Мектеп жасына дейінгі балалардың психологиясы
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. БӨЛІМ МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ПСИХОЛОГИЯСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4
1.1 Жас ерекшелік психологиясы және зерттеу әдістері, объектілері 4
1.2 Мектеп жасына дейінгі балалардың жеке тұлғалық ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
6
2. БӨЛІМ ДИАГНОСТИКАЛАУ ӘДІСТЕМЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... 9
2.1 Мектеп жасына дейінгі балаларды диагностикалаудың әдістемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
9
2.2 Психологтиялық жаттығулар және олардың түрлері. Психологиялық сауықтыру бөлмелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
13
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 16
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
ҚОСЫМША
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. БӨЛІМ МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ПСИХОЛОГИЯСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4
1.1 Жас ерекшелік психологиясы және зерттеу әдістері, объектілері 4
1.2 Мектеп жасына дейінгі балалардың жеке тұлғалық ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
6
2. БӨЛІМ ДИАГНОСТИКАЛАУ ӘДІСТЕМЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... 9
2.1 Мектеп жасына дейінгі балаларды диагностикалаудың әдістемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
9
2.2 Психологтиялық жаттығулар және олардың түрлері. Психологиялық сауықтыру бөлмелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
13
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 16
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
ҚОСЫМША
Мен, таңдау бойынша өндірістік іс-тәжірибемді 2015 жылдың қараша айының 21-шы жұлдызынан 2015-жылдың 28-ші қарашасына дейінгі аралықта Қарағанды қаласы, Октябрь ауданы, 17 шағын ауданындағы №6 «Алданыш» балабақшасында өттім.
Кәсiби тәжiрибе техникалық және кәсiби қызметке қызмет етушi еңбегiнiң кәсiби бiлiмнiң негiзгi бiлiм беретiн бағдарламасының ажырамас бөлiгi және квалификациялы кадрлардың кәсiби әзiрлiгiнiң тиiмдi формасы болып табылады.
Кәсiби тәжiрибенiң мерзiмiне оқушылардың жаттығу әзiрлеуi iске асады, бiлу негiзгi кәсiби қалыптасады және дағдылар, кеңiп, тереңдейдi және жүйелендіріледі. Нақты кәсiпорындар және мекемелердiң жұмыстың зерттеуiн негiзге, тәжірибелік өнер-бiлiмі, дағдылары жетілдіріледі.
Берілген тәжірибенің мақсаты:
Жас ерекшелік психологиясын зерттеу
Мектеп жасына дейінгі балалардың жеке тұлғалық ерекшеліктеріне тоқтату
Мектеп жасына дейінгі балаларды диагностикалаудың әдістемелерін сипаттау
Психологтиялық жаттығулар және олардың бала амуына тигізетін әсеріне баға беру
Сапалы ұрпақты өсіру әсіресе, психология ғылымының дамуына ерекше көңіл аударуды талап етеді. Психологияны дамыту арқылы өскелең ұрпақты өз дәрежесіне әлем елдеріне таныту бұл біздің әрбір азаматтың міндеті. Психолого-педагогикалық қызметте негізгі әрекет түрі баланың логикалық психикалық дамуы болып табылады. Мұнда баланы тәрбиелеу процесіндегі шығармашылық дамыту ойын іс-әрекетімен тығыз байланыста болуы тиіс. Тәжірибеде нақты әрекет баланың жеке психикалық және белгілі әлеуметтік-педагогикалық кеңістіктегі дамуына сүйенеді.
Ойын мектеп жасына дейінгі балалардың ең басты іс-әрекеті болып табылады. Атап айтқанда ойын арқылы балалар өмірді таниды, ойын оларды үлкен өмірге дайындайды. Сонымен қатар баланың шығармашылық дамуында маңызы өте зор. Ойын мәнін балалық шақтан есейген шаққа өтетін көпір ретінде сипаттауға болады. Сонымен қатар мектепке дейінгі балалардың іс-әрекетінің дамуы үшін, тәрбиелеу үшін де ойынның мәні өте зор.
Кәсiби тәжiрибе техникалық және кәсiби қызметке қызмет етушi еңбегiнiң кәсiби бiлiмнiң негiзгi бiлiм беретiн бағдарламасының ажырамас бөлiгi және квалификациялы кадрлардың кәсiби әзiрлiгiнiң тиiмдi формасы болып табылады.
Кәсiби тәжiрибенiң мерзiмiне оқушылардың жаттығу әзiрлеуi iске асады, бiлу негiзгi кәсiби қалыптасады және дағдылар, кеңiп, тереңдейдi және жүйелендіріледі. Нақты кәсiпорындар және мекемелердiң жұмыстың зерттеуiн негiзге, тәжірибелік өнер-бiлiмі, дағдылары жетілдіріледі.
Берілген тәжірибенің мақсаты:
Жас ерекшелік психологиясын зерттеу
Мектеп жасына дейінгі балалардың жеке тұлғалық ерекшеліктеріне тоқтату
Мектеп жасына дейінгі балаларды диагностикалаудың әдістемелерін сипаттау
Психологтиялық жаттығулар және олардың бала амуына тигізетін әсеріне баға беру
Сапалы ұрпақты өсіру әсіресе, психология ғылымының дамуына ерекше көңіл аударуды талап етеді. Психологияны дамыту арқылы өскелең ұрпақты өз дәрежесіне әлем елдеріне таныту бұл біздің әрбір азаматтың міндеті. Психолого-педагогикалық қызметте негізгі әрекет түрі баланың логикалық психикалық дамуы болып табылады. Мұнда баланы тәрбиелеу процесіндегі шығармашылық дамыту ойын іс-әрекетімен тығыз байланыста болуы тиіс. Тәжірибеде нақты әрекет баланың жеке психикалық және белгілі әлеуметтік-педагогикалық кеңістіктегі дамуына сүйенеді.
Ойын мектеп жасына дейінгі балалардың ең басты іс-әрекеті болып табылады. Атап айтқанда ойын арқылы балалар өмірді таниды, ойын оларды үлкен өмірге дайындайды. Сонымен қатар баланың шығармашылық дамуында маңызы өте зор. Ойын мәнін балалық шақтан есейген шаққа өтетін көпір ретінде сипаттауға болады. Сонымен қатар мектепке дейінгі балалардың іс-әрекетінің дамуы үшін, тәрбиелеу үшін де ойынның мәні өте зор.
1. От рождения до школы. Основная общеобразовательная программа дошкольного образования / Под ред. Н. Е. Вераксы, Т. С. Комаровой, М. А. Васильевой. - М.: МОЗАИКА-СИНТЕЗ, 2010.
2. Учебная программа дошкольного образования / М-во образования Респ. Беларусь.- 2-ое изд. – Минск :НИО; Аверсэв, 2014.
3. Ерте жастағы (1 жастан бастап 3 жасқа дейінгі) балаларды тәрбиелеу мен оқытуға арналған «Алғашқы қадам» бағдарламасы, құрастырушы-авторлар: Б.Ж. Ноғайбекова, И.А. Тирская, Г.К. Мақсұтова. «Мектепке дейінгі балалық шақ» республикалық орталығы, 2010ж.
4. Мектепке дейінгі кіші жастағы (3 жастан бастап 5 жасқа дейінгі) Балаларды тәрбиелеу мен оқытуға арналған «Зерек бала» бағдарламасы, құрастырушы-авторлар: Т.М. Калашникова, Г.Н. Новогренко, Н.И. Матвиенко, Г.Ю. Жигайло. «Мектепке дейінгі балалық шақ» республикалық орталығы, 2010ж.
5. Мектепке дейінгі ересек жастағы (5 жастан бастап 6 жасқа дейінгі) балаларды тәрбиелеу мен оқытуға арналған «Біз мектепке барамыз» бағдарламаcы, құрастырушы-авторлар: Н.Л. Татаурова, И.А. Тирская, Т.А. Дрыгина, Г.Г. Корчевская, С.И. Шелипова, С.Г. Шақабаева, И.И. Митрофанова. «Мектепке дейінгі балалық шақ» республикалық орталығы, 2010ж.
6. «Балбөбек» бағдарламасы Ы. Алтынсарин атындағы Қазақ білім академиясы, авторлары Б.Б. Баймұратова, М.С. Сәтімбекова және басқалар. Алматы, 2006.
7. Дошкольная образовательная программа воспитания и обучения «Қарлығаш» – Астана: «Арман ПВ» баспасы, 2008 – 176 стр каз/рус.
8. Программа воспитания, образования и развития детей дошкольного возраста в условиях детского сада «Кайнар», Доронова Т.Т., Аймагамбетова К.А. и др. – Алматы, «Просвещение-Казахстан», - 2006.
9. Кравцова Е.Е. Психологические проблемы готовности детей к обучению в школе. - М.,1991.
10. Мухина В.С.Детская психология.- СПб., 1992.
11. Овчарова Р.В. Практическая психология в начальной школе.- М.:ТЦ Сфера, 2002.
12. Рогов Е.И. Настольная книга практического психолога в образовании.- М., 1995.
13. 5.Чейпи Дж. Готовность к школе: Как родители могут подготовить детей успешному обучению в школе / Пер.с англ. – М.: Педагогика –Пресс, 1992.
2. Учебная программа дошкольного образования / М-во образования Респ. Беларусь.- 2-ое изд. – Минск :НИО; Аверсэв, 2014.
3. Ерте жастағы (1 жастан бастап 3 жасқа дейінгі) балаларды тәрбиелеу мен оқытуға арналған «Алғашқы қадам» бағдарламасы, құрастырушы-авторлар: Б.Ж. Ноғайбекова, И.А. Тирская, Г.К. Мақсұтова. «Мектепке дейінгі балалық шақ» республикалық орталығы, 2010ж.
4. Мектепке дейінгі кіші жастағы (3 жастан бастап 5 жасқа дейінгі) Балаларды тәрбиелеу мен оқытуға арналған «Зерек бала» бағдарламасы, құрастырушы-авторлар: Т.М. Калашникова, Г.Н. Новогренко, Н.И. Матвиенко, Г.Ю. Жигайло. «Мектепке дейінгі балалық шақ» республикалық орталығы, 2010ж.
5. Мектепке дейінгі ересек жастағы (5 жастан бастап 6 жасқа дейінгі) балаларды тәрбиелеу мен оқытуға арналған «Біз мектепке барамыз» бағдарламаcы, құрастырушы-авторлар: Н.Л. Татаурова, И.А. Тирская, Т.А. Дрыгина, Г.Г. Корчевская, С.И. Шелипова, С.Г. Шақабаева, И.И. Митрофанова. «Мектепке дейінгі балалық шақ» республикалық орталығы, 2010ж.
6. «Балбөбек» бағдарламасы Ы. Алтынсарин атындағы Қазақ білім академиясы, авторлары Б.Б. Баймұратова, М.С. Сәтімбекова және басқалар. Алматы, 2006.
7. Дошкольная образовательная программа воспитания и обучения «Қарлығаш» – Астана: «Арман ПВ» баспасы, 2008 – 176 стр каз/рус.
8. Программа воспитания, образования и развития детей дошкольного возраста в условиях детского сада «Кайнар», Доронова Т.Т., Аймагамбетова К.А. и др. – Алматы, «Просвещение-Казахстан», - 2006.
9. Кравцова Е.Е. Психологические проблемы готовности детей к обучению в школе. - М.,1991.
10. Мухина В.С.Детская психология.- СПб., 1992.
11. Овчарова Р.В. Практическая психология в начальной школе.- М.:ТЦ Сфера, 2002.
12. Рогов Е.И. Настольная книга практического психолога в образовании.- М., 1995.
13. 5.Чейпи Дж. Готовность к школе: Как родители могут подготовить детей успешному обучению в школе / Пер.с англ. – М.: Педагогика –Пресс, 1992.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3
1. БӨЛІМ МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ПСИХОЛОГИЯСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4
1.1 Жас ерекшелік психологиясы және зерттеу әдістері, объектілері
4
1.2 Мектеп жасына дейінгі балалардың жеке тұлғалық ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6
2. БӨЛІМ ДИАГНОСТИКАЛАУ ӘДІСТЕМЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... .
9
2.1 Мектеп жасына дейінгі балаларды диагностикалаудың әдістемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
9
2.2 Психологтиялық жаттығулар және олардың түрлері. Психологиялық сауықтыру бөлмелері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...
13
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
16
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..
17
ҚОСЫМША
КІРІСПЕ
Мен, таңдау бойынша өндірістік іс-тәжірибемді 2015 жылдың қараша айының 21-шы жұлдызынан 2015-жылдың 28-ші қарашасына дейінгі аралықта Қарағанды қаласы, Октябрь ауданы, 17 шағын ауданындағы №6 Алданыш балабақшасында өттім.
Кәсiби тәжiрибе техникалық және кәсiби қызметке қызмет етушi еңбегiнiң кәсiби бiлiмнiң негiзгi бiлiм беретiн бағдарламасының ажырамас бөлiгi және квалификациялы кадрлардың кәсiби әзiрлiгiнiң тиiмдi формасы болып табылады.
Кәсiби тәжiрибенiң мерзiмiне оқушылардың жаттығу әзiрлеуi iске асады, бiлу негiзгi кәсiби қалыптасады және дағдылар, кеңiп, тереңдейдi және жүйелендіріледі. Нақты кәсiпорындар және мекемелердiң жұмыстың зерттеуiн негiзге, тәжірибелік өнер-бiлiмі, дағдылары жетілдіріледі.
Берілген тәжірибенің мақсаты:
oo Жас ерекшелік психологиясын зерттеу
oo Мектеп жасына дейінгі балалардың жеке тұлғалық ерекшеліктеріне тоқтату
oo Мектеп жасына дейінгі балаларды диагностикалаудың әдістемелерін сипаттау
oo Психологтиялық жаттығулар және олардың бала амуына тигізетін әсеріне баға беру
Сапалы ұрпақты өсіру әсіресе, психология ғылымының дамуына ерекше көңіл аударуды талап етеді. Психологияны дамыту арқылы өскелең ұрпақты өз дәрежесіне әлем елдеріне таныту бұл біздің әрбір азаматтың міндеті. Психолого-педагогикалық қызметте негізгі әрекет түрі баланың логикалық психикалық дамуы болып табылады. Мұнда баланы тәрбиелеу процесіндегі шығармашылық дамыту ойын іс-әрекетімен тығыз байланыста болуы тиіс. Тәжірибеде нақты әрекет баланың жеке психикалық және белгілі әлеуметтік-педагогикалық кеңістіктегі дамуына сүйенеді.
Ойын мектеп жасына дейінгі балалардың ең басты іс-әрекеті болып табылады. Атап айтқанда ойын арқылы балалар өмірді таниды, ойын оларды үлкен өмірге дайындайды. Сонымен қатар баланың шығармашылық дамуында маңызы өте зор. Ойын мәнін балалық шақтан есейген шаққа өтетін көпір ретінде сипаттауға болады. Сонымен қатар мектепке дейінгі балалардың іс-әрекетінің дамуы үшін, тәрбиелеу үшін де ойынның мәні өте зор.
1. БӨЛІМ МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ПСИХОЛОГИЯСЫ
1.1 Жас ерекшелік психологиясы және зерттеу әдістері, обьектілері
Қазіргі уақытта баланы мектепке дайындау, белгілі бір дағдыларды игеруге бейімдеу заманымыздың көкейкесті мәселелерінің бірі болып отыр. Мектепке дейінгілердің өз-өзіне қызмет ету дағдыларын меңгеруі - өнегелі, жігерлі, дербестік, және табандылық сияқты қасиеттерін тәрбиелеудің тиімді жолы.
Балаларды мектептегі оқуға бейімдеп, жетілдіруде психологиялық-педагогикалық диагностикаға қатысты негізгі жағдайларды белгілі бір қисынға келтіруге болады:
- Мектепке жетілдіру мен оқуға бейімдеу барысы деңгейінің өлшемдері, оқу бағдарламасындағы оқыту мен тәрбиелеу мақсаттарымен байланысты болып табылады;
- Балаларды мектептегі оқуға және жағдайларға бейімдеуде, педагогтар мен психологтардың психодиагностикалық іс-әрекеттері, бала тұлғасын дамытудың құрамды бөлігі болуы тиіс;
- Мектепке жетілдірудегі педагогтар мен психологтардың психодиагностикалық әрекеттерінің ең бірінші міндеті, балалардың мектептегі оқуға бейімделуі, сынып ұжымы немесе балалар жайлы психологиялық ақпаратты алу болып табылады[1].
- Балаларды мектептегі оқуға және жағдайларға бейімдеуде, педагогтар мен психологтардың психодиагностикалық іс-әрекеттері, бала тұлғасын дамытудың құрамды бөлігі болуы тиіс;
- Мектепке жетілдірудегі педагогтар мен психологтардың психодиагностикалық әрекеттерінің ең бірінші міндеті, балалардың мектептегі оқуға бейімделуі, сынып ұжымы немесе балалар жайлы психологиялық ақпаратты алу болып табылады.
Оқуға бейімделу әрекетін талдау психологиялық диагностиканың қолданылу бөлігін анықтайды. Балаларға психодиагностикалық зерттеулер жүргізгенде, мынандай моральді-этикалық сипаттамасы бар талаптар қойылады, олардың ең негізгілері:
1. Психодиагностикалық зерттеулердің нәтижелері балаларға зиянын келтірмеуі керек.
2. Балаларға диагностикалық зерттеулер, тек балалардың өздерінің және олардың ата-анасының рұқсатымен жүргізілуі тиіс. Балалар мектепке баратын кезге дейінгі уақытта ата-аналар балаларынсыз рұқсат беруіне болады.
3. Ата-ана құқығынан айырылған ата-аналар өз балаларының психологиялық зерттеулерінің нәтижелерінің қорытындысын психолог маманнан білуге болады, сонымен бірге психолог, ата-аналарға өз балаларының психологиясына тиісті білгісі келген сұрақтарына дұрыс және нақты жауапты беруі тиіс.
4. Психодиагностикалық зерттеудің нәтижесінде анықталған басқа факторлардан баланың тағдырын, яғни мектептегі оқуға бейімделуі мен тәрбие мүмкіндігін, ата-аналар мен психолог-педагогтардың пікірінсіз шешілмеуі тиіс.
5. Мектепке дейінгі мекемелер мен мектепте қызмет атқаратын психологтар психодиагностикалық жұмыстарды тәрбиешілер мен мұғалімдермен бірге тығыз байланыста болып атқаруы қажет.
Психодиагностикалық әдістердің көпшілігі мектепке баратын балалардың түсінігіне байланысты психологиясы мен физикалық жағынан сау балалардың, зерттелініп отырған қасиеттер дамуының орта деңгейін сипаттайды және осындай зерттеулердің нәтижелерінен ауытқуы бар балалардың да қасиеттерінің даму деңгейі де анықталады. Егер оның жеке көрсеткіштері нормадан жоғары болса, онда осы бала өзінің дамуы жағынан құрдастарынан жоғары болады, ал керісінше, егер оның жеке мәліметтері нормадан төмен болса онда құрдастарынан қалып қояды. Психодиагностикада балалардың мектептегі оқуға қабілеттілігіне байланысты жүргізілетін эксперименттердің қиыншылығының ең бір негізгі себебі, баланың белгілі қабілеттерін психологтар тапсырма беру кезінде, осы тапсырманы орындауы оның қабілеттілігіне ғана байланысты болмайды, сонымен бірге, мотивацияға, мектептегі оқуға бейімделіп, қалыптасуына және дағдыларына байланысты.
Мектепке дейінгімекемелерге баратын балаларды зерттеу үстінде ғылыми-зерттеу жұмыстарына барлық әдістерді қолдануға болады. Бірақ, кейбіреулері өте күрделі және арнайы бір құралдарды қажет ететіндері де кездеседі. Сондықтан практикада салыстырмалы жеңіл тесттерді сұрақнамаларды, бақылауды, құжаттарды талдауды және психодиагностикалық эксперименттерді қолданады[2].
Интеллектуалды тестте қоршаған ортаның әсерін ескеру қажет. Көптеген жеке тесттерде, баланың жеке қасиеттерін анықтау үшін қарастырылып зерттелг ен. Жаңа шарттарға бейімделу тесттің ең қажетті талабы. Белгілі бір жасқа арналған тесттер басқа жастағы балаларға қолдануға болмайды. Балаларды мектептегі жағдайға жетілдіріп, оқуға бейімделу мәселелеріне байланысты психологтар мен педагогтардың көп жағдайларда ынтымақтастығы көрінеді, әсіресе мектеп практикасында психологиялық міндеттерді шешу маңызды жағдайда болады.
Мектепке дейінгі мекемелерге қабылданар баланың психологиялық даярлық деңгейін тексеру; диагноз қою; дамыту жолдарын белгілеу - қысқа мерзімдік диагностикалық шара болып табылады. Осы даярлық диагностика мазмұнын үнемі жаңа ізденістермен жетілдіріп отыру - теорияның жемісі. Сондықтан да мектепке психологиялық даярлықты анықтау мазмұнын теориялық ғылым, тәжірибелік іс-әрекет ретінде қарастырады:
- мектеп жасына дейінгі балалардың психофизиологиялық ерекшеліктерін зерттеу;
- мектеп жасына дейінгі балаларда танымдық процестерінің денгейлерінің диагностикасы;
- баланы мектепке дайындаудың тиімді әдіс-тәсілдерін қолданудың психологиялық мүнкіндіктерін айқындау.
Зерттеу әдістері-танымдық процестерді зерттеуге арналған стандартты әдістер комплексі:
- түрлі әңгіме әдістерін қолдану;
- шағын тестік тапсырмалар.
Мектепке дейінгі балалық шақта (үштен жеті жасқа дейін) организімнің қарқынды жетілуі жалғаса түседі. Жалпы өсумен қатар ткандар мен мүшелердің анатомиялық қалыптасуы және функциялық дамуы жүріп жатады. Скелеттің сүйектеніп, бұлшық еттердің сомдануының, тыныс алу, қан айналу мүшелерінің дамуының үлкен маңызы бар[3]. Ми салмағы 1110 грамнан 1350 грамға дейін өседі. Үлкен ми сыңарлары қабықтарының реттегіш ролі мен оның ми қабығы астындағы орталықтарды бақылуы арта түседі. Шартты рефлекстердің пайда болу жылдамдығы артып, әсіресе екінші сигнал жүйесі қарқынды дамиды. Дене дамуы баланың дербестігінің арта түсуі үшін, тәрбие мен оқыту процесінде қоғамдық тәжірибенің жаңа формалары игеруі үшін қолайлы жағдайлар жасайды.
1.2 Мектеп жасына дейінгі балалардың жеке тұлғалық ерекшеліктері
Қалыпты дамушы әрбір бала тұлғасының құрылымы негізінде жататын өз-өзіне эмоционалдық жағымды қарым-қатынасты ( Мен жақсымын ), оны дұрыс этикалық эталонына бағыттайды.
Дұрыс мінез-құлық эталонына сәйкес келу қажеттілігі баланың қандайда бір іс-әрекеті немесе мінез-құлық формасы белгілі бір тұлғалық мәнге ие болса туындайды. Баланың өз-өзіне көңіл толмауы оның мінез-құлқының қалыптасуына негіз болады. Алайда егер бала әрқашанда дұрыс үлгіге сай келуге тырысса , бәрі жеңіл болады.
Балалар өсе келе жағымсыз этикалық эталонның мағынасын түсініп, негативті іс-әрекеттке эмоционалдың қызығушылығын сақтайды. Бұл қызығушылық ашық түрде емес, жанама түрде мәлімдейді (Мен сондай жаман бала болғым келеді!) . кейбір балдар (әсіресе ұлдар) мектепке дейінгі кезеңде мінез-құлықтың жағымсызь өнегелік эталонына бейім болады. өздерінің шынайы іс-әрекеттерінде олар өзін әлеуметтік жағөздерінің шынайы іс-әрекеттерінде олар өзін әлеуметтік жағдайларға сәйкес ұстайды, бірақ сонымен қатар жағымсыз мінез-құлық формасы тән адамдармен (немесе кейіпкерлермен) идентификацияланады.
Балалар көркем шығармаларды әсер қалдырған образбен жиі эмоцианалды идентификацияланады[4]
Баланың қандайда бір кейіпкеге баға беруі қоршаған адамдармен қарым-қатынасы жанамаланады. Жақын ересек адамдармен қарым-қатынас процесінде алғашқы адамгершілік эталондарын меңгерумен жүреді. Алғашқыда балалар белгілі бір ережелерді орындауда қоғамдық мәнін түсінгендіктен парасатты іс-әрекет жасамайды, онда адамдардың талаптарын орындау немесе көзқарасымен санасу қажеттігі туғанда парасатты іс-әрекет жасайды. Егер баланы айналадағы адамдар жағымды эталондарға сай, жақсы деп есептесе, онда балаға оның өзінің жағымды образын көрсетеді.
Бала метепке дейінгі кезеңде өз мінез-құлқын қаншалықты санаса да, оның бағасы негізінде ерте балалық шақта туындайтын өзіне деген жағымды эмоционалдық қарым-қатынас жатады.Бала тобында абыройға ие құрдастар бала үшін мінез-құлық бағыттаушысы болады. Моральдық эталондарды бала үнемі басқа адамдарға қатысты меңгерілген мінез-құлық нормаларын практикада қолдану қажеттілігімен соқтығысатын топтағы қарым-қатынас процесінде игеріледі. әлеуметтік даму - адам нақты бір ситуацияға сәйкес мінез-құлық формасын таңдауды үйренуден туады[5-6].
Балаларға ересектер және құрдастар тарапынан әсер ету іс-әрекет процесінде жүзеге асады. Мысалы, ойын іс-әрекетінде бала өз мінез-құлқын салыстырып бақылайтын мінез-құлық үлгілерінің рөлін орындау барысында эталон болып қалыптасады. Бала ойнының басты мазмұны бала адамзат іс-әрекетімен, өзара қарым-қатынастарының жоғарғы формасының дамыған әлемге өту ойынындағы мінез-құлық формалары болып табылады. Адамзат өзара қарым-қатынасының нормалар ойын арқылы баланың моралінің қалыптасуының қайнар көзі.
Мектепке дейінгі кезеңдегі баланың жағымды адамгершілік эталонын сақтауға тырысу басқа адамдар тарапынан мойындауға талаппен байланысады. Егер әлеуметтік бақылау төмендесе, бала өзі қалаған ситуацияға сәйкес әрект етуге дайын емес болады. Егер көрінбейтін адамға айналсаң не істейсің- деп балаға әлеуметтік бақылаудың илюзиясы туындаған ситуацияда қояды.
Эталонға сай адамгершілік әрекеттерін орындауда бала ересектің тарапынан дұрыс, оң бағалауды күтеді. Қоршаған орта тарапынан мақұлдауды күтуде бала өз адамгершілігін арнайы ұйымдастыруы мүмкін.
Қандайда бір әрекетке ересектің бағасына сүйеніп, бала тек моральдың бірінші кезеңінде болады. Мақұлдауға ие болу үшін кез-келген тәсілді қолданса, оның мінез-құлқы демонстративтік форма сипатында болады. Бала өз мейірімді қасиетін әдейі ұйымдастырады.
Мотивтер. Мектепке дейінгі балалық шақта мінез-құлық мотивінің өзгеруінен тек оладың мазмұны ауыспайды, жаңа матив түрлері пайда болады. әртүрлі матив түрлерінен матасу, иерархия қалыптасады: біреулері бала үшін басқаларға қарағанда үлкен маңызға ие болады[7].
Кіші мектепке дейінгі кезеңдегі баланың мінез-құлқының негізгі сызығы болмайды. Бала қазір ғана өз құрдастарымен сыйлықтарды бөліседі және сол сәтте қолынан ойыншықтарды қайта алып қоюы мүмкін. Басқа бала қызығушылықпен анасына бөлме жинауға көмектеседі, ал бес минуттан кейін ойыншықтарын шаша бастайды. Себебі әртүрлі мотивтер бір-бірімен ситуация өзгеруіне байланысты мінез-құлыққа қандайда бір мотив жетекшілік етеді.
Мотивтердің матасуы мектепке дейінгі кезеңдегі бала тұлғасының дамуында маңызды рөлге ие. Туындаушы мотив иерархиясы баланың мінез-құлқына белгілі бір бағыт береді. Оның даму көлеміне байланысты баланың тек жеке әрекеттерін емес, тұтастай мінез-құлқын бағалау мүмкіндігі пайда болады. Егер қоғамды мінез-құлық мотивтері, адамгершілік нормаларын сақтау маңызды болса, бала көп жағдайда қарама-қарсы қозуларға берілмей, солардың ықпалымен әрекет жасайды. Керісінше рхат сезімін жеке қабылдауға тырысу бала мінез-құлқының бұзылуына алып келеді. Мотивтердің матасуының пайда болуы бала барлық жағдайда бір әлеуметтік маңызы бар мотивтерді жетекшілікке алады деген сөз емес. Мұндай жағдай ересектерде кездеспейді. Кез-келген адамның мінез-құлқында көптеген әртүрлі мотивтерді кездестіруге болады. Алайда осы матасу әртүрлі мотивтердің теңдігін жоғалтып, бір жүйеге орналасуына алып келеді[8].
Тұлғаның психологиялық уақыты - уақыт барысында өзінің физикалық және рухани өзгерістеріне индивидуалдық уайымдау. Балалық шақта ғана бала өзінің индивидуалдық өткені, қазіргі және болашағы бар екенін түсінеді. өзінің өткені туралы қзығушылықпен тыңдайды. Егероның тарихынересек мейіріммен және қызығушылықпен айтса, онда бала оны үлкен ынтамен бірнеше рет қайталап тыңдауға дайын. Осындай ынтамен мектепке дейінгі кезеңдегі бала өзінің болашағынан үміт күтеді. Мен үлкен болып өскенде ... - өмір жетістігі үшін баланың өте маңызды позициясы. Ес және қиял образы психологиялық уақыт финоменінің біліміне сәйкес келеді.Мектепке дейінгі кезеңде бала тұлғасының өмірлік жетістігінің қалыптасуы үшін ересектің қатысуы өте маңызды[9].
2. БӨЛІМ ДИАГНОСТИКАЛАУ ӘДІСТЕМЕЛЕРІ
2.1 Мектеп жасына дейінгі балаларды диагностикалаудың әдістемелер
Таным дамуының бағасы
Бала негізгі ұғымдарды пайдалана ма (мысалы: оңсол, үлкенкіші, жоғарытөмен, соғанодан және т.б.)?
Бала жіктей ала ма, мысалы: домаланатын нәрселерді айтып беру, топ затты бір сөзбен айту ( стол, шкаф, керует - жиһаз)?
Бала өз ойында, ең болмаса 3 нұсқауды сақтап және оны орындай ала ма (шұлықты кию, жуынатын бөлмесіне барып, жуыну, содан кейін маған орамал алып кел)
Бала әліпбидің бас және кіші әріптердің көпшілігін айта ала ма?
Негізгі тәжірибені бағалау
Бала ересектерді поштаға, дүкенге, шығарып салғаны болды ма?
Бөбек кітапханада болды ма?
Бөбек ауылда, зоопаркта, музейде болды ма?
Бала бірдемеге аса ықылас білдіре ме?
Тіл дамуын бағалау
Бала оның айналасыңдағы негізгі заттарды белгілеп айта ала ма?
Ересектірдің сұрақтарына жауап беру оған қиын емес пе?
Бала әртүрлі заттардың қандай қызмет жасайтының түсіндіре ала ма, мысалы, шаңсорғыш, щетка, тоңазытқыш?
Бала заттардың қайда орналасқанын түсіндіре ала ма, мысалы, столдың үстінде, столдың астында және т.б.?
Бала сөздерді ширақ айта ала ма?
Оның тілі грамматика көзқарасынан алғанда дұрыс па?
Бала жалпы әнгімеге қатысу, қанда да бір ситуацияны ойнау, үйдегі сауық кешіне қатысу жағдайында ма?
Эмоциялық даму деңгейін бағалау
Бала үйде және құрдастарының арасында көңілді болып көріне ме?
Балада көп нәрсені жасай алатын адам ретіндегі бейне қалыптасты ма?
Балаға күн тәртібіндегі өзгерістерге, жаңа қызметке өтуге ауыстырылып кету қиын емес па?
Бала өзбетінше ойнауға (ойнауға, сабақ оқуға), басқа балалармен тапсырманы орындауға жарысуға қабілетті ме?
Араласу икемін бағалау
Басқа балалардың ойына кірісе ме, олармен бөлісе ме?
Ситуация талап еткен жағдайда, ол кезекті сақтай ма?
Бала басқаларды бөлмей тыңдауға қабілетті ме?
Денелік дамуын бағалау
Бала жақсы ести ме?
Бала жақсы көре ме?
Бір шама уақыт ішінде тыныш отыруға қабілетті ме?
Моторлық имкемдер координациясы дамыған ба (доп ойнай ала ма, секіре ала ма, сүйенішті ұстамай, ересектің көмегінсіз баспалдақпен төмен түсіп және көтеріле ала ма, ...)?
Бала ширақ және әуесті болып көріне ма?
Ол дені сау, тоқ, дем алған болып көріне ма (күннің негізгі бөлігінде)?
Айырманы көруді бағалау
Бала ұқсас немесе ұқсас емес нысанда теңдестіре ала ма (басқаға ұқсас емес суретті тап)?
Бала әріп және қысқа сөздерді айыра ала ма( мысықжыл, бп...)?
Көру есі
Егер алдымен 3 суреті бар серияны көрсетіп, содан кейін біреуін алып тастаса, бала суреттің жоқ екендігін байқай ма?
Бала өз атын және күнделікті өмірде кездесілетін заттарды білеме?
Көру қабылдауы
Бала суреттер сериясын жөн-жөнімен қоюға қабілетті ма?
Солдан оңға қарай оқитынды ол түсіне ма?
Суретті түсіндіріп, ол бойынша кішкене әнгіме құра алама?
Есту қабілетінің деңгейі
Бала сөздерді ұйқастыра ала ма?
Әртүрлі дыбыстарға басталатын сөздерді ажырата ала ма, мысалы, ормансалмақ?
Ересектерден кейін бірнеше сөз немесе цифрлар қайтала ала ма?
Кітаптарға қатынасты бағалау
Баланың кітаптарды өз бетінше қарауға ыңтасы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3
1. БӨЛІМ МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ПСИХОЛОГИЯСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4
1.1 Жас ерекшелік психологиясы және зерттеу әдістері, объектілері
4
1.2 Мектеп жасына дейінгі балалардың жеке тұлғалық ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6
2. БӨЛІМ ДИАГНОСТИКАЛАУ ӘДІСТЕМЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... .
9
2.1 Мектеп жасына дейінгі балаларды диагностикалаудың әдістемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
9
2.2 Психологтиялық жаттығулар және олардың түрлері. Психологиялық сауықтыру бөлмелері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...
13
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
16
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..
17
ҚОСЫМША
КІРІСПЕ
Мен, таңдау бойынша өндірістік іс-тәжірибемді 2015 жылдың қараша айының 21-шы жұлдызынан 2015-жылдың 28-ші қарашасына дейінгі аралықта Қарағанды қаласы, Октябрь ауданы, 17 шағын ауданындағы №6 Алданыш балабақшасында өттім.
Кәсiби тәжiрибе техникалық және кәсiби қызметке қызмет етушi еңбегiнiң кәсiби бiлiмнiң негiзгi бiлiм беретiн бағдарламасының ажырамас бөлiгi және квалификациялы кадрлардың кәсiби әзiрлiгiнiң тиiмдi формасы болып табылады.
Кәсiби тәжiрибенiң мерзiмiне оқушылардың жаттығу әзiрлеуi iске асады, бiлу негiзгi кәсiби қалыптасады және дағдылар, кеңiп, тереңдейдi және жүйелендіріледі. Нақты кәсiпорындар және мекемелердiң жұмыстың зерттеуiн негiзге, тәжірибелік өнер-бiлiмі, дағдылары жетілдіріледі.
Берілген тәжірибенің мақсаты:
oo Жас ерекшелік психологиясын зерттеу
oo Мектеп жасына дейінгі балалардың жеке тұлғалық ерекшеліктеріне тоқтату
oo Мектеп жасына дейінгі балаларды диагностикалаудың әдістемелерін сипаттау
oo Психологтиялық жаттығулар және олардың бала амуына тигізетін әсеріне баға беру
Сапалы ұрпақты өсіру әсіресе, психология ғылымының дамуына ерекше көңіл аударуды талап етеді. Психологияны дамыту арқылы өскелең ұрпақты өз дәрежесіне әлем елдеріне таныту бұл біздің әрбір азаматтың міндеті. Психолого-педагогикалық қызметте негізгі әрекет түрі баланың логикалық психикалық дамуы болып табылады. Мұнда баланы тәрбиелеу процесіндегі шығармашылық дамыту ойын іс-әрекетімен тығыз байланыста болуы тиіс. Тәжірибеде нақты әрекет баланың жеке психикалық және белгілі әлеуметтік-педагогикалық кеңістіктегі дамуына сүйенеді.
Ойын мектеп жасына дейінгі балалардың ең басты іс-әрекеті болып табылады. Атап айтқанда ойын арқылы балалар өмірді таниды, ойын оларды үлкен өмірге дайындайды. Сонымен қатар баланың шығармашылық дамуында маңызы өте зор. Ойын мәнін балалық шақтан есейген шаққа өтетін көпір ретінде сипаттауға болады. Сонымен қатар мектепке дейінгі балалардың іс-әрекетінің дамуы үшін, тәрбиелеу үшін де ойынның мәні өте зор.
1. БӨЛІМ МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ПСИХОЛОГИЯСЫ
1.1 Жас ерекшелік психологиясы және зерттеу әдістері, обьектілері
Қазіргі уақытта баланы мектепке дайындау, белгілі бір дағдыларды игеруге бейімдеу заманымыздың көкейкесті мәселелерінің бірі болып отыр. Мектепке дейінгілердің өз-өзіне қызмет ету дағдыларын меңгеруі - өнегелі, жігерлі, дербестік, және табандылық сияқты қасиеттерін тәрбиелеудің тиімді жолы.
Балаларды мектептегі оқуға бейімдеп, жетілдіруде психологиялық-педагогикалық диагностикаға қатысты негізгі жағдайларды белгілі бір қисынға келтіруге болады:
- Мектепке жетілдіру мен оқуға бейімдеу барысы деңгейінің өлшемдері, оқу бағдарламасындағы оқыту мен тәрбиелеу мақсаттарымен байланысты болып табылады;
- Балаларды мектептегі оқуға және жағдайларға бейімдеуде, педагогтар мен психологтардың психодиагностикалық іс-әрекеттері, бала тұлғасын дамытудың құрамды бөлігі болуы тиіс;
- Мектепке жетілдірудегі педагогтар мен психологтардың психодиагностикалық әрекеттерінің ең бірінші міндеті, балалардың мектептегі оқуға бейімделуі, сынып ұжымы немесе балалар жайлы психологиялық ақпаратты алу болып табылады[1].
- Балаларды мектептегі оқуға және жағдайларға бейімдеуде, педагогтар мен психологтардың психодиагностикалық іс-әрекеттері, бала тұлғасын дамытудың құрамды бөлігі болуы тиіс;
- Мектепке жетілдірудегі педагогтар мен психологтардың психодиагностикалық әрекеттерінің ең бірінші міндеті, балалардың мектептегі оқуға бейімделуі, сынып ұжымы немесе балалар жайлы психологиялық ақпаратты алу болып табылады.
Оқуға бейімделу әрекетін талдау психологиялық диагностиканың қолданылу бөлігін анықтайды. Балаларға психодиагностикалық зерттеулер жүргізгенде, мынандай моральді-этикалық сипаттамасы бар талаптар қойылады, олардың ең негізгілері:
1. Психодиагностикалық зерттеулердің нәтижелері балаларға зиянын келтірмеуі керек.
2. Балаларға диагностикалық зерттеулер, тек балалардың өздерінің және олардың ата-анасының рұқсатымен жүргізілуі тиіс. Балалар мектепке баратын кезге дейінгі уақытта ата-аналар балаларынсыз рұқсат беруіне болады.
3. Ата-ана құқығынан айырылған ата-аналар өз балаларының психологиялық зерттеулерінің нәтижелерінің қорытындысын психолог маманнан білуге болады, сонымен бірге психолог, ата-аналарға өз балаларының психологиясына тиісті білгісі келген сұрақтарына дұрыс және нақты жауапты беруі тиіс.
4. Психодиагностикалық зерттеудің нәтижесінде анықталған басқа факторлардан баланың тағдырын, яғни мектептегі оқуға бейімделуі мен тәрбие мүмкіндігін, ата-аналар мен психолог-педагогтардың пікірінсіз шешілмеуі тиіс.
5. Мектепке дейінгі мекемелер мен мектепте қызмет атқаратын психологтар психодиагностикалық жұмыстарды тәрбиешілер мен мұғалімдермен бірге тығыз байланыста болып атқаруы қажет.
Психодиагностикалық әдістердің көпшілігі мектепке баратын балалардың түсінігіне байланысты психологиясы мен физикалық жағынан сау балалардың, зерттелініп отырған қасиеттер дамуының орта деңгейін сипаттайды және осындай зерттеулердің нәтижелерінен ауытқуы бар балалардың да қасиеттерінің даму деңгейі де анықталады. Егер оның жеке көрсеткіштері нормадан жоғары болса, онда осы бала өзінің дамуы жағынан құрдастарынан жоғары болады, ал керісінше, егер оның жеке мәліметтері нормадан төмен болса онда құрдастарынан қалып қояды. Психодиагностикада балалардың мектептегі оқуға қабілеттілігіне байланысты жүргізілетін эксперименттердің қиыншылығының ең бір негізгі себебі, баланың белгілі қабілеттерін психологтар тапсырма беру кезінде, осы тапсырманы орындауы оның қабілеттілігіне ғана байланысты болмайды, сонымен бірге, мотивацияға, мектептегі оқуға бейімделіп, қалыптасуына және дағдыларына байланысты.
Мектепке дейінгімекемелерге баратын балаларды зерттеу үстінде ғылыми-зерттеу жұмыстарына барлық әдістерді қолдануға болады. Бірақ, кейбіреулері өте күрделі және арнайы бір құралдарды қажет ететіндері де кездеседі. Сондықтан практикада салыстырмалы жеңіл тесттерді сұрақнамаларды, бақылауды, құжаттарды талдауды және психодиагностикалық эксперименттерді қолданады[2].
Интеллектуалды тестте қоршаған ортаның әсерін ескеру қажет. Көптеген жеке тесттерде, баланың жеке қасиеттерін анықтау үшін қарастырылып зерттелг ен. Жаңа шарттарға бейімделу тесттің ең қажетті талабы. Белгілі бір жасқа арналған тесттер басқа жастағы балаларға қолдануға болмайды. Балаларды мектептегі жағдайға жетілдіріп, оқуға бейімделу мәселелеріне байланысты психологтар мен педагогтардың көп жағдайларда ынтымақтастығы көрінеді, әсіресе мектеп практикасында психологиялық міндеттерді шешу маңызды жағдайда болады.
Мектепке дейінгі мекемелерге қабылданар баланың психологиялық даярлық деңгейін тексеру; диагноз қою; дамыту жолдарын белгілеу - қысқа мерзімдік диагностикалық шара болып табылады. Осы даярлық диагностика мазмұнын үнемі жаңа ізденістермен жетілдіріп отыру - теорияның жемісі. Сондықтан да мектепке психологиялық даярлықты анықтау мазмұнын теориялық ғылым, тәжірибелік іс-әрекет ретінде қарастырады:
- мектеп жасына дейінгі балалардың психофизиологиялық ерекшеліктерін зерттеу;
- мектеп жасына дейінгі балаларда танымдық процестерінің денгейлерінің диагностикасы;
- баланы мектепке дайындаудың тиімді әдіс-тәсілдерін қолданудың психологиялық мүнкіндіктерін айқындау.
Зерттеу әдістері-танымдық процестерді зерттеуге арналған стандартты әдістер комплексі:
- түрлі әңгіме әдістерін қолдану;
- шағын тестік тапсырмалар.
Мектепке дейінгі балалық шақта (үштен жеті жасқа дейін) организімнің қарқынды жетілуі жалғаса түседі. Жалпы өсумен қатар ткандар мен мүшелердің анатомиялық қалыптасуы және функциялық дамуы жүріп жатады. Скелеттің сүйектеніп, бұлшық еттердің сомдануының, тыныс алу, қан айналу мүшелерінің дамуының үлкен маңызы бар[3]. Ми салмағы 1110 грамнан 1350 грамға дейін өседі. Үлкен ми сыңарлары қабықтарының реттегіш ролі мен оның ми қабығы астындағы орталықтарды бақылуы арта түседі. Шартты рефлекстердің пайда болу жылдамдығы артып, әсіресе екінші сигнал жүйесі қарқынды дамиды. Дене дамуы баланың дербестігінің арта түсуі үшін, тәрбие мен оқыту процесінде қоғамдық тәжірибенің жаңа формалары игеруі үшін қолайлы жағдайлар жасайды.
1.2 Мектеп жасына дейінгі балалардың жеке тұлғалық ерекшеліктері
Қалыпты дамушы әрбір бала тұлғасының құрылымы негізінде жататын өз-өзіне эмоционалдық жағымды қарым-қатынасты ( Мен жақсымын ), оны дұрыс этикалық эталонына бағыттайды.
Дұрыс мінез-құлық эталонына сәйкес келу қажеттілігі баланың қандайда бір іс-әрекеті немесе мінез-құлық формасы белгілі бір тұлғалық мәнге ие болса туындайды. Баланың өз-өзіне көңіл толмауы оның мінез-құлқының қалыптасуына негіз болады. Алайда егер бала әрқашанда дұрыс үлгіге сай келуге тырысса , бәрі жеңіл болады.
Балалар өсе келе жағымсыз этикалық эталонның мағынасын түсініп, негативті іс-әрекеттке эмоционалдың қызығушылығын сақтайды. Бұл қызығушылық ашық түрде емес, жанама түрде мәлімдейді (Мен сондай жаман бала болғым келеді!) . кейбір балдар (әсіресе ұлдар) мектепке дейінгі кезеңде мінез-құлықтың жағымсызь өнегелік эталонына бейім болады. өздерінің шынайы іс-әрекеттерінде олар өзін әлеуметтік жағөздерінің шынайы іс-әрекеттерінде олар өзін әлеуметтік жағдайларға сәйкес ұстайды, бірақ сонымен қатар жағымсыз мінез-құлық формасы тән адамдармен (немесе кейіпкерлермен) идентификацияланады.
Балалар көркем шығармаларды әсер қалдырған образбен жиі эмоцианалды идентификацияланады[4]
Баланың қандайда бір кейіпкеге баға беруі қоршаған адамдармен қарым-қатынасы жанамаланады. Жақын ересек адамдармен қарым-қатынас процесінде алғашқы адамгершілік эталондарын меңгерумен жүреді. Алғашқыда балалар белгілі бір ережелерді орындауда қоғамдық мәнін түсінгендіктен парасатты іс-әрекет жасамайды, онда адамдардың талаптарын орындау немесе көзқарасымен санасу қажеттігі туғанда парасатты іс-әрекет жасайды. Егер баланы айналадағы адамдар жағымды эталондарға сай, жақсы деп есептесе, онда балаға оның өзінің жағымды образын көрсетеді.
Бала метепке дейінгі кезеңде өз мінез-құлқын қаншалықты санаса да, оның бағасы негізінде ерте балалық шақта туындайтын өзіне деген жағымды эмоционалдық қарым-қатынас жатады.Бала тобында абыройға ие құрдастар бала үшін мінез-құлық бағыттаушысы болады. Моральдық эталондарды бала үнемі басқа адамдарға қатысты меңгерілген мінез-құлық нормаларын практикада қолдану қажеттілігімен соқтығысатын топтағы қарым-қатынас процесінде игеріледі. әлеуметтік даму - адам нақты бір ситуацияға сәйкес мінез-құлық формасын таңдауды үйренуден туады[5-6].
Балаларға ересектер және құрдастар тарапынан әсер ету іс-әрекет процесінде жүзеге асады. Мысалы, ойын іс-әрекетінде бала өз мінез-құлқын салыстырып бақылайтын мінез-құлық үлгілерінің рөлін орындау барысында эталон болып қалыптасады. Бала ойнының басты мазмұны бала адамзат іс-әрекетімен, өзара қарым-қатынастарының жоғарғы формасының дамыған әлемге өту ойынындағы мінез-құлық формалары болып табылады. Адамзат өзара қарым-қатынасының нормалар ойын арқылы баланың моралінің қалыптасуының қайнар көзі.
Мектепке дейінгі кезеңдегі баланың жағымды адамгершілік эталонын сақтауға тырысу басқа адамдар тарапынан мойындауға талаппен байланысады. Егер әлеуметтік бақылау төмендесе, бала өзі қалаған ситуацияға сәйкес әрект етуге дайын емес болады. Егер көрінбейтін адамға айналсаң не істейсің- деп балаға әлеуметтік бақылаудың илюзиясы туындаған ситуацияда қояды.
Эталонға сай адамгершілік әрекеттерін орындауда бала ересектің тарапынан дұрыс, оң бағалауды күтеді. Қоршаған орта тарапынан мақұлдауды күтуде бала өз адамгершілігін арнайы ұйымдастыруы мүмкін.
Қандайда бір әрекетке ересектің бағасына сүйеніп, бала тек моральдың бірінші кезеңінде болады. Мақұлдауға ие болу үшін кез-келген тәсілді қолданса, оның мінез-құлқы демонстративтік форма сипатында болады. Бала өз мейірімді қасиетін әдейі ұйымдастырады.
Мотивтер. Мектепке дейінгі балалық шақта мінез-құлық мотивінің өзгеруінен тек оладың мазмұны ауыспайды, жаңа матив түрлері пайда болады. әртүрлі матив түрлерінен матасу, иерархия қалыптасады: біреулері бала үшін басқаларға қарағанда үлкен маңызға ие болады[7].
Кіші мектепке дейінгі кезеңдегі баланың мінез-құлқының негізгі сызығы болмайды. Бала қазір ғана өз құрдастарымен сыйлықтарды бөліседі және сол сәтте қолынан ойыншықтарды қайта алып қоюы мүмкін. Басқа бала қызығушылықпен анасына бөлме жинауға көмектеседі, ал бес минуттан кейін ойыншықтарын шаша бастайды. Себебі әртүрлі мотивтер бір-бірімен ситуация өзгеруіне байланысты мінез-құлыққа қандайда бір мотив жетекшілік етеді.
Мотивтердің матасуы мектепке дейінгі кезеңдегі бала тұлғасының дамуында маңызды рөлге ие. Туындаушы мотив иерархиясы баланың мінез-құлқына белгілі бір бағыт береді. Оның даму көлеміне байланысты баланың тек жеке әрекеттерін емес, тұтастай мінез-құлқын бағалау мүмкіндігі пайда болады. Егер қоғамды мінез-құлық мотивтері, адамгершілік нормаларын сақтау маңызды болса, бала көп жағдайда қарама-қарсы қозуларға берілмей, солардың ықпалымен әрекет жасайды. Керісінше рхат сезімін жеке қабылдауға тырысу бала мінез-құлқының бұзылуына алып келеді. Мотивтердің матасуының пайда болуы бала барлық жағдайда бір әлеуметтік маңызы бар мотивтерді жетекшілікке алады деген сөз емес. Мұндай жағдай ересектерде кездеспейді. Кез-келген адамның мінез-құлқында көптеген әртүрлі мотивтерді кездестіруге болады. Алайда осы матасу әртүрлі мотивтердің теңдігін жоғалтып, бір жүйеге орналасуына алып келеді[8].
Тұлғаның психологиялық уақыты - уақыт барысында өзінің физикалық және рухани өзгерістеріне индивидуалдық уайымдау. Балалық шақта ғана бала өзінің индивидуалдық өткені, қазіргі және болашағы бар екенін түсінеді. өзінің өткені туралы қзығушылықпен тыңдайды. Егероның тарихынересек мейіріммен және қызығушылықпен айтса, онда бала оны үлкен ынтамен бірнеше рет қайталап тыңдауға дайын. Осындай ынтамен мектепке дейінгі кезеңдегі бала өзінің болашағынан үміт күтеді. Мен үлкен болып өскенде ... - өмір жетістігі үшін баланың өте маңызды позициясы. Ес және қиял образы психологиялық уақыт финоменінің біліміне сәйкес келеді.Мектепке дейінгі кезеңде бала тұлғасының өмірлік жетістігінің қалыптасуы үшін ересектің қатысуы өте маңызды[9].
2. БӨЛІМ ДИАГНОСТИКАЛАУ ӘДІСТЕМЕЛЕРІ
2.1 Мектеп жасына дейінгі балаларды диагностикалаудың әдістемелер
Таным дамуының бағасы
Бала негізгі ұғымдарды пайдалана ма (мысалы: оңсол, үлкенкіші, жоғарытөмен, соғанодан және т.б.)?
Бала жіктей ала ма, мысалы: домаланатын нәрселерді айтып беру, топ затты бір сөзбен айту ( стол, шкаф, керует - жиһаз)?
Бала өз ойында, ең болмаса 3 нұсқауды сақтап және оны орындай ала ма (шұлықты кию, жуынатын бөлмесіне барып, жуыну, содан кейін маған орамал алып кел)
Бала әліпбидің бас және кіші әріптердің көпшілігін айта ала ма?
Негізгі тәжірибені бағалау
Бала ересектерді поштаға, дүкенге, шығарып салғаны болды ма?
Бөбек кітапханада болды ма?
Бөбек ауылда, зоопаркта, музейде болды ма?
Бала бірдемеге аса ықылас білдіре ме?
Тіл дамуын бағалау
Бала оның айналасыңдағы негізгі заттарды белгілеп айта ала ма?
Ересектірдің сұрақтарына жауап беру оған қиын емес пе?
Бала әртүрлі заттардың қандай қызмет жасайтының түсіндіре ала ма, мысалы, шаңсорғыш, щетка, тоңазытқыш?
Бала заттардың қайда орналасқанын түсіндіре ала ма, мысалы, столдың үстінде, столдың астында және т.б.?
Бала сөздерді ширақ айта ала ма?
Оның тілі грамматика көзқарасынан алғанда дұрыс па?
Бала жалпы әнгімеге қатысу, қанда да бір ситуацияны ойнау, үйдегі сауық кешіне қатысу жағдайында ма?
Эмоциялық даму деңгейін бағалау
Бала үйде және құрдастарының арасында көңілді болып көріне ме?
Балада көп нәрсені жасай алатын адам ретіндегі бейне қалыптасты ма?
Балаға күн тәртібіндегі өзгерістерге, жаңа қызметке өтуге ауыстырылып кету қиын емес па?
Бала өзбетінше ойнауға (ойнауға, сабақ оқуға), басқа балалармен тапсырманы орындауға жарысуға қабілетті ме?
Араласу икемін бағалау
Басқа балалардың ойына кірісе ме, олармен бөлісе ме?
Ситуация талап еткен жағдайда, ол кезекті сақтай ма?
Бала басқаларды бөлмей тыңдауға қабілетті ме?
Денелік дамуын бағалау
Бала жақсы ести ме?
Бала жақсы көре ме?
Бір шама уақыт ішінде тыныш отыруға қабілетті ме?
Моторлық имкемдер координациясы дамыған ба (доп ойнай ала ма, секіре ала ма, сүйенішті ұстамай, ересектің көмегінсіз баспалдақпен төмен түсіп және көтеріле ала ма, ...)?
Бала ширақ және әуесті болып көріне ма?
Ол дені сау, тоқ, дем алған болып көріне ма (күннің негізгі бөлігінде)?
Айырманы көруді бағалау
Бала ұқсас немесе ұқсас емес нысанда теңдестіре ала ма (басқаға ұқсас емес суретті тап)?
Бала әріп және қысқа сөздерді айыра ала ма( мысықжыл, бп...)?
Көру есі
Егер алдымен 3 суреті бар серияны көрсетіп, содан кейін біреуін алып тастаса, бала суреттің жоқ екендігін байқай ма?
Бала өз атын және күнделікті өмірде кездесілетін заттарды білеме?
Көру қабылдауы
Бала суреттер сериясын жөн-жөнімен қоюға қабілетті ма?
Солдан оңға қарай оқитынды ол түсіне ма?
Суретті түсіндіріп, ол бойынша кішкене әнгіме құра алама?
Есту қабілетінің деңгейі
Бала сөздерді ұйқастыра ала ма?
Әртүрлі дыбыстарға басталатын сөздерді ажырата ала ма, мысалы, ормансалмақ?
Ересектерден кейін бірнеше сөз немесе цифрлар қайтала ала ма?
Кітаптарға қатынасты бағалау
Баланың кітаптарды өз бетінше қарауға ыңтасы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz