Өлкетану
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
І. Өлкетану тарихына кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.1 Өлкетану негіздері мен міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.2 Өлкетану және туризм ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
1.3 Тарихи өлкетану, маңызы мен мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
1.4 Тарихи өлкетану обьектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35
ІІ. Географиялық өлкетану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .42
2.1 Табиғи өлкетану экология негіздерімен ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .42
ІІІ. Экономика бөлімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...45
IV. Еңбек қорғау бөлімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .47
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..53
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
І. Өлкетану тарихына кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.1 Өлкетану негіздері мен міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.2 Өлкетану және туризм ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
1.3 Тарихи өлкетану, маңызы мен мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
1.4 Тарихи өлкетану обьектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35
ІІ. Географиялық өлкетану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .42
2.1 Табиғи өлкетану экология негіздерімен ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .42
ІІІ. Экономика бөлімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...45
IV. Еңбек қорғау бөлімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .47
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..53
Кіріспе
Елбасымыздың Қазақстан халқына арналған дәстүрлі жыл сайынғы Жолдауларында халықтың әл-ауқатын көтеру, ел экономикасын дамыту, ішкі-сыртқы байланысты тұрақтандыру, халық шаруашылығын дамыту, туризм саласын өркендету т.т. күрделі мәселелерді күн тәртібінен түсірген емес. Соның ішінде өлке тарихын танып білу, өлкенің географиялық ерекшелігін ажырату, тономикалық атаулардың анықтамасын жасау, өлкетану аспектілерін нақтылау секілді толып жатқан құндылықтардың мән-мағынасын ашу бұл саладағы кемшін түсіп жатқан жағдайымыздан хабар беретін ақиқат шындық.
Осы мақсатта ұсынылып отырған оқу құралы «Туризм» мамандығының білім алушыларына, туризм саласы кәсіпорындарының мамандары мен жетекшілеріне арналған.
Кітапта өлкетану технологиясы мен функциясы, принциптері айқындалады. Сонымен қоса, бақылау сұрақтары беріліп, әртүрлі тақырыпшалар мен өлкетанудың тарихына шолу жасалынған. Отандық және шетелдік мамандардың еңбектеріне де сілтеме берілген.
Қазақстанның өлкетануына үлкен үлес қосқан қазақтың ағартушы ғалымы Ш.Уалихановтыңда еңбегі зор. Шоқан Шыңғысұлы Уәлихановтың (біздің отандық ғылымға сіңірген еңбегі зор) жасаған еңбегі XIX ғасырда өз бағасын алған. Профессор Н.И. Веселовский “шығыстану аспанында Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов аққан жұлдыздай жарқ етті; орыстың ориенталистері (шығыстың тілімен мәдениетін зерттеуші ғалым) бірден мойындап, оны ерекше адам деп бағалады” – деді. Орыстың саяхатшы ғалымы Семенов – Тянь – Шаньский “ұлттық шеттен шыққан ағартушылардың бірі”. Азияны зерттеуші Е.Г. Потанин “Қазақтардың арасында Шоқанға тең келетін адам жоқ” – деп жазды. Уәлихановтың туыстары “данышпан”, “таза да әділ дара тұлға” деп атады.
Президенттің “Қазақстан - 2030” атты халыққа Жолдауында атап өтілгендей шаруашылық менеджменттерінің нарықтық экономикадағы нашар жұмысы, олардың дайындығының нашар екенін көрсетті. Сондықтан туризм менеджментін жақсарту үшін жаңа бағдарламалар жасап, тиімді жолдар іздеу қажет. Менеджердің шеберлігіне байланысты жұмысты өз дәрежесінде жүргізуге болады. Менеджердің жұмысы көптеген адамдардың тағдырына ғана емес, елдің қоғамдық экономикалық дамуына да әсер етуі мүмкін.
Елбасымыздың Қазақстан халқына арналған дәстүрлі жыл сайынғы Жолдауларында халықтың әл-ауқатын көтеру, ел экономикасын дамыту, ішкі-сыртқы байланысты тұрақтандыру, халық шаруашылығын дамыту, туризм саласын өркендету т.т. күрделі мәселелерді күн тәртібінен түсірген емес. Соның ішінде өлке тарихын танып білу, өлкенің географиялық ерекшелігін ажырату, тономикалық атаулардың анықтамасын жасау, өлкетану аспектілерін нақтылау секілді толып жатқан құндылықтардың мән-мағынасын ашу бұл саладағы кемшін түсіп жатқан жағдайымыздан хабар беретін ақиқат шындық.
Осы мақсатта ұсынылып отырған оқу құралы «Туризм» мамандығының білім алушыларына, туризм саласы кәсіпорындарының мамандары мен жетекшілеріне арналған.
Кітапта өлкетану технологиясы мен функциясы, принциптері айқындалады. Сонымен қоса, бақылау сұрақтары беріліп, әртүрлі тақырыпшалар мен өлкетанудың тарихына шолу жасалынған. Отандық және шетелдік мамандардың еңбектеріне де сілтеме берілген.
Қазақстанның өлкетануына үлкен үлес қосқан қазақтың ағартушы ғалымы Ш.Уалихановтыңда еңбегі зор. Шоқан Шыңғысұлы Уәлихановтың (біздің отандық ғылымға сіңірген еңбегі зор) жасаған еңбегі XIX ғасырда өз бағасын алған. Профессор Н.И. Веселовский “шығыстану аспанында Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов аққан жұлдыздай жарқ етті; орыстың ориенталистері (шығыстың тілімен мәдениетін зерттеуші ғалым) бірден мойындап, оны ерекше адам деп бағалады” – деді. Орыстың саяхатшы ғалымы Семенов – Тянь – Шаньский “ұлттық шеттен шыққан ағартушылардың бірі”. Азияны зерттеуші Е.Г. Потанин “Қазақтардың арасында Шоқанға тең келетін адам жоқ” – деп жазды. Уәлихановтың туыстары “данышпан”, “таза да әділ дара тұлға” деп атады.
Президенттің “Қазақстан - 2030” атты халыққа Жолдауында атап өтілгендей шаруашылық менеджменттерінің нарықтық экономикадағы нашар жұмысы, олардың дайындығының нашар екенін көрсетті. Сондықтан туризм менеджментін жақсарту үшін жаңа бағдарламалар жасап, тиімді жолдар іздеу қажет. Менеджердің шеберлігіне байланысты жұмысты өз дәрежесінде жүргізуге болады. Менеджердің жұмысы көптеген адамдардың тағдырына ғана емес, елдің қоғамдық экономикалық дамуына да әсер етуі мүмкін.
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
1. Ашурков В.Н., Катюба Д.В., Матюшин Г.Н. Историческое краеведение.М.: Просвещение, 1980.-186 С;
2. Аяпов М., Наумов Н. Чимкент; историко-информационный путеводитель. А-Ата: Казахстан, 1991.- 138 С.;
3. Бардин К.В.- Азбука туризма. -М.: Просвещение, 1994. -86С;
4. Ердавлетов С-Р. Основы географии туризма. А-Ата: Каз.ГУ,1991.- 172С;
5. Ердавлетов С.Р. География туризма Казахстана. А-Ата: Ғылым, 1992.-172С;
6. Ердавлетов С.Р. География туризма,- Алматы, 2.000,-336 С;
7. Историческое краеведение /Под ред. Н.П.Милонова. - М.: Просвещение, 1969.-95С;
8. Строев К.Ф. Краеведение. - М., 1987, с.5.
9. Курило Л.В. Краеведение и туризм.-М.:РМАТД 999.-С.З-9.
10. Краеведение / Под ред. А.В.Даринского.-Л.:ВПШК,1987.-С.З-12;
11. Курило Л.В. Краеведение и туризм: уч.пос- М.:РМАТД 999.-С.1219;
12. Краеведение /Под ред. А.В.Даринского.-Л.:ВПШКД 1987.-С.37-65
13. Ганопольский В.И и др. Туризм и спортивное ориентирование.-
М.:ФиСД87.-С.28-29,47-49;
14. Пирожник И.И.Основы географии туризма и экскурсионного обслуживания. -Минск: Изд. МУД985.-С.30-38;
15. Концепця развития туризма в РК //О развитии туризма как доходной
16. Отрасли экономики Республики Казахстан. - Алматы: ТОО ИК Раритет ,2002.-С.7-26;
17. 3акон РК «О туристской деятельности»//Там же.-С.27-45;
18. З.Вуколов В.Н. История и теория международного туризма.-Алматы, 2002. -С.17;
19. Пыхарев А.Н. и др. Организационно-правовые основы туристской деятельности в Республике Казахстан. - Алматы: Ғылым,1998.-С. 10-22.
20. Б а р ко в А.С. Вопросы методики и истории географии. - М.. 1961, с.80.
21. С а у ш к и и и.Г. Географическое краеведение в школе. - М., 1975.
22. Ю н ь е в И.О. Беседы о краеведении. - М.» 1966.
23. Курилов Л.В. Краеведение и туризм.-М.:РМАТ,1999.-С.З-9.
24. Алаев Э. Б. Социально-экономическая география: Понятийно-терминологический словарь. - М., 1983.-С. 179.
25. Зверев И. Д. Экология в школьном обучении. - М., 1980.
26. Кузнецов С. С. Геологические экскурсии. -Л., 1978. С.23
27. Природно-территориальные комплексы и их изучение в курсе географии средней школы / Под ред. К. В. Пашканга. - М., 1973.
1. Ашурков В.Н., Катюба Д.В., Матюшин Г.Н. Историческое краеведение.М.: Просвещение, 1980.-186 С;
2. Аяпов М., Наумов Н. Чимкент; историко-информационный путеводитель. А-Ата: Казахстан, 1991.- 138 С.;
3. Бардин К.В.- Азбука туризма. -М.: Просвещение, 1994. -86С;
4. Ердавлетов С-Р. Основы географии туризма. А-Ата: Каз.ГУ,1991.- 172С;
5. Ердавлетов С.Р. География туризма Казахстана. А-Ата: Ғылым, 1992.-172С;
6. Ердавлетов С.Р. География туризма,- Алматы, 2.000,-336 С;
7. Историческое краеведение /Под ред. Н.П.Милонова. - М.: Просвещение, 1969.-95С;
8. Строев К.Ф. Краеведение. - М., 1987, с.5.
9. Курило Л.В. Краеведение и туризм.-М.:РМАТД 999.-С.З-9.
10. Краеведение / Под ред. А.В.Даринского.-Л.:ВПШК,1987.-С.З-12;
11. Курило Л.В. Краеведение и туризм: уч.пос- М.:РМАТД 999.-С.1219;
12. Краеведение /Под ред. А.В.Даринского.-Л.:ВПШКД 1987.-С.37-65
13. Ганопольский В.И и др. Туризм и спортивное ориентирование.-
М.:ФиСД87.-С.28-29,47-49;
14. Пирожник И.И.Основы географии туризма и экскурсионного обслуживания. -Минск: Изд. МУД985.-С.30-38;
15. Концепця развития туризма в РК //О развитии туризма как доходной
16. Отрасли экономики Республики Казахстан. - Алматы: ТОО ИК Раритет ,2002.-С.7-26;
17. 3акон РК «О туристской деятельности»//Там же.-С.27-45;
18. З.Вуколов В.Н. История и теория международного туризма.-Алматы, 2002. -С.17;
19. Пыхарев А.Н. и др. Организационно-правовые основы туристской деятельности в Республике Казахстан. - Алматы: Ғылым,1998.-С. 10-22.
20. Б а р ко в А.С. Вопросы методики и истории географии. - М.. 1961, с.80.
21. С а у ш к и и и.Г. Географическое краеведение в школе. - М., 1975.
22. Ю н ь е в И.О. Беседы о краеведении. - М.» 1966.
23. Курилов Л.В. Краеведение и туризм.-М.:РМАТ,1999.-С.З-9.
24. Алаев Э. Б. Социально-экономическая география: Понятийно-терминологический словарь. - М., 1983.-С. 179.
25. Зверев И. Д. Экология в школьном обучении. - М., 1980.
26. Кузнецов С. С. Геологические экскурсии. -Л., 1978. С.23
27. Природно-территориальные комплексы и их изучение в курсе географии средней школы / Под ред. К. В. Пашканга. - М., 1973.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
І. Өлкетану тарихына кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.1 Өлкетану негіздері мен міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.2 Өлкетану және туризм ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
1.3 Тарихи өлкетану, маңызы мен мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
1.4 Тарихи өлкетану обьектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...35
ІІ. Географиялық өлкетану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...42
2.1 Табиғи өлкетану экология негіздерімен ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..42
ІІІ. Экономика бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...45
IV. Еңбек қорғау бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .47
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..53
Кіріспе
Елбасымыздың Қазақстан халқына арналған дәстүрлі жыл сайынғы Жолдауларында халықтың әл-ауқатын көтеру, ел экономикасын дамыту, ішкі-сыртқы байланысты тұрақтандыру, халық шаруашылығын дамыту, туризм саласын өркендету т.т. күрделі мәселелерді күн тәртібінен түсірген емес. Соның ішінде өлке тарихын танып білу, өлкенің географиялық ерекшелігін ажырату, тономикалық атаулардың анықтамасын жасау, өлкетану аспектілерін нақтылау секілді толып жатқан құндылықтардың мән-мағынасын ашу бұл саладағы кемшін түсіп жатқан жағдайымыздан хабар беретін ақиқат шындық.
Осы мақсатта ұсынылып отырған оқу құралы Туризм мамандығының білім алушыларына, туризм саласы кәсіпорындарының мамандары мен жетекшілеріне арналған.
Кітапта өлкетану технологиясы мен функциясы, принциптері айқындалады. Сонымен қоса, бақылау сұрақтары беріліп, әртүрлі тақырыпшалар мен өлкетанудың тарихына шолу жасалынған. Отандық және шетелдік мамандардың еңбектеріне де сілтеме берілген.
Қазақстанның өлкетануына үлкен үлес қосқан қазақтың ағартушы ғалымы Ш.Уалихановтыңда еңбегі зор. Шоқан Шыңғысұлы Уәлихановтың (біздің отандық ғылымға сіңірген еңбегі зор) жасаған еңбегі XIX ғасырда өз бағасын алған. Профессор Н.И. Веселовский "шығыстану аспанында Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов аққан жұлдыздай жарқ етті; орыстың ориенталистері (шығыстың тілімен мәдениетін зерттеуші ғалым) бірден мойындап, оны ерекше адам деп бағалады" - деді. Орыстың саяхатшы ғалымы Семенов - Тянь - Шаньский "ұлттық шеттен шыққан ағартушылардың бірі". Азияны зерттеуші Е.Г. Потанин "Қазақтардың арасында Шоқанға тең келетін адам жоқ" - деп жазды. Уәлихановтың туыстары "данышпан", "таза да әділ дара тұлға" деп атады.
Президенттің "Қазақстан - 2030" атты халыққа Жолдауында атап өтілгендей шаруашылық менеджменттерінің нарықтық экономикадағы нашар жұмысы, олардың дайындығының нашар екенін көрсетті. Сондықтан туризм менеджментін жақсарту үшін жаңа бағдарламалар жасап, тиімді жолдар іздеу қажет. Менеджердің шеберлігіне байланысты жұмысты өз дәрежесінде жүргізуге болады. Менеджердің жұмысы көптеген адамдардың тағдырына ғана емес, елдің қоғамдық экономикалық дамуына да әсер етуі мүмкін.
Кәсіпорынның, туристік қызмет көрсететін мекемелердің де, менеджерлердің кәсіби деңгейін көтеріп ең аладымен олар жоғары оқу орнын бітірген кезде қолға алынуы қажет.
Кең таралмаған мамандық иелері өздерінің шеберлігін тез жоғалтады. Шеберлікті тек нағыз білім болғанда шыңдауға болады. "Кәсіби шебер" деген ұғымды пайдалана отырып, туризм менеджерінің, маманның шеберлік қызметін ескере отырып, жұмысына психологиялық анализ жасау керек. Бұл өз кезегінде туризм менеджерінің шеберлігінің құрылымын анықтауға мүмкіндік береді. Ол туристік қызметті ұйымдастырушы, туристік қызмет көрсетуді белгілеп, ендіреді.
Кез - келген мамандық иелерінің шеберлігін арттыру дегеніміз мамандықты толық меңгеру.
Шеберлік дегеніміз бір облыстағы биік өнер, ал маман - шебер - сол биік өнерге қол жеткізген адам. Бұл түсінік өлкетану саласындада қолданылады.
Кәсіби шеберлік дара адамның кәсіби қызметінен көрінеді, адамсыз кәсіп болмайды. Сондықтан мамандықтың құрылымы емес, кәсіби - маманның құрылымы туралы айту керек.
"Кәсіби мамандық" деген ұғымды анықтау үшін кәсіпке назар аудару керек.
Туризм менеджерінің кәсіби шеберлігін анықтау үшін, оның шеберлігінің мәніне де, нағыз кәсіби маманның жақсы маманнан айырмашылығы неде, кәсіби шеберліктің құрылымы қандай? Бұның бәрін анықтау үшін туристік қызметтің кәсіби шеберліктеріне назар аударайық та, оны талдау негізінде оның бағытын, құрылымын, ерекшелігін, талабын бағдарлайық. Бұлардың бәрі маманға қойылатын талаптар.
Туризм менеджерінің кәсіби жұмысы, барлық жұмыс түрлері сияқты өзінің тапсырмасы, мақсаты, нәтижесі жұмыс пен операциядан тұрады. Кез - келген адамның қызметінің ең жоғары моделі бар, ол қызметті оның нәтижесі алдын - ала мегзеп тұрады. Кез - келген қызметтің тиімділігі, бірінші жағынан дара адамның жеке басының қасиеттері мен тәжрибесіне байланысты және оның ерекшеліктерінен. Екінші жағынан, дәстүрлі түрде "жасырын қасиет" деп атлатын сипат қызметтің жақсы үлгісінде ғана алуға болады. Ал ол оны "оралған" күйінде оның өзінде, нәтижесінде ұсынады.
Қызметтің субъекті болып білім, біліктілік, тәжірибе саналады. Тәжірибенің алатын орнын онша ескере бермейді, себебі жұмыс өтілі өскен сайын шеберлік те өсе түседі деп есептейді. Бұнымен келіспесе де болады. Себебі бұл жағдайларда әртүрлі мамандар әртүрлі тәжрибе жинақтайды. Ол адамның алғырлығына байланысты.
Білім, әдіс жасай білу қызметті дұрыс атқату деген сөз емес. Тек адамның қабілетімен шектескенде ғана ол шебер маман дайындап шығарады. Кез - келген еңбек немесе оқу ісінде жетістік себеп - салдар байланысын ерекше белгілерді ажырата білу, бақылаудағы құбылысты түсіну, табанды, мақсатқа жетуге талпыну - міне осылардың нәтижесінде жетістік келеді.
Туризм менеджерінің кәсіби құрылымының, оның мінін, мазмұнын және құрылымын талдап қарағанда оның тек кәсіби білімі ғана емес, жалпы дамуына да байланысты.
Бұл шеберлік құрылымында ажырағысыз болып байланысқан бірнеше құбылысты бөліп қарауға болады. Ол:
кәсіби шеберліктің жалпы гуманитарлық құбылыс, ол жалпы ғылыми және мәдени позициясынан жалпы теориялық позициясын айқындап, оны қоғамдық қызметте пайдалану;
шаруашылық - экономикалық құбылыс, мақсаты жағынан туристік қызметпен байланысты, ал туристік қызмет - кәсіпкерлік қызмет, ол білімдер жүйесін қажет ететін, әдістік, іскерлікті қажет ететін шаруашылық қызметі. Ал бұлардың бәрі иеліктегі нысанды басқару үшін қажет;
ұйымдастыру, басқару аспекті жоспарлау мен туристік қызметті ұйымдастыратын технологиялық және туристерге қызмет көрсету технологиясымен байланысты;
психологиялық аспекті менджердің мамандығы клиенттермен жұмыс жасау кезінде іске асырады;
зерттеу, маркетингтік зерттеу әдістерін білуде, клиенттің мінез - құлқын бақылау, туристік қызмет нарығында ұсыныс пен сұранысты қалыпқа түсіру, жаңа технология жасақтау, қызметті сату;
заңдылық аспекті туризмнің бос кеңістігінде еркін қозғалу, табиғи және тарихи - мәдени қорларды пайдалануға арналған ақпараты болады;
кәсіпкерлікпен шұғылдану, паспорттық режим мен кедендік бақылау, туризмдегі қауіпсіздік б.т.
Кәсіби шеберліктің құрылымы жайлы айтқанда, оның шыңы жалпы, жалпы гуманитарлық даму екені ескеріледі. Маманның жалпы, жалпы гуманитарлық дамуы бұл кәсіби маман болудың шарты, ал кәсібилік жалпыға сүйенеді. Бұл адамның жалпы гуманитарлық даму деңгейі биік болған сайын, оның кәсіби шеберлігін арттыруға мүмкіндігі мол.
Кәсіби шеберлікті дамытудағы жалпы дамудың орнын ескерсек, онда кәсіби шеберлікті арттыруда болашақ маманның жеке басының атқарған рөлі зор.
Туризм менеджерінің шеберлігі объективті және субъективті факторлармен анықталады. Кәсіби шеберліктің объективті факторлары - бұл кәсіби білім, таным, әдістердің жиынтығы, мамандыққа қажет психикалық жағдай, дара тұлғаның қабілеті. Бұл мамандық талабы, кәсіпті шындау үшін қажет шарттар. Бұлар біз жоғарыда айтып өткен барлық аспектінің жиынтығы.
Кәсіби мамандықтың субъективті факторы - дара адамның маман ретіндегі ерекшелігін көрсететін фактор жеке адамның психологиялық құрылымына қарай бұндай шеберлік қабілетке: адамдармен қарым - қатынас жасай алуы, қабілетінің дамуы, психикалық жағдайы, танымдық, ерік - жігері, мамандықты білімдер жүйесі, білу мен әдіс деңгейінде меңгеруі. Берілген компоненттердің жоғары мамандық деңгейінде болуын ескеру керек. Кәсіби шеберліктің қалыптасуына айтылған субъективті компоненттердің әсері зор. Осындай қасиеттердің бірі дара тұлғаның мамандық бағдарламасының әсері зор. Бұл қасиет оған кәсіби жұмыста оның мақсаты мен шешімін түсіну, одан қорытынды шығарып қорытынды жасауға мүмкіндігі болады, тұрақты қызығу, бейімділік т.б.
Кәсіби шеберліктің артуының тағы бір қасиеті кәсіби ойлау жұмыс кезінде шешімдер шығару кезінде керек болады. Дұрыс ойлана білген жағдайда ғана жұмыс пайдалы шешіледі. Логикалық ойлау қасиеті жаңа психикалық білім болып табылады, бұл кәсіби шеберлікті арттыра түседі. Қазіргі жылдам дамып келе жатқан заманда ақыл - ойдың орны жоғары, кәсіби ойлау, шығарамшылық қасиет жоғары бағаланады, өз жұмысын амалсыз атқарып жүрген адамдардың ұзақ уақыт істеуі мүмкін емес.
Ал, келесі мамандықты жетілдіру үшін керек қасиет кәсіби өзіндік таным; дара тұлғаның өзінің кәсіби қасиетін білуі, мүмкіндік деңгейімен қабілет деңгейін білуі. Бұған өзін - өзі бағалау да қосылады.
Өлкетану дайындығы өлкетану және оқу- тәрбие жұмыстарының қосымша түрлері мен практикалық қосымшалардан тұрады: жорықтағы бақылау, табиғатты қорғау мәселелері; тарихи ескерткіштерді, мәдени ескерткіштерді қорғау, қоғамдық пайдалы жұмыстарды ұйымдастырып оны жүргізу. Туризм мен оны оқыту әдістері курсының бағдарламасына өлкетану дайындығы тура осындай көлемде енгізілген. Барлық саналған бөлімдер қоғамдық туристтік кадрларды дайындау бағдарламасына да енгізілген- өлкетану мәселелері мұнда оқудың үш кезеңінде өтіледі. Алғашқы туристтік дайындық бағдарламасы бірінші кезеңде олқитын жаңа келгендер өлкетанумен Туған өлкенің туристтік мүмкіндіктері тақырыбы арқылы танысады. Екінші кезеңде туристтер Қазақстанның туристтік мүмкіндіктері тақырыбын өтеді, ал үшіншісінде далада жүргізілетін экспедициялық жұмыстарды бақылаудың әдісін меңгереді.
Туризмде туған өлке ұғымы облыс, немесе одан да кеңірек республика деп түсінеді. Туған өлкемен танысу үшін оның географиялық және өлкетану сипаттарымен танысу керек.
Ауданның физика- географиялық сипаттамасына климат, жер бедері, өсімдік және жануарлар әлемі, пайдалы қазбалар кіреді, ал экономикалық- өндіріс дамуы, ауыл шаруашылық, транспорт.
Өлкетану сипаттамасы экскурсиялық нысандарды есепке алады, тарихи, архитектуралық, біздің халқымыздың басқа да тарихи, мәдени орындары: мұражайлар, алдыңғы қатардағы өндіріс орындары, колхоздар мен совхоздар. Өлкетану дайындығына арнайы әдебиетпен жұмыс істеу де кіреді: анықтамалар, жолнұсқаушылар, өлкетану әдістемелік құралдары және өлкетану бақылауларын жүргізу. Туристтің өлкетану дайындығы және жорықта өлкетану бақылауларын өткізу оқу мен тәрбиені бір арнаға біріктіреді. Туған өлкеге жасалған жорық ондағылардың жорық ауданын алдын - ала зерттеуге назар аудармаса, маршрутта көрген- білгенін көңілге түймесе, маршрутта бірге болғандарды өзінің бақылауымен, сурет, слаидтармен таныстырғысы келмесе жорықтың мән- мағынасы жойылады. Сондықтан да көпшілік туристтік жорықтар, оқу- жорықтары да, белгілі бір мақсатпен ұйымдастырылады. Мысалы, дивизияның жолын анықтау, немесе нақтылы бір партизан отрядының қимыл ауданын анықтау. Жергілікті жер адамдарымен- соғыс және еңбек ардагерлерімен кездесу халықтың өткен батырлық кезеңі жайлы терең білім береді, жаумен шайқаста ерекше ерлік көрсеткен, бұрын белгісіз айғақтар, адамдардың атын анықтайды. Барлық материалдар отчет ретінде соғыс ардагерлері кеңесіне тапсырылады, мектеп мұражайының экспонаттарын толықтырады, газет пен журналдарда басылады.
1. Өлкетану тарихына кіріспе.
1.1Өлкетану негіздері мен міндеттері.
Өзінің кеңдігіне, тереңдігіне, нақтылығына қарағанда қазіргі туған өлкені зерттеуді 20-30 жылдары жүргізілген өлкетану жұмыстарымен салыстыруға да болмайды. Бұл Өлкетану ұғымының мазмұнының өзгеруіне әкеп соқты. Өлкетанудың жалпы анықтамасы қазір жоқ.
Ю.С. Саушкин өлкетану жергілікті күштер арқасында өлкені, ауданды, қаланы, селоны жан-жақты зерттеу деп түсінді. Өлкенің аймағын зерттеу деген оның табиғатын, халқын, шаруашылығын, мәдениетін, өнерін, және халықтың қызметінің басқа да жақтарын зерттеу.
И. О.Юнаньев өлкетану елдің белгілі бір шектеулі бөлігін жан- жақты комплексті түрде зерттеу деп түсінді.
А.С. Барков өлкетануды бұл мазмұны әртүрлі және әдіспен зерттелетін ғылымдар жиынтығы, бірақ ол өзіңнің өлкеңді жан- жақты тануға, білуге жетелейді- деп санады.
Бұл айтылғандардан өлкетану- жергілікті күштермен өз өлкеңді зерттейтін жұмыс деп анықтап жазуға болады.
Өлкетану жұмыстарының мақсаттары әр түрлі болуы мүмкін. Бір жағдайда - ізденіс, зертеу жұмыстары. Оның мақсаты өлкені сипаттайтын жаңа фактілер табу. Мысалы, архивтен жаңа құжаттар іздеу - өлкедегі айтулы оқиғалар немесе айтулы тұлғалар жайлы; халық ауыз әдебиетін зерттеу, немесе жаңа салт - дәстүрлерді зерттеу, тәжірибе, өнеркәсіп жұмыстарын, жаңа аудандағы мәдени қызмет көрсетуді зертеу т.б. Мұндай өлкетанудың іздеу жұмыстары арнайы сұрақтармен аяқталады (тарихи, экономикалық т.б.) және олар осы өлкеге байланысты болады. Ал, кейбір жағдада өлкетану жұмысы комплексті сипат алады, ол өлкені жан - жақты зерттеу. Өлкетану жұмысының бұл түріне мыналар жатады: өлкенің табиғаты жайлы түрлі материалдар жинау, тарихы, мәдениеті, экономикасы, өткені, қазіргі жағдайы, болашағы, осы негізгі өлкенің комплексті сипаты жазылады. Мұндай өлкетану жұмысының негізгі мақсаты ол өлкенінің аумағы жайлы, не болмаса жеке нысандары жайлы адамдар мен ұйымдарға арнап жинайды. Мұндай жұмыс түріне өлкені зерттейтін экскурсиялық және курорттық мекемелердің жүргізетін жұмыстары жатады. Оның негізгі мақсаты туристер мен шипажайларда демалушыларға өздері жүрген жердің тарихы, табиғаты, халқының өмірі мен жұмыс жайлы ақпарат беру. Бұл жұмыстың экскурсия нысандарын, маршруттарын тандағанда зор мағынаға ие болады.
Бұл зерттеудің нысандары: өлкенің табиғаты, оның өткен тарихы, халық шаруашылығы, әдебиеті, архитектурасы, өнердің басқа да түрлері, мәдениеті, халық тұрмысы т.б болуы мүмкін. Бұлардың әрқайсысы- әр ғылымның нысандары, сондықтан оларды зерттегенде әр ғылымның әдістері пайдаланылады. Өлкетанудың табиғаты зерттеу саласында- физика- географиялық және басқа қосымша ғылымдардың әдісі; өлкетануды тарих саласында- тарихи ғылымдардың әдісі; өлкетанудың өнер саласында- әдебиет және өнер әдістері; экономикалық өлкетануда- экономикалық география және экономика ғылымдарының әдісі. Нысандардың әр түрлілігі мен мақсат және әдістеріне қарамай, барлық өлкетану іс- әрекетінің бағыттарының бір ғана зерттеу пәні бар, ол өлке пәні.
Өлке деген ұғым шартты ұғым. Бұл республиканың аумағының шағын бөлігі ғана, ал оның шекарасын кім және қандай мақсатпен зерттейтігіне қарай белгілейді. Мысалы, облыстық өлкетану мұражайы әкімшілік облысты (өлке, АССР, автономиялы облыс) зерттейтін болса, онда сол жер оларға өлке болады. Аудандық мұражай үщін бір немесе бірнеше әкімшілік аудан өлке бола алады; демалыс мекемесіне, немесе туристтік базаға туристтердің және демалушылардың экскурсияға, саяхатқа шығатын жерлері өлке болып табылады. Мектепке өлке дегеніміз- бұл жергілікті материал ретінде қолданатын мәләметі бар аудан; кей жағдай ол оқушылар жүргізетін және жорыққа шығатын жерлер мен мектеп аумағы болуы мүмкін, немесе мектептік мөлтекацданы; ал кейбір жағдайда география, әдебиет, тарих пәнін оқығанда таныса алатын үлкенірек аймақтар болуы да мүмкін. Өлкетанумен өзінше айналысатын адам өзінің мақсатына, мүмкіндігіне қарай шекараны анықтайды. Оның өлкесі мөлтекаудан, әкімшілік аудан, немесе топ: аудандар, қала болуы мүмкін.
Ғылыми тұрғыдан өзінің ерекшелігі бар, басқа аймақтарға ұқсамайтын өлкені зерттеу қызық. Мысалы, облыстық аймаққа кіретін табиғи комплекс, ол аймақтық физика- географиялық аудандарға бөлгенде анықталады, немесе аумақтық- өндіріс комплексі, облыс ішін экономикалық аудандарға бөлгенде бөлгенде белгіленеді; немесе өткен тарихи ортақ аумақ немесе жалпы этнографикалық ерекшеліктері ұқсас аумақтар мен т.б
Өлкетану туған жер жайлы білім болып өте ертеде пайда болды. Барлық халықтарда, барлық уақытта өзін қоршаған жерді, оның табиғатын, халқының өткені мен бүгінгісін жақсы білітін адам болған. Ол бұл мәліметтерін өзінен кейінгі ұрпаққа жеткізіп отырды ( ауызша, немесе түрлі құжаттар арқылы). Ресейде осылай болған. Онда өлкетану деректері жылнамалар мен құжаттарда айтылған ( нұсқау немесе түрлі хаттар т.б). Ал, бұл 15-16 ғасырлар еді. 18 ғасырдың ортасында Ресейдің кейбір облыстарының алғашқы сипаттамалары басылып шықты (мысалы Топография Оренбургская Ц. И. Рычков), ал 18 ғасырдың екінші жартвсынан бастап елдің түрлі бөлігін зерттеп сипаттау кең орын алды.
Ресейдің әр жерін зерттеуді 18 ғасырдың 60 жылдары ерікті экономикалық қоғам жүргізді. 1765 жылдан бастап олар жергілікті экономиканың жағдай туралы мақалалар шығара бастады, негізінен ауылшаруашылығы туралы. Ресейде өлкетанудың қалыптасуында М. В. Ломоносовтың еңбегі зор. Ол Ресейдің бірінші атлас картасын шығару үшін барлық губернияларға арнайы сұрақнама жіберді.Онда олардың табиғи байлықтары, тарихы мен халықтың қазіргі өмірі жайлы сұрақтар болды. Бұларға жауап беру үшін үлкендер ғана емес, балалар да міндетті болды.
1977 жылғы губерниялық реформаға байланысты сенат барлық губерниялардың топографиялық сипаттамасын жазуға нұсқау берді. Бұндай сипаттар 18 ғасырдың 80 жылдарында жасалды. Ресейдің әр түрлі жерін зерттеуде 18 ғасырдың 60 жылдары құрылған Ерікті экономикалық қоғам үлкен еңбек етті. 1765 жылдан бастап жергілікті экономика жайындағы еңбектерді шығара бастады, негізінен ауыл шаруашылығы жайында.
Осы кезден бастап Ресей өлкетануында екі бағыт айқындалды: ғылыми (жергілікті күштердің көмегімен елдің көптеген аумақтарын зерттеу) және мектеп (мектепті қоршап жатқан аймақтықзерттеп, жиналған мәліметтерді оқытуда пайдалану)
Ғылымның түрлі салалары дамыған сайын өлкетануда кеңейе берді. Өлкетану жұмыстарын көптеген университеттер, ғылыми қоғамдар (Ерікті экономикалық қоғам, археологиялық қоғам. Орыстың географиялық қоғамы. Тарих қоғамы, жаратылысты сүюшілер қоғамы, антропология мен этнография қоғамдары т.б) губерниялық мұражайдың оқу комиссиялары,м жер мекемелері жүргізді. Сібір мен Солтүстікте өлкетанудан көп жұмыс жүргізген саяси жер аударылғандар (декабристтерден бастап болшевик- революцөнерлерге дейін). В.И. Лениннің Ресейде капитализмнің дамуықатты белгілі шығармасы, кейін Шушенскоеға жер аударылғанда аяқтаған, жергілікті материал негізінде жазылған. Мектептегі өлкетанудың дамуына әсер еткен 1804 жылы шыққан Устаев, ол бойынша жаратылыстану мұғалімдері мектеп орналасқан жерді зерртеп білуі керек. 1862 жылы халық ағарту министерствосы арнайы циркуляр шығарды. Ол гимназия кітапханашыларын өз өлкелері жайлы әдебиеттік библиографиялық көрсеткіштеріе жасауды міндеттеді.
Мектептегі өлкетану жұмысының дамуына орыстың ұлы педагогтарының бірі К.Д. Ушинский өз үлесін қосты. Ол география, жаратылыстану, тарих пәндерін оқыту отансүйгіштік (өлкетану) негізде жүргізілуі керек деп есептеді. Географияны, мысалы, К.Д. Ушинский мектепті қоршаған ортөмен байланыстырып оқыту керек деп ұсының жасады; бірте- бірте үйден аулаға, одан көшеге, селоға, қалаға, ал бұдан кейін бүкіл отанды зерттеуге, сосын әлемді де деп есептеді. К.Д. Ушинскийдің бұл идеясы сол заманғы озат педагогтардан қолдау тауып, кейін оқулықтарды құрастырғанда пайдаға асты.
Ұлы Октябрь революциясынан кейін өлкетану мектептерге кең тарады және қоғамдық қозғалыс ретінде де іске асырыла бастады.
Совет өлкетануының дамуының алғашқы сатысында елдің, шаруашылықтың дамуы үшін жүйелі түрде табиғи қорлар мен географиялық жағдайды зерттеп отыру мен тарихи- мәдени ескерткіштерді есепке алып, оларды қорғау жолдарын ұйымдастыру болды.
20- жылдардың басында елде көптеген ғылыми- зерттеу институттары мен өлкетану мұражайлары ұйымдастырылды. Олар өз жұмысында көпшіліктің жеке өлкетану қозғалысына сүйенді.
Туристік өлкетанудың табиғи-географиялық құбылысы өлкенің географиялық орналасуы мен оның табиғи ерекшеліктері өлкенің ерекшеліктерін зерттеудің негізі болып табылады.
Табиғат жағдайлары өлкенің мәдениеті мен экономикасының дамуына әсер етеді, ал біздің жағдайда ол туристік демалыс шаруашылығының комплекстерін ұйымдастыруда көмектеседі, себебі табиғи ресурстар демалушылар саяхат орындарын таңдағанда басты мәнге ие болады. Туристер мен демалушылар табиғат көрінісінің ерекшелігін, өсімдіктер мен жануарлар әлемінің байлығы мен алуан түрін, спортпен шұғылдануға тиімді жағдайды, балық, аң аулау мүмкіндігін т.б. ескереді. Өлкенің табиғи байлығына байланысты демалыс түрлері ұйымдастырылады. Бұл шаруашылығына да байланысты.
Құндылығы әр түрлі қорлар белгілі бір табиғи топқа жатқандықтан, ал екінші жағынан олардың туризмдегі алатын орны әр түрлі болғандықтан олардың арасында айырмашылық бар.
Туризм мен демалысты дамытуға қажетті табиғатты табу үшін аймақтық физика-географиялық картасымен танысу керек. Бұл жағдайда шет елдік және кеңестік географтардың тәжірибесі көмектеседі.
Экономикалық өлкетанудың нысаны болып табылатын аймақтық шаруашылық комплекстерін ұйымдастыру үшін және жеке демалыс нысандары пайда болуына елдің немесе ауданның географиялық орналасуының орны ерекше: теңізге жақындық, таулы жерге, орманға жақындығы, демалушылардың негізгі тобына жақыныңақ орналасу, маңызды көлік жолдарына жақын болу. Кариб теңізі мен Жерорта теңізінің (Қара Теңіз де) жағалауларына көптеген курорттарды орналастыруға олардың географиялық жағдайы себеп болды. Көркем таулар, гүлденген аңғарлар мен көлдер және Еуропанаң ортасына орналасуы Швейцарияға қызығушылықты арттырды: туризм дамуы енді қанат жая бастағанның өзінде 1914 жылы Еуропа туристерінің 80 % баратын. Біздің елде мысалыға Алматы мен Шортанды-Бурабайды айтуға болады. Олардың орны көптеген туристік жолдың бастауы болғандықтан туристік орталыққа айналды.
Демалыс аймақтарын дамытуда берілген аймақтық жер бетінің сипаттамасының мәні зор. Бірақ сонымен қатар бұл керағар мән екенін де мойындауымыз қажет. Бір жағынан жер көрінісі (ландшафт) жиі өзгеретін жер бедері күрделі, ал кей жерлер таулы, туризм назарына іліге қоюы қиын. Туристерді әсем көріністер, таудың таза ауасы, аңшылықпен, альпенизммен, туризммен айналыса алатын жерлер қызықтырады. күрделі жер бедері, түрлі нысандар салғанда көп кедергі келтіреді. Олардың шығыныңда көп (бірақ бұл шығындар тез өндіріледі).
Осы жерде таулы жерлер көптеген туристік орталықтардың пайда болуына септігін тигізді. Біз Швейцарияны айтып кеттік. Австрияның, Италияның, Францияның альпілік аудандары мен Польшаның, Румынияның және Кеңестер Одағының Карпатқа жақын аймақтарын, Валдай, Солтүстік Кавказ, Алтай, кейінгі жылдары Камчатка туралы да солай айтуға болады.
Табиғи ортаның маңызды элеменеті бөлшек климат. Табиғи ортаны зерттегенде топоклимат пен микроклиқаттың ерекшеліктерінің мәні зор.
Бұл тұрғыдан ауа тазалығы, тиімді жағдайлары, ауа ылғалдылығы мен температураның сәл-пәл ауытқуы, тұманның аз түсуі, бұлыңғыр күндер, желден қорғаныс т.б. мәні зор.
Жер бетіндегі өзендер жиілігі су спортын дамытуға-балық аулау, таза ауада суға түсу, тек бұл емес ландшафтың тартымдылығымен мәнді. Демалуға тиімді гидрологиялық жағдайлар су ағысы, немесе су беті. Олар таза, тиүсті температурасы бар ағысы жақсы. Бұл табиғи жағажайлар, жүзу бассейндерін салуға, немесе түрлі су спорттарын өткізуге қолайлы.
Орманды жерлерде сол жерлерде туристік қызметтің дамуына әсер етеді. Ол өзінің әсем табиғат көрінісінен басқа биоклимат саласында ортаның жағдайын жақсартатын биологиялық фактор болады. Атмосфераны оттегі мен азонға байытады, желдің жылдамдығын шектейді, температура тербелісін жұмсартады. Үлкен орман комплекстері ауа массаларының алмасуын жеңілдетеді, сонымен ол жайсыз топоклиматқа жататын құбылыстарға кедергі келтіреді. Орманның демалыс аймағы ретінде мәні зор, адамның жанын жадыратып, рахат сезімге бөлейді.
Туристік маусымды анықтаудың, әсіресе үлкен аймақтарда мәні зор. Үш туристік маусым белгіленген: жалпы демалыс, шомылу мен қысқы.
Жалпы демалыс маусымы-бұл жаяу саяхат, велосипедпен саяхат, моторлы туризм, күнге қыздырыну, таза ауадағы ойындар, балық аулау, аңшылық т.б. Біздің клиқаттық жағдайымызға қарай бұл маусым наурыз-сәуірден бастап қазанның соңына дейін созылады. Ол өсіп-өну кезеңімен сәйкес келедідеуге болады (ауаның орташа күндік температурасы 5С жоғары). Шомылу маусымы-кезең негізінде жалпы демалыс маусымына енетін. Бірақ шомылу және таза ауада су спортөмен айналысуға болатындықтан бөлініп алынады. Оның созылу мерзімі су температурасы 18 С-ден жоғары болғанға дейін.Ал ауданның температурасы 15 С тан жоғары болуы керек. Қысқы маусым - қысқы ойын түрлерін, оның ішінде шаңғы, шана спорттарымен өткізуге болатын уақыт. Оның ұзақтығы қардың қалыңдығы мен оның жатуына байланысты. Ал бұл күннің орташа температурасы 0 С тан төмен болуын талап етеді. Туризм түрлері де маусымдық деңгейге сай болуы керек. Су спортын өткізу үшін судың байлығы мен шомылу маусымы сай болу керек. Шаңғы спорты жер бедерінің тартымдылығы мен қысқы маусымға байланысты. Тау туризмінің ерекшелігі оның түрлі жер бедері мен көрінісінің ғажайып сұлулығы, ал оны өткізу жалпы демалыс маусымына байланысты.
Туризмнің бір қалыпты дамуына көптеген жағдайлар әсер етеді, бірақ ең маңыздылары қоғамның дамуының тұрмыстық, мәдени деңгейі мен тұрмыстық, экономикалық жағдайы. Оның ішіндегі ең маңыздысы мемлекеттің ішкі саясаты, жұмыстан тыс уақыт, халықтың байлық деңгейі,қалаға қоныстанудың өсуі, білім мен мәдениеттің дамуы, адамның орташа жасының өсуі т.б.
Туризмнің дамуына мемлекеттің ішкі саясаты әсер етеді, бәрінен бұрын күндік, апталық жэұмыс күндері, ақылы демалыс-бұл кәзіргі кездегі туризмнің дамуына үлкен үлес қосады.
Жұмысқа байланысты мұндай шешімдерден кейін туризмнің түрлері бойынша демалыс өткізуде, демалыс туралы ішкі саяқаттың да мәні зор.
Экономикада, статистикада (есеп - қисап) этнографияда, физикалық және экономикалық география салаларында зерттеу белсенділігі артты. Бұл зерттеулермен Т.П Семенов - Тянь - Шаньский, Н.П. Никитин және басқа да орыс ғалымдарының есімімен тығыз байланысты болады.
Тарихи өлкетану 1765 жылы ерікті экономикалық қоғамның пайда болуымен түсіндіріледі. Олар экономиканы, тарихты, елдің қазба байлықтарын зерттеді, өлкетануды тағы 1845 жылы Санк - Петербург қаласында ұйымдастырылған орыс Императорының географиялық қоғамымен байланысты болады.
Сібірде және Қиыр Солтүстікте негізгі өлкетану зерттеулерін саяси жер аударушылар өткізді. Олардың жұмыстарының нәтижесінде Якутскіде, Архангельскіде, Минусинскіде, Семейде өлкетану мұражайлары ашылып дами түсті.
Өлкетану жұмысының белсенділігін арттыру ресейдің тарихы мен ерте дүние тарихын жақсы көретіндер қоғамы, (1804), жаратылыстану, астрономия және этнографияны жақсы көрушілер қоғамы (1864), Мәскеудің археологиялық қоғамы (1864) пайда болуымен байланыстырылды. Бұл қоғам тарихты білетін мәскеуліктерді біріктірді.
Өлкетану білімдерін тарату тақырыптық әдебиеттер шығарумен тығыз байланысты. 1827 - 1830 жылдары "Старая Мәскеу", "Московский краевед" жинақтары шыға бастады. 40 жылдары губерниялық, содан кейін махаллалық (епархия) жинақтар шықты. Тарихшы әрі экономист П.И. Рычковтың (1712 - 1777) өлкетану жайлы жұмыстары басылды, сондай-ақ алғашқы географиялық сөздіктер де осы кезде шықты. 1782 жылы Мәскеу жайлы алғашқы кітап - "Описание императорского сталичного города Москвы, собранное в 1775 году и изданное в свет для удовольствия общества издателем описания Санк - Петербурга г.н.с В.Г. Рубаном". 1786 жылы Ярославльде алғашқы өлкетану журналы "Уедененный пешеходец" шықты.
(1917) Қазан төңкерісіне дейін Ресейде 160 жуық өлкетану қоғамдары болды. Олар, шамамен 15 мың тарихты жақсы көретін зерттеушілер мен жаратылыстану, мәдениет пен өнер иелері болды. Оның негізгі құрамы агрономдар, мұғалімдер, земство дәрігерлер болды. Өлкетану ұйымдарының негізі губерниялық қалаларда шоғырланды.
Өлкетану жұмысының сипаты революциядан кейін өзгерді. Өлкетану жұмысы көпшілікті қамти бастады. Оның жұмысына жұмысшылар, шаруалар, жастар қатысты. Елдегі өлкетану жұмысына ҒА жанындағы өлкетанудың орталық бюросы басшылық жасады.
Репрессия жылдары (1929 - 1939) өлкетануға кесірін тигізді. Мәскеуде көптеген өлкетану қайраткерлері тұтқындалып, "Мәскеулік өлкетанушы", "Кеңестік өлкетану" жинақтары шығуын тоқтатты. 1940 жылы "Правда" газеті елде өлкетану жұмысының өз дәрежесінде, әсіресе Подмосковьеде, жүргізілмейтінін, ал кей жерлерде тіптен жүргізілмейтінін айғақтап жазды.
1946 жылы өлкетануды басқару - мәдени ағарту мекемелерінің Комитетіне жүктеді. 1947 жылы Мәскеудің облыстық өлкетану қоғамы құрылды. Қазіргі кезде мамандандырыған мекемелер саны көп (ғылыми - зерттеу, проектный, шаруашылық т.б.), олар елдің барлық аудандарын зерттейді. Өндіруші күштер, шарушылық және мәдени өмірді зерттеу жергілікті жоспарлы, статистикалық органдармен өлкетану мұражайларымен орта және жоғарғы оқу орындарымен, мектептермен, демалу мекемелерімен, туризм және т.б түрлі қоғамдық ұйымдармен (тарихи және мәдени ескерткіштерді қорғау қоғамы, табиғат қорғау қоғамы, бүкілодақтық географиялық қоғамның филиалдары мен бөлімшелері ж.б.) және қоғамдық топтармен (өлкетану клубтары, мәдениет үйлері мен сарайлары, халық мұражайларының коллективі т.б.) жүргізіледі.
1.2 Өлкетану және туризм
Туристі өлкетану жұмысына дайындау негізі өлкетануға дайындық- туристтің негізгі дайындығының ажырамас бір бөлшегі. Ол туған өлке жайлы, оның табиғи байлығы, халқының тарихи кезеңдері жайлы білім алу. Саяхат кезінде ұйымдастыру мен арнайы бақылаулар өткізу мен талдаудың әдістеріе үйрету.
Өлкетану дайындығы өлкетану және оқу- тәрбие жұмыстарының қосымша түрлері мен практикалық қосымшалардан тұрады: жорықтағы бақылау, табиғатты қорғау мәселелері; тарихи ескерткіштерді, мәдени ескерткіштерді қорғау, қоғамдық пайдалы жұмыстарды ұйымдастырып оны жүргізу. Туризм мен оны оқыту әдістері курсының бағдарламасына өлкетану дайындығы тура осындай көлемде енгізілген. Барлық саналған бөлімдер қоғамдық туристтік кадрларды дайындау бағдарламасына да енгізілген- өлкетану мәселелері мұнда оқудың үш кезеңінде өтіледі. Алғашқы туристтік дайындық бағдарламасы бірінші кезеңде олқитын жаңа келгендер өлкетанумен Туған өлкенің туристтік мүмкіндіктері тақырыбы арқылы танысады. Екінші кезеңде туристтер Қазақстанның туристтік мүмкіндіктері тақырыбын өтеді, ал үшіншісінде далада жүргізілетін экспедициялық жұмыстарды бақылаудың әдісін меңгереді.
Туризмде туған өлке ұғымы облыс, немесе одан да кеңірек республика деп түсінеді. Туған өлкемен танысу үшін оның географиялық және өлкетану сипаттарымен танысу керек. Ауданның физика- географиялық сипаттамасына климат, жер бедері, өсімдік және жануарлар әлемі, пайдалы қазбалар кіреді, ал экономикалық- өндіріс дамуы, ауыл шаруашылық, транспорт.
Өлкетану сипаттамасы экскурсиялық нысандарды есепке алады, тарихи, архитектуралық, біздің халқымыздың басқа да тарихи, мәдени орындары: мұражайлар, алдыңғы қатардағы өндіріс орындары, колхоздар мен совхоздар. Өлкетану дайындығына арнайы әдебиетпен жұмыс істеу де кіреді: анықтамалар, жолнұсқаушылар, өлкетану әдістемелік құралдары және өлкетану бақылауларын жүргізу. Туристтің өлкетану дайындығы және жорықта өлкетану бақылауларын өткізу оқу мен тәрбиені бір арнаға біріктіреді. Туған өлкеге жасалған жорық ондағылардың жорық ауданын алдын - ала зерттеуге назар аудармаса, маршрутта көрген- білгенін көңілге түймесе, маршрутта бірге болғандарды өзінің бақылауымен, сурет, слаидтармен таныстырғысы келмесе жорықтың мән- мағынасы жойылады. Сондықтан да көпшілік туристтік жорықтар, оқу- жорықтары да, белгілі бір мақсатпен ұйымдастырылады. Мысалы, дивизияның жолын анықтау, немесе нақтылы бір партизан отрядының қимыл ауданын анықтау. Жергілікті жер адамдарымен- соғыс және еңбек ардагерлерімен кездесу халықтың өткен батырлық кезеңі жайлы терең білім береді, жаумен шайқаста ерекше ерлік көрсеткен, бұрын белгісіз айғақтар, адамдардың атын анықтайды. Барлық материалдар отчет ретінде соғыс ардагерлері кеңесіне тапсырылады, мектеп мұражайының экспонаттарын толықтырады, газет пен журналдарда басылады.
Туристтерді дайындаудың алғашқы кезеңдерінен бастап өлкетану маңызды орын алады. Ауданның табиғи байлығы жайлы әдебиеттерді, оның өткен тарихын оқу маршрутты дұрыс таңдауға, нақты аудан жайлы географиялық және тарихи анықтамалар жасауға мүмкіндік береді. Ал, бұл жорық оқу- тәрбие мәселесін тиімді шешуге көмектеседі. Маршрутпен өткенде бұл анықтамалар нақтыланады, толықтырылады.
Тарихи және халықтың мәдени ескерткіштерін қорғау мәселесін зерттеу өлкетанудың тарих, этнография, архитектура салаларымен тығыз байланысты.
Маршруттағы өлкетану жұмысы қоғамдық пайдалы еңбекпен қатар, тарих және мәдениеттіңескерткіштерімен танысу, совет халқының әскери және еңбек, революция даңқты жерлерімен танысу жастарды туризм құралдарымен тәрбиелеудің маңызды бағытын құрайды. Жорық жайлы ақпарат жинап талдау(суретке түсіру, күнделік жүргізу т.б) жорық жайлы есепті сапалы безендіруге, туризмді насихаттауға жағдай жасайды.
Өлкетану дайындығында суретке түсіру мен маршруттық бақылауға басты назар аударылады (жүйелі түрде ауа- райын бақылау, қардың қалыңдығын өлшеу, маршрутты картаға түсіру). Маршрутта бақылауды үйрену кейін оны оқу- зерттеу жұмыстарында пайдалану туристті дайындаудың тиімді түрі. Кейін ол ғылыми және қоғамдық ұйымдардың жұмысын тыңғылықты атқара алады.
Жастардың отансүйгіштік қасиетін тәрбиелеу, тәрбиелік табиғатты қорғауды ұйымдастыру іс- шараларымен тығыз байланысты. Бұл байланыстың нақты анықтамасын, орыс табиғатының жыршысы М.М.Пришвин берді. Табиғатты қорғау дегеніміз- отанды қорғау
Туристік жорықтарда табиғатты қорғаудың екі құбылысына назар аудару керек. Біріншісі- табиғат қорғау туралы әңгімелер, слеттер мен туристік жорық өткізу методикасы жайлы әңгімелер бір жағынан, және табиғат қорғауды тоқтаған, қонған жерлерде жүзеге асыру, екінші жағынан. Міне мұнның оқу- тәрбие жұмысы. Екінші құбылыс- табиғат қорғау жұмыстарын ұйымдастырып жүзеге асыру үшін жүргізілетін комплексті іс- шаралар: (көпкүндік жорық пен демалыс күнгі жорықты белгілеу мен жабдықтау; далада қонатын жер үшін арналған құралдарды жетілдіру; оларды алғанда із қалмау керек.) Бұл екі құбылыс тығыз байланысты. Қажетті материалдық- техникалық база болмаса оқу- тәрбие жұмысы нәтиже бермейді, ал бұл база жүйелі оқу- тәрбие жұмысынсыз болмайды. Бұнда туристтік секциялардың табиғатты қорғаудағы қызметі ерекше мәнге ие болады. Орманшылармен қосылып жүргізетін жұмыстар орманды тазалау, тал егу, туристтік маршруттар белгілеу, тоқтайтын жерлерді жабдықтау.
Өлкетану жұмысының функциялары.
(Краеведение) Өлкетану- қоғамдық қозғалыстың түрі ғана емес, Д.С.Лихачевтің академиктік анықтамасы бойынша қоғамның көптеген салалары қолданатын, ғылым, оның әдісі мен әдістемелік жұмыстары.
Өлкетану өз бойында тарихи- мәдени және табиғи мұраны меңгеру үшін ғылыми- көпшілік жұмыстарын жинақтаған, табиғат тарихының даму ерекшеліктері жайлы білім алу және өз өлкесінің қоғамын, табиғатын сақтау үшін жасалатын жұмыс, оның мәні, табиғаты, тарихи және мәдени ескерткіштерді сақтап қалу, өлкедегі қоғамдық- мәдени және экологиялық жағдайды жақсарту.
Өлкетану мәселелері мен маңызы жан- жақты. Оның негізгі функциялары мынадай:
ғылыми- зерттеу функциясы тарих, мәдениет және жаратылыстану т.б салалар бойынша зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру. Экономикалық жағынан тиімді проектілерді жүзеге асырып, сақтап қалуды қамтамасыз ету үшін бағдарламаларды жүзеге асыру, қалпына келтіру, өңдеу, тарихи және мәдени ескерткіштерді қайта жаңғырту, мекенжайларды, табиғат аймақтарын өз қалпында сақтау.
Құжаттық функция тарихи ескерткіштерді тиімді пайдалану, сақтау, табу, жинауға мүмкіндік береді, архив және мұражайлар қорын жинақтау, тарих пен әдебиеттің түрлі мәселелері жайында материалдар жинақтау.
Оқу- тәрбие функциясы балалар мен жастарды және жасы үлкен адамдарды тәрбиелеу мен оқытуда маңызды орын алады, адамдарда тарихи жады қалдырып, дәстүрді сақтап оны келесі ұрпаққа жеткізу.
Ұйымдастыру функциясы адамдарды біріктіруге көмектеседі, олардың қолы бос кезін қызықты өткізуге, олардың шығармашылық шамасын жүзеге асыру, әр түрлі сұраныстарын қанағаттандыру, ұйымдастыру мен шаруашылықты жүргізу әдістерін қалыптастыру. Экстремалды жағдайда, саяхатта, жорықтарда жұмыс істеуді қалыптастыру.
Туристтік өлкетану жұмыстары функциядан, ал жұмысты жүргізу ырғағы оның мақсатынан туындайды. Демалыс қызметі туризмнің негізгі саласы ретінде, қолы бос уақыттағы түрлі жұмыстарды қамтиды( көркем өнер үйірмесі, санаторий курорттық ем қабылдау, туризм, дене шыныңтыру, сауықтыру демалысы, спорт, техникалық шығармашылық, коллекция жинау, экскурсия ж.б), бұлардың мақсаты адамның физикалық, психоэмоциялық және ақыл күшін қалпына келтіру, оны дара тұлға ретінде қалыптастыру. Демалыс жұмыстарының біразы мәдени қызмет көрсету саласында іске асырылады.(көркемөнерпаздар үйірмесі, техникалық шығармашылық, сүйікті іспен айналысу), бірақ негізгі жұмыстар демалу, емделу, дара- тұлғаның физикалық даму және мәдениетті үйрену, санаториялық, курорттық емделу мен туристтік- экскурсиялық жұмыс кездерінде іске асырылады.
Рекреациялық (демалыс және соған байланысты барлық жұмыс түрлері) жұмыстың құғылымы жан- жақты. Технология мен шаруашылықты ұйымдастырудан тұратын еңбек процесіне қарағанда, демалыс жұмысты саналы түрде таңдау мен ерекшеленеді. Бұл жағдайда екі функция іске асырылады:1) өмір сүруде жұмсалған адамның күшін қалпына келтіру; 2) рухани ( мәдени, идеялық, адамгершілік, эстетикалық) және күш қуат дамуы. Психофизиологиялық қалпына келтіру функциясы тамақтану, ұйқы, қозғалыс, ал кеңірек ұдайы даму рухани ақылды дамыту.
Өлкетану қызметінің құғылымы да жан-жақты, бірақ бұл көп жағынан өлке нысандарын зерттеудегі жұмыстарға ұқсас. Мұнда бірінші орында таным тұрады да, ол өлкетану жұмыстарының жан- жақтылығына себепші болады. Оларды танымдық көзқарас, өлкенің аймағы мен нысандарына қызығушылығы біріктіреді. Жәй демалыс пен өзіндік туризмге қарағанда өлкетанудың зор қоғамдық мәні бар. Өлкетану өзінің әдістері мен түрлеріне, мақсаттары мен мәселелеріне қарағанда туризмнің ақпақаттық базасы болып табылады, аймақтық туристтік ерекшеліктерін зерттгенде оның құрамы мен бір түрі боп табылады.
Туризм дамуының саяси мақсаты мен принциптері. Туризмнің даму мақсаты.
Жоғары рентабельді туризм индустриясын жасап туризмді экономиканың табысты саласына айналдыру, ол халықаралық туризм жағдайында бәсекеге лайық сапалы өнім шығарып, оны өткізу;
республиканың туристтік потенциалын көтеру;
мәдени және тарихи, сонымен қатар табиғи демалыс қорларын сақтап, оны тиімді пайдалану;
туристік қорлардың барлық халыққа қолайлы болуын, және туристік қызметке сұранымды түгел қанағаттандыру;
халықты жұмыспен қамтамасыз ету;
туризм саласында мемлекеттік және жеке құғылымдардың әсерін күшейту;
орта және кіші кәсіпкерлікті дамыту;
Республикада бұл саланың дамуы төмендегі принциптер негізінде жүргізіледі:
әрбір адамның демалу құқығын жүзеге асыру;
халықтар мен мемлекеттер арасындағы ұғыныңып жұмыс істеу, оларды түсінуге тырысу, сыйластық, адам құқығын сақтау, негізгі бостандыққа кедергі келтірмеу, олардың түріне, жыныңына, тілі мен дініне қарамай әділ болу және тәуелсіздікке қол сұқпау, мемлекеттің ішкі ісіне қол сұқпау, олардың саяси, экономикалық және қоғамдық жүйесіне қарамау;
қоршаған ортаға ұқыпты қарап, мәдени игіліктеріне қол сұқпау;
қоғамдық теңдікпен даму,дара адамдар мен қоғамның дәулетін арттыру;
туризмді тұрақты дамыту;
Бұл мақсаттарды іске асыру үшін мына мәселелерді шешу керек:
туризм саласындағы мемлекеттік саяқатты күшейту;
туристтік қызметті реттеу жүйесін жетілдіру;
туризм индустриясының заңдылығын, ұйымдастырушылық және экономикалық негіздерін одан әрі дамыту;
туристтік рынокты қорғау үшін антидемпингті қолдану және мемлекеттік қолдауды алу;
туристтердің қауіпсіздігін сақтау;
Қазақстанның көңіл аударатын туристік нысан имиджін жасау
ақпаратпен қамтамасыз ету жүйесін жетілдіру;
туризм саласындағы ғылыми зерттеулерді жетілдіру;
туризм саласындағы қызметте есепке алып отыру әдістемелерін тиянақтап халықаралық стандартқа сай жүргізу;
туризм саласындағы инфрақұғылымды туристтік нысандар мен құрылыстарды инвестициялау арқылы дамыту;
туристтік қызметтің сапасын лицензиялау, сертификаттау негізінде жақсарту;
туризм саласын даму системасын дайындап және квалификациясын көтеру арқылы дамыту;
қоршаған ортаны қорғауды қамтамасыз ету, жағымсыз тұрмыстық әсерді жұмсарту және мәдени мұраны сақтау;
туризм саласындағы жағымсыз жақтарды жою;
Халықаралық туризм тануда туризмде қоғамдық феномен деп атайды. Қоғамдық (латынша socialis- қоғамдық)- қоғамның өміріне қатысты. Феномен ( нем. phanomen- пайда болған)- екі түрлі мағынада түсіндіріледі.
1. философиялық ұғым түйсік, сезімнің пайда болуы;
2. өте сирек кездесетін құбылыс, ерекше айғақ, адам
Туризм сөзінің түбірі боп француздің тур сөзі алынған. Ол серуен, бару деген мағына береді. Қазіргі кезде халықаралық туризмде тур деген сөзді алдын ала жоспарланған маршрут, уақыт, қызмет көрсету деген ұғымдармен сәйкес туристік саяхат деп атайды.
Қазіргі кездегі энциклопедияның ұғымы бойынша қол бос кездегі саяхат (бару, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
І. Өлкетану тарихына кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.1 Өлкетану негіздері мен міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.2 Өлкетану және туризм ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
1.3 Тарихи өлкетану, маңызы мен мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
1.4 Тарихи өлкетану обьектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...35
ІІ. Географиялық өлкетану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...42
2.1 Табиғи өлкетану экология негіздерімен ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..42
ІІІ. Экономика бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...45
IV. Еңбек қорғау бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .47
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..53
Кіріспе
Елбасымыздың Қазақстан халқына арналған дәстүрлі жыл сайынғы Жолдауларында халықтың әл-ауқатын көтеру, ел экономикасын дамыту, ішкі-сыртқы байланысты тұрақтандыру, халық шаруашылығын дамыту, туризм саласын өркендету т.т. күрделі мәселелерді күн тәртібінен түсірген емес. Соның ішінде өлке тарихын танып білу, өлкенің географиялық ерекшелігін ажырату, тономикалық атаулардың анықтамасын жасау, өлкетану аспектілерін нақтылау секілді толып жатқан құндылықтардың мән-мағынасын ашу бұл саладағы кемшін түсіп жатқан жағдайымыздан хабар беретін ақиқат шындық.
Осы мақсатта ұсынылып отырған оқу құралы Туризм мамандығының білім алушыларына, туризм саласы кәсіпорындарының мамандары мен жетекшілеріне арналған.
Кітапта өлкетану технологиясы мен функциясы, принциптері айқындалады. Сонымен қоса, бақылау сұрақтары беріліп, әртүрлі тақырыпшалар мен өлкетанудың тарихына шолу жасалынған. Отандық және шетелдік мамандардың еңбектеріне де сілтеме берілген.
Қазақстанның өлкетануына үлкен үлес қосқан қазақтың ағартушы ғалымы Ш.Уалихановтыңда еңбегі зор. Шоқан Шыңғысұлы Уәлихановтың (біздің отандық ғылымға сіңірген еңбегі зор) жасаған еңбегі XIX ғасырда өз бағасын алған. Профессор Н.И. Веселовский "шығыстану аспанында Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов аққан жұлдыздай жарқ етті; орыстың ориенталистері (шығыстың тілімен мәдениетін зерттеуші ғалым) бірден мойындап, оны ерекше адам деп бағалады" - деді. Орыстың саяхатшы ғалымы Семенов - Тянь - Шаньский "ұлттық шеттен шыққан ағартушылардың бірі". Азияны зерттеуші Е.Г. Потанин "Қазақтардың арасында Шоқанға тең келетін адам жоқ" - деп жазды. Уәлихановтың туыстары "данышпан", "таза да әділ дара тұлға" деп атады.
Президенттің "Қазақстан - 2030" атты халыққа Жолдауында атап өтілгендей шаруашылық менеджменттерінің нарықтық экономикадағы нашар жұмысы, олардың дайындығының нашар екенін көрсетті. Сондықтан туризм менеджментін жақсарту үшін жаңа бағдарламалар жасап, тиімді жолдар іздеу қажет. Менеджердің шеберлігіне байланысты жұмысты өз дәрежесінде жүргізуге болады. Менеджердің жұмысы көптеген адамдардың тағдырына ғана емес, елдің қоғамдық экономикалық дамуына да әсер етуі мүмкін.
Кәсіпорынның, туристік қызмет көрсететін мекемелердің де, менеджерлердің кәсіби деңгейін көтеріп ең аладымен олар жоғары оқу орнын бітірген кезде қолға алынуы қажет.
Кең таралмаған мамандық иелері өздерінің шеберлігін тез жоғалтады. Шеберлікті тек нағыз білім болғанда шыңдауға болады. "Кәсіби шебер" деген ұғымды пайдалана отырып, туризм менеджерінің, маманның шеберлік қызметін ескере отырып, жұмысына психологиялық анализ жасау керек. Бұл өз кезегінде туризм менеджерінің шеберлігінің құрылымын анықтауға мүмкіндік береді. Ол туристік қызметті ұйымдастырушы, туристік қызмет көрсетуді белгілеп, ендіреді.
Кез - келген мамандық иелерінің шеберлігін арттыру дегеніміз мамандықты толық меңгеру.
Шеберлік дегеніміз бір облыстағы биік өнер, ал маман - шебер - сол биік өнерге қол жеткізген адам. Бұл түсінік өлкетану саласындада қолданылады.
Кәсіби шеберлік дара адамның кәсіби қызметінен көрінеді, адамсыз кәсіп болмайды. Сондықтан мамандықтың құрылымы емес, кәсіби - маманның құрылымы туралы айту керек.
"Кәсіби мамандық" деген ұғымды анықтау үшін кәсіпке назар аудару керек.
Туризм менеджерінің кәсіби шеберлігін анықтау үшін, оның шеберлігінің мәніне де, нағыз кәсіби маманның жақсы маманнан айырмашылығы неде, кәсіби шеберліктің құрылымы қандай? Бұның бәрін анықтау үшін туристік қызметтің кәсіби шеберліктеріне назар аударайық та, оны талдау негізінде оның бағытын, құрылымын, ерекшелігін, талабын бағдарлайық. Бұлардың бәрі маманға қойылатын талаптар.
Туризм менеджерінің кәсіби жұмысы, барлық жұмыс түрлері сияқты өзінің тапсырмасы, мақсаты, нәтижесі жұмыс пен операциядан тұрады. Кез - келген адамның қызметінің ең жоғары моделі бар, ол қызметті оның нәтижесі алдын - ала мегзеп тұрады. Кез - келген қызметтің тиімділігі, бірінші жағынан дара адамның жеке басының қасиеттері мен тәжрибесіне байланысты және оның ерекшеліктерінен. Екінші жағынан, дәстүрлі түрде "жасырын қасиет" деп атлатын сипат қызметтің жақсы үлгісінде ғана алуға болады. Ал ол оны "оралған" күйінде оның өзінде, нәтижесінде ұсынады.
Қызметтің субъекті болып білім, біліктілік, тәжірибе саналады. Тәжірибенің алатын орнын онша ескере бермейді, себебі жұмыс өтілі өскен сайын шеберлік те өсе түседі деп есептейді. Бұнымен келіспесе де болады. Себебі бұл жағдайларда әртүрлі мамандар әртүрлі тәжрибе жинақтайды. Ол адамның алғырлығына байланысты.
Білім, әдіс жасай білу қызметті дұрыс атқату деген сөз емес. Тек адамның қабілетімен шектескенде ғана ол шебер маман дайындап шығарады. Кез - келген еңбек немесе оқу ісінде жетістік себеп - салдар байланысын ерекше белгілерді ажырата білу, бақылаудағы құбылысты түсіну, табанды, мақсатқа жетуге талпыну - міне осылардың нәтижесінде жетістік келеді.
Туризм менеджерінің кәсіби құрылымының, оның мінін, мазмұнын және құрылымын талдап қарағанда оның тек кәсіби білімі ғана емес, жалпы дамуына да байланысты.
Бұл шеберлік құрылымында ажырағысыз болып байланысқан бірнеше құбылысты бөліп қарауға болады. Ол:
кәсіби шеберліктің жалпы гуманитарлық құбылыс, ол жалпы ғылыми және мәдени позициясынан жалпы теориялық позициясын айқындап, оны қоғамдық қызметте пайдалану;
шаруашылық - экономикалық құбылыс, мақсаты жағынан туристік қызметпен байланысты, ал туристік қызмет - кәсіпкерлік қызмет, ол білімдер жүйесін қажет ететін, әдістік, іскерлікті қажет ететін шаруашылық қызметі. Ал бұлардың бәрі иеліктегі нысанды басқару үшін қажет;
ұйымдастыру, басқару аспекті жоспарлау мен туристік қызметті ұйымдастыратын технологиялық және туристерге қызмет көрсету технологиясымен байланысты;
психологиялық аспекті менджердің мамандығы клиенттермен жұмыс жасау кезінде іске асырады;
зерттеу, маркетингтік зерттеу әдістерін білуде, клиенттің мінез - құлқын бақылау, туристік қызмет нарығында ұсыныс пен сұранысты қалыпқа түсіру, жаңа технология жасақтау, қызметті сату;
заңдылық аспекті туризмнің бос кеңістігінде еркін қозғалу, табиғи және тарихи - мәдени қорларды пайдалануға арналған ақпараты болады;
кәсіпкерлікпен шұғылдану, паспорттық режим мен кедендік бақылау, туризмдегі қауіпсіздік б.т.
Кәсіби шеберліктің құрылымы жайлы айтқанда, оның шыңы жалпы, жалпы гуманитарлық даму екені ескеріледі. Маманның жалпы, жалпы гуманитарлық дамуы бұл кәсіби маман болудың шарты, ал кәсібилік жалпыға сүйенеді. Бұл адамның жалпы гуманитарлық даму деңгейі биік болған сайын, оның кәсіби шеберлігін арттыруға мүмкіндігі мол.
Кәсіби шеберлікті дамытудағы жалпы дамудың орнын ескерсек, онда кәсіби шеберлікті арттыруда болашақ маманның жеке басының атқарған рөлі зор.
Туризм менеджерінің шеберлігі объективті және субъективті факторлармен анықталады. Кәсіби шеберліктің объективті факторлары - бұл кәсіби білім, таным, әдістердің жиынтығы, мамандыққа қажет психикалық жағдай, дара тұлғаның қабілеті. Бұл мамандық талабы, кәсіпті шындау үшін қажет шарттар. Бұлар біз жоғарыда айтып өткен барлық аспектінің жиынтығы.
Кәсіби мамандықтың субъективті факторы - дара адамның маман ретіндегі ерекшелігін көрсететін фактор жеке адамның психологиялық құрылымына қарай бұндай шеберлік қабілетке: адамдармен қарым - қатынас жасай алуы, қабілетінің дамуы, психикалық жағдайы, танымдық, ерік - жігері, мамандықты білімдер жүйесі, білу мен әдіс деңгейінде меңгеруі. Берілген компоненттердің жоғары мамандық деңгейінде болуын ескеру керек. Кәсіби шеберліктің қалыптасуына айтылған субъективті компоненттердің әсері зор. Осындай қасиеттердің бірі дара тұлғаның мамандық бағдарламасының әсері зор. Бұл қасиет оған кәсіби жұмыста оның мақсаты мен шешімін түсіну, одан қорытынды шығарып қорытынды жасауға мүмкіндігі болады, тұрақты қызығу, бейімділік т.б.
Кәсіби шеберліктің артуының тағы бір қасиеті кәсіби ойлау жұмыс кезінде шешімдер шығару кезінде керек болады. Дұрыс ойлана білген жағдайда ғана жұмыс пайдалы шешіледі. Логикалық ойлау қасиеті жаңа психикалық білім болып табылады, бұл кәсіби шеберлікті арттыра түседі. Қазіргі жылдам дамып келе жатқан заманда ақыл - ойдың орны жоғары, кәсіби ойлау, шығарамшылық қасиет жоғары бағаланады, өз жұмысын амалсыз атқарып жүрген адамдардың ұзақ уақыт істеуі мүмкін емес.
Ал, келесі мамандықты жетілдіру үшін керек қасиет кәсіби өзіндік таным; дара тұлғаның өзінің кәсіби қасиетін білуі, мүмкіндік деңгейімен қабілет деңгейін білуі. Бұған өзін - өзі бағалау да қосылады.
Өлкетану дайындығы өлкетану және оқу- тәрбие жұмыстарының қосымша түрлері мен практикалық қосымшалардан тұрады: жорықтағы бақылау, табиғатты қорғау мәселелері; тарихи ескерткіштерді, мәдени ескерткіштерді қорғау, қоғамдық пайдалы жұмыстарды ұйымдастырып оны жүргізу. Туризм мен оны оқыту әдістері курсының бағдарламасына өлкетану дайындығы тура осындай көлемде енгізілген. Барлық саналған бөлімдер қоғамдық туристтік кадрларды дайындау бағдарламасына да енгізілген- өлкетану мәселелері мұнда оқудың үш кезеңінде өтіледі. Алғашқы туристтік дайындық бағдарламасы бірінші кезеңде олқитын жаңа келгендер өлкетанумен Туған өлкенің туристтік мүмкіндіктері тақырыбы арқылы танысады. Екінші кезеңде туристтер Қазақстанның туристтік мүмкіндіктері тақырыбын өтеді, ал үшіншісінде далада жүргізілетін экспедициялық жұмыстарды бақылаудың әдісін меңгереді.
Туризмде туған өлке ұғымы облыс, немесе одан да кеңірек республика деп түсінеді. Туған өлкемен танысу үшін оның географиялық және өлкетану сипаттарымен танысу керек.
Ауданның физика- географиялық сипаттамасына климат, жер бедері, өсімдік және жануарлар әлемі, пайдалы қазбалар кіреді, ал экономикалық- өндіріс дамуы, ауыл шаруашылық, транспорт.
Өлкетану сипаттамасы экскурсиялық нысандарды есепке алады, тарихи, архитектуралық, біздің халқымыздың басқа да тарихи, мәдени орындары: мұражайлар, алдыңғы қатардағы өндіріс орындары, колхоздар мен совхоздар. Өлкетану дайындығына арнайы әдебиетпен жұмыс істеу де кіреді: анықтамалар, жолнұсқаушылар, өлкетану әдістемелік құралдары және өлкетану бақылауларын жүргізу. Туристтің өлкетану дайындығы және жорықта өлкетану бақылауларын өткізу оқу мен тәрбиені бір арнаға біріктіреді. Туған өлкеге жасалған жорық ондағылардың жорық ауданын алдын - ала зерттеуге назар аудармаса, маршрутта көрген- білгенін көңілге түймесе, маршрутта бірге болғандарды өзінің бақылауымен, сурет, слаидтармен таныстырғысы келмесе жорықтың мән- мағынасы жойылады. Сондықтан да көпшілік туристтік жорықтар, оқу- жорықтары да, белгілі бір мақсатпен ұйымдастырылады. Мысалы, дивизияның жолын анықтау, немесе нақтылы бір партизан отрядының қимыл ауданын анықтау. Жергілікті жер адамдарымен- соғыс және еңбек ардагерлерімен кездесу халықтың өткен батырлық кезеңі жайлы терең білім береді, жаумен шайқаста ерекше ерлік көрсеткен, бұрын белгісіз айғақтар, адамдардың атын анықтайды. Барлық материалдар отчет ретінде соғыс ардагерлері кеңесіне тапсырылады, мектеп мұражайының экспонаттарын толықтырады, газет пен журналдарда басылады.
1. Өлкетану тарихына кіріспе.
1.1Өлкетану негіздері мен міндеттері.
Өзінің кеңдігіне, тереңдігіне, нақтылығына қарағанда қазіргі туған өлкені зерттеуді 20-30 жылдары жүргізілген өлкетану жұмыстарымен салыстыруға да болмайды. Бұл Өлкетану ұғымының мазмұнының өзгеруіне әкеп соқты. Өлкетанудың жалпы анықтамасы қазір жоқ.
Ю.С. Саушкин өлкетану жергілікті күштер арқасында өлкені, ауданды, қаланы, селоны жан-жақты зерттеу деп түсінді. Өлкенің аймағын зерттеу деген оның табиғатын, халқын, шаруашылығын, мәдениетін, өнерін, және халықтың қызметінің басқа да жақтарын зерттеу.
И. О.Юнаньев өлкетану елдің белгілі бір шектеулі бөлігін жан- жақты комплексті түрде зерттеу деп түсінді.
А.С. Барков өлкетануды бұл мазмұны әртүрлі және әдіспен зерттелетін ғылымдар жиынтығы, бірақ ол өзіңнің өлкеңді жан- жақты тануға, білуге жетелейді- деп санады.
Бұл айтылғандардан өлкетану- жергілікті күштермен өз өлкеңді зерттейтін жұмыс деп анықтап жазуға болады.
Өлкетану жұмыстарының мақсаттары әр түрлі болуы мүмкін. Бір жағдайда - ізденіс, зертеу жұмыстары. Оның мақсаты өлкені сипаттайтын жаңа фактілер табу. Мысалы, архивтен жаңа құжаттар іздеу - өлкедегі айтулы оқиғалар немесе айтулы тұлғалар жайлы; халық ауыз әдебиетін зерттеу, немесе жаңа салт - дәстүрлерді зерттеу, тәжірибе, өнеркәсіп жұмыстарын, жаңа аудандағы мәдени қызмет көрсетуді зертеу т.б. Мұндай өлкетанудың іздеу жұмыстары арнайы сұрақтармен аяқталады (тарихи, экономикалық т.б.) және олар осы өлкеге байланысты болады. Ал, кейбір жағдада өлкетану жұмысы комплексті сипат алады, ол өлкені жан - жақты зерттеу. Өлкетану жұмысының бұл түріне мыналар жатады: өлкенің табиғаты жайлы түрлі материалдар жинау, тарихы, мәдениеті, экономикасы, өткені, қазіргі жағдайы, болашағы, осы негізгі өлкенің комплексті сипаты жазылады. Мұндай өлкетану жұмысының негізгі мақсаты ол өлкенінің аумағы жайлы, не болмаса жеке нысандары жайлы адамдар мен ұйымдарға арнап жинайды. Мұндай жұмыс түріне өлкені зерттейтін экскурсиялық және курорттық мекемелердің жүргізетін жұмыстары жатады. Оның негізгі мақсаты туристер мен шипажайларда демалушыларға өздері жүрген жердің тарихы, табиғаты, халқының өмірі мен жұмыс жайлы ақпарат беру. Бұл жұмыстың экскурсия нысандарын, маршруттарын тандағанда зор мағынаға ие болады.
Бұл зерттеудің нысандары: өлкенің табиғаты, оның өткен тарихы, халық шаруашылығы, әдебиеті, архитектурасы, өнердің басқа да түрлері, мәдениеті, халық тұрмысы т.б болуы мүмкін. Бұлардың әрқайсысы- әр ғылымның нысандары, сондықтан оларды зерттегенде әр ғылымның әдістері пайдаланылады. Өлкетанудың табиғаты зерттеу саласында- физика- географиялық және басқа қосымша ғылымдардың әдісі; өлкетануды тарих саласында- тарихи ғылымдардың әдісі; өлкетанудың өнер саласында- әдебиет және өнер әдістері; экономикалық өлкетануда- экономикалық география және экономика ғылымдарының әдісі. Нысандардың әр түрлілігі мен мақсат және әдістеріне қарамай, барлық өлкетану іс- әрекетінің бағыттарының бір ғана зерттеу пәні бар, ол өлке пәні.
Өлке деген ұғым шартты ұғым. Бұл республиканың аумағының шағын бөлігі ғана, ал оның шекарасын кім және қандай мақсатпен зерттейтігіне қарай белгілейді. Мысалы, облыстық өлкетану мұражайы әкімшілік облысты (өлке, АССР, автономиялы облыс) зерттейтін болса, онда сол жер оларға өлке болады. Аудандық мұражай үщін бір немесе бірнеше әкімшілік аудан өлке бола алады; демалыс мекемесіне, немесе туристтік базаға туристтердің және демалушылардың экскурсияға, саяхатқа шығатын жерлері өлке болып табылады. Мектепке өлке дегеніміз- бұл жергілікті материал ретінде қолданатын мәләметі бар аудан; кей жағдай ол оқушылар жүргізетін және жорыққа шығатын жерлер мен мектеп аумағы болуы мүмкін, немесе мектептік мөлтекацданы; ал кейбір жағдайда география, әдебиет, тарих пәнін оқығанда таныса алатын үлкенірек аймақтар болуы да мүмкін. Өлкетанумен өзінше айналысатын адам өзінің мақсатына, мүмкіндігіне қарай шекараны анықтайды. Оның өлкесі мөлтекаудан, әкімшілік аудан, немесе топ: аудандар, қала болуы мүмкін.
Ғылыми тұрғыдан өзінің ерекшелігі бар, басқа аймақтарға ұқсамайтын өлкені зерттеу қызық. Мысалы, облыстық аймаққа кіретін табиғи комплекс, ол аймақтық физика- географиялық аудандарға бөлгенде анықталады, немесе аумақтық- өндіріс комплексі, облыс ішін экономикалық аудандарға бөлгенде бөлгенде белгіленеді; немесе өткен тарихи ортақ аумақ немесе жалпы этнографикалық ерекшеліктері ұқсас аумақтар мен т.б
Өлкетану туған жер жайлы білім болып өте ертеде пайда болды. Барлық халықтарда, барлық уақытта өзін қоршаған жерді, оның табиғатын, халқының өткені мен бүгінгісін жақсы білітін адам болған. Ол бұл мәліметтерін өзінен кейінгі ұрпаққа жеткізіп отырды ( ауызша, немесе түрлі құжаттар арқылы). Ресейде осылай болған. Онда өлкетану деректері жылнамалар мен құжаттарда айтылған ( нұсқау немесе түрлі хаттар т.б). Ал, бұл 15-16 ғасырлар еді. 18 ғасырдың ортасында Ресейдің кейбір облыстарының алғашқы сипаттамалары басылып шықты (мысалы Топография Оренбургская Ц. И. Рычков), ал 18 ғасырдың екінші жартвсынан бастап елдің түрлі бөлігін зерттеп сипаттау кең орын алды.
Ресейдің әр жерін зерттеуді 18 ғасырдың 60 жылдары ерікті экономикалық қоғам жүргізді. 1765 жылдан бастап олар жергілікті экономиканың жағдай туралы мақалалар шығара бастады, негізінен ауылшаруашылығы туралы. Ресейде өлкетанудың қалыптасуында М. В. Ломоносовтың еңбегі зор. Ол Ресейдің бірінші атлас картасын шығару үшін барлық губернияларға арнайы сұрақнама жіберді.Онда олардың табиғи байлықтары, тарихы мен халықтың қазіргі өмірі жайлы сұрақтар болды. Бұларға жауап беру үшін үлкендер ғана емес, балалар да міндетті болды.
1977 жылғы губерниялық реформаға байланысты сенат барлық губерниялардың топографиялық сипаттамасын жазуға нұсқау берді. Бұндай сипаттар 18 ғасырдың 80 жылдарында жасалды. Ресейдің әр түрлі жерін зерттеуде 18 ғасырдың 60 жылдары құрылған Ерікті экономикалық қоғам үлкен еңбек етті. 1765 жылдан бастап жергілікті экономика жайындағы еңбектерді шығара бастады, негізінен ауыл шаруашылығы жайында.
Осы кезден бастап Ресей өлкетануында екі бағыт айқындалды: ғылыми (жергілікті күштердің көмегімен елдің көптеген аумақтарын зерттеу) және мектеп (мектепті қоршап жатқан аймақтықзерттеп, жиналған мәліметтерді оқытуда пайдалану)
Ғылымның түрлі салалары дамыған сайын өлкетануда кеңейе берді. Өлкетану жұмыстарын көптеген университеттер, ғылыми қоғамдар (Ерікті экономикалық қоғам, археологиялық қоғам. Орыстың географиялық қоғамы. Тарих қоғамы, жаратылысты сүюшілер қоғамы, антропология мен этнография қоғамдары т.б) губерниялық мұражайдың оқу комиссиялары,м жер мекемелері жүргізді. Сібір мен Солтүстікте өлкетанудан көп жұмыс жүргізген саяси жер аударылғандар (декабристтерден бастап болшевик- революцөнерлерге дейін). В.И. Лениннің Ресейде капитализмнің дамуықатты белгілі шығармасы, кейін Шушенскоеға жер аударылғанда аяқтаған, жергілікті материал негізінде жазылған. Мектептегі өлкетанудың дамуына әсер еткен 1804 жылы шыққан Устаев, ол бойынша жаратылыстану мұғалімдері мектеп орналасқан жерді зерртеп білуі керек. 1862 жылы халық ағарту министерствосы арнайы циркуляр шығарды. Ол гимназия кітапханашыларын өз өлкелері жайлы әдебиеттік библиографиялық көрсеткіштеріе жасауды міндеттеді.
Мектептегі өлкетану жұмысының дамуына орыстың ұлы педагогтарының бірі К.Д. Ушинский өз үлесін қосты. Ол география, жаратылыстану, тарих пәндерін оқыту отансүйгіштік (өлкетану) негізде жүргізілуі керек деп есептеді. Географияны, мысалы, К.Д. Ушинский мектепті қоршаған ортөмен байланыстырып оқыту керек деп ұсының жасады; бірте- бірте үйден аулаға, одан көшеге, селоға, қалаға, ал бұдан кейін бүкіл отанды зерттеуге, сосын әлемді де деп есептеді. К.Д. Ушинскийдің бұл идеясы сол заманғы озат педагогтардан қолдау тауып, кейін оқулықтарды құрастырғанда пайдаға асты.
Ұлы Октябрь революциясынан кейін өлкетану мектептерге кең тарады және қоғамдық қозғалыс ретінде де іске асырыла бастады.
Совет өлкетануының дамуының алғашқы сатысында елдің, шаруашылықтың дамуы үшін жүйелі түрде табиғи қорлар мен географиялық жағдайды зерттеп отыру мен тарихи- мәдени ескерткіштерді есепке алып, оларды қорғау жолдарын ұйымдастыру болды.
20- жылдардың басында елде көптеген ғылыми- зерттеу институттары мен өлкетану мұражайлары ұйымдастырылды. Олар өз жұмысында көпшіліктің жеке өлкетану қозғалысына сүйенді.
Туристік өлкетанудың табиғи-географиялық құбылысы өлкенің географиялық орналасуы мен оның табиғи ерекшеліктері өлкенің ерекшеліктерін зерттеудің негізі болып табылады.
Табиғат жағдайлары өлкенің мәдениеті мен экономикасының дамуына әсер етеді, ал біздің жағдайда ол туристік демалыс шаруашылығының комплекстерін ұйымдастыруда көмектеседі, себебі табиғи ресурстар демалушылар саяхат орындарын таңдағанда басты мәнге ие болады. Туристер мен демалушылар табиғат көрінісінің ерекшелігін, өсімдіктер мен жануарлар әлемінің байлығы мен алуан түрін, спортпен шұғылдануға тиімді жағдайды, балық, аң аулау мүмкіндігін т.б. ескереді. Өлкенің табиғи байлығына байланысты демалыс түрлері ұйымдастырылады. Бұл шаруашылығына да байланысты.
Құндылығы әр түрлі қорлар белгілі бір табиғи топқа жатқандықтан, ал екінші жағынан олардың туризмдегі алатын орны әр түрлі болғандықтан олардың арасында айырмашылық бар.
Туризм мен демалысты дамытуға қажетті табиғатты табу үшін аймақтық физика-географиялық картасымен танысу керек. Бұл жағдайда шет елдік және кеңестік географтардың тәжірибесі көмектеседі.
Экономикалық өлкетанудың нысаны болып табылатын аймақтық шаруашылық комплекстерін ұйымдастыру үшін және жеке демалыс нысандары пайда болуына елдің немесе ауданның географиялық орналасуының орны ерекше: теңізге жақындық, таулы жерге, орманға жақындығы, демалушылардың негізгі тобына жақыныңақ орналасу, маңызды көлік жолдарына жақын болу. Кариб теңізі мен Жерорта теңізінің (Қара Теңіз де) жағалауларына көптеген курорттарды орналастыруға олардың географиялық жағдайы себеп болды. Көркем таулар, гүлденген аңғарлар мен көлдер және Еуропанаң ортасына орналасуы Швейцарияға қызығушылықты арттырды: туризм дамуы енді қанат жая бастағанның өзінде 1914 жылы Еуропа туристерінің 80 % баратын. Біздің елде мысалыға Алматы мен Шортанды-Бурабайды айтуға болады. Олардың орны көптеген туристік жолдың бастауы болғандықтан туристік орталыққа айналды.
Демалыс аймақтарын дамытуда берілген аймақтық жер бетінің сипаттамасының мәні зор. Бірақ сонымен қатар бұл керағар мән екенін де мойындауымыз қажет. Бір жағынан жер көрінісі (ландшафт) жиі өзгеретін жер бедері күрделі, ал кей жерлер таулы, туризм назарына іліге қоюы қиын. Туристерді әсем көріністер, таудың таза ауасы, аңшылықпен, альпенизммен, туризммен айналыса алатын жерлер қызықтырады. күрделі жер бедері, түрлі нысандар салғанда көп кедергі келтіреді. Олардың шығыныңда көп (бірақ бұл шығындар тез өндіріледі).
Осы жерде таулы жерлер көптеген туристік орталықтардың пайда болуына септігін тигізді. Біз Швейцарияны айтып кеттік. Австрияның, Италияның, Францияның альпілік аудандары мен Польшаның, Румынияның және Кеңестер Одағының Карпатқа жақын аймақтарын, Валдай, Солтүстік Кавказ, Алтай, кейінгі жылдары Камчатка туралы да солай айтуға болады.
Табиғи ортаның маңызды элеменеті бөлшек климат. Табиғи ортаны зерттегенде топоклимат пен микроклиқаттың ерекшеліктерінің мәні зор.
Бұл тұрғыдан ауа тазалығы, тиімді жағдайлары, ауа ылғалдылығы мен температураның сәл-пәл ауытқуы, тұманның аз түсуі, бұлыңғыр күндер, желден қорғаныс т.б. мәні зор.
Жер бетіндегі өзендер жиілігі су спортын дамытуға-балық аулау, таза ауада суға түсу, тек бұл емес ландшафтың тартымдылығымен мәнді. Демалуға тиімді гидрологиялық жағдайлар су ағысы, немесе су беті. Олар таза, тиүсті температурасы бар ағысы жақсы. Бұл табиғи жағажайлар, жүзу бассейндерін салуға, немесе түрлі су спорттарын өткізуге қолайлы.
Орманды жерлерде сол жерлерде туристік қызметтің дамуына әсер етеді. Ол өзінің әсем табиғат көрінісінен басқа биоклимат саласында ортаның жағдайын жақсартатын биологиялық фактор болады. Атмосфераны оттегі мен азонға байытады, желдің жылдамдығын шектейді, температура тербелісін жұмсартады. Үлкен орман комплекстері ауа массаларының алмасуын жеңілдетеді, сонымен ол жайсыз топоклиматқа жататын құбылыстарға кедергі келтіреді. Орманның демалыс аймағы ретінде мәні зор, адамның жанын жадыратып, рахат сезімге бөлейді.
Туристік маусымды анықтаудың, әсіресе үлкен аймақтарда мәні зор. Үш туристік маусым белгіленген: жалпы демалыс, шомылу мен қысқы.
Жалпы демалыс маусымы-бұл жаяу саяхат, велосипедпен саяхат, моторлы туризм, күнге қыздырыну, таза ауадағы ойындар, балық аулау, аңшылық т.б. Біздің клиқаттық жағдайымызға қарай бұл маусым наурыз-сәуірден бастап қазанның соңына дейін созылады. Ол өсіп-өну кезеңімен сәйкес келедідеуге болады (ауаның орташа күндік температурасы 5С жоғары). Шомылу маусымы-кезең негізінде жалпы демалыс маусымына енетін. Бірақ шомылу және таза ауада су спортөмен айналысуға болатындықтан бөлініп алынады. Оның созылу мерзімі су температурасы 18 С-ден жоғары болғанға дейін.Ал ауданның температурасы 15 С тан жоғары болуы керек. Қысқы маусым - қысқы ойын түрлерін, оның ішінде шаңғы, шана спорттарымен өткізуге болатын уақыт. Оның ұзақтығы қардың қалыңдығы мен оның жатуына байланысты. Ал бұл күннің орташа температурасы 0 С тан төмен болуын талап етеді. Туризм түрлері де маусымдық деңгейге сай болуы керек. Су спортын өткізу үшін судың байлығы мен шомылу маусымы сай болу керек. Шаңғы спорты жер бедерінің тартымдылығы мен қысқы маусымға байланысты. Тау туризмінің ерекшелігі оның түрлі жер бедері мен көрінісінің ғажайып сұлулығы, ал оны өткізу жалпы демалыс маусымына байланысты.
Туризмнің бір қалыпты дамуына көптеген жағдайлар әсер етеді, бірақ ең маңыздылары қоғамның дамуының тұрмыстық, мәдени деңгейі мен тұрмыстық, экономикалық жағдайы. Оның ішіндегі ең маңыздысы мемлекеттің ішкі саясаты, жұмыстан тыс уақыт, халықтың байлық деңгейі,қалаға қоныстанудың өсуі, білім мен мәдениеттің дамуы, адамның орташа жасының өсуі т.б.
Туризмнің дамуына мемлекеттің ішкі саясаты әсер етеді, бәрінен бұрын күндік, апталық жэұмыс күндері, ақылы демалыс-бұл кәзіргі кездегі туризмнің дамуына үлкен үлес қосады.
Жұмысқа байланысты мұндай шешімдерден кейін туризмнің түрлері бойынша демалыс өткізуде, демалыс туралы ішкі саяқаттың да мәні зор.
Экономикада, статистикада (есеп - қисап) этнографияда, физикалық және экономикалық география салаларында зерттеу белсенділігі артты. Бұл зерттеулермен Т.П Семенов - Тянь - Шаньский, Н.П. Никитин және басқа да орыс ғалымдарының есімімен тығыз байланысты болады.
Тарихи өлкетану 1765 жылы ерікті экономикалық қоғамның пайда болуымен түсіндіріледі. Олар экономиканы, тарихты, елдің қазба байлықтарын зерттеді, өлкетануды тағы 1845 жылы Санк - Петербург қаласында ұйымдастырылған орыс Императорының географиялық қоғамымен байланысты болады.
Сібірде және Қиыр Солтүстікте негізгі өлкетану зерттеулерін саяси жер аударушылар өткізді. Олардың жұмыстарының нәтижесінде Якутскіде, Архангельскіде, Минусинскіде, Семейде өлкетану мұражайлары ашылып дами түсті.
Өлкетану жұмысының белсенділігін арттыру ресейдің тарихы мен ерте дүние тарихын жақсы көретіндер қоғамы, (1804), жаратылыстану, астрономия және этнографияны жақсы көрушілер қоғамы (1864), Мәскеудің археологиялық қоғамы (1864) пайда болуымен байланыстырылды. Бұл қоғам тарихты білетін мәскеуліктерді біріктірді.
Өлкетану білімдерін тарату тақырыптық әдебиеттер шығарумен тығыз байланысты. 1827 - 1830 жылдары "Старая Мәскеу", "Московский краевед" жинақтары шыға бастады. 40 жылдары губерниялық, содан кейін махаллалық (епархия) жинақтар шықты. Тарихшы әрі экономист П.И. Рычковтың (1712 - 1777) өлкетану жайлы жұмыстары басылды, сондай-ақ алғашқы географиялық сөздіктер де осы кезде шықты. 1782 жылы Мәскеу жайлы алғашқы кітап - "Описание императорского сталичного города Москвы, собранное в 1775 году и изданное в свет для удовольствия общества издателем описания Санк - Петербурга г.н.с В.Г. Рубаном". 1786 жылы Ярославльде алғашқы өлкетану журналы "Уедененный пешеходец" шықты.
(1917) Қазан төңкерісіне дейін Ресейде 160 жуық өлкетану қоғамдары болды. Олар, шамамен 15 мың тарихты жақсы көретін зерттеушілер мен жаратылыстану, мәдениет пен өнер иелері болды. Оның негізгі құрамы агрономдар, мұғалімдер, земство дәрігерлер болды. Өлкетану ұйымдарының негізі губерниялық қалаларда шоғырланды.
Өлкетану жұмысының сипаты революциядан кейін өзгерді. Өлкетану жұмысы көпшілікті қамти бастады. Оның жұмысына жұмысшылар, шаруалар, жастар қатысты. Елдегі өлкетану жұмысына ҒА жанындағы өлкетанудың орталық бюросы басшылық жасады.
Репрессия жылдары (1929 - 1939) өлкетануға кесірін тигізді. Мәскеуде көптеген өлкетану қайраткерлері тұтқындалып, "Мәскеулік өлкетанушы", "Кеңестік өлкетану" жинақтары шығуын тоқтатты. 1940 жылы "Правда" газеті елде өлкетану жұмысының өз дәрежесінде, әсіресе Подмосковьеде, жүргізілмейтінін, ал кей жерлерде тіптен жүргізілмейтінін айғақтап жазды.
1946 жылы өлкетануды басқару - мәдени ағарту мекемелерінің Комитетіне жүктеді. 1947 жылы Мәскеудің облыстық өлкетану қоғамы құрылды. Қазіргі кезде мамандандырыған мекемелер саны көп (ғылыми - зерттеу, проектный, шаруашылық т.б.), олар елдің барлық аудандарын зерттейді. Өндіруші күштер, шарушылық және мәдени өмірді зерттеу жергілікті жоспарлы, статистикалық органдармен өлкетану мұражайларымен орта және жоғарғы оқу орындарымен, мектептермен, демалу мекемелерімен, туризм және т.б түрлі қоғамдық ұйымдармен (тарихи және мәдени ескерткіштерді қорғау қоғамы, табиғат қорғау қоғамы, бүкілодақтық географиялық қоғамның филиалдары мен бөлімшелері ж.б.) және қоғамдық топтармен (өлкетану клубтары, мәдениет үйлері мен сарайлары, халық мұражайларының коллективі т.б.) жүргізіледі.
1.2 Өлкетану және туризм
Туристі өлкетану жұмысына дайындау негізі өлкетануға дайындық- туристтің негізгі дайындығының ажырамас бір бөлшегі. Ол туған өлке жайлы, оның табиғи байлығы, халқының тарихи кезеңдері жайлы білім алу. Саяхат кезінде ұйымдастыру мен арнайы бақылаулар өткізу мен талдаудың әдістеріе үйрету.
Өлкетану дайындығы өлкетану және оқу- тәрбие жұмыстарының қосымша түрлері мен практикалық қосымшалардан тұрады: жорықтағы бақылау, табиғатты қорғау мәселелері; тарихи ескерткіштерді, мәдени ескерткіштерді қорғау, қоғамдық пайдалы жұмыстарды ұйымдастырып оны жүргізу. Туризм мен оны оқыту әдістері курсының бағдарламасына өлкетану дайындығы тура осындай көлемде енгізілген. Барлық саналған бөлімдер қоғамдық туристтік кадрларды дайындау бағдарламасына да енгізілген- өлкетану мәселелері мұнда оқудың үш кезеңінде өтіледі. Алғашқы туристтік дайындық бағдарламасы бірінші кезеңде олқитын жаңа келгендер өлкетанумен Туған өлкенің туристтік мүмкіндіктері тақырыбы арқылы танысады. Екінші кезеңде туристтер Қазақстанның туристтік мүмкіндіктері тақырыбын өтеді, ал үшіншісінде далада жүргізілетін экспедициялық жұмыстарды бақылаудың әдісін меңгереді.
Туризмде туған өлке ұғымы облыс, немесе одан да кеңірек республика деп түсінеді. Туған өлкемен танысу үшін оның географиялық және өлкетану сипаттарымен танысу керек. Ауданның физика- географиялық сипаттамасына климат, жер бедері, өсімдік және жануарлар әлемі, пайдалы қазбалар кіреді, ал экономикалық- өндіріс дамуы, ауыл шаруашылық, транспорт.
Өлкетану сипаттамасы экскурсиялық нысандарды есепке алады, тарихи, архитектуралық, біздің халқымыздың басқа да тарихи, мәдени орындары: мұражайлар, алдыңғы қатардағы өндіріс орындары, колхоздар мен совхоздар. Өлкетану дайындығына арнайы әдебиетпен жұмыс істеу де кіреді: анықтамалар, жолнұсқаушылар, өлкетану әдістемелік құралдары және өлкетану бақылауларын жүргізу. Туристтің өлкетану дайындығы және жорықта өлкетану бақылауларын өткізу оқу мен тәрбиені бір арнаға біріктіреді. Туған өлкеге жасалған жорық ондағылардың жорық ауданын алдын - ала зерттеуге назар аудармаса, маршрутта көрген- білгенін көңілге түймесе, маршрутта бірге болғандарды өзінің бақылауымен, сурет, слаидтармен таныстырғысы келмесе жорықтың мән- мағынасы жойылады. Сондықтан да көпшілік туристтік жорықтар, оқу- жорықтары да, белгілі бір мақсатпен ұйымдастырылады. Мысалы, дивизияның жолын анықтау, немесе нақтылы бір партизан отрядының қимыл ауданын анықтау. Жергілікті жер адамдарымен- соғыс және еңбек ардагерлерімен кездесу халықтың өткен батырлық кезеңі жайлы терең білім береді, жаумен шайқаста ерекше ерлік көрсеткен, бұрын белгісіз айғақтар, адамдардың атын анықтайды. Барлық материалдар отчет ретінде соғыс ардагерлері кеңесіне тапсырылады, мектеп мұражайының экспонаттарын толықтырады, газет пен журналдарда басылады.
Туристтерді дайындаудың алғашқы кезеңдерінен бастап өлкетану маңызды орын алады. Ауданның табиғи байлығы жайлы әдебиеттерді, оның өткен тарихын оқу маршрутты дұрыс таңдауға, нақты аудан жайлы географиялық және тарихи анықтамалар жасауға мүмкіндік береді. Ал, бұл жорық оқу- тәрбие мәселесін тиімді шешуге көмектеседі. Маршрутпен өткенде бұл анықтамалар нақтыланады, толықтырылады.
Тарихи және халықтың мәдени ескерткіштерін қорғау мәселесін зерттеу өлкетанудың тарих, этнография, архитектура салаларымен тығыз байланысты.
Маршруттағы өлкетану жұмысы қоғамдық пайдалы еңбекпен қатар, тарих және мәдениеттіңескерткіштерімен танысу, совет халқының әскери және еңбек, революция даңқты жерлерімен танысу жастарды туризм құралдарымен тәрбиелеудің маңызды бағытын құрайды. Жорық жайлы ақпарат жинап талдау(суретке түсіру, күнделік жүргізу т.б) жорық жайлы есепті сапалы безендіруге, туризмді насихаттауға жағдай жасайды.
Өлкетану дайындығында суретке түсіру мен маршруттық бақылауға басты назар аударылады (жүйелі түрде ауа- райын бақылау, қардың қалыңдығын өлшеу, маршрутты картаға түсіру). Маршрутта бақылауды үйрену кейін оны оқу- зерттеу жұмыстарында пайдалану туристті дайындаудың тиімді түрі. Кейін ол ғылыми және қоғамдық ұйымдардың жұмысын тыңғылықты атқара алады.
Жастардың отансүйгіштік қасиетін тәрбиелеу, тәрбиелік табиғатты қорғауды ұйымдастыру іс- шараларымен тығыз байланысты. Бұл байланыстың нақты анықтамасын, орыс табиғатының жыршысы М.М.Пришвин берді. Табиғатты қорғау дегеніміз- отанды қорғау
Туристік жорықтарда табиғатты қорғаудың екі құбылысына назар аудару керек. Біріншісі- табиғат қорғау туралы әңгімелер, слеттер мен туристік жорық өткізу методикасы жайлы әңгімелер бір жағынан, және табиғат қорғауды тоқтаған, қонған жерлерде жүзеге асыру, екінші жағынан. Міне мұнның оқу- тәрбие жұмысы. Екінші құбылыс- табиғат қорғау жұмыстарын ұйымдастырып жүзеге асыру үшін жүргізілетін комплексті іс- шаралар: (көпкүндік жорық пен демалыс күнгі жорықты белгілеу мен жабдықтау; далада қонатын жер үшін арналған құралдарды жетілдіру; оларды алғанда із қалмау керек.) Бұл екі құбылыс тығыз байланысты. Қажетті материалдық- техникалық база болмаса оқу- тәрбие жұмысы нәтиже бермейді, ал бұл база жүйелі оқу- тәрбие жұмысынсыз болмайды. Бұнда туристтік секциялардың табиғатты қорғаудағы қызметі ерекше мәнге ие болады. Орманшылармен қосылып жүргізетін жұмыстар орманды тазалау, тал егу, туристтік маршруттар белгілеу, тоқтайтын жерлерді жабдықтау.
Өлкетану жұмысының функциялары.
(Краеведение) Өлкетану- қоғамдық қозғалыстың түрі ғана емес, Д.С.Лихачевтің академиктік анықтамасы бойынша қоғамның көптеген салалары қолданатын, ғылым, оның әдісі мен әдістемелік жұмыстары.
Өлкетану өз бойында тарихи- мәдени және табиғи мұраны меңгеру үшін ғылыми- көпшілік жұмыстарын жинақтаған, табиғат тарихының даму ерекшеліктері жайлы білім алу және өз өлкесінің қоғамын, табиғатын сақтау үшін жасалатын жұмыс, оның мәні, табиғаты, тарихи және мәдени ескерткіштерді сақтап қалу, өлкедегі қоғамдық- мәдени және экологиялық жағдайды жақсарту.
Өлкетану мәселелері мен маңызы жан- жақты. Оның негізгі функциялары мынадай:
ғылыми- зерттеу функциясы тарих, мәдениет және жаратылыстану т.б салалар бойынша зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру. Экономикалық жағынан тиімді проектілерді жүзеге асырып, сақтап қалуды қамтамасыз ету үшін бағдарламаларды жүзеге асыру, қалпына келтіру, өңдеу, тарихи және мәдени ескерткіштерді қайта жаңғырту, мекенжайларды, табиғат аймақтарын өз қалпында сақтау.
Құжаттық функция тарихи ескерткіштерді тиімді пайдалану, сақтау, табу, жинауға мүмкіндік береді, архив және мұражайлар қорын жинақтау, тарих пен әдебиеттің түрлі мәселелері жайында материалдар жинақтау.
Оқу- тәрбие функциясы балалар мен жастарды және жасы үлкен адамдарды тәрбиелеу мен оқытуда маңызды орын алады, адамдарда тарихи жады қалдырып, дәстүрді сақтап оны келесі ұрпаққа жеткізу.
Ұйымдастыру функциясы адамдарды біріктіруге көмектеседі, олардың қолы бос кезін қызықты өткізуге, олардың шығармашылық шамасын жүзеге асыру, әр түрлі сұраныстарын қанағаттандыру, ұйымдастыру мен шаруашылықты жүргізу әдістерін қалыптастыру. Экстремалды жағдайда, саяхатта, жорықтарда жұмыс істеуді қалыптастыру.
Туристтік өлкетану жұмыстары функциядан, ал жұмысты жүргізу ырғағы оның мақсатынан туындайды. Демалыс қызметі туризмнің негізгі саласы ретінде, қолы бос уақыттағы түрлі жұмыстарды қамтиды( көркем өнер үйірмесі, санаторий курорттық ем қабылдау, туризм, дене шыныңтыру, сауықтыру демалысы, спорт, техникалық шығармашылық, коллекция жинау, экскурсия ж.б), бұлардың мақсаты адамның физикалық, психоэмоциялық және ақыл күшін қалпына келтіру, оны дара тұлға ретінде қалыптастыру. Демалыс жұмыстарының біразы мәдени қызмет көрсету саласында іске асырылады.(көркемөнерпаздар үйірмесі, техникалық шығармашылық, сүйікті іспен айналысу), бірақ негізгі жұмыстар демалу, емделу, дара- тұлғаның физикалық даму және мәдениетті үйрену, санаториялық, курорттық емделу мен туристтік- экскурсиялық жұмыс кездерінде іске асырылады.
Рекреациялық (демалыс және соған байланысты барлық жұмыс түрлері) жұмыстың құғылымы жан- жақты. Технология мен шаруашылықты ұйымдастырудан тұратын еңбек процесіне қарағанда, демалыс жұмысты саналы түрде таңдау мен ерекшеленеді. Бұл жағдайда екі функция іске асырылады:1) өмір сүруде жұмсалған адамның күшін қалпына келтіру; 2) рухани ( мәдени, идеялық, адамгершілік, эстетикалық) және күш қуат дамуы. Психофизиологиялық қалпына келтіру функциясы тамақтану, ұйқы, қозғалыс, ал кеңірек ұдайы даму рухани ақылды дамыту.
Өлкетану қызметінің құғылымы да жан-жақты, бірақ бұл көп жағынан өлке нысандарын зерттеудегі жұмыстарға ұқсас. Мұнда бірінші орында таным тұрады да, ол өлкетану жұмыстарының жан- жақтылығына себепші болады. Оларды танымдық көзқарас, өлкенің аймағы мен нысандарына қызығушылығы біріктіреді. Жәй демалыс пен өзіндік туризмге қарағанда өлкетанудың зор қоғамдық мәні бар. Өлкетану өзінің әдістері мен түрлеріне, мақсаттары мен мәселелеріне қарағанда туризмнің ақпақаттық базасы болып табылады, аймақтық туристтік ерекшеліктерін зерттгенде оның құрамы мен бір түрі боп табылады.
Туризм дамуының саяси мақсаты мен принциптері. Туризмнің даму мақсаты.
Жоғары рентабельді туризм индустриясын жасап туризмді экономиканың табысты саласына айналдыру, ол халықаралық туризм жағдайында бәсекеге лайық сапалы өнім шығарып, оны өткізу;
республиканың туристтік потенциалын көтеру;
мәдени және тарихи, сонымен қатар табиғи демалыс қорларын сақтап, оны тиімді пайдалану;
туристік қорлардың барлық халыққа қолайлы болуын, және туристік қызметке сұранымды түгел қанағаттандыру;
халықты жұмыспен қамтамасыз ету;
туризм саласында мемлекеттік және жеке құғылымдардың әсерін күшейту;
орта және кіші кәсіпкерлікті дамыту;
Республикада бұл саланың дамуы төмендегі принциптер негізінде жүргізіледі:
әрбір адамның демалу құқығын жүзеге асыру;
халықтар мен мемлекеттер арасындағы ұғыныңып жұмыс істеу, оларды түсінуге тырысу, сыйластық, адам құқығын сақтау, негізгі бостандыққа кедергі келтірмеу, олардың түріне, жыныңына, тілі мен дініне қарамай әділ болу және тәуелсіздікке қол сұқпау, мемлекеттің ішкі ісіне қол сұқпау, олардың саяси, экономикалық және қоғамдық жүйесіне қарамау;
қоршаған ортаға ұқыпты қарап, мәдени игіліктеріне қол сұқпау;
қоғамдық теңдікпен даму,дара адамдар мен қоғамның дәулетін арттыру;
туризмді тұрақты дамыту;
Бұл мақсаттарды іске асыру үшін мына мәселелерді шешу керек:
туризм саласындағы мемлекеттік саяқатты күшейту;
туристтік қызметті реттеу жүйесін жетілдіру;
туризм индустриясының заңдылығын, ұйымдастырушылық және экономикалық негіздерін одан әрі дамыту;
туристтік рынокты қорғау үшін антидемпингті қолдану және мемлекеттік қолдауды алу;
туристтердің қауіпсіздігін сақтау;
Қазақстанның көңіл аударатын туристік нысан имиджін жасау
ақпаратпен қамтамасыз ету жүйесін жетілдіру;
туризм саласындағы ғылыми зерттеулерді жетілдіру;
туризм саласындағы қызметте есепке алып отыру әдістемелерін тиянақтап халықаралық стандартқа сай жүргізу;
туризм саласындағы инфрақұғылымды туристтік нысандар мен құрылыстарды инвестициялау арқылы дамыту;
туристтік қызметтің сапасын лицензиялау, сертификаттау негізінде жақсарту;
туризм саласын даму системасын дайындап және квалификациясын көтеру арқылы дамыту;
қоршаған ортаны қорғауды қамтамасыз ету, жағымсыз тұрмыстық әсерді жұмсарту және мәдени мұраны сақтау;
туризм саласындағы жағымсыз жақтарды жою;
Халықаралық туризм тануда туризмде қоғамдық феномен деп атайды. Қоғамдық (латынша socialis- қоғамдық)- қоғамның өміріне қатысты. Феномен ( нем. phanomen- пайда болған)- екі түрлі мағынада түсіндіріледі.
1. философиялық ұғым түйсік, сезімнің пайда болуы;
2. өте сирек кездесетін құбылыс, ерекше айғақ, адам
Туризм сөзінің түбірі боп француздің тур сөзі алынған. Ол серуен, бару деген мағына береді. Қазіргі кезде халықаралық туризмде тур деген сөзді алдын ала жоспарланған маршрут, уақыт, қызмет көрсету деген ұғымдармен сәйкес туристік саяхат деп атайды.
Қазіргі кездегі энциклопедияның ұғымы бойынша қол бос кездегі саяхат (бару, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz