Галактикалардың динамикалық қозғалысы

Қозғалмайтын жұлдыздық жүйелер уақыт өте келе шар тәрізді формаға ие болады.Мысал ретінде жұлдыздық шоғырларды жатқызуға болады.Егер біз созылыңқы және сығылыңқы келген жұлдыздар жүйелерді бақылайтын болсақ,онда ол айналысқа ие.Барлық шиыршықты галактикалар айналады шартәрізділерден басқасы.Айналу осьі негізгі ауданының симметриясына перпендикулярлы болып табылады.Яғни,галактика өзінің айналу осьіне қарай сығылыңқы болып келеді.
Егер біз галактиканы тігінен қарасақ,онда галактиканың қозғалысын байқау мүмкін емес.Ал галактиканы жанынан бақылайтын болсақ ,онда оның осі ауданға жазықталған.Ондай жағдайда дискінің бір жағы бізге қарай бағытталса,ал екінші жағы алыстатылады.Сондықтан айналу осінің жылдамдығын есептесе болады,яғни сәулелік жылдамдықтары әр жерде әр қалай бол ады.Сәулелену көзі сәулелік жылдамдыққа байланысты болса,яғни оның сәлелену жиілігі өзгереді.Сәулелену жиілігін спектрографтын көмегімен өлшесек болады.Егер әр түрлі аумақта бақылау жүргізетін болсақ,онда жылдамдықты анықтауға болады.Бірақ бұндай бақылаулар жарықтылығы жоғарлығы бар галактикаларда жүргізіледі.Ең маңызды ядро аумағында да ,жүргізсек болады.Өлшеулер нәтижесінде шиыршықты галактикалардың ядролары айналысқа ие.Бұдан шығатын қорытынды,галактикалардың ядролары қатты дене сияқты айналысқа ие.
Белгілі нәтижелерге қатысты галактикалардың ядроларындағы айналымындағы бұрыштық жылдамдық,айналымдағы периодтары белгілі.Ең аз период ол NGC 411 галактикасының ядросында,яғни ол 2 ,8 жылға тең.Бұл SO типті шиыршықты галактика. NGC 2683 шиыршықты галактикасының айналыс периоды 6,4 жылға тең.Бұл галактика Sc типіне жатады. NGC 3115 галактикасы Е7 типтес галактиканың айналыс периоды 8,8 жылға тең.Ең ақырын айналатын галактикаларға NGC 7640 және NGC 4559 галактикаларын жатқызуға болады. Олардың айналу периоды 400 миллион жылдан астам.
Егер галактиканың ядросы айналса,онда ол сығылу қажет.Айналу жылдамдығы үлкен болған сайын,оның сығылуы да үлкен болады.Сығылуды бақылау нәтижесімен анықтауға болады.Осыған негізделе отырып,галактиканың центріндегі айналысындағы тығыздықты анықтауға болады.Осындай есептеулердегі көрсеткіштер,күн аумағындағы заттардың тығыздығы галактикалардың ядроларындағы заттардың аумағына қарағанда жүздеген және мыңдаған есе көп екені анықталған.Бұның бәрі галактикаға қатысты болып табылады.Ұсынылып отырған тәжірбиемен галактиканың ядросындағы жылдамдықты анықтауға болады.Галактиканың ядродан тыс жеріндегі жылдамдығын табуға болады.Шиыршықты галактикаларда ашық ұйық жерлер бар.Бұл аумақтағы жұлдыздар –ыстық алыптар және аса алыптар болып табылады.Үлкен телескоптарда ұйық жерлер спектрін жеке алуға болады.Спектрлік сызықтарды өлшей отыра,сәулелену жылдамдығын тапсақ болады.Егерде галактикада бірнеше ұйық жерлер тапса,онда сәулеленуден бөлек жылдамдықты табуға болады.Мысал ретінде NGC 5055 галактикасындағы сәулелену жылдамдығын келтірсек болады.Нәтижесі суретте көрсетілген.Сол жақта галактика,ал оң жақтағы суретте галактиканың заттарының жылдамдығы көрсетілген.Графикте әр түрлі сәулелену жылдамдықтары бізден қараай,яғни ол оң шамаға ие болады да,ал басқа жағында центрінен бізге дейін бағытталған.Сонымен қарай графикте галактиканың ядросының айналысы қатты дене түрінде алынған,қисық сызықты жылдамдығы центріне қарай түзу сызыққа жақындатылған.Яғни,сызықтық жылдамдық айналысы галактика центріне пропорционалды.Бұрыштық жылдамдығы тұрақты.Ядродан тыс жердегі жылдамдығы үлкен жылдамдыққа ие,бірақ біркелкі түзусызықты емес.Дегенмен галактика центрінен алыстатылады.