Конфликт - әлеуметтік-психологиялық фенамен ретінде
Мазмұны
І бөлім. Конфликт . әлеуметтік.психологиялық фенамен ретінде.
1.1. Тұлға аралық конфликт мәселесінің психология ғылымында зерттелуі және ғылыми негізі
1.2. Конфликт туралы әлеуметтік түсініктердің түрлері.
1.3. Жасөспірімдердің конфликт туралы әлеуметтік түсініктері.
ІІ бөлім. . Жасөспірімдердің конфликт туралы түсініктерін эксперименталды зерттеу.
2.1. Зерттеу жұмыстарының мақсаты, міндеттері, болжамы.
2.2. Зерттеу әдістері. Зерттеу базасы және эксперимент қатысушылары.
2.3. Эксперименталды зерттеу әдістерін интерпретациялау және талдау.
Қорытынды
Әдебиеттер тізімі
Қосымша
І бөлім. Конфликт . әлеуметтік.психологиялық фенамен ретінде.
1.1. Тұлға аралық конфликт мәселесінің психология ғылымында зерттелуі және ғылыми негізі
1.2. Конфликт туралы әлеуметтік түсініктердің түрлері.
1.3. Жасөспірімдердің конфликт туралы әлеуметтік түсініктері.
ІІ бөлім. . Жасөспірімдердің конфликт туралы түсініктерін эксперименталды зерттеу.
2.1. Зерттеу жұмыстарының мақсаты, міндеттері, болжамы.
2.2. Зерттеу әдістері. Зерттеу базасы және эксперимент қатысушылары.
2.3. Эксперименталды зерттеу әдістерін интерпретациялау және талдау.
Қорытынды
Әдебиеттер тізімі
Қосымша
І бөлім. Конфликт әлеуметтік-психологиялық фенамен ретінде.
1.1. Тұлға аралық конфлект мәселесінің психология ғылымында зерттелуі және негізі.
Отандық және әлеуметтік психологияда тұлға аралық конфликт мәселесі көп қарастырылады. Психологиялық конфликт жалпы және жеке түрде Н.В.Гришина 3 дәстүрлі әдісті анықтайды. Мотивациялық, ситуациялық (жағдайлық) және конгнетивтік. Н.У.Зайченко конфлект шешудің 6 негізгі әдістерін белгіледі: когнетивтік, мотивациялық, аналитикалық, әрекетшілдік, энергоэмоционалдық, ұжымдық және жүйелілік.
Тұлға аралық конфликтінің мотивациялық әдіс түрінде талдауды К.Левин өткізді. Мұнда конфликт адамдарға әсерлі түрде әртүрлі бағыттағы «күш» ретінде қарастырды. Тұлға аралық конфликт жағдайында бұл «өзіндік» және әсер етуші күш болып табылады. Сонымен қатар мотивациялық әдіске психоаналитикалық ұстаным әдісі болып келеді және бұл конфликт көрініс түрінде өзіндік жан дүниедегі детерминациялық негізді немесе адамның өзінде пайда болатындығы түрінде қарастырады. Тұлға аралық конфликтіде ситуациялық (жағдайлық) бағытта М.Дойчем, Р.Мако, М.Р.Снайдер және т.б. авторлар оқып қарастырады. Бұл әдісте конфликт өзара адамдар арасында бәсекелестік немесе кооперативтік нақты жағдай көрсеткіші ретінде түсіндірілді. Дәстүрлі когнитивтік әдісте тұлға аралық конфликт өзара адамдар арасында тепе-теңдік құрылым көрсеткіші ретінде көрсетілді. Бұны Ф.Хайдер өзінің зерттеулерінде қолданып, құрылымдық тепе-теңдік ұстанымында өңдеді. Ол көрсеткендей, егер өзара тепе-теңдік құрылымы екі адам арасында қолданылмаса бұлда бір адамның құрылымдық тепе-теңдік бағыты, екінші адамдікін қарастырмайды, яғни сол кезде конфликт туындайды.
Аналитикалық әдісте тұлға аралық конфликті мына ғалымдар зерттеген: А.Я.Ансупов, А.И.Шипилов.
А.А.Ершов тұлға аралық конфликтіні бір-біріне сәйкес келмейтін қажеттілік, мақсат, құрылымы, көзқарасы, жағдайдағы әрекеті және осы адамдардың бір-бірімен қатынасуының көрсеткішінде ұштасуынан пайда болады деп тұжырым жасады.
1.1. Тұлға аралық конфлект мәселесінің психология ғылымында зерттелуі және негізі.
Отандық және әлеуметтік психологияда тұлға аралық конфликт мәселесі көп қарастырылады. Психологиялық конфликт жалпы және жеке түрде Н.В.Гришина 3 дәстүрлі әдісті анықтайды. Мотивациялық, ситуациялық (жағдайлық) және конгнетивтік. Н.У.Зайченко конфлект шешудің 6 негізгі әдістерін белгіледі: когнетивтік, мотивациялық, аналитикалық, әрекетшілдік, энергоэмоционалдық, ұжымдық және жүйелілік.
Тұлға аралық конфликтінің мотивациялық әдіс түрінде талдауды К.Левин өткізді. Мұнда конфликт адамдарға әсерлі түрде әртүрлі бағыттағы «күш» ретінде қарастырды. Тұлға аралық конфликт жағдайында бұл «өзіндік» және әсер етуші күш болып табылады. Сонымен қатар мотивациялық әдіске психоаналитикалық ұстаным әдісі болып келеді және бұл конфликт көрініс түрінде өзіндік жан дүниедегі детерминациялық негізді немесе адамның өзінде пайда болатындығы түрінде қарастырады. Тұлға аралық конфликтіде ситуациялық (жағдайлық) бағытта М.Дойчем, Р.Мако, М.Р.Снайдер және т.б. авторлар оқып қарастырады. Бұл әдісте конфликт өзара адамдар арасында бәсекелестік немесе кооперативтік нақты жағдай көрсеткіші ретінде түсіндірілді. Дәстүрлі когнитивтік әдісте тұлға аралық конфликт өзара адамдар арасында тепе-теңдік құрылым көрсеткіші ретінде көрсетілді. Бұны Ф.Хайдер өзінің зерттеулерінде қолданып, құрылымдық тепе-теңдік ұстанымында өңдеді. Ол көрсеткендей, егер өзара тепе-теңдік құрылымы екі адам арасында қолданылмаса бұлда бір адамның құрылымдық тепе-теңдік бағыты, екінші адамдікін қарастырмайды, яғни сол кезде конфликт туындайды.
Аналитикалық әдісте тұлға аралық конфликті мына ғалымдар зерттеген: А.Я.Ансупов, А.И.Шипилов.
А.А.Ершов тұлға аралық конфликтіні бір-біріне сәйкес келмейтін қажеттілік, мақсат, құрылымы, көзқарасы, жағдайдағы әрекеті және осы адамдардың бір-бірімен қатынасуының көрсеткішінде ұштасуынан пайда болады деп тұжырым жасады.
Мазмұны
І бөлім. Конфликт - әлеуметтік-психологиялық фенамен ретінде.
1.1. Тұлға аралық конфликт мәселесінің психология ғылымында зерттелуі
және ғылыми негізі
1.2. Конфликт туралы әлеуметтік түсініктердің түрлері.
1.3. Жасөспірімдердің конфликт туралы әлеуметтік түсініктері.
ІІ бөлім. . Жасөспірімдердің конфликт туралы түсініктерін эксперименталды
зерттеу.
2.1. Зерттеу жұмыстарының мақсаты, міндеттері, болжамы.
2.2. Зерттеу әдістері. Зерттеу базасы және эксперимент қатысушылары.
2.3. Эксперименталды зерттеу әдістерін интерпретациялау және талдау.
Қорытынды
Әдебиеттер тізімі
Қосымша
І бөлім. Конфликт әлеуметтік-психологиялық фенамен ретінде.
1.1. Тұлға аралық конфлект мәселесінің психология ғылымында зерттелуі және
негізі.
Отандық және әлеуметтік психологияда тұлға аралық конфликт мәселесі
көп қарастырылады. Психологиялық конфликт жалпы және жеке түрде Н.В.Гришина
3 дәстүрлі әдісті анықтайды. Мотивациялық, ситуациялық (жағдайлық) және
конгнетивтік. Н.У.Зайченко конфлект шешудің 6 негізгі әдістерін белгіледі:
когнетивтік, мотивациялық, аналитикалық, әрекетшілдік, энергоэмоционалдық,
ұжымдық және жүйелілік.
Тұлға аралық конфликтінің мотивациялық әдіс түрінде талдауды К.Левин
өткізді. Мұнда конфликт адамдарға әсерлі түрде әртүрлі бағыттағы күш
ретінде қарастырды. Тұлға аралық конфликт жағдайында бұл өзіндік және
әсер етуші күш болып табылады. Сонымен қатар мотивациялық әдіске
психоаналитикалық ұстаным әдісі болып келеді және бұл конфликт көрініс
түрінде өзіндік жан дүниедегі детерминациялық негізді немесе адамның өзінде
пайда болатындығы түрінде қарастырады. Тұлға аралық конфликтіде ситуациялық
(жағдайлық) бағытта М.Дойчем, Р.Мако, М.Р.Снайдер және т.б. авторлар оқып
қарастырады. Бұл әдісте конфликт өзара адамдар арасында бәсекелестік немесе
кооперативтік нақты жағдай көрсеткіші ретінде түсіндірілді. Дәстүрлі
когнитивтік әдісте тұлға аралық конфликт өзара адамдар арасында тепе-
теңдік құрылым көрсеткіші ретінде көрсетілді. Бұны Ф.Хайдер өзінің
зерттеулерінде қолданып, құрылымдық тепе-теңдік ұстанымында өңдеді. Ол
көрсеткендей, егер өзара тепе-теңдік құрылымы екі адам арасында
қолданылмаса бұлда бір адамның құрылымдық тепе-теңдік бағыты, екінші
адамдікін қарастырмайды, яғни сол кезде конфликт туындайды.
Аналитикалық әдісте тұлға аралық конфликті мына ғалымдар зерттеген:
А.Я.Ансупов, А.И.Шипилов.
А.А.Ершов тұлға аралық конфликтіні бір-біріне сәйкес келмейтін
қажеттілік, мақсат, құрылымы, көзқарасы, жағдайдағы әрекеті және осы
адамдардың бір-бірімен қатынасуының көрсеткішінде ұштасуынан пайда болады
деп тұжырым жасады.
Н.У.Зайченко өзара конфликтіні бұл біріншіден әлеуметтік
психологиялық көрініс, ішкі жан дүниедегі детерминирация жағдайы екіншіден
әлеуметтік кеңістікте пайда болған энерго-эмоционалды – ақпараттың
мазмұны, яғни жағдайдан туындаған (физикалық, психофизиологиялық,
әлеуметтік) үшіншіден әртүрлі әрекетке байланысты объекті мен субъект
арасындағы пайда болған қарама-қайшы күрес төртіншіден бір-біріне
байланысты қарама-қайшы жағдайда субъектілер арасындағы психологиялық
позициядағы детерминация әлеуметтік психологиялық жағдай (фасилитация және
ингебиция) психологиялық негіз, сөздік қатынас болып отыр бесіншіден кері
эмоционалдық фон және қалыпты жағдайдағы әртүрлі деңгейлі қатынас.
Кейбір авторлар (мысалы О.Н.Громова) тұлға аралық конфликт туралы
батыс әлеуметтанудағы классика деген Л.Козераның тұжырымын қолданды. Яғни
әлеуметтік конфликт бағалы құндылықтармен билік деңгейін күрес, билік
немесе шектеулі ресурстар, яғни конфликтіге барған жоқ барлық мақсатына
жетсе де, өздеріне қарама-қарсы дұшпанды шығындарға алып келетіндігін
көрсетеді. Бұнда Л.Козер тұлға аралық конфликтіне негізі анықтама бере
отырып бұл әрқашан екі немесе бірнеше тұлғалардың арасындағы әрекетте
болады деп түсіндірді.
А.Я.Ансупов және Шипилов зерттеу жүргізгенде көрсетіп өткендей
конфликтіге отандық авторлар 50 түсінік беріп, талдау жасаған. Н.В.Гришин
конфликт түсінігіне жолдау жасағанда әртүрлі психологиялық ұстанымдар
көрсетіп, сонын ішінде конфликтінің мына негізгі белгілерін көрсетіп өтті:
жақсы қатысушылық, қазіргі жағдайлық және нақты субъектілік.
Л.А.Петровская конфликтіні жолдауды мына түрде конфликт құрылымы оның
динамикасы, функциясы ретінде көрсетті. Барлық зерттеушілердің тұжырымы
бойынша өзара конфликт классификация түсінігі сияқты өмір сүрмейді.
Конфликт туралы әртүрлі нұсқау, сонын ішінде өзара деңгейде В.М.Андреева,
Ансупова, И.А.Шипилова, Ф.И.Бородина, Н.М.Каряк, О.Н.Ромовой, М.Дойча,
С.В.Кудрявцова және т.б. авторларды анықтаған.
Мысалы Анреев келесі классификацияны ұсынады:
- конфликтінің деңгейлері бойынша келіспеушілік, қанағаттанбаушылық,
қарама-қайшылық, кекшілдік
- негізгі жағдайлық белгісі бойынша: басқарушылық, педагогикалық,
өндірістік, экономикалық, шығармашылық және т.б.
Конфликт адамдардың әрекет деңгейі бойынша: өзара, өзара топтың,
өзара коллективтік, өзара мемлекеттік, өзара ұйымдық қайшылықтар.
Алцупов, Шипилов жалпы конфликт классификациясына конфликт
адамдардың қатысуымен зооналық денгейінде болатындығын көрсетті. Соңғысында
өзара тұлғалар арсындағы және әлеуметтік деп бөліп, өзара тұлғалар арасында
конфликт бірнеше тармақтарға бөлінеді. Яғни өзара тұлғамен топ арасында,
шағын әлеуметті топ арасында, орта әлеуметті топ арасында, ірі әлеуметтік
топ және өзара мемлекет арасында, сонымен қатыр бұлардың әрқайссыда бірнеше
түрге бөлінеді. Өзара тұлғаның канфлектілі адамдар әрекетінде негізгі
ортада мына түрлері бойынша: отбасылық конфликт, басқарумен бағынышты
арасында, оқу жүйе шарттарындағы конффликт, соныменқатар инновациялық
конфликт бойынша көрсетті.
Ф.М.Бородкин және Н.М.Коряк конфликтің пайда болуы бойыншы 4 түрін
көрсетті: объективті мақсатты – бағыттылық, объективті мақсатты емес
бағыттылық (бұл екі түрлі объективті жағдайға байланысты пайда болған
қайшылық), субъективті мақсат - бағыттылық және субъективті мақсатты емес
бағыттылық (бұл конфликттың 2 түрі адамдар, топ, ұйымдар арасында пайда
болады)
О.Н.Гронова конфликті мына факторларға байланысты бөледі : рұқсат
әдісімен (күштеп яғни ерікті және еріксіз), табиғатта пайда болуына (саяси,
әлеуметтік,экономикалық,ұйымдық) қозғалған қажеттіліктен (көзқарас,
қызығушылық және погнитивті конфликт), бағыты бойынша (тік, көлденең),
нақты объект конфликтасынаңн (объектті, объектті емес) түсінушілік
денгейінен (анық, жасырын), қатысушы санынан (ішкі жан дүниенің, тұлға
аралық конфликт өзара топтық).
М.Дойча пікірі бойынша конфликт бір- бірінен үш белгісі бойынша
ажыратылады: жағдайдай нақты объективті конфликт, оны мойындауы және осы
мойындаудың конфликтілі адекваттық денгейінде екендігін. Бұл негізде ол
конфликтілі: негізгі конфликт, келетін конфликт, аралас конфликт,
дұрыс жазылмаған конфликт, лаженттық конфликт, өтірік конфликт деп
бөледі.
Л.Назер конфликті мақсаттылық бағыттағы анық көрсеткіш (қазіргі яғни
ағымды) және өзіндегі мақсаттылық деп бөледі.
С.В.Кудрявцев конфликті когнитивтік (пәндік-логикалық) және өзара
тұлғалық деп көрсетті.
Сонымен қатар отандық авторлар конфликт классификациясын: әлеуметтік,
әлеуметтік – психологиялық, психологиялық түрде көрсетті, ал бөлек
В.С.Агеев, Гришин, Петров анықтады. Бірақ соңғы уақытта классификацияда
әлеуметтік – психологияны аз қолданады.
Тұлға аралық конфликт классификацияның бірін жұмыстық және өндірістік
деп бөлді. Бұл конфликт негізі туралы Бородкина, Коряк, Гришин, Ершов,
Нитов, Косов және басқа да автор жұмыстарын көруге болады.
Бұл көрсетілген классификациядан басқа, әлеуметтік және психологиялық
әдебиетте екі жақ үшін конфликтілі ( сонын ішінде тұлға аралық конфликт)
түрлері бойынша бөледі. Бұл жағдайда конструктивті және диструктивті
конфликт түрінде көрсетіледі. Бұл классификацияны осы және басқа да деңгейі
бойынша, кейбір де білмей – ақ авторлар қолданыс табады. Мысалы, О.Н.Громов
өзінің классификациялық конфликт түрлерін қатысушылар арасында қолданылады
(алғашқы бөлігінде), сонымен қатар конструктивті, деструктивті конфликт
жағдайын Ансупов, Шипилов, Бородкин, Коряк, Гришин, Громов, Дойч, Ниршбаум,
Грусов, Полозова және т.б. қоданды.
Яғни барлығының мойындауы бойынша тұлға аралық конфликт
классификациясы жалпы конфликтіде өмір сүрмейді. Сонымен қатар көптеген
авторлар жалпы жағдайда мойындайды.
Жалпы мейлінше көп таралған классификация конфликтісі әр түрлі шағын
ортадағы қатысушылар саны болып отыр (ішкі жан дүниелері, өзара тұлғалық,
өзара топтық) және Анцупов, Шипилов, Гришин және басқа да авторлар бұны
қолдады.
Тұлға аралық конфликт классификациясындағы жағдайды ортаға бөлуіне
байланысты авторлар жұмысы ұқсас болып келеді. Бірақ әр түрлі санмен
ерекшеленеді (Анцупов, Шипилов, Гришин, Коряк, және т.б.)
Сонымен қатар конликтіні конструктивтік және деструктивтік деп
Анцупов, Шипилов,Борядкин, Гришин, Коряк, Дойч, Труосв және т.б. бөліп
қарастырды.
Тұлға аралық конфликт классификациясындағы жағдайды ортаға
бөлуіне байланысты авторлар жұмысы ұқсас болып келеді бірақ әртүрлі санмен
ерекшеленеді (Анцупов, Шипилов, Бородкин, Коряк, Гришин, Ершов және т.б.).
Сонымен қатар конфликтілі конструктивтік және деструктивтік деп Анцупов,
Шипилов, Бородкин, Коряк, Гришин, Дойч, Трусов және т.б.бөліп қарастырды.
Конфликт түсінігі мен түрлері бойынша конфликт элелентінің құрлымының
әртүрлігінде әдебйетте қайшылық туындамайды. Мысалы Ман және Снофер
конфликт құрлымын ажыратып корсетті: 1) нақты екі жақтылық , бір-бірімен
байланысты ; 2) бағалық пен екі жақтық ойлау сәйкестілігі ; 3)жоспарды жою
және басқа жақтың ойлауын теріске шығарып, соның себебімен пайда табу
әрекеті: 4) бір жақтың екінші жаққа немесе керсінше қарама-қайшылық әрекет
; 5) қажет бағыты бойынша келесі жақтың еріксіз түрде мақсатына әрекет етіп
болдырмау, яғыни әсерін тигізу. Бірақ бұл көріністе отандық ғылымдардың
көзқарасы бойынша қайшылық элементінің динамикасын қадағалау қажет.
Отандық психологиялық зерттеуде қайшылық жағдайы бойынша бұл
жағдайды шешуде Л.А.Петров көзқарасы қолданылады : құрлымын талдауда
Петров келесі негізгі түйінін пайдаланылады: екі жақтық (қатысушы)
конфликт, конфликтің пайда болу шарты, конфликтжағдайының бейнесі,
қатысушылардың конфликтағы әрекеті , конфликті жағдайының шығуы.
Бұл жағдайды Петров көзқарасын дамытуда әртүрлі жастармен
көретіледі. Мысалы, Анцупов, Шипилов конфликт құрлымын келесі түрде
қарастырады: 1-ден, конфликт жағдайы қатысушы, пән, объект конфликтісін
макто және микро орта, элементіндегі конфликтімен байланыстырады; 2-ден
психологиялық конфликт компоненті ( келесі жақ мотивациясы, 2жақтық
стратегиялық және тактикалық әрекеті, конфлитілік ақпараттық моделі,
немесе қайшылықтағы жағдай бейнесі).
Гришиннің құрылымдық компонентіне: екі жақтық (қатысушылық)
конфликт, конфликт шарты, конфликт пәні, конфликтідегі қатысушылардың
әрекеті, конфликт қорытындысы кіреді.
Көрсетіп өткендей әртүрлі авторлардың негізгі конфликтінің
құрлымдық позициясы ұқсас, бірақ жеке сұрақта да бір ойлылық қарастырады.
Қазіргі ғылыми көзқарас бойынша конфликтаға қатысушы екі немесе
басқа да субъекті түсінетін басқа да адамдарды бөлмейді, мысалы пассивтін
қатысушы немесе ойламаған жерден, яғни қатысы жоқ адамдар сол қайшылық
жағдай аймағында тұрған, біреуінің қызығушылығына тікелей немесе жанама
әсер еткен немесе біреуінің позициясы конфликтіге әрекет етуі, оның
қорытындысы, топ қолдану және басқалар ( ойдан, салушы, ұйымдастырушы)
Сонымен қатар конфликтегі пән мен объект жағдайы бір бағытты емес.
Кейбір авторлар бұл түсінікті бөледі, кейбірулері – бөлмейді.
Сондықтан көптеген авторлар, жағдайдағы құрылымдық компонентті
бөлуде келесі негізгі компоненттерді ұсынады: конфликтаға қатысушы,
конфликт шарты (конфликт жағдайы), конфликт заты (себебі) , екі жақ мотиві
(мақсат) , конфликт әрекеті және конфликт қорытындысы. Бұл негізгі
құрылымды біз өзіміздің зерттеуімізде қолданамыз.
Өзіндік заңдылықпен даму барысында конфликт өзінің динамикасының
дамуымен, Л.А.Петровтың көрсеткен дәстүрлі оқу болып отыр. Негізінен
конфликтілік даму этапын кепесі түрде ұсынады.
1.объективті жағдайда конфликтінің пайда болуы (конфликт алдындағы)
;
2.конфликт жағдайды мойындау;
3.конфликтілік әрекет;
4.конфликтіні шешу;
Берілген негізді дамфту барысында, Н.В.Гришин конфликтіге мынадай
динамикалық анализ (талдау) жүргізді:
1. Конфликтінің туындауы:
1. өзіндік қабылдаудағы жағдай бағалануы, конфликт түрінде жағдайдың
бағалануы;
2. стратегияны талдауда әсер ету, Гришин бұл үшін конфликтіден кету,
болу (немесе күрес), диалог;
2. Конфликт әрекеті, мотив пен мақсатты, қатысушылардың стратегиясы мен
тактикасын кірістіреді, конфликт әрекетін келтіру;
3. Конфликтіні шешу, Гришин технологтардың араға түсуін көрсетеді, бұл
жағдайды шешуде мынадан тұрады: араға түсуші мен клинттің қатынасы
конфликт талдауы, конфликтіге қатысушылар мен бөлек жұмыс, нақтылы
жағдайда конфликтіні талдау және келтіру.
Анцупов, Шипилов конфликт динамикасында өз ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І бөлім. Конфликт - әлеуметтік-психологиялық фенамен ретінде.
1.1. Тұлға аралық конфликт мәселесінің психология ғылымында зерттелуі
және ғылыми негізі
1.2. Конфликт туралы әлеуметтік түсініктердің түрлері.
1.3. Жасөспірімдердің конфликт туралы әлеуметтік түсініктері.
ІІ бөлім. . Жасөспірімдердің конфликт туралы түсініктерін эксперименталды
зерттеу.
2.1. Зерттеу жұмыстарының мақсаты, міндеттері, болжамы.
2.2. Зерттеу әдістері. Зерттеу базасы және эксперимент қатысушылары.
2.3. Эксперименталды зерттеу әдістерін интерпретациялау және талдау.
Қорытынды
Әдебиеттер тізімі
Қосымша
І бөлім. Конфликт әлеуметтік-психологиялық фенамен ретінде.
1.1. Тұлға аралық конфлект мәселесінің психология ғылымында зерттелуі және
негізі.
Отандық және әлеуметтік психологияда тұлға аралық конфликт мәселесі
көп қарастырылады. Психологиялық конфликт жалпы және жеке түрде Н.В.Гришина
3 дәстүрлі әдісті анықтайды. Мотивациялық, ситуациялық (жағдайлық) және
конгнетивтік. Н.У.Зайченко конфлект шешудің 6 негізгі әдістерін белгіледі:
когнетивтік, мотивациялық, аналитикалық, әрекетшілдік, энергоэмоционалдық,
ұжымдық және жүйелілік.
Тұлға аралық конфликтінің мотивациялық әдіс түрінде талдауды К.Левин
өткізді. Мұнда конфликт адамдарға әсерлі түрде әртүрлі бағыттағы күш
ретінде қарастырды. Тұлға аралық конфликт жағдайында бұл өзіндік және
әсер етуші күш болып табылады. Сонымен қатар мотивациялық әдіске
психоаналитикалық ұстаным әдісі болып келеді және бұл конфликт көрініс
түрінде өзіндік жан дүниедегі детерминациялық негізді немесе адамның өзінде
пайда болатындығы түрінде қарастырады. Тұлға аралық конфликтіде ситуациялық
(жағдайлық) бағытта М.Дойчем, Р.Мако, М.Р.Снайдер және т.б. авторлар оқып
қарастырады. Бұл әдісте конфликт өзара адамдар арасында бәсекелестік немесе
кооперативтік нақты жағдай көрсеткіші ретінде түсіндірілді. Дәстүрлі
когнитивтік әдісте тұлға аралық конфликт өзара адамдар арасында тепе-
теңдік құрылым көрсеткіші ретінде көрсетілді. Бұны Ф.Хайдер өзінің
зерттеулерінде қолданып, құрылымдық тепе-теңдік ұстанымында өңдеді. Ол
көрсеткендей, егер өзара тепе-теңдік құрылымы екі адам арасында
қолданылмаса бұлда бір адамның құрылымдық тепе-теңдік бағыты, екінші
адамдікін қарастырмайды, яғни сол кезде конфликт туындайды.
Аналитикалық әдісте тұлға аралық конфликті мына ғалымдар зерттеген:
А.Я.Ансупов, А.И.Шипилов.
А.А.Ершов тұлға аралық конфликтіні бір-біріне сәйкес келмейтін
қажеттілік, мақсат, құрылымы, көзқарасы, жағдайдағы әрекеті және осы
адамдардың бір-бірімен қатынасуының көрсеткішінде ұштасуынан пайда болады
деп тұжырым жасады.
Н.У.Зайченко өзара конфликтіні бұл біріншіден әлеуметтік
психологиялық көрініс, ішкі жан дүниедегі детерминирация жағдайы екіншіден
әлеуметтік кеңістікте пайда болған энерго-эмоционалды – ақпараттың
мазмұны, яғни жағдайдан туындаған (физикалық, психофизиологиялық,
әлеуметтік) үшіншіден әртүрлі әрекетке байланысты объекті мен субъект
арасындағы пайда болған қарама-қайшы күрес төртіншіден бір-біріне
байланысты қарама-қайшы жағдайда субъектілер арасындағы психологиялық
позициядағы детерминация әлеуметтік психологиялық жағдай (фасилитация және
ингебиция) психологиялық негіз, сөздік қатынас болып отыр бесіншіден кері
эмоционалдық фон және қалыпты жағдайдағы әртүрлі деңгейлі қатынас.
Кейбір авторлар (мысалы О.Н.Громова) тұлға аралық конфликт туралы
батыс әлеуметтанудағы классика деген Л.Козераның тұжырымын қолданды. Яғни
әлеуметтік конфликт бағалы құндылықтармен билік деңгейін күрес, билік
немесе шектеулі ресурстар, яғни конфликтіге барған жоқ барлық мақсатына
жетсе де, өздеріне қарама-қарсы дұшпанды шығындарға алып келетіндігін
көрсетеді. Бұнда Л.Козер тұлға аралық конфликтіне негізі анықтама бере
отырып бұл әрқашан екі немесе бірнеше тұлғалардың арасындағы әрекетте
болады деп түсіндірді.
А.Я.Ансупов және Шипилов зерттеу жүргізгенде көрсетіп өткендей
конфликтіге отандық авторлар 50 түсінік беріп, талдау жасаған. Н.В.Гришин
конфликт түсінігіне жолдау жасағанда әртүрлі психологиялық ұстанымдар
көрсетіп, сонын ішінде конфликтінің мына негізгі белгілерін көрсетіп өтті:
жақсы қатысушылық, қазіргі жағдайлық және нақты субъектілік.
Л.А.Петровская конфликтіні жолдауды мына түрде конфликт құрылымы оның
динамикасы, функциясы ретінде көрсетті. Барлық зерттеушілердің тұжырымы
бойынша өзара конфликт классификация түсінігі сияқты өмір сүрмейді.
Конфликт туралы әртүрлі нұсқау, сонын ішінде өзара деңгейде В.М.Андреева,
Ансупова, И.А.Шипилова, Ф.И.Бородина, Н.М.Каряк, О.Н.Ромовой, М.Дойча,
С.В.Кудрявцова және т.б. авторларды анықтаған.
Мысалы Анреев келесі классификацияны ұсынады:
- конфликтінің деңгейлері бойынша келіспеушілік, қанағаттанбаушылық,
қарама-қайшылық, кекшілдік
- негізгі жағдайлық белгісі бойынша: басқарушылық, педагогикалық,
өндірістік, экономикалық, шығармашылық және т.б.
Конфликт адамдардың әрекет деңгейі бойынша: өзара, өзара топтың,
өзара коллективтік, өзара мемлекеттік, өзара ұйымдық қайшылықтар.
Алцупов, Шипилов жалпы конфликт классификациясына конфликт
адамдардың қатысуымен зооналық денгейінде болатындығын көрсетті. Соңғысында
өзара тұлғалар арсындағы және әлеуметтік деп бөліп, өзара тұлғалар арасында
конфликт бірнеше тармақтарға бөлінеді. Яғни өзара тұлғамен топ арасында,
шағын әлеуметті топ арасында, орта әлеуметті топ арасында, ірі әлеуметтік
топ және өзара мемлекет арасында, сонымен қатыр бұлардың әрқайссыда бірнеше
түрге бөлінеді. Өзара тұлғаның канфлектілі адамдар әрекетінде негізгі
ортада мына түрлері бойынша: отбасылық конфликт, басқарумен бағынышты
арасында, оқу жүйе шарттарындағы конффликт, соныменқатар инновациялық
конфликт бойынша көрсетті.
Ф.М.Бородкин және Н.М.Коряк конфликтің пайда болуы бойыншы 4 түрін
көрсетті: объективті мақсатты – бағыттылық, объективті мақсатты емес
бағыттылық (бұл екі түрлі объективті жағдайға байланысты пайда болған
қайшылық), субъективті мақсат - бағыттылық және субъективті мақсатты емес
бағыттылық (бұл конфликттың 2 түрі адамдар, топ, ұйымдар арасында пайда
болады)
О.Н.Гронова конфликті мына факторларға байланысты бөледі : рұқсат
әдісімен (күштеп яғни ерікті және еріксіз), табиғатта пайда болуына (саяси,
әлеуметтік,экономикалық,ұйымдық) қозғалған қажеттіліктен (көзқарас,
қызығушылық және погнитивті конфликт), бағыты бойынша (тік, көлденең),
нақты объект конфликтасынаңн (объектті, объектті емес) түсінушілік
денгейінен (анық, жасырын), қатысушы санынан (ішкі жан дүниенің, тұлға
аралық конфликт өзара топтық).
М.Дойча пікірі бойынша конфликт бір- бірінен үш белгісі бойынша
ажыратылады: жағдайдай нақты объективті конфликт, оны мойындауы және осы
мойындаудың конфликтілі адекваттық денгейінде екендігін. Бұл негізде ол
конфликтілі: негізгі конфликт, келетін конфликт, аралас конфликт,
дұрыс жазылмаған конфликт, лаженттық конфликт, өтірік конфликт деп
бөледі.
Л.Назер конфликті мақсаттылық бағыттағы анық көрсеткіш (қазіргі яғни
ағымды) және өзіндегі мақсаттылық деп бөледі.
С.В.Кудрявцев конфликті когнитивтік (пәндік-логикалық) және өзара
тұлғалық деп көрсетті.
Сонымен қатар отандық авторлар конфликт классификациясын: әлеуметтік,
әлеуметтік – психологиялық, психологиялық түрде көрсетті, ал бөлек
В.С.Агеев, Гришин, Петров анықтады. Бірақ соңғы уақытта классификацияда
әлеуметтік – психологияны аз қолданады.
Тұлға аралық конфликт классификацияның бірін жұмыстық және өндірістік
деп бөлді. Бұл конфликт негізі туралы Бородкина, Коряк, Гришин, Ершов,
Нитов, Косов және басқа да автор жұмыстарын көруге болады.
Бұл көрсетілген классификациядан басқа, әлеуметтік және психологиялық
әдебиетте екі жақ үшін конфликтілі ( сонын ішінде тұлға аралық конфликт)
түрлері бойынша бөледі. Бұл жағдайда конструктивті және диструктивті
конфликт түрінде көрсетіледі. Бұл классификацияны осы және басқа да деңгейі
бойынша, кейбір де білмей – ақ авторлар қолданыс табады. Мысалы, О.Н.Громов
өзінің классификациялық конфликт түрлерін қатысушылар арасында қолданылады
(алғашқы бөлігінде), сонымен қатар конструктивті, деструктивті конфликт
жағдайын Ансупов, Шипилов, Бородкин, Коряк, Гришин, Громов, Дойч, Ниршбаум,
Грусов, Полозова және т.б. қоданды.
Яғни барлығының мойындауы бойынша тұлға аралық конфликт
классификациясы жалпы конфликтіде өмір сүрмейді. Сонымен қатар көптеген
авторлар жалпы жағдайда мойындайды.
Жалпы мейлінше көп таралған классификация конфликтісі әр түрлі шағын
ортадағы қатысушылар саны болып отыр (ішкі жан дүниелері, өзара тұлғалық,
өзара топтық) және Анцупов, Шипилов, Гришин және басқа да авторлар бұны
қолдады.
Тұлға аралық конфликт классификациясындағы жағдайды ортаға бөлуіне
байланысты авторлар жұмысы ұқсас болып келеді. Бірақ әр түрлі санмен
ерекшеленеді (Анцупов, Шипилов, Гришин, Коряк, және т.б.)
Сонымен қатар конликтіні конструктивтік және деструктивтік деп
Анцупов, Шипилов,Борядкин, Гришин, Коряк, Дойч, Труосв және т.б. бөліп
қарастырды.
Тұлға аралық конфликт классификациясындағы жағдайды ортаға
бөлуіне байланысты авторлар жұмысы ұқсас болып келеді бірақ әртүрлі санмен
ерекшеленеді (Анцупов, Шипилов, Бородкин, Коряк, Гришин, Ершов және т.б.).
Сонымен қатар конфликтілі конструктивтік және деструктивтік деп Анцупов,
Шипилов, Бородкин, Коряк, Гришин, Дойч, Трусов және т.б.бөліп қарастырды.
Конфликт түсінігі мен түрлері бойынша конфликт элелентінің құрлымының
әртүрлігінде әдебйетте қайшылық туындамайды. Мысалы Ман және Снофер
конфликт құрлымын ажыратып корсетті: 1) нақты екі жақтылық , бір-бірімен
байланысты ; 2) бағалық пен екі жақтық ойлау сәйкестілігі ; 3)жоспарды жою
және басқа жақтың ойлауын теріске шығарып, соның себебімен пайда табу
әрекеті: 4) бір жақтың екінші жаққа немесе керсінше қарама-қайшылық әрекет
; 5) қажет бағыты бойынша келесі жақтың еріксіз түрде мақсатына әрекет етіп
болдырмау, яғыни әсерін тигізу. Бірақ бұл көріністе отандық ғылымдардың
көзқарасы бойынша қайшылық элементінің динамикасын қадағалау қажет.
Отандық психологиялық зерттеуде қайшылық жағдайы бойынша бұл
жағдайды шешуде Л.А.Петров көзқарасы қолданылады : құрлымын талдауда
Петров келесі негізгі түйінін пайдаланылады: екі жақтық (қатысушы)
конфликт, конфликтің пайда болу шарты, конфликтжағдайының бейнесі,
қатысушылардың конфликтағы әрекеті , конфликті жағдайының шығуы.
Бұл жағдайды Петров көзқарасын дамытуда әртүрлі жастармен
көретіледі. Мысалы, Анцупов, Шипилов конфликт құрлымын келесі түрде
қарастырады: 1-ден, конфликт жағдайы қатысушы, пән, объект конфликтісін
макто және микро орта, элементіндегі конфликтімен байланыстырады; 2-ден
психологиялық конфликт компоненті ( келесі жақ мотивациясы, 2жақтық
стратегиялық және тактикалық әрекеті, конфлитілік ақпараттық моделі,
немесе қайшылықтағы жағдай бейнесі).
Гришиннің құрылымдық компонентіне: екі жақтық (қатысушылық)
конфликт, конфликт шарты, конфликт пәні, конфликтідегі қатысушылардың
әрекеті, конфликт қорытындысы кіреді.
Көрсетіп өткендей әртүрлі авторлардың негізгі конфликтінің
құрлымдық позициясы ұқсас, бірақ жеке сұрақта да бір ойлылық қарастырады.
Қазіргі ғылыми көзқарас бойынша конфликтаға қатысушы екі немесе
басқа да субъекті түсінетін басқа да адамдарды бөлмейді, мысалы пассивтін
қатысушы немесе ойламаған жерден, яғни қатысы жоқ адамдар сол қайшылық
жағдай аймағында тұрған, біреуінің қызығушылығына тікелей немесе жанама
әсер еткен немесе біреуінің позициясы конфликтіге әрекет етуі, оның
қорытындысы, топ қолдану және басқалар ( ойдан, салушы, ұйымдастырушы)
Сонымен қатар конфликтегі пән мен объект жағдайы бір бағытты емес.
Кейбір авторлар бұл түсінікті бөледі, кейбірулері – бөлмейді.
Сондықтан көптеген авторлар, жағдайдағы құрылымдық компонентті
бөлуде келесі негізгі компоненттерді ұсынады: конфликтаға қатысушы,
конфликт шарты (конфликт жағдайы), конфликт заты (себебі) , екі жақ мотиві
(мақсат) , конфликт әрекеті және конфликт қорытындысы. Бұл негізгі
құрылымды біз өзіміздің зерттеуімізде қолданамыз.
Өзіндік заңдылықпен даму барысында конфликт өзінің динамикасының
дамуымен, Л.А.Петровтың көрсеткен дәстүрлі оқу болып отыр. Негізінен
конфликтілік даму этапын кепесі түрде ұсынады.
1.объективті жағдайда конфликтінің пайда болуы (конфликт алдындағы)
;
2.конфликт жағдайды мойындау;
3.конфликтілік әрекет;
4.конфликтіні шешу;
Берілген негізді дамфту барысында, Н.В.Гришин конфликтіге мынадай
динамикалық анализ (талдау) жүргізді:
1. Конфликтінің туындауы:
1. өзіндік қабылдаудағы жағдай бағалануы, конфликт түрінде жағдайдың
бағалануы;
2. стратегияны талдауда әсер ету, Гришин бұл үшін конфликтіден кету,
болу (немесе күрес), диалог;
2. Конфликт әрекеті, мотив пен мақсатты, қатысушылардың стратегиясы мен
тактикасын кірістіреді, конфликт әрекетін келтіру;
3. Конфликтіні шешу, Гришин технологтардың араға түсуін көрсетеді, бұл
жағдайды шешуде мынадан тұрады: араға түсуші мен клинттің қатынасы
конфликт талдауы, конфликтіге қатысушылар мен бөлек жұмыс, нақтылы
жағдайда конфликтіні талдау және келтіру.
Анцупов, Шипилов конфликт динамикасында өз ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz