кетіреді. Салауатты білім мен
дұрыс тәрбие берудің жолына кедергі жасайды. Тек ізгілікті гуманстік және
демократиялық нұсқада ұйымдастырған оқу-тәрбие үрдісі ғана оңды нәтижеге
жеткізбек.
Дамытушылық мақсат:
1) Географилық білімге және мәселелерге деген танымдық қызығушылықты
ояту;
2) Оқушылардың бақылау, елестету, есте сақтау, ойлау, сөйлеу сияқты
қабілеттерін дамытуға үлес қосу;
3) Оқушыларды қолдарынан келетін географиялық мәселелерді шешуге
үйрету, кең мағынада ойлай білуге дағдыландыру;
4) Басқа пәндермен байланысты дамыту. Пәнаралық оқушылардың
дүниетанымын дамытуға, білім-білік дағдыларын жетілдіруге көп
көмек болады.
Егер географиялық білімнің маңызы жоғары ғылыми деңгейде, қазіргі
географиялық білімнің талабына сай өмірмен тығыз байланысты болып,
экологиялық, экономикалық саяси білімдерді қамти отырып, сипатталса ғана
оқудың мақсатына жеткені болып табылады. Сонымен, оқудың мақсатын анықтау
оқу құралдарын және оқу бағдарламаларын жасауға және географияны оқытудың
үрдісін ұйымдастыруға тікелей байланысты[3].
1.2 География кабинетін жабдықтауға қойылатын талаптар.
Мектептегі география кабинеті дегеніміз - бұл арнайы және ұтымды
орналастырылған оқыту құралдары, жиһаздар және құрал-саймандардың
жиынтығымен қамтамасыз етілген тиімді оқыту нысаны. География кабинетінің
ерекшелігі – сынып жағдайында қолдануға болатын арнайы оқу-құралдарының
болуы. География кабинетінің жабдықталуы мектептің жалпы қоятын талаптарына
сай болуы керек. Кабинет оқушылардың географиялық білімге деген құштарлығы
мен талпынысын арттыратындай етіп жабдықталғаны дұрыс.
Көптеген қалалық, аудандық, облыстық семинарлар, конференциялар да
осындай кабинеттерде өткізіледі. Бұрын жаңадан келген мұғалім бос кабинетке
келетін болса, ал қазір керісінше түрлі құралдар мен күнтізбелік жоспарлар
сақталған кабинетке кіреді.
Әбден жабдықталған географиялық кабинет мұғалімге тақырыптық жоспармен
айналысуға мүмкіндік береді. Бұл жоспарды жасаудағы мұғалімнің мақсаты –
мұғалім мен оқушылардың күшін, уақытты үнемдеу болып табылады.
География кабинетінің жабдықтау – қиын әрі еңбекті көп қажет ететін
процесс. Ондағы оқу құралдары білім және тәрбие беруде үлкен маңызға ие.
Географияны оқытуда оқу құрал-жадықтары білім берудің жан-жақтылығы мен
нәтижелілігін қамтамасыз етеді. Бұл білім алушыларға маңызды білім көзі
болып саналады. Сонымен қатар оқу құралдары білім беру процесін басқару
тетігіне айналады.
1970 жылдан бастап мектептерге кабинеттік жүйе енгізілді. Кабинеттік
жүйенің ерекшелігіне әр кабинеттің белгілі бір пәнге сай жабдықталуы және
кез келген сынып оқушыларының сол пәнге лайықты кабинетте сабақ оқуы
жатады.
География кабинетін география пәнінен тиянақты білім алуға көп себебін
тигізетін бөлме деуге болады. Кабинеттің ерекшелігі пәнге қажетті оқу
құралдарын, карталарды қажет жағдайда бір жерден толығымен табуға
болатындығында. Мысалы, 6-сыныпта оқытылатын Физикалық географияға
байланысты Дүние жүзінің карталары, топографиялық карталардың болуы,
планеталарға байланысты планеталар суретінің және олар туралы мағлұматтың
болуы, аэроғарыштық түсірілімдердің болуы, т.б, жер қабықтарына байланысты
атмосфера, литосфера, гидросферараның сурет-схемалары, т.б көрнекіліктердің
болуы. Материктер мен мұхиттардың тақырыптық карталары, Қазақстанның
физикалық және экономикалық географиясының тақырыптық карталары, Дүние
жүзінің шаруашылығына байланысты тақырыптық карталарды тек қана география
кабинетінен табуға, алып пайдалануға болады.
Сонымен қатар география кабинетінде түрлі техникалық, ауа райын
бақылайтын құралдарды ұстап, олармен жұмыс жасауды үйренуге болады.
Өлкетануға байланысты ұйымдастырылатын өлкетану бұрышынан көптеген
материалдарды көріп, білуге болады. Атап айтсақ, жергілікті жердің табиғат
зонасындағы топырақ, өсімдік, жануар дүниесімен, минерал, дәрілік
өсімдіктермен танысуға болады.
География кабинетінде таратылатын дидактикалық материалдар, экрандық
құралдармен көрсетілетін заттар арнаулы қорапшада белгілі бір жүйемен
жинақталуы керек.
Өлкетану материалдары өлкетану бұрышында тұрғаны дұрыс. Кабинетте ауа
райын анықтайтын түрлі құралдар таза және сынбаған, жұмыс жасайтындай болуы
керек. Жарық беретін лампалардың қажетті деңгейде болуы да оқушының көзін
ауыртпауға, жұмыс жасау барысындағы көңіл-күйіне әсер етеді. Кабинетті таза
ұстауды да жолға қою керек.
География кабинеті бұл оқушыларға білім беруге қажетті оқу құралдары
жеткілікті деңгейде қамтылатын, оларды сабақта, сабақтан тыс уақытта
қолданатын бөлме болатындықтан, мектептегі оқыту тәжірибелері география
кабинетінің оқушыларға берілетін білім деңгейін жоғарылатудағы мәні зор
екені көптеген жылдардан бері дәлелденіп келеді. География кабинетін
жабдықтау мектеп кабинеттеріне қойылатын жалпы талапқа сай болғаны жөн.
Сонымен қатар жергілікті жердің ауыл шаруашылығы мен өндіріс негіздері
туралы мағлұмат алып, қоғамдық пайдалы жұмыстар жасауға үйренуге болады.
География кабинетінде география пәндерін өтуден басқа, географияға
байланысты сыныптан тыс жұмыстар жүргізіледі. Яғни бала қызығатындай
сыныптан тыс оқу, конференциялар, түрлі сайыстар өткізіп, географияға
қажетті түрлі оқу құралдарын жасап үйренуге болады. Бұлар оқушының білімін
тереңдетуге, ойлау қабілетін дамытуға, өзіндік, даралық талабын, іскерлік
пен шеберлігін шыңдауға, жақсы дағдыларды қалыптастыруға көмектеседі.
География кабинетінде оқылатын сабақтар мен жүргізілетін практика жүзіндегі
жұмыстардың оқушылардың жан-жақты білім алудағы, ойлау қабілетін
дамытудағы, іскерлік-шеберлігін қалыптастырудағы мәні өте зор. Кабинетте
өткен сабақтан алынған оқушылардың білімдері әрі қарай оны жалғастыруға
және қоғамдық еңбектерге араласуға көп себін тигізетін.
География кабинетінде жүргізілетін жұмыстар сонымен қатар балаларды
өмірге деген дұрыс көзқарас қалыптастыруға көмектеседі. Кабинетте балалар
өздерінің географиялық ұғымдарының қорын байытады, кітаптар арқылы білім
алуымен қатар, күнделікті картадан көріп, мұғалімнен дер кезінде бағыт-
бағдар алып, соңғы жаңалықтармен хабардар болуға үйренеді. Осының барлығы
оларды жоғары сыныптарды география курсын толық меңгеруге әзірлейді.
География кабинетінде болуга тиісті заттар — типтік бағдарламадагы
көрсетілген географияны оқыту құралдарының кешені, қогамдық-саяси
анықтамалар, ғылыми, әдістемелік, өлкетану әдебиеттері, қажетті техникалық
құралдар, түрлі түсірілімдер мен бақылаулар жүргізуге қажетті құралдар,
стендте көрсетілетін соңғы жаңалықтар, қосымша әдебиеттер тізімі берілген
картотека, оқушылар орындаған жақсы баяндама, рефераттар, буклеттер,оқыту
ұүралдарын жасайтын, жөндейтін жабдықтар, топ серуенге қажетті заттар,
интерактивті тақта, компьютер т. б (1-сурет).
1 сурет. География кабинетінің нұсқасы
1. Оқушы үстелі. 2. Оқушы орындығы. 3. Мұғалімнің арнайы үстелі. 4.
Мұғалімнің орындығы. 5. Теледидар. 6. Техникалық құралдарға арналған
орын. 7. Проекторға арналған орын.8. Сынып тақтасы. 9. Жиналмалы
экран. 10. Карталарға арналған кронштейндер. 11. Сурет коюға арналған
орындар. 12. Секциялық шкаф. 13. Терезе және метеоүйшік.
География кабинетін дұрыс жабдықтаудың маңызы – түрлі атлас, картина,
карта т.б. құрал-жабдықтарды сақтауда, әртүрлі қабырға карталарын іліп
қойып салыстыруда, географияға қажетті түрлі құрал-жабдықтарды
мүмкіндігінше жинап, қажет кезде ала қоюда, географияға байланысты сыныптан
тыс жұмыстарды жүргізуде, үйірме жұмыстарын және өлкетану бұрышын
ұйымдастыруда болып табылады.
Оқу кабинетінде тек қана оқу-тәрбиелік сыныптан сабақтар ғана өтпей емес
сонымен қатар түрлі географиялық әдістемелік жұмыстар өтеді[4].
Жалпыға білім беретін орта мектептерде география кабинетінің қажеттігін
және оның тиянақты білім берудегі маңызын белгілі ғалым-географтар А. А.
Борзова, Э. Ю. Перри, В. П. Буданова, Н. Н. Баранский, В. А. Коринская,
т.б. өз еңбектерінде көрсеткен.
География кабинеті (2, 3-сурет) әдетте талапқа сай жабдықталуы керек.
География кабинетіне мектептің бір бөлмесі бөлінеді. Кез келген кабинетте
көлеміне, терезесінің санына қарамай мұғалімнің жұмыс орны, оқушының жұмыс
орны және оқу құралдарын сақтайтын орын (шынылы орын) болуы керек.
Алдыңғы қабырғаның ортасына тақта ілінеді, ұзындығы 2-2,5 м. Жоғары
жағына карта, картина ілетін шеге болады немесе тақтаның жиегі, кейде тақта
толығымен магниттелген болады. Тақтадағы жақсы көрінуі үшін тақтаның
жоғарғы 2 жағында жарық болуы тиісті. Тақтаның жоғары жағына географияға
байланысты нақыл сөздерді немесе мақал-мәтелдерді жазып, іліп қоюға болады.
Тақтаның алдында ұзындығы 2 метр шамасында мұғалімнің столы тұрады.
Столдың шетіне розетка орнатылады, теллуриді тоққа қосу үшін немесе
эпидиаскоп, графопроектор, компьютер, интерактивті тақта, т.б. техникалық
құралдармен жұмыс жасау үшін. Басқа қабырғаға саяхатшылар портреті мен
саяхатшылардың жүрген жолдары, ашқан жерлері көрсетілген схемалы
карталарды іліп қоюға болады. Мысалы: Қазақстан жерін зерттеген саяхатшылар
Ш.Уәлиханов, Тянь-Шаньский т.б. туралы.
География кабинетінің терезесінде ашылып, жабылатын перде болуы керек,
кинофильм т.б. көрсету үшін. Артқы қабырғада шкафтар, сөрелер тұрады.
Олaрдың іщінде географияға қажетті карта, атластар тәртіппен қойылады
немесе ілінеді, бірден табылатындай етіп тізімі жазылады. Сонымен қатар
әдістемелік кітаптар, оқулықтар, түрлі атлас, журналдар және басқа да
керекті құралдар болуы керек.
Жалпы география кабинетінде болуға тиісті жабдықтар: түрлі тақырыптық
карталар, атластар, картиналар, табиғат жөнінде, түрлі елдер жөнінде
альбомдар, буклеттер, глобустар, теллурий, тау жыныстарының коллекциялары,
гербарилер, тыңайтқыштар мен тау жыныстары салынган пробиркалар, компас,
мензула, нивелир, рулетка, анероид барометрі, термометр, Август
психрометрі, жауын-шашын өлшегіш, қар өлшегіш, эпидиаскоп, кодоскоп,
диапроектор, мультимедиялық проектор, экскурсияга қажетті лупа, тор,
балға, фанера, картон, т.б.
Осы аталған жабдықтарды қоятын жиһаз, сақтайтын орын болып, тазалық,
қауіпсіздік шаралары ескерілген жағдайда кабинетте өтілетін сабақтың жоғары
деңгейде болуына мүмкіндік туады.
2 сурет. География кабинеті, алдыңғы көрінісі
Оқу құралдары мен жабдықтары география кабинетінде бөлімдерге бөлініп
сақталады.
Жабдықтарды сақтауға секциялық шкафтар өте ыңғайлы болып табылады. Ол
кабинеттің артқы жағында болады. Осы секциялық шкафта үлкен алмалы салмалы
полкалары болады. Өйткені, география пәнінде құралдар өте болып келеді. Бұл
шкафтар үш қабатқа бөлінген он екі секцияға есептелінген (2-сурет). Ол
шкафтың ішінде керекті құралдардың ретімен орналасуын қадағалау керек.
Біртекті құралдарды шкафтың бір бөлігінде ғана орналастырған дұрыс.
Оның ұзындығы 5760 мм, биіктігі 2800 мм болса, ені 400 мм шамасында
болады.
Пән аралық байланыс кабинетті біріктіруді ұйымдастырғанда өте тиімді.
Мысалы, биология пәнінің география пәнімен қосылуын, географиялық қабықты
оқығанда территорияның табиғат комплекстерін, табиғат ресурстарын тиімді
пайдалануын оқитындықтарымен түсіндіруге болады. Бірақ бұл екі пәнді оқыту
үшін қолданылатын құрал – жабдықтар саны, кабинетке сыймайтындығы
дәлелденген[5].
Өйткені, бір ғана биология пәнінің өзіне қолданатын құралдардың саны 450-
ден асады екен. Оның жартысынан көбі ауқымды жабдықтар болып келеді.Осыған
байланысты география пәнін биология пәнімен біріктіру өте тиімсіз.
Бұған қарағанда география пәнінің кабинетін тарихпен біріктірген
тиімді.Оның бірнеше себебі бар:
Біріншіден, география мен тарихтың арасында жүйелі пән аралық байланыс
мүмкін, әсіресе экономикалық географияны оқығанда.
3 сурет. География кабинетінің артқы көрінісі және секциялық шкаф
Екіншіден, кейбір құралдарды сақтау мысалы, карталар, суреттер мен
таблицаларға арналған жәшіктерді ортақ қолдануға болады.
Үшіншіден, осы айтылған құрал – жабдықтарды кішкене ауданды жерге
сйыдыруға болады.
География кабинетінің санитарлы – гигиеналық талаптары. Мұғалімдер мен
оқушылардың жұмыс істеу қабілеттілігі, көбінесе жұмыс істеу үшін кабинетте
жасалған жағдайға байланысты болады[6].
Осындай жағдай туғызатын ең маңызды факторлардың бірі –микроклимат. Ең
ыңғайлы температура (t) көрсеткіші +16, +18 °С ылғалдылық 30-60 % ауа
қозғалысының жылдамдығы 0,2-0,4 мс болуы керек.Осы шарттарды орындай келе
ауа тазалығының гигиеналық нормаларын сақтау керек.Бөлмедегі көмірсу
тотығының құрамы 0.06 % - тен аспауға тиіс, ал шаң – 2-10 мгм.
Кабинетте температура, қысым және ауа ылғалдылығын өлшейтін құрал
болғаны дұрыс. Дұрыс және жеткілікті түрде кабинетті жабдықтау оқушылардың
белсенді жұмыс қабілеттілігінің негізі болу керек.
Санитарлық талаптарға қабырға түсінің шағылысу коэффициенті 50 - 60 %
-тен аспайтындай түстерді таңдаған жөн. Санитарлық талаптарға сәйкес,
кабинетті электрмен қамтамасыз ету бірге жүруі керек. Кабинетті
жабдықтандыру оның бояу түсіне байланысты болады. Кабинеттің төбесі үшін
шағылысу коэффиценті 70 %, еден үшін ъ-25 % , ал тақта үшін – 10-15 % болуы
шарт.
Түстерді жақсы таңдау жарықтандыру сапасын ғана жоғарылатпайды, сол
сияқты қабылдау қабілетін жоғарылатады, көрудің және нервтің шаршауын
төмендетеді, жақсы көңіл-күй туғызады. Ал шамадан тыс қатты бояулар
оқушылар ойын бөліп, керісінше реакция туғызады. Сол сияқты шамадан тыс
ашық түстерді де пайдалануға болмайды. Сонымен қатар кабинеттің
географиялық орналасуын, терезелерінің қай жақ шетте тұрғандығын ескеруді
ұмытпау керек.
Бөлме қабырғаларының оңтүстікке қараған жағы суық түстермен, яғни –ашық
көк, ашық жасыл, ал солтүстікке қараған жағы жылы түстермен – ашық қоңыр,
қызыл – сары боялуы керек. Есіктері де осы түспен, бірақ сәл қою түспен
боялады.Терезе рамалары – ақ түспен боялады. Едендері паркетпен немесе
пластикамен жабылды. Ал ағаш едендер қабырға түсімен сәйкес келетін түспен
боялады.
Кабинеті жабдықтағанда ең маңызды мәселелердің бірі –үнемдеу. Сондықтан
да кабинет құру барысында арзан, төзімді және ұзақ мерзімге төзімді
материалдар алу керек.
1.3 Географияны оқытуда пайдаланылатын оқу құрал-жабдықтарын
классификациялау
Оқыту құралдары - мұғалімге оқытуда көмектесетін аспаптар мен түп
деректер, яғни оқушылардың танымдық іс-әрекетін ұйымдастыруға
көмектесетіндердің бәрі. Оқыту құралдарына мұғалімнің сөзі, оқулықтар, оқу
құралдары, кітаптар, анықтамалық әдебиет, оқу жабдығы мен көрнекі құралдар,
оқу киносы, радио, дыбыс таспасы, теледидар, т.б. техникалық құралдар,
бағдарламалық оқытудың арнаулы құралдары - бағдарламалық оқулықтар, оқу
құралы, үйрететін машиналар жатады. Оқу үдерісі барысында көптеген оқыту
құралы қолданылады. Байқағанымыздай, олардың кейбіреулері әр түрлі
материалдық объектілерде көрініс тауып, өте тамаша деңгейде қолданылса,
көрнекі құралдары секілді басқа материалдық құралдар да оқыту үдерісінің
тиімділігін арттыруға едәуір үлес қосады. Тақырыптық жоспар тек қана
бағдарлама бөлімдері мен ашылған тақырыптарды ғана қарастырмайды. Ол
сонымен қатар жұмыс істеу әдістері, оқу құралдарын пайдалану, оның өмірмен
байланысты, оқушылардың белсенділігінің дамуын, олардың өз бетінше жұмыс
істеуге және де пән аралық байланысты да қарастырады. Мұндай жоспарларды
жасау өте қиын. Бірақ бұл мұғалімнің әдістемелік шеберлігін және осы
әдістерді сабақтарда пайдалана білуін көрсетеді. Оқытушының дәстүрлі
оқытудағы рөлі мен оқыту құралдарына қатысты рөлінің бір-бірінен
айырмашылығы әдістемеде оқыту құралдарын таңдаудың едәуір дәрежеде
педагогтың жеке тұлғасының ерешеліктерімен анықталатындығына негізделеді.
Яғни, сол мұғалімнің өзі оқу материалын баяндауда оқыту құралдарын
жеткізіп, кеңінен түрлендіре алады. Ал, оқу үдерісіне әр
түрлі оқытушылар қатысатын болса, онда бір тақырыпты баяндауда оқыту
құралдарының ауқымы мен аясы бірден ұлғаяды. Сабақта технологиялық оқыту
құралдарын қолданғанда күрделірек жағдай орын алуы мүмкін. Мысалы, мұғалім
жаңа материалды ұсыну үшін оқытуға арналған бейнефильмді, қабілеттерді
шыңдау үшін оқу құралынан алынған жаттығуларды, ал меңгерілген материалды
тексеру үшін компьютерлік тестілеуді, осылайша жалпы үш түрлі оқыту
құралын пайдаланады.
Географиялық білім мазмұнының жетілдірумен және тәрбиелеу жұмысына
талаптардың күшеюімен байланысты географияны оқыту құралдарының рөлі мен
маңызы артуда. Қазірі танда оқыту құралдарын география пәнінің кез-келген
сабағында қолдануға болады. Оқу үдерісі барысында көптеген оқыту құралы
қолданылады. Байқағанымыздай, олардың кейбіреулері әр түрлі материалдық
объектілерде көрініс тауып, өте тамаша деңгейде қолданылса; көрнекі
құралдары секілді басқа материалдық құралдар да оқыту үдерісінің
тиімділігін арттыруға едәуір үлес қосады.
Оқыту құралдарының басым көпшілігі оқытудың тек кейбір кезеңдерінде ғана
қолданыла алады. Мысалы, бейнефильм оқу материалын баяу әрі көрнекі түрде
жеткізгенімен, оқу материалын игеру сапасын тексеруге көмектесе алмайды.
Сондықтан, біз көбіне бір емес, бірнеше оқыту құралдарын пайдаланамыз.
Мұндай жағдайда біз оқыту құралдарының жүйесімен жұмыс істейміз. Жүйеде
оқыту құралдарының әрқайсысы өзіне тән белгілі бір кезеңде (білім беруде,
қабілеттерді шыңдауда, меңгеру сапасын тексеруде) жетекші немесе негіз
болып табылады.
Географияны оқыту құралдарына карта, глобус, оқулық, сурет картиналар
және оларды көрсететін техникалық құралдар жатады (4-сурет).
4 сурет. Географияны оқыту құралдары
Көрнекi құралдар немесе оқыту құралдары (немесе бiлiм беру көздерi)
табиғат пен қоғам туралы ғылыми бiлiмнiң қалыптасуына, оқыту мен
тәрбиелеудiң негiзгi мақсатын жетiлдiруге керек. Көрнекi құралдардың
негiзгi бiр функциясы - бiлiм меңгеруi барысында оларды көрсете алу. Бұлар
әсiресе, оқушылар физикалық және экономикалық география курсын оқыған
кезде, көптеген обьектi мен құбылыстарды шын түрiнде көре алмаған жағдайда,
маңызды болып келедi. Сонымен қатар, табиғатта кездесетiн заттарда кейде
көзге көрiнбейтiн нақты көрсеткiштердi байқау қиынға түседi, сол кезде
оларды сызбалар, схемалар, модельдер т. б. арқылы көрсетуге болады. Көрнекi
құралдар бiлiмнiң негiзгi көзi болып келедi, олармен жұмыс iстеу барысында
оқушылардың бiлу қабiлеттерi, ойлары, тiлдерi дамиды, және көрнекi құралдар
арқылы олар ғылыми зерттеу лердiң қарапайым түрлерiн және т.б.
бiлiктiлiктерiн игередi. Көрнекi құралдар географияны оқыту мақсаты, маңызы
және әдiстемесiне қазiргi қойылатын талаптармен байланысты. Олар мұғалiм
мен оқушылардың жұмыс iстеу ерекшелiктерiмен сәйкес келу керек, сонымен
қатар бiлiм мен бiлiктiлiктердiң жақсы игеруiне және дағдыларының жетілуіне
көмектесу керек[7].
Көрнекi құралдарды дұрыс пайдалану үшiн, оларды жүйелеген дұрыс.
Жүйелеудiң негiзi болып географиялық обьектiлер мен құбылыстардың бейнелерi
алынады, себебi географияның оқу пәнi болып нақты заттар мен құбылыстар
саналады. Сонымен, барлық көрнекi құрал дарды 4 топқа бөлуге болады.
1. Табиғи объектiлер:
а) оқу барысында танысатын табиғи және шаруашылық объектiлер
(коллекциялар, гербарийлер, т.б.);
б) экскурсияда танысатын табиғи объектiлер және табиғи ортадағы
шаруашылық өндiрiстiң өнiмдерi.
2. Табиғи географиялық объектi мен құбылыстарының суреттелуi:
а) көлемдi модельдер, шаруашылық объектiлер, т.б;
б) қабырғаға iлiнетiн иллюстративтi құралдар (суреттер, фотосуреттер,
портреттер, кинофильмдер т.б.);
3. Заттар мен құбылыстардың шартты құралдар арқылы суреттелуi
(сөздер, белгiлер, сандар);
а) вербальдi (оқулықтар,жұмыс дәптерлерi, мәтiндi кестелер, т.б.);
б) картографиялық құралдар ( iлiнетiн карталар, атластар, кесте карта,
карто-схемалар, т.б.);
в) графикалық-статистикалық құралдар, графиктер, диаграммалар, кестелер.
4. Табиғаттағы құбылыстарды елестетуге арналған заттар:
а) аймақтағы өлшеу жұмыстарын жүргiзу үшiн арналған құралдар;
б) табиғаттағы құбылыстардың көлемдi және сапалы көрсеткiштерiн
анықтау үшiн құралдар;
в) картометриялық жұмыстарға арналған құралда;
г) жердiң жылдық және бiр күндiк қозғалысын анықтайтын құралдар;
“Физикалық география”, “Дүниетану” курсынан географияның жүйелі
курстарына логикалы түрде көшуді іске асырып, оларға негіз болып табылады.
Бұл курстың негізгі мақсаты - оқушыларға география ғылымы, жер планетасы,
оның табиғаты және халқы, географиялық карта туралы бастапқы түсініктерді
және алғашқы географиялық білім мен біліктерді беру.
Физикалық географияның бағдарламасы мен оқулығында оқушының жеке-дара
мүмкіндігін ескеру мақсатында білім мазмұны меңгерудің міндетті және
мүмкіндік деңгейлері қарастырылған. Оқулықтағы берілген міндетті деңгей
барлық оқушының қабілеті мен қызығушылығын ескере отырып, жоғары білім
мазмұнын меңгеруге жағдай жасайды. Физикалық және экономикалық географияның
бұйымдарының өзінің ерекшеліктері болады. Сондықтан география оқу
құралдарының жүйесі тағыда екі бөлімге бөлінеді. (5-сурет.). Ал олар
мектептегі географияның негізгі курстарына байланысты бөлінеді[8].
Физикалық география курсы бойынша оқу құрал-жабдықтар тобына табиғи
объектілер жатады. Табиғи объектілердің тізімі төмендегідей:
Табиғи обьектілер:
1. Минералдар мен тау жыныстарының коллекциялары;
2. Пайдалы қазбалардың коллекциялары;
3. Мәдени өсімдіктердің гербарийлері;
4. “Мұнай және оның өнімдері және оны қайта өңдеу” кол-лекциялары;
5. Өндіріс шикізаттарының коллекциялары;
6. “Жүн және оның өнімдері және оны қайта өңдеу” коллек-циялары;
Модельдер:
1. Құрлық формаларының макеттері;
2. Таулардың модельдері;
3. Саяси глобус;
5 сурет. Географиялық оқу құралдарының жүйесі
4. Жердің физикалық құрылысы.
Құралдар:
1. Аномометр;
2. Барометр – анероид Бр-52;
3. Метеоролигялық үйшік;
4. Гигрометр МВ-1;
5. Гномон;
6. Жауын-шашын өлшегіш (осодкамер);
7. Психрометр ПБ-1;
8. Қар өлшегіш;
9. Термометр;
10. Флюгер;
11. Теллурии;
12. Адрянов компосы;
13. Курвиметр;
14. Мензула;
15. Нивилир;
16. Теодолит;
17. Кипрегель;
18. Рулетка және т.б.
Картиналар, портреттер:
1. Африка, Австралия, Антарктида, Евразия материктерінің картиналары;
2. Саяхатшылардың картиналары
Карталар:
1. Дүниежүзінің карталары;
2. Географиялық белдеулер және табиғат зоналары;
3. Климаттық белдеулер және облыстар;
4. Саяси карта;
5. Халықтың тығыздығы картасы;
6. Топырақ картасы;
7. Жер бетінің құрылыс және ондағы пайдалы қазбалар;
8. Жарты шарлар физикалық картасы;
9. Материктер мен олардың бөліктерінің карталары (физикалық,
климаттық, саяси т.б.);
10. Қазақстанның карталары (экономикалық, физикалық, текто-никалық
т.б.);
Экономикалық география негіздерін оқытуда көрнекі құрал-дардың
алатын орын үлкен. Экономикалық география курсын оқытуда көрнекі
құралдардың қызықты әрі әр түрлі болуы үшін аз жұмыс істелінген
жоқ. Бірақ өмір күн санап жаңа талаптар қойып отырады. Соңғы
үлгідегі көрнекі құралдарың жинағы, білімгерлердің ауқымды
экономикалық – географиялық материалдарды жоғары деңгейде игеруге
ықпал етуі қажет. Қазақстанның және шет елдердің экономикалық
географиясы бойынша қазіргі таңда қолданылатын бағдарламалары, өзіне
аса көңіл бөлгенін қажет етеді. Осы бағдарламаларға енгізілген
бірыңғай және жалпы түсініктер диапазоны өте ауқымдығымен белгілі.
Экономикалық географияны оқыту кезінде енгізілетін түсініктемелер
көлемі жағынан ғана емес, кеңістікке қамту жағынан да ауқымды.
Сонда да бұл курсты оқытуға бөлінетін уақыт, салыстырмалы түрде
мардымсыз. Сондықтан экономикалық география курсында, аса басым
көңіл білімгерлердің танымдық іс-әрекетін көтеруге оқыту материалын
саналы игеруін қамтамасыз етуге, формализммен күресуге, дәйексіз
және жаттанды фактілермен күресуге бөлінеді.
Экономикалық-географиялық материал-өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы,
транспорт бойынша әртүрлі мәліметтерден тұрады. Білім алушылардың
экономикалық географияны оқи отырып, шаруашылықтарды орналастыру
заңдылықтарымен, маңызды өндірістік байланыстармен, өндірістік
процесстердің бірқатар негіздерімен, технологиясымен, ірі жаңа
құрылыстармен танысып, олар туралы хабардар болады.
Экономикалық география курсында көптеген цифрлік деректерді
қолдану қажет, оның ішінде мемлекетіміздің және басқа елдердің халық
шаруашылығы өсіп-өркендеуінің көрсеткіштері. Бұған, экономика-географиялық
түсініктер нақтылығы жоғалатын мәліметтер минимумы (мемлекет ауданы, жалпы
тұрғын саны және ірі қалалардағы халық саны, шаруашылығы дамуы деңгейі
туралы бірқатар деректер және т.б.) енбейді. Цифрлік материалдарды ой
елегінен өткізуде барлық уақытта оның көрнекі интерпретациясы көмек
береді.
Экономикалық география курсы бойынша оқу құрал-жабдықтары
төмендегідей:
Дүниежүзінің карталары:
1. Машина жасау өнеркәсібі;
2. Ауылшаруашылығының карталары;
3. Транспорт;
4. Химия өнеркәсібі;
5. Қара және түсті металлургия;
6. Энергетика;
Дүниежүзінің физикалық карталары:
1.Австралия, Африка, Италия, Канада, Қытай және Монголия, Корей
және Вьетнам, Польша, ГДР, Чехословакия, Румыния, Болгария, Венгрия,
Албания, АҚШ, Франция, Оңтүстік Азия, Оңтүстік-Шығыс Азия, Оңтүстік-
Батыс Азия және Латын Америка елдерінің экономикалық карталары;
2.Қытай және Монголия, Польша, ГДР, Чехословакия, Румыния,
Болгария, Венгрия, Албания, Жапония елдерінің физикалық карталары.
Қазіргі уақытта оқыту құралдарының әлеуметтік сапасын жетілдіру олардың
мазмұнына адамдардың зертеу және жасау әрекеттерінің перспективті бағыты
туралы материалдарды еңгізу арқылы жүзеге асады. Соның бірі – ғылымның және
халық шаруашылығының әрбір облысында жерді космос арқылы меңгеру
мәліметтерін қолданады. Космостан түсірілген материалдардың ерекшеліктері
олар жоғары дәрежеде ақпарат береді, әрі өте әсерлі және жердің табиғи
бейнесін жоғары дәрежеде нақта көрсетеді.
2 Географияны оқытуда оқу-құрал жабдықтарын пайдалану әдістемесі
2.1 Географияны оқытудағы негізгі көрнекі құралдармен жұмыс жасау
әдістемесі
Көрнекілік – педагогикадағы дидактикалық тәсіл. Ол ақпараттың, дәрістің,
үгіт-насихаттың, жарнаманың танымдылығы мен пәрменділігін арттыру жолы,
оқытуда заттар мен құбылыстардың әр қайсысының өзіне тән жаратылыс бітімін,
әр қилы сыр-сипаттарын сезім мүшелері арқылы байқау, қабылдауға баулиды.
Адам қоршаған ортаны, дүниені, құбылыстарды бес сезім мүшесі арқылы
түйсінеді. Оның ішінде ақпаратты ең көп қабылдайтын сезім мүшесі – көру
түйсігі. Адам жадында терең таңбаланатыны да осы көру түйсігі арқылы
қабылданған ақпарлар. Бірақ, түйсік өздігінен құбылыстардың ішкі
байланысын, олардың заңдылығын бейнелей алмайды. Құбылыстардың мәнін адам
санасында ойлау, пайымдау қабілеті ғана бейнелейді. Көрнекіліктің
нәтижесінде қоршаған өмір құбылысын және заттарды салыстыра ойлап, пайымға
салып қабылдау арқылы оқушылардың мәселені түйсіну дәрежесі артады, сана-
сезімі қалыптасады. Сонымен бірге, қабылданған ақпарлар оқу міндеттеріне
байланысты талданып, қорытылады. Көрнекілік құралдары оқушыларға бейнелі
түсінік беру үшін ғана емес, оқушылардың ұғымын қалыптастырумен бірге,
абстрактілі байланыстар мен тәуелділікті түсіндіру үшін қолданылады. Бұл
дидактиканың басты қағидаларының бірі болып саналады. Көрнекілікті чех
педагогі Я.А. Коменский XVII ғасырда енгізді. Одан кейін И.Г. Песталоцци,
А.Дистерверг, орыс К.Д. Ушинский сияқты педагогтар көрнекілікті оқу
пәндерінің мазмұнына бейімдеп (ана тілі, арифметика, табиғаттану, т.б.),
дидактика мен әдістеме жүйесіне лайықтап қалыптастырды. Көрнекіліктің
үлгілерін пайдалануға Ы.Алтынсарин зор көңіл бөліп, “Қазақ жастары ғылым-
өнерді кітап сөзі деп қана қарамай, заттай көзімен көріп, ажырата білуін”
мақсат етіп қойды. Қазіргі оқу жүйесінде жанды-жансыз табиғат объектілерін
байыппен байқаудың, сурет, өрнек, көркемөнер туындыларын, графиктер сияқты
материалдарды заттай пайдаланудың мәні зор. Қазіргі дәуірде ғылым, техника,
көркемөнер салаларында мол дамыған шынайы деректерді, т.б. едәуір күрделі
бейнелеу мүмкіндіктерін пайдалану үшін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz