Дамыған елдердегі кәсіпкерліктің ұжымдық, құқықтық түрлері, құрылымы

Әлемдік тәжірибеде шаруашылық жүргізуші субъектілерді шағын және орта кәсіпорынға жатқызудың жалпы критерийлері ретінде персоналдар саны, жарғылық капиталдың мөлшері, активтерінің шамасы, айналым көлемі және басқаларын айтуға болады. Алайда айтарлықтай жиі қолданылатын критерийлерге келесілерді жатқызуға болады: кәсіпорындағы жұмыскерлер саны, кәсіпорынның жылдық айналымы және активтерінің мөлшері. Еуропалық Одақта 1995 жылдың бірінші қаңтарынан шағын кәсіпорындарға жұмыскерлер саны 50 адамнан, жылдық айналымы 4 млн экюдан, баланс сомасы 2 млн экюдан аспайтындар жатады.
АҚШ. Ұлттық жұмыс күшінің 2/3 астамы шағын кәсіпкерлікке тартылған. АҚШта шағын кәсіпкерлік ел экономикасын оңалтуда шешуші рөл атқарды Бұл үшін АҚШ-та аталған сектордың дамуына көмек беретін құрылым – АҚШ шағын бизнес әкімшілігі бар. Сапалы, клиентке кең бағытталған кең ауқымды бағдарламалар қалыптастыру және кәсіпкерлер қоғамдастығын барлық жаңалықтар туралы уақытылы хабар ету – қызметтің мәні.
Соңғы кезеңдерде АҚШта шағын бизнес кеңінен дамып отыр. Ол жұмыскерлер саны 50 адамға дейінгі шағын және орта фирмалардың жиынтығы болып табылады. Бұл фирмалар американдық барлық фирмалардың 99%-ын құрайды. Бұлардың негізгі бөлігі – ұсақ, көбінесе жанұялық немесе жеке кәсіпорындар. Мұндай фирмалардың 84%-ы саны 20-дан аспайтын, ал 80% 10-нан да аспайтын адам жұмыс істейді. АҚШ-та шағын және орта фирмалар өңдеуші өнеркәсіпте 21%, құрылыста 80%, көтерме саудада 86%, қызмет көрсетуде 81%. АҚШ экономикасында олар ғылыми-техникалық прогресс саласына жататын барлық жаңалықтарды жасаудың, игерудің және өндіріске енгізудің тең жартысына жуығын қамтамасыз етеді.
АҚШ кәсіпорындарының қазіргі заманғы меншігі жеке, мемлекеттік жіне кооперативтік меншіктің әр түрлі нысандарының кең спектрін қамтиды. Әрине, мұнда да жеке меншік басымдылыққа ие болатындығы даусыз. Олар бірнеше белгілері бойынша жіктеледі. Бірінші кезекте құқықтық нысандарына байланысты 3 негізгі категорияға бөлінеді, яғни корпорациялар, әріптестіктер, жеке кәсіпорындар. Сонымен кәсіпорындардың ұйымдық-құқықтық нысандарының шетелдік тәжірибелері бойынша жасалған зерттеулер біздің елдегі кәсіпорындардан айтарлықтай көп емес. АҚШта жеке кәсіпорын әріптестік заңды тұлға болып табылмайды. Әр әріптес бәр дауысқа ие, әр әріптеске салық жүргізу бөлек жүргізіледі. Бір адамның бірнеше толық әріптестікке қатысуына шектеулер қойылмайды. Командитті әріптестікте 1 адам бәр мезгілде толық әріптес те, жауапкершілігі шектеулі әріптес де бола алады. АҚШта толық әріптестік деп 2 немесе одан да көп адамдардың іскерлік операцияларды жүргізу мен табыс табу мақсатында бірігуін айтады. Мұндай нысан заңды тұлға болып табылмайды және әріптестердің жауапкершілігі шектелмеген. Мұнда әр әріптес 1 дауысқа ие болады және бірнеше толық әріптестікке қатысуға шектеу қойылмайды.