Мал шаруашылығында қолданылатын биотехнологиялық əдістер
I.Кіріспе
II.Негізгі бөлім
2.1 Биотехнологияның мал шаруашылығында қолданылу мүмкіндіктері
2.2. Мал шаруашылығында қолданылатын биотехнологиялық əдістер
2.3. Биоинженерияны мал шаруашылығында қолданудың пайдасы мен қауіпті тұстары
2.4 Хайуандар жасушаларын гибридизациялау əдістері
2.5 Микрохирургиялық əдіс арқылы ірі қараның монозиготалы егіздерін алу əдісі
III.Қорытынды бөлім
IV.Қолданылған әдебиеттер тізімі
II.Негізгі бөлім
2.1 Биотехнологияның мал шаруашылығында қолданылу мүмкіндіктері
2.2. Мал шаруашылығында қолданылатын биотехнологиялық əдістер
2.3. Биоинженерияны мал шаруашылығында қолданудың пайдасы мен қауіпті тұстары
2.4 Хайуандар жасушаларын гибридизациялау əдістері
2.5 Микрохирургиялық əдіс арқылы ірі қараның монозиготалы егіздерін алу əдісі
III.Қорытынды бөлім
IV.Қолданылған әдебиеттер тізімі
Мал шаруашылығында биотехнологиялық əдістерінің қолданылуына сүт қоректілерінің төменде келтірілген биологиялық ерекшеліктері мүмкіндік береді:
1. Малдар гаметасының биологиялық банкі. Малдар гаметасының биологиялық банкі гонадаларында жинақталған. Гаметалардың морфогенетикалық потенциалының мүмкіндігі соншалық, мысалға алғанда, жаңа туылған ұрғашы қозының аналық безінде 700 мыңдай аналық жұмыртқасы (фолликулалар) болса, жыныстық жетілу кезеңіне дейін олардан 12000-86000 дана кішігірім жəне 100-400 дана аралықтарындағы ірі жəне жетілетін аналық жұмыртқалары болады. Ооциттердің осындай динамикасы басқа да сүт қоректілерінің ұрғашы жыныстарында байқалады. Еркек даралардың аталық жұмыртқаларында сперматозоидтардың мұнан да көп саны кездеседі. Жыныстық жетілген мерзімдерінде, орта есеппен, бір аталықтан бөлінетін спематозоидтардың саны 280450 трлн. құрайды екен. Осындай көп жыныс жасушаларынан табиғи жағдайда орта есеппен жалғыз төлді малдарда 5-10, ал көп төлділерде 40-80 жұп гаметалары (аналық жұмыртқасы мен спематозоидтар) ғана іске асырылады екен.
2. Эмбриондардың имплантацияға дейінгі дамуы. Ұрықтанғаннан кейін эмбрион зиготадан гаструла кезеңіне (стадия) дейін сүт қоректілердің жыныс мүшесінде (жатыр түтікшесінде) біршама уақыт бос (еркін) күйінде болады. Ұрықтанған жерден (жатыр түтікшесі) имплантацияланатын жерге (жатыр) дейін орта есеппен шошқаларда 2-3, қойларда 4-5, қояндарда 5-7 жəне сиырларда 7-8 тəулік кетеді. Имплантацияға дейін эмбрион пеллюцид аймағы (zone pellucid) деп аталатын, биологиялық тұрғыдан мықты, қабықты болып табылатын аналық жұмыртқасында дами береді. Осы ерекшеліктер сүт қоректілер эмбриондармен in vitro жағдайында əртүрлі манипуляциялар жасауға мүмкіндік береді.
3. Жалғыз төлді малдарда бір аналық жұмыртқасынан дамитын егіздердің туылуы. Бір аналық жұмыртқасынан дамыған егіздер (үшем немесе одан да көптері сирек кездеседі) имплантацияға дейінгі жыныс мүшесінде бос (еркін) күйінде болған кезінде пеллюцид аймағының (zone pellucid) бұзылуы себебінен, эмбрионның бөлінуі жүзеге асып, ажыраған бөліктер жеке-жеке дамуы нəтижесінде пайда болады. Мұндай егіздердің бастамасы (ұрықтанған бір аналық жасуша) бір болғандықтан, егіздер түр-түсі жəне барлық генетикалық, биохимиялық көрсеткіштері бойынша бір-біріне айнымай ұқсайды. Осындай ерекшеліктің арқасында асыл тұқымды мал шаруашылығында өте маңызды көп жасушалы организмдер деңгейіндегі биологиялық көшірмелерді (биокопия) алу мүмкін болды.
1. Малдар гаметасының биологиялық банкі. Малдар гаметасының биологиялық банкі гонадаларында жинақталған. Гаметалардың морфогенетикалық потенциалының мүмкіндігі соншалық, мысалға алғанда, жаңа туылған ұрғашы қозының аналық безінде 700 мыңдай аналық жұмыртқасы (фолликулалар) болса, жыныстық жетілу кезеңіне дейін олардан 12000-86000 дана кішігірім жəне 100-400 дана аралықтарындағы ірі жəне жетілетін аналық жұмыртқалары болады. Ооциттердің осындай динамикасы басқа да сүт қоректілерінің ұрғашы жыныстарында байқалады. Еркек даралардың аталық жұмыртқаларында сперматозоидтардың мұнан да көп саны кездеседі. Жыныстық жетілген мерзімдерінде, орта есеппен, бір аталықтан бөлінетін спематозоидтардың саны 280450 трлн. құрайды екен. Осындай көп жыныс жасушаларынан табиғи жағдайда орта есеппен жалғыз төлді малдарда 5-10, ал көп төлділерде 40-80 жұп гаметалары (аналық жұмыртқасы мен спематозоидтар) ғана іске асырылады екен.
2. Эмбриондардың имплантацияға дейінгі дамуы. Ұрықтанғаннан кейін эмбрион зиготадан гаструла кезеңіне (стадия) дейін сүт қоректілердің жыныс мүшесінде (жатыр түтікшесінде) біршама уақыт бос (еркін) күйінде болады. Ұрықтанған жерден (жатыр түтікшесі) имплантацияланатын жерге (жатыр) дейін орта есеппен шошқаларда 2-3, қойларда 4-5, қояндарда 5-7 жəне сиырларда 7-8 тəулік кетеді. Имплантацияға дейін эмбрион пеллюцид аймағы (zone pellucid) деп аталатын, биологиялық тұрғыдан мықты, қабықты болып табылатын аналық жұмыртқасында дами береді. Осы ерекшеліктер сүт қоректілер эмбриондармен in vitro жағдайында əртүрлі манипуляциялар жасауға мүмкіндік береді.
3. Жалғыз төлді малдарда бір аналық жұмыртқасынан дамитын егіздердің туылуы. Бір аналық жұмыртқасынан дамыған егіздер (үшем немесе одан да көптері сирек кездеседі) имплантацияға дейінгі жыныс мүшесінде бос (еркін) күйінде болған кезінде пеллюцид аймағының (zone pellucid) бұзылуы себебінен, эмбрионның бөлінуі жүзеге асып, ажыраған бөліктер жеке-жеке дамуы нəтижесінде пайда болады. Мұндай егіздердің бастамасы (ұрықтанған бір аналық жасуша) бір болғандықтан, егіздер түр-түсі жəне барлық генетикалық, биохимиялық көрсеткіштері бойынша бір-біріне айнымай ұқсайды. Осындай ерекшеліктің арқасында асыл тұқымды мал шаруашылығында өте маңызды көп жасушалы организмдер деңгейіндегі биологиялық көшірмелерді (биокопия) алу мүмкін болды.
1. Несіпбаев Т. Жануарлар физиологиясы- Алматы.2012ж
2. М.Аятханұлы. Жануарлардың өсіп-өну биологиясы мен биотехнологиясы- Павлодар. 2010ж
3. Битибаева А., Салменбаева М., Даулетбаева А., Мусабеков А.Т.Астана 2010ж.
2. М.Аятханұлы. Жануарлардың өсіп-өну биологиясы мен биотехнологиясы- Павлодар. 2010ж
3. Битибаева А., Салменбаева М., Даулетбаева А., Мусабеков А.Т.Астана 2010ж.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ
МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
БӨЖ
Тақырыбы : Мал шаруашылығында қолданылатын биотехнологиялық əдістер
Орындаған: Сембай Асельхан ВМ-305
Тексерген: Мұхамадиева Н.Н.
Семей 2015.
Жоспар
I.Кіріспе
II.Негізгі бөлім
2.1 Биотехнологияның мал шаруашылығында қолданылу мүмкіндіктері
2.2. Мал шаруашылығында қолданылатын биотехнологиялық əдістер
2.3. Биоинженерияны мал шаруашылығында қолданудың пайдасы мен қауіпті
тұстары
2.4 Хайуандар жасушаларын гибридизациялау əдістері
2.5 Микрохирургиялық əдіс арқылы ірі қараның монозиготалы егіздерін алу
əдісі
III.Қорытынды бөлім
IV.Қолданылған әдебиеттер тізімі
МАЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫНДАҒЫ БИОТЕХНОЛОГИЯ ЖЕТІСТІКТЕРІНІҢ ҚОЛДАНЫЛУЫ
1. Биотехнологияның мал шаруашылығында қолданылу мүмкіндіктері
Мал шаруашылығында биотехнологиялық əдістерінің қолданылуына сүт
қоректілерінің төменде келтірілген биологиялық ерекшеліктері мүмкіндік
береді:
1. Малдар гаметасының биологиялық банкі. Малдар гаметасының биологиялық
банкі гонадаларында жинақталған. Гаметалардың морфогенетикалық
потенциалының мүмкіндігі соншалық, мысалға алғанда, жаңа туылған ұрғашы
қозының аналық безінде 700 мыңдай аналық жұмыртқасы (фолликулалар) болса,
жыныстық жетілу кезеңіне дейін олардан 12000-86000 дана кішігірім жəне 100-
400 дана аралықтарындағы ірі жəне жетілетін аналық жұмыртқалары болады.
Ооциттердің осындай динамикасы басқа да сүт қоректілерінің ұрғашы
жыныстарында байқалады. Еркек даралардың аталық жұмыртқаларында
сперматозоидтардың мұнан да көп саны кездеседі. Жыныстық жетілген
мерзімдерінде, орта есеппен, бір аталықтан бөлінетін спематозоидтардың
саны 280450 трлн. құрайды екен. Осындай көп жыныс жасушаларынан табиғи
жағдайда орта есеппен жалғыз төлді малдарда 5-10, ал көп төлділерде 40-80
жұп гаметалары (аналық жұмыртқасы мен спематозоидтар) ғана іске асырылады
екен.
2. Эмбриондардың имплантацияға дейінгі дамуы. Ұрықтанғаннан кейін эмбрион
зиготадан гаструла кезеңіне (стадия) дейін сүт қоректілердің жыныс
мүшесінде (жатыр түтікшесінде) біршама уақыт бос (еркін) күйінде болады.
Ұрықтанған жерден (жатыр түтікшесі) имплантацияланатын жерге (жатыр) дейін
орта есеппен шошқаларда 2-3, қойларда 4-5, қояндарда 5-7 жəне сиырларда 7-
8 тəулік кетеді. Имплантацияға дейін эмбрион пеллюцид аймағы (zone
pellucid) деп аталатын, биологиялық тұрғыдан мықты, қабықты болып
табылатын аналық жұмыртқасында дами береді. Осы ерекшеліктер сүт
қоректілер эмбриондармен in vitro жағдайында əртүрлі манипуляциялар
жасауға мүмкіндік береді.
3. Жалғыз төлді малдарда бір аналық жұмыртқасынан дамитын егіздердің
туылуы. Бір аналық жұмыртқасынан дамыған егіздер (үшем немесе одан да
көптері сирек кездеседі) имплантацияға дейінгі жыныс мүшесінде бос (еркін)
күйінде болған кезінде пеллюцид аймағының (zone pellucid) бұзылуы
себебінен, эмбрионның бөлінуі жүзеге асып, ажыраған бөліктер жеке-жеке
дамуы нəтижесінде пайда болады. Мұндай егіздердің бастамасы (ұрықтанған
бір аналық жасуша) бір болғандықтан, егіздер түр-түсі жəне барлық
генетикалық, биохимиялық көрсеткіштері бойынша бір-біріне айнымай ұқсайды.
Осындай ерекшеліктің арқасында асыл тұқымды мал шаруашылығында өте маңызды
көп жасушалы организмдер деңгейіндегі биологиялық көшірмелерді (биокопия)
алу мүмкін болды.
4. Мал шаруашылығында асыл тұқымды топ (ядро) құру мен жетілдіру. Мал
шаруашылығында асыл тұқымды мал тобы мен тұқымы жақсартылуы қажет топтарға
бөлінетіні белгілі. Асыл тұқымды малға жату үшін ол малдардың дені сау,
көбею қабілеттіліктері мен өнімділіктері жақсы, бағалы генотипті жəне
ұрпақ сапасы бойынша бағаланған болуы шарт. Биотехнологиялық
зерттеулерінде бұларға донорлар мен жақсартушы аталықтарды жатқызады. Асыл
тұқымды мал шруашылығындағы көбею үдерістерінде қолданылатын терминология
бойынша донор дегеніміз – генетикалық тұрғыдан бағалы ооциттар мен
эмбриондар алынатын ұрғашы дара болса, жақсартушы аталық – ұрғашы донорды
ұрықтандыруға арналған еркек мал. Сондықтан жоғарыда аталған мал тобының
(плем. ядро) санын көбейту мақсатында донорлар мен жақсартушы аталықтар
белсенді қолданылады.
Тұқымы жақсартылуы қажет мал тобы, генотипі бойынша бағалылығы төмендеу
болғанымен, физиологиялық тұрғыдан дені сау жəне көбею қабілеттіліктері де
жақсы болуы қажет. Бұл топқа реципиенттер жатқызылады. Осы тұрғыдан алғанда
реципиент дегеніміз – құнды мал ұрпағын өз ағзасында (жатырында) өсіріуге
арналған, генетикалық жағынан басқа (жат) аналық.
Жалпы алғанда, ауылшаруашылық малдарының биотехнологиялық мүмкіндіктері
осы сүт қоректілерінің биологиялық ерекшеліктеріне байланысты қалыптасады.
Түрге тиесілі биологиялық ерекшеліктері тұқым қуалаушылық арқылы берілетіні
белгілі. Сондықтан, биотехнологиялық мақсатта пайдалану үшін генетикалық
мүмкіндіктердің анықталуы – биотехнологиялық қор (ресурс) деп аталады.
Жоғарыда айтылғандарды қортындылай келе, қолданылуына байланысты
биотехнологиялық қорды шартты түрде үш класқа бөлуге болады:
1. Молекулалық қор – гендердің құрылымы мен қасиеттері арқылы көрінеді.
2. Физиологиялық қор – гаметалар банкі, имплантация алдындағы эмбриондар
дамуы (тотипотенттілік) арқылы байқалады.
3. Селекциялық қор – асыл тұқымды мал шаруашылығындағы асыл тұқымды топ
(ядро) құру мен жаңа мал тұқымдарын шығаруға байланысты.
2. Мал шаруашылығында қолданылатын биотехнологиялық əдістер
Мал шаруашылығы биотехнологиясын – молекулалық жəне жасушалық
биотехнология əдістерін қолданып, генотипін түзету арқылы қарқынды
өсіпжетіле алатын, резистенттілігі мен өнімділік қасиеттері жоғары малдарды
шығару тəсілдерін зерттейтін ғылым деп айтуға болады.
Малдардың биотехнологиялық қорларын танып, оларды іске асыру мақсатында
мал шаруашылығында молекулалық биотехнология, жасушалық жəне көбею
биотехнологиялары пайдаланылады.
Көбею биотехнологиясы деп – малдың генетикалық потенциалдарын арттыру
мақсатында асыл тұқымды малдардан көп ұрпақтар алудың қорларын
(ресурстарын) ұтымды пайдалану əдістері айтылады.
Көбею биотехнологиясы мал шаруашылығында өз төлінен көбеюін қамтамасыз
етіп, асылдандыру жұмыстарының тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді.
Көбею биотехнологиясы əдістерін қолдана отырып біздер популяция құрамына
əсер ете аламыз.
Көбею биотехнологиясының зерттеу аясы ретінде малдардың көбею
қабілеттіліктері алынатын болса, зерттеу зерзаты ретінде:
1. Гипоталамус, гипофиз бен гонадалар арасындағы өзара əрекеттілік
нəтижесінде көбею гормондары арқылы мал ағзасында көрініс беретін
гормональді статусы.
2. Көбею мүшелерінің морфологиялық жəне физиологиялық жағдайы бола алады.
Көбею биотехнологиясында келесі əдістер қолданылады:
1. Суперовуляция – ұрғашы донорда қосымша фолликулалардың өсіп-жетілуін
қамтамасыз ету мақсатында гормональді əсер ету (егу).
2. Қолдан ұрықтандыру – мал тобының генотипін қарқынды түрде өзгерту
мақсатында жоғары өнімді аталық ұрығымен аналықтарды жаппай
ұрықтандыру жұмыстары. Генетика мен қолдан ұрықтандыру
технологиясындағы қол жеткен жетістіктердің арқасында, мал тұқымын
жақсарту бағытында үлкен мүмкіндіктер ашылды, атап айтқанда, жоғары
өнімділікті жəне генетикалық потенциалы бар аталықтарды таңдап алу
мен қолдану нəтижесінде, бүтіндей популяциялардың генетикалық
құрылымын жедел өзгертуге қол жеткізілді. Сондықтан мал тұқымын
жақсартуда аталықтардың ролі артты. Қазіргі кезде қолдан ұрықтандыру
нəтижесінде генетикалық құнды бір аталықтан алынатын ұрпақ саны
бірнеше мыңдаған басқа дейін жетеді.
3. Эмбриондар тасымалдау (трансплантация) – эмбриондарды аналық-донордан
(жоғары өнімді, құнды аналық эмбриондарын) аналық-реципиетке (құндылығы
төмендеу, яғни басқаша айтқанда, суррогаты ене жатырына) тасымалдау əдісі.
Мал шаруашылығындағы эмбриондарды тасымалдаудың негізгі мақсаты – жоғары
өнімді аналықтардың генетикалық мүмкіндігін (резервін) толығынан пайдалану.
Эмбриондар тасымалдау əдісінің арқасында, жоғары өнімді малдардың
аналық бездерінде көптеген аналық жасушаларының қоры болатындықтан, оларды
пайдалану арқылы, ұрғашы даралардың биологиялық ерекшелігін мейлінше
пайдалану мүмкіндігі артты. Сондықтан, генетикалық потенциалы бар малдарды
толықтай пайдалану мақсатында, жоғары өнімді аналықтың эмбриондарын олардың
дамуының ерте сатыларында өнімділігі төмен болғанымен, көбею
қабілеттіліктері жақсы малдар жатырына тасымалдап қондыру əдістері
зерттелді.
Осындай технологияның арқасында:
1) жоғары өнімді аналықтың ұрпақ санын жедел арттыруға;
2) организмдерді (зиготаларды) гамета жəне эмбриондар түрінде
тасымалдау мен сақтау мүмкіндігіне;
3) гаметалар мен эмбриондарды іріктеу нəтижесінде керек жынысты жəне
қажетті физиолого-биохимиялық қасиеттері бар ұрпақтар алуға қол
жеткізіледі.
Жалпылай алғанда мал тұқымын көбейту технологиясында атқарылатын
жұмыстарды келесі кезеңдерден тұрады деп айтуға болады: донорларды, ұрықтық
аталықтарды жəне реципиенттерді іріктеу, донорлардың суперовуляциясын
шақыру жəне донор мен реципиент араларында күйге келу мерзімдерін
синхронизациялау, донорды ұрықтандыру (табиғи жолмен немесе қолдан),
эмбриондарды шайыу жолымен (смыв) бөліп алу, шайылып алынған эмбриондардың
сапасын бағалау, дайын эмбриондарды реципиент жатырына орналастыру.
Қазіргі кезде малдарды көбейтуге бағытталған биотехнологиялық əдістер
молекулалық жəне жасушалық биотехнология салаларымен өте тығыз байланыста.
Жасушалық биотехнология – жасушалармен əртүрлі микроманипуляциялар
жасау нəтижесінде, бағалы биологиялық қасиеттері бар организмдерді алуға
бағытталған ғылым саласы. Бұл мақсатта мал шаруашылығында пайдаланылатын
негізгі зерттеу зерзаты ретінде ағзаның көбеюге арналған жасушалары
(гонадалар) алынады.
Мал шаруашылығындағы жасушалық биотехнологиясы өз құрамында бірбірін
толықтырып тұратын екі ғылыми бағыттан құралады:
1. Эмбриокультуральдық зерттеулер – бөлініп алынған жасушалардың (гаметалар
мен эмбриондар) тіршілігі мен ары қарай өсіп-дамуына қажетті жағдайларды
толықтай қамтамасыз етуге бағытталады. Эмбриокультуральдық зерттеулердің
негізгі міндеттеріне:
А) гаметалар мен эмбриондарды өсіру (культивирование), Б) гаметаларды
экстракорпоралды ұрықтандыру, В) гамета мен эмбриондар банкін жасақтау,
Г) қоректік орталар жасау мен оларды жетілдірулер кіреді.
2. Жасушалық технологиялар – бағалы, яғни генотипі құрастырылған малдар
шығару мақсатында ядро мен жасушалық деңгейінде атқарылатын жұмыстар.
Жасушалық технологиялардың мал шаруашылығындағы негізгі міндеттері
қатарына:
А) денелік жасушаларын (соматикалық) гибридтеу;
Б) клондау;
В) химерлі жануарлар жасау жұмыстары жатады.
Молекулалық биотехнология – мал организмінде жаңа генетикалық
бағдарламалар алу мақсатында тұқым қуалаушылық белгілеріне молекулалық
деңгейде түзетулер енгізу. Мұндағы негізгі зерттеу зерзаты ретінде
нуклейн қышқылдары (ДНҚ жəне РНҚ молекулалары) алынады. Молекулалық
биотехнология екі бөлімнен құралады:
1. Генетикалық инженерия – тек қана жекелеген генге (немесе гендерге)
қатысы бар. Генетикалық инженерияның негізгі міндеттері қатарына мыналар
жатады: А) гендерді синтездеу немесе бөліп алу мен модификациялау;
Б) рекомбинантты молекулаларды құрастыру жəне клондау;
В) генотип банкін (геном библиотекасын) жасақтау.
2. Генетикалық трансформация – гендерді тасымалдауға негізделеді. Бұл
жұмыстардың негізгі міндеттеріне: А) реципиентке генді ендіру;
Б) трансфоранттарды іріктеу мен сараптау;
В) гендер интеграциясы мен экспрессиясы;
Г) бағалы заттарды продуценттеушілерді жəне трансгенді хайуандар жасау
жатады.
Мал шаруашылығындағы биотехнологиялық жұмыстарының орындалу реті
жоғарыда аталған үш əдістердің (суперовуляция, қолдан ұрықтандыру мен
эмбрион тасымалдау) тығыз байланыстылығы арқылы жүзеге асырылады. Мысалы,
малдардың генетикалық жағынан бағалы эмбриондарын алу үшін, көбейтуге
бағытталған биотехнологиялық əдістері (суперовуляция, ұрықтандыру мен
эмбрионды шайып алу) қолданылғаннан кейін, алынған эмбриондар сұрыптаудан
өткізіліп, кейіннен молекулярлық (трансгеноз) жəне жасушалық (клондау)
микроманипуляцияларына ұшыратылады. Кейіннен құрастырылған эмбриондарға
in vitro жағдайында реанимациялық жағдай туғызылып, сапалық белгілері
бойынша бағаланғаннан кейін (жасушалық селекция), соңғы кезеңі –
генетикалық бағалы ұрпақ алу үшін дайын эмбрионды реципиент аналығының
жатырына қондырылуымен (трансплантация) аяқталады.
Сонымен, молекулалық биотехнология, жасушалық биотехнология мен көбею
биотехнологиялары, мал шаруашылығында малдардың гаметаларында, эмбриондары
мен ағзаларында жинақталған биотехнологиялық қорларын анықтау мен
пайдалануға мүмкіндік беретін жаңа ғылыми бағыттарының – эмбриоинженерия,
эмбриокультура мен эмбриотрансплантацияларының пайда болуына алып келді.
Эмбриоинженерияны – генетикалық жағынан құрастырылған жəне
экономикалық тұрғыдан тиімді организмдерді алу мақсатында, молекулалық жəне
жасушалық биотехнологияларының тəсілдерін қолдану арқылы мал организміндегі
генетикалық ресурстарын алудың мүмкіндіктері мен жолдарын қарастыратын
биотехнологиялық əдіс деп қарауға болады.
Эмбриокультураны – малдардың гаметасы мен эмбриондарынан физиологиялық
қорларын (ресурс) алудың мүмкіндіктері мен жолдарын қарастыратын жəне
олардың тіршілігінің сақталып қалуы мен in vitro жəне in vivo кездерінде
қолайлы жағдайлар тудыруға бағытталған мал шаруашылығында қолданылатын
биотехнологиялық əдісі деп айта аламыз.
Эмбриотасымалдау (трансплантация) – бағалы генотипті малдарды барынша
тез көбейту мақсатында, жануарлардың репродуктивті жүйесінен физиологиялық
қорларын (ресурс) алудың мүмкіндіктері мен жолдарын қарастыруға бағытталған
мал шаруашылығында қолданылатын биотехнологиялық əдісі.
3. Биоинженерияны мал шаруашылығында қолданудың пайдасы мен қауіпті
тұстары
Қазіргі кезде тек қана екі генетикалық модификацияланған жануарлар
адамдардың тағамдық қолданылуы үшін шығарылған. Оның біреуі Aqua Bounty
Technologies компаниясы шығарған трансгенді бекіре балығы. Бұл балықта
чинук бекіресі деп аталатын түрдің өсу гормонының гені, промотермен
қосылыстырылған. Мұнда промотер генді транскрипциялау үшін қажет болған.
Табиғи туысымен салыстырғанда, трансгенді бекіреде өсу гормоны жыл бойына
бөлініп отырылуы себепті, бұл балықтың жедел өсуі қамтамасыз етіледі.
Қазіргі кезде бұл белгіні басқа балық түрлерінде де қалыптастыру
мақсатындағы жұмыстар жүргізілуде.
Экологтар тарапынан, мұндай балықтардың табиғи айналымға түсіп кетуі
салдарынан, жабайы формаларды ығыстырып шығаруы мүмкін деген қауіптер
айтылуда. Бұл күмəннің де қуіпі бары шындық, өйткені фермаларда қолдан
өсірілетін балықтардың өзен-көлдерге ауып кету жағдайлары жиі кездеседі.
Ауылшаруашылық малдары ішіндегі екінші трансгенді хайуан, Онтарио
штатында орналасқан Гуэльф университеті (Universitu of Guelph) ғалымдары
шығарған Enviropig шошқасы болып табылады. Бұл доңызға сілекей бездері
жасушаларында экспрессия жасалынатын, фитаза гені ендірілген болатын.
Фитаза шошқа азығы құрамындағы фосфаттарды ыдыратуы нəтижесінде, оның
нəжісіндегі мөлшерінің азаятыны анықталған. Осындай трансгенді шошқалар
санын көбейту арқылы, шошқа фермаларының қоршаған ортаға тигізер зиянды
əсерін азайтуға болады.
Қазіргі кезде ғалымдар тарапынан, ауылшаруашылық малдарынан алынатын
тағамдар құндылығын биоинженериялық əдістерді қолдану арқылы арттыру
мəселесі бойынша маңызы зор тəжірибелік жұмыстары өз жалғастарын табуда.
Мұндай мəселелердің қатарында сиыр, қойлар мен тауық сияқты үй
жануарларының қайсібір ауруларға төзімділігін арттыру бағытындағы жұмысты
айтуға болады. Мысалы, ViaGen компаниясы ағзасында көптеген ауруларға қарсы
тұратын қабілеті бар су шаянын (креветка) тауып, мұндай гені бар дараларын
іріктеп алған. Сөйтіп, осындай төзімді су шаяндары популяцияларын өсіру,
осы бизнеспен айналысатын компаниялар үшін өте үлкен пайда келтіреді деп
есептелінуде. Миннесота университетінің (АҚШ) ғалымдары күрке тауықтардың
төсін дамытуға əсер ететін жəне салмонелла ауруының қоздырғыштарына төзімді
келетін гендерді зерттеуде.
Адамдардың өз ата-тектерін білгісі келетіні сияқты, фермерлер де
малдарының шығу тегін биотехнологиялық əдістер арқылы нақты анықтауды
қалайды. Мысалы, сиырдың Angus тұқымына жататынын анықтау өте қиын жəне
дəлелсіз деп есептелінетін. Жоғарыда аталған ViaGen компаниясы болса, осы
малдың бұқасының қаны немесе ұлпа сынамасы арқылы, зерттелетін малда Angus
генінің нақты пайыз мөлшерін анықтап беретін генетикалық тест əдісін ойлап
тапқан.
Көптеген компаниялар ауылшаруашылық малдарының тез өсетін тұқымдарын
шығару, немесе оның қарқындылығын əртүрлі дəрмектер қолдану арқылы арттыру
бағытында зерттеулер жүргізуде. Жұртшылықтың назарын өзіне аударған осындай
технологиялардың бірі – ірі қара ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ
МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
БӨЖ
Тақырыбы : Мал шаруашылығында қолданылатын биотехнологиялық əдістер
Орындаған: Сембай Асельхан ВМ-305
Тексерген: Мұхамадиева Н.Н.
Семей 2015.
Жоспар
I.Кіріспе
II.Негізгі бөлім
2.1 Биотехнологияның мал шаруашылығында қолданылу мүмкіндіктері
2.2. Мал шаруашылығында қолданылатын биотехнологиялық əдістер
2.3. Биоинженерияны мал шаруашылығында қолданудың пайдасы мен қауіпті
тұстары
2.4 Хайуандар жасушаларын гибридизациялау əдістері
2.5 Микрохирургиялық əдіс арқылы ірі қараның монозиготалы егіздерін алу
əдісі
III.Қорытынды бөлім
IV.Қолданылған әдебиеттер тізімі
МАЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫНДАҒЫ БИОТЕХНОЛОГИЯ ЖЕТІСТІКТЕРІНІҢ ҚОЛДАНЫЛУЫ
1. Биотехнологияның мал шаруашылығында қолданылу мүмкіндіктері
Мал шаруашылығында биотехнологиялық əдістерінің қолданылуына сүт
қоректілерінің төменде келтірілген биологиялық ерекшеліктері мүмкіндік
береді:
1. Малдар гаметасының биологиялық банкі. Малдар гаметасының биологиялық
банкі гонадаларында жинақталған. Гаметалардың морфогенетикалық
потенциалының мүмкіндігі соншалық, мысалға алғанда, жаңа туылған ұрғашы
қозының аналық безінде 700 мыңдай аналық жұмыртқасы (фолликулалар) болса,
жыныстық жетілу кезеңіне дейін олардан 12000-86000 дана кішігірім жəне 100-
400 дана аралықтарындағы ірі жəне жетілетін аналық жұмыртқалары болады.
Ооциттердің осындай динамикасы басқа да сүт қоректілерінің ұрғашы
жыныстарында байқалады. Еркек даралардың аталық жұмыртқаларында
сперматозоидтардың мұнан да көп саны кездеседі. Жыныстық жетілген
мерзімдерінде, орта есеппен, бір аталықтан бөлінетін спематозоидтардың
саны 280450 трлн. құрайды екен. Осындай көп жыныс жасушаларынан табиғи
жағдайда орта есеппен жалғыз төлді малдарда 5-10, ал көп төлділерде 40-80
жұп гаметалары (аналық жұмыртқасы мен спематозоидтар) ғана іске асырылады
екен.
2. Эмбриондардың имплантацияға дейінгі дамуы. Ұрықтанғаннан кейін эмбрион
зиготадан гаструла кезеңіне (стадия) дейін сүт қоректілердің жыныс
мүшесінде (жатыр түтікшесінде) біршама уақыт бос (еркін) күйінде болады.
Ұрықтанған жерден (жатыр түтікшесі) имплантацияланатын жерге (жатыр) дейін
орта есеппен шошқаларда 2-3, қойларда 4-5, қояндарда 5-7 жəне сиырларда 7-
8 тəулік кетеді. Имплантацияға дейін эмбрион пеллюцид аймағы (zone
pellucid) деп аталатын, биологиялық тұрғыдан мықты, қабықты болып
табылатын аналық жұмыртқасында дами береді. Осы ерекшеліктер сүт
қоректілер эмбриондармен in vitro жағдайында əртүрлі манипуляциялар
жасауға мүмкіндік береді.
3. Жалғыз төлді малдарда бір аналық жұмыртқасынан дамитын егіздердің
туылуы. Бір аналық жұмыртқасынан дамыған егіздер (үшем немесе одан да
көптері сирек кездеседі) имплантацияға дейінгі жыныс мүшесінде бос (еркін)
күйінде болған кезінде пеллюцид аймағының (zone pellucid) бұзылуы
себебінен, эмбрионның бөлінуі жүзеге асып, ажыраған бөліктер жеке-жеке
дамуы нəтижесінде пайда болады. Мұндай егіздердің бастамасы (ұрықтанған
бір аналық жасуша) бір болғандықтан, егіздер түр-түсі жəне барлық
генетикалық, биохимиялық көрсеткіштері бойынша бір-біріне айнымай ұқсайды.
Осындай ерекшеліктің арқасында асыл тұқымды мал шаруашылығында өте маңызды
көп жасушалы организмдер деңгейіндегі биологиялық көшірмелерді (биокопия)
алу мүмкін болды.
4. Мал шаруашылығында асыл тұқымды топ (ядро) құру мен жетілдіру. Мал
шаруашылығында асыл тұқымды мал тобы мен тұқымы жақсартылуы қажет топтарға
бөлінетіні белгілі. Асыл тұқымды малға жату үшін ол малдардың дені сау,
көбею қабілеттіліктері мен өнімділіктері жақсы, бағалы генотипті жəне
ұрпақ сапасы бойынша бағаланған болуы шарт. Биотехнологиялық
зерттеулерінде бұларға донорлар мен жақсартушы аталықтарды жатқызады. Асыл
тұқымды мал шруашылығындағы көбею үдерістерінде қолданылатын терминология
бойынша донор дегеніміз – генетикалық тұрғыдан бағалы ооциттар мен
эмбриондар алынатын ұрғашы дара болса, жақсартушы аталық – ұрғашы донорды
ұрықтандыруға арналған еркек мал. Сондықтан жоғарыда аталған мал тобының
(плем. ядро) санын көбейту мақсатында донорлар мен жақсартушы аталықтар
белсенді қолданылады.
Тұқымы жақсартылуы қажет мал тобы, генотипі бойынша бағалылығы төмендеу
болғанымен, физиологиялық тұрғыдан дені сау жəне көбею қабілеттіліктері де
жақсы болуы қажет. Бұл топқа реципиенттер жатқызылады. Осы тұрғыдан алғанда
реципиент дегеніміз – құнды мал ұрпағын өз ағзасында (жатырында) өсіріуге
арналған, генетикалық жағынан басқа (жат) аналық.
Жалпы алғанда, ауылшаруашылық малдарының биотехнологиялық мүмкіндіктері
осы сүт қоректілерінің биологиялық ерекшеліктеріне байланысты қалыптасады.
Түрге тиесілі биологиялық ерекшеліктері тұқым қуалаушылық арқылы берілетіні
белгілі. Сондықтан, биотехнологиялық мақсатта пайдалану үшін генетикалық
мүмкіндіктердің анықталуы – биотехнологиялық қор (ресурс) деп аталады.
Жоғарыда айтылғандарды қортындылай келе, қолданылуына байланысты
биотехнологиялық қорды шартты түрде үш класқа бөлуге болады:
1. Молекулалық қор – гендердің құрылымы мен қасиеттері арқылы көрінеді.
2. Физиологиялық қор – гаметалар банкі, имплантация алдындағы эмбриондар
дамуы (тотипотенттілік) арқылы байқалады.
3. Селекциялық қор – асыл тұқымды мал шаруашылығындағы асыл тұқымды топ
(ядро) құру мен жаңа мал тұқымдарын шығаруға байланысты.
2. Мал шаруашылығында қолданылатын биотехнологиялық əдістер
Мал шаруашылығы биотехнологиясын – молекулалық жəне жасушалық
биотехнология əдістерін қолданып, генотипін түзету арқылы қарқынды
өсіпжетіле алатын, резистенттілігі мен өнімділік қасиеттері жоғары малдарды
шығару тəсілдерін зерттейтін ғылым деп айтуға болады.
Малдардың биотехнологиялық қорларын танып, оларды іске асыру мақсатында
мал шаруашылығында молекулалық биотехнология, жасушалық жəне көбею
биотехнологиялары пайдаланылады.
Көбею биотехнологиясы деп – малдың генетикалық потенциалдарын арттыру
мақсатында асыл тұқымды малдардан көп ұрпақтар алудың қорларын
(ресурстарын) ұтымды пайдалану əдістері айтылады.
Көбею биотехнологиясы мал шаруашылығында өз төлінен көбеюін қамтамасыз
етіп, асылдандыру жұмыстарының тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді.
Көбею биотехнологиясы əдістерін қолдана отырып біздер популяция құрамына
əсер ете аламыз.
Көбею биотехнологиясының зерттеу аясы ретінде малдардың көбею
қабілеттіліктері алынатын болса, зерттеу зерзаты ретінде:
1. Гипоталамус, гипофиз бен гонадалар арасындағы өзара əрекеттілік
нəтижесінде көбею гормондары арқылы мал ағзасында көрініс беретін
гормональді статусы.
2. Көбею мүшелерінің морфологиялық жəне физиологиялық жағдайы бола алады.
Көбею биотехнологиясында келесі əдістер қолданылады:
1. Суперовуляция – ұрғашы донорда қосымша фолликулалардың өсіп-жетілуін
қамтамасыз ету мақсатында гормональді əсер ету (егу).
2. Қолдан ұрықтандыру – мал тобының генотипін қарқынды түрде өзгерту
мақсатында жоғары өнімді аталық ұрығымен аналықтарды жаппай
ұрықтандыру жұмыстары. Генетика мен қолдан ұрықтандыру
технологиясындағы қол жеткен жетістіктердің арқасында, мал тұқымын
жақсарту бағытында үлкен мүмкіндіктер ашылды, атап айтқанда, жоғары
өнімділікті жəне генетикалық потенциалы бар аталықтарды таңдап алу
мен қолдану нəтижесінде, бүтіндей популяциялардың генетикалық
құрылымын жедел өзгертуге қол жеткізілді. Сондықтан мал тұқымын
жақсартуда аталықтардың ролі артты. Қазіргі кезде қолдан ұрықтандыру
нəтижесінде генетикалық құнды бір аталықтан алынатын ұрпақ саны
бірнеше мыңдаған басқа дейін жетеді.
3. Эмбриондар тасымалдау (трансплантация) – эмбриондарды аналық-донордан
(жоғары өнімді, құнды аналық эмбриондарын) аналық-реципиетке (құндылығы
төмендеу, яғни басқаша айтқанда, суррогаты ене жатырына) тасымалдау əдісі.
Мал шаруашылығындағы эмбриондарды тасымалдаудың негізгі мақсаты – жоғары
өнімді аналықтардың генетикалық мүмкіндігін (резервін) толығынан пайдалану.
Эмбриондар тасымалдау əдісінің арқасында, жоғары өнімді малдардың
аналық бездерінде көптеген аналық жасушаларының қоры болатындықтан, оларды
пайдалану арқылы, ұрғашы даралардың биологиялық ерекшелігін мейлінше
пайдалану мүмкіндігі артты. Сондықтан, генетикалық потенциалы бар малдарды
толықтай пайдалану мақсатында, жоғары өнімді аналықтың эмбриондарын олардың
дамуының ерте сатыларында өнімділігі төмен болғанымен, көбею
қабілеттіліктері жақсы малдар жатырына тасымалдап қондыру əдістері
зерттелді.
Осындай технологияның арқасында:
1) жоғары өнімді аналықтың ұрпақ санын жедел арттыруға;
2) организмдерді (зиготаларды) гамета жəне эмбриондар түрінде
тасымалдау мен сақтау мүмкіндігіне;
3) гаметалар мен эмбриондарды іріктеу нəтижесінде керек жынысты жəне
қажетті физиолого-биохимиялық қасиеттері бар ұрпақтар алуға қол
жеткізіледі.
Жалпылай алғанда мал тұқымын көбейту технологиясында атқарылатын
жұмыстарды келесі кезеңдерден тұрады деп айтуға болады: донорларды, ұрықтық
аталықтарды жəне реципиенттерді іріктеу, донорлардың суперовуляциясын
шақыру жəне донор мен реципиент араларында күйге келу мерзімдерін
синхронизациялау, донорды ұрықтандыру (табиғи жолмен немесе қолдан),
эмбриондарды шайыу жолымен (смыв) бөліп алу, шайылып алынған эмбриондардың
сапасын бағалау, дайын эмбриондарды реципиент жатырына орналастыру.
Қазіргі кезде малдарды көбейтуге бағытталған биотехнологиялық əдістер
молекулалық жəне жасушалық биотехнология салаларымен өте тығыз байланыста.
Жасушалық биотехнология – жасушалармен əртүрлі микроманипуляциялар
жасау нəтижесінде, бағалы биологиялық қасиеттері бар организмдерді алуға
бағытталған ғылым саласы. Бұл мақсатта мал шаруашылығында пайдаланылатын
негізгі зерттеу зерзаты ретінде ағзаның көбеюге арналған жасушалары
(гонадалар) алынады.
Мал шаруашылығындағы жасушалық биотехнологиясы өз құрамында бірбірін
толықтырып тұратын екі ғылыми бағыттан құралады:
1. Эмбриокультуральдық зерттеулер – бөлініп алынған жасушалардың (гаметалар
мен эмбриондар) тіршілігі мен ары қарай өсіп-дамуына қажетті жағдайларды
толықтай қамтамасыз етуге бағытталады. Эмбриокультуральдық зерттеулердің
негізгі міндеттеріне:
А) гаметалар мен эмбриондарды өсіру (культивирование), Б) гаметаларды
экстракорпоралды ұрықтандыру, В) гамета мен эмбриондар банкін жасақтау,
Г) қоректік орталар жасау мен оларды жетілдірулер кіреді.
2. Жасушалық технологиялар – бағалы, яғни генотипі құрастырылған малдар
шығару мақсатында ядро мен жасушалық деңгейінде атқарылатын жұмыстар.
Жасушалық технологиялардың мал шаруашылығындағы негізгі міндеттері
қатарына:
А) денелік жасушаларын (соматикалық) гибридтеу;
Б) клондау;
В) химерлі жануарлар жасау жұмыстары жатады.
Молекулалық биотехнология – мал организмінде жаңа генетикалық
бағдарламалар алу мақсатында тұқым қуалаушылық белгілеріне молекулалық
деңгейде түзетулер енгізу. Мұндағы негізгі зерттеу зерзаты ретінде
нуклейн қышқылдары (ДНҚ жəне РНҚ молекулалары) алынады. Молекулалық
биотехнология екі бөлімнен құралады:
1. Генетикалық инженерия – тек қана жекелеген генге (немесе гендерге)
қатысы бар. Генетикалық инженерияның негізгі міндеттері қатарына мыналар
жатады: А) гендерді синтездеу немесе бөліп алу мен модификациялау;
Б) рекомбинантты молекулаларды құрастыру жəне клондау;
В) генотип банкін (геном библиотекасын) жасақтау.
2. Генетикалық трансформация – гендерді тасымалдауға негізделеді. Бұл
жұмыстардың негізгі міндеттеріне: А) реципиентке генді ендіру;
Б) трансфоранттарды іріктеу мен сараптау;
В) гендер интеграциясы мен экспрессиясы;
Г) бағалы заттарды продуценттеушілерді жəне трансгенді хайуандар жасау
жатады.
Мал шаруашылығындағы биотехнологиялық жұмыстарының орындалу реті
жоғарыда аталған үш əдістердің (суперовуляция, қолдан ұрықтандыру мен
эмбрион тасымалдау) тығыз байланыстылығы арқылы жүзеге асырылады. Мысалы,
малдардың генетикалық жағынан бағалы эмбриондарын алу үшін, көбейтуге
бағытталған биотехнологиялық əдістері (суперовуляция, ұрықтандыру мен
эмбрионды шайып алу) қолданылғаннан кейін, алынған эмбриондар сұрыптаудан
өткізіліп, кейіннен молекулярлық (трансгеноз) жəне жасушалық (клондау)
микроманипуляцияларына ұшыратылады. Кейіннен құрастырылған эмбриондарға
in vitro жағдайында реанимациялық жағдай туғызылып, сапалық белгілері
бойынша бағаланғаннан кейін (жасушалық селекция), соңғы кезеңі –
генетикалық бағалы ұрпақ алу үшін дайын эмбрионды реципиент аналығының
жатырына қондырылуымен (трансплантация) аяқталады.
Сонымен, молекулалық биотехнология, жасушалық биотехнология мен көбею
биотехнологиялары, мал шаруашылығында малдардың гаметаларында, эмбриондары
мен ағзаларында жинақталған биотехнологиялық қорларын анықтау мен
пайдалануға мүмкіндік беретін жаңа ғылыми бағыттарының – эмбриоинженерия,
эмбриокультура мен эмбриотрансплантацияларының пайда болуына алып келді.
Эмбриоинженерияны – генетикалық жағынан құрастырылған жəне
экономикалық тұрғыдан тиімді организмдерді алу мақсатында, молекулалық жəне
жасушалық биотехнологияларының тəсілдерін қолдану арқылы мал организміндегі
генетикалық ресурстарын алудың мүмкіндіктері мен жолдарын қарастыратын
биотехнологиялық əдіс деп қарауға болады.
Эмбриокультураны – малдардың гаметасы мен эмбриондарынан физиологиялық
қорларын (ресурс) алудың мүмкіндіктері мен жолдарын қарастыратын жəне
олардың тіршілігінің сақталып қалуы мен in vitro жəне in vivo кездерінде
қолайлы жағдайлар тудыруға бағытталған мал шаруашылығында қолданылатын
биотехнологиялық əдісі деп айта аламыз.
Эмбриотасымалдау (трансплантация) – бағалы генотипті малдарды барынша
тез көбейту мақсатында, жануарлардың репродуктивті жүйесінен физиологиялық
қорларын (ресурс) алудың мүмкіндіктері мен жолдарын қарастыруға бағытталған
мал шаруашылығында қолданылатын биотехнологиялық əдісі.
3. Биоинженерияны мал шаруашылығында қолданудың пайдасы мен қауіпті
тұстары
Қазіргі кезде тек қана екі генетикалық модификацияланған жануарлар
адамдардың тағамдық қолданылуы үшін шығарылған. Оның біреуі Aqua Bounty
Technologies компаниясы шығарған трансгенді бекіре балығы. Бұл балықта
чинук бекіресі деп аталатын түрдің өсу гормонының гені, промотермен
қосылыстырылған. Мұнда промотер генді транскрипциялау үшін қажет болған.
Табиғи туысымен салыстырғанда, трансгенді бекіреде өсу гормоны жыл бойына
бөлініп отырылуы себепті, бұл балықтың жедел өсуі қамтамасыз етіледі.
Қазіргі кезде бұл белгіні басқа балық түрлерінде де қалыптастыру
мақсатындағы жұмыстар жүргізілуде.
Экологтар тарапынан, мұндай балықтардың табиғи айналымға түсіп кетуі
салдарынан, жабайы формаларды ығыстырып шығаруы мүмкін деген қауіптер
айтылуда. Бұл күмəннің де қуіпі бары шындық, өйткені фермаларда қолдан
өсірілетін балықтардың өзен-көлдерге ауып кету жағдайлары жиі кездеседі.
Ауылшаруашылық малдары ішіндегі екінші трансгенді хайуан, Онтарио
штатында орналасқан Гуэльф университеті (Universitu of Guelph) ғалымдары
шығарған Enviropig шошқасы болып табылады. Бұл доңызға сілекей бездері
жасушаларында экспрессия жасалынатын, фитаза гені ендірілген болатын.
Фитаза шошқа азығы құрамындағы фосфаттарды ыдыратуы нəтижесінде, оның
нəжісіндегі мөлшерінің азаятыны анықталған. Осындай трансгенді шошқалар
санын көбейту арқылы, шошқа фермаларының қоршаған ортаға тигізер зиянды
əсерін азайтуға болады.
Қазіргі кезде ғалымдар тарапынан, ауылшаруашылық малдарынан алынатын
тағамдар құндылығын биоинженериялық əдістерді қолдану арқылы арттыру
мəселесі бойынша маңызы зор тəжірибелік жұмыстары өз жалғастарын табуда.
Мұндай мəселелердің қатарында сиыр, қойлар мен тауық сияқты үй
жануарларының қайсібір ауруларға төзімділігін арттыру бағытындағы жұмысты
айтуға болады. Мысалы, ViaGen компаниясы ағзасында көптеген ауруларға қарсы
тұратын қабілеті бар су шаянын (креветка) тауып, мұндай гені бар дараларын
іріктеп алған. Сөйтіп, осындай төзімді су шаяндары популяцияларын өсіру,
осы бизнеспен айналысатын компаниялар үшін өте үлкен пайда келтіреді деп
есептелінуде. Миннесота университетінің (АҚШ) ғалымдары күрке тауықтардың
төсін дамытуға əсер ететін жəне салмонелла ауруының қоздырғыштарына төзімді
келетін гендерді зерттеуде.
Адамдардың өз ата-тектерін білгісі келетіні сияқты, фермерлер де
малдарының шығу тегін биотехнологиялық əдістер арқылы нақты анықтауды
қалайды. Мысалы, сиырдың Angus тұқымына жататынын анықтау өте қиын жəне
дəлелсіз деп есептелінетін. Жоғарыда аталған ViaGen компаниясы болса, осы
малдың бұқасының қаны немесе ұлпа сынамасы арқылы, зерттелетін малда Angus
генінің нақты пайыз мөлшерін анықтап беретін генетикалық тест əдісін ойлап
тапқан.
Көптеген компаниялар ауылшаруашылық малдарының тез өсетін тұқымдарын
шығару, немесе оның қарқындылығын əртүрлі дəрмектер қолдану арқылы арттыру
бағытында зерттеулер жүргізуде. Жұртшылықтың назарын өзіне аударған осындай
технологиялардың бірі – ірі қара ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz