Пейзаж жанры туралы түсінік және оларды живопись технологиясында бейнелеудің теориялық ерекшеліктері
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І. ПЕЙЗАЖ ЖАНРЫ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ЖИВОПИСЬ ТЕХНОЛОГИЯСЫНДА БЕЙНЕЛЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
1.1. Живопись өнеріндегі табиғат жанрының заңдылықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.2. «Туған өлке» атты дипломдық жұмысты талдаудың композициялық шешімдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
ІІ. ТУҒАН ӨЛКЕ АТТЫ ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫ, МЕКТЕПТЕ БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІ САБАҒЫМЕН БАЙЛАСТЫРУ
2.1. Мектепте бейнелеу сабақтарында пейзажды оқытудың жолдары мен формалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..41
2.2.Табиғатты майлы бояу живописін жазу техникасының пайда болуы мен дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..48
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 60
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..63
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І. ПЕЙЗАЖ ЖАНРЫ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ЖИВОПИСЬ ТЕХНОЛОГИЯСЫНДА БЕЙНЕЛЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
1.1. Живопись өнеріндегі табиғат жанрының заңдылықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.2. «Туған өлке» атты дипломдық жұмысты талдаудың композициялық шешімдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
ІІ. ТУҒАН ӨЛКЕ АТТЫ ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫ, МЕКТЕПТЕ БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІ САБАҒЫМЕН БАЙЛАСТЫРУ
2.1. Мектепте бейнелеу сабақтарында пейзажды оқытудың жолдары мен формалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..41
2.2.Табиғатты майлы бояу живописін жазу техникасының пайда болуы мен дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..48
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 60
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..63
Кіріспе
Қазақстанда білікті маман, парасатты жеке тұлға даярлаудың, нәтижелі болуы студенттің қабілетігіне, оның ішіндегі шығармашылық қабілетін дамыту дәрежесіне тәуелді келеді. Бүгінгі жақандану, ғаламдану кезеңінде шығармашылық әрекет студенттің жеке тұлғалық білімі мен білігін дамытумен қатар шығармашылық қабілетін пәнаралық байланыс негізінде қалыптастыруға назар аудару бүгінгі таңдағы ең өзекті мәселелердің бірі. Қазіргі таңда үздіксіз білім беру жүйесінде білім беруді дамыту, дүниежүзілік білім беру кеңістігіне кіру мақсатында елімізде білім берудің жаңа жүйесі құрылып жатыр. Осыған орай Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында «...Бізге экономикалық қоғамдық жаңару қажеттіліктеріне сай келетін осы заманғы білім беру жүйесі қажет» делінген. Сол білім беруді дамыту студенттерге мәдени-тарихи құндылықтарды, нормалар мен дәстүрлерді, білім берудің арнайы таңдап алынған мазмұны мен нысандарын беру болып табылады.
Сондықтан да өмірге жан-жақты дайындалған, еңбек сүйгіш, ынталы, шығармашылықпен ойлайтын, интеллектуалдық және адамгершілік тұрғысынан бай, жоғары білімді студентті оқытып – тәрбиелеу қажеттігін дамыту мәселесі тұр.
Зерттеу тақырыбының көкейкестілігі:
Бүгінгі күнде пейзаж, яғни табиғат көріністерін тек қазақ әдебиеті сабақтарында көркем-эстетикалық түрде суреттеп қана қоймай, осы дипломдық жұмыстың зерттеу тақырыбында біз сөз етіп отырғандай бейнелеу өнері сабақтарында да бейнелі суреттеу басты мақсаттардың бірі болып саналады. Бұл мақсатты нәтижелі жүзеге асыруда мектеп оқушыларының табиғат көріністері, оның ішінде пейзаж туралы түсініктерін қалыптастыру және болашақ ұрпақты тәрбиелеуде көркем-эстетикалық педагогикалық мәселелерін шешу бүгінгі күнде маңызы артады.
Республика бойынша жалпы білім беретін орта мектептерде бейнелеу сабақтардың оқу жоспарлары мен бағдарламаларында пейзаж тақырыптарын
Қазақстанда білікті маман, парасатты жеке тұлға даярлаудың, нәтижелі болуы студенттің қабілетігіне, оның ішіндегі шығармашылық қабілетін дамыту дәрежесіне тәуелді келеді. Бүгінгі жақандану, ғаламдану кезеңінде шығармашылық әрекет студенттің жеке тұлғалық білімі мен білігін дамытумен қатар шығармашылық қабілетін пәнаралық байланыс негізінде қалыптастыруға назар аудару бүгінгі таңдағы ең өзекті мәселелердің бірі. Қазіргі таңда үздіксіз білім беру жүйесінде білім беруді дамыту, дүниежүзілік білім беру кеңістігіне кіру мақсатында елімізде білім берудің жаңа жүйесі құрылып жатыр. Осыған орай Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында «...Бізге экономикалық қоғамдық жаңару қажеттіліктеріне сай келетін осы заманғы білім беру жүйесі қажет» делінген. Сол білім беруді дамыту студенттерге мәдени-тарихи құндылықтарды, нормалар мен дәстүрлерді, білім берудің арнайы таңдап алынған мазмұны мен нысандарын беру болып табылады.
Сондықтан да өмірге жан-жақты дайындалған, еңбек сүйгіш, ынталы, шығармашылықпен ойлайтын, интеллектуалдық және адамгершілік тұрғысынан бай, жоғары білімді студентті оқытып – тәрбиелеу қажеттігін дамыту мәселесі тұр.
Зерттеу тақырыбының көкейкестілігі:
Бүгінгі күнде пейзаж, яғни табиғат көріністерін тек қазақ әдебиеті сабақтарында көркем-эстетикалық түрде суреттеп қана қоймай, осы дипломдық жұмыстың зерттеу тақырыбында біз сөз етіп отырғандай бейнелеу өнері сабақтарында да бейнелі суреттеу басты мақсаттардың бірі болып саналады. Бұл мақсатты нәтижелі жүзеге асыруда мектеп оқушыларының табиғат көріністері, оның ішінде пейзаж туралы түсініктерін қалыптастыру және болашақ ұрпақты тәрбиелеуде көркем-эстетикалық педагогикалық мәселелерін шешу бүгінгі күнде маңызы артады.
Республика бойынша жалпы білім беретін орта мектептерде бейнелеу сабақтардың оқу жоспарлары мен бағдарламаларында пейзаж тақырыптарын
Қолданылған әдебиеттер:
1. X. Арғынбаев. Қазақ отбасы. - Алматы: Қайнар баспасы. 1996-2886. А75.
2. А.С.Щипанов. Әуесқой жас суретшілер мен мүсіншілерге. Алм: Мектеп. - 1989
3. Алексива. Что такое искусство: Советскии художник; Москва: 1979
4. Альбом «Изобразительное искусство Казахской ССР». М.: Советский художник, 1974.
5. Арғынбаев X. Қазақ отбасы. (Қазақ отбасының кешегісі мен бүгінгі жайында ғылымизерттеу:) Алматы; Қайнар, 1996 - 2886.
6. Арғынбаев X. Қазақтың отбасылық дэстүрлері. Алматы; Қайнар. бас панас. 2005-162 6.
7. Беда Г.В. «Живопись и ее изобразительные средства. М.: Изобразительное искусство. 1975.
8. В.Д. Синюков, - М. Педогогика, 1983- 416с, ил.
9. Жүнісов Ахмет. Фэниден бақиға дейін (қазақтың байырғы түрмыс салты) Алматы: Қайнар 1994-1286 Ж91.
10. И.Жүмаүлов, Түйе өсіру «Қайнар» баспасы. Алматы - 1965.
11. Искусство. 85.А45 Издотельство «просвицение» Москва; 1969г
12. История искусство зарубежных стран. Издане 4 - ое. Москва издательство «изобразительное искусство»1981 г.
13. Кенжеахметүлы С. . Қазақ халықның салт - дэстүрлері. Алматы: «Алматыкітап» ЖШС, 2005 - 2846 суретті
14. Кенжеахметүлы С. Қазақ салт дэстүрі мен эдет - ғүрып. Алматы: Ана –тілі 994-89 6.К30.
15. Күйеу келтір қыз үзат тойыңды қыл. Әдеби этнографиялық таным (қүраст: Б. Әлімқүлов, Е. Әбдірманов). Алматы, Санат 1994-240 б. К90.
16. Күйеу келтір қыз үзат... Ш.Керімов. фил.ғ.д. Алматы: Анатілі. 1992-1126.
17. Қазақ совет энциклопедиясы № 11 Т
18. Қазақ халқының дәстүрлері мен әдет - ғүрыптары. 1 том бір түтастығы жэне ерекшелігі Қүраст. С. Әжіғали - Алматы; «Арыс баспсы» 2005 - 328 б.
19. Қазақ халқының салт - дэстүрлері. Алматы «Рауан» 1994. С. Қалиев, М. Оразев, М. Смайлова.
20. Қазақ халқының түрмысы мен мэдениеті. С. Кенжеахметүлы. Алматы Алматы кітап Ж Ш С. 2002 - 384 б. С.
21. Қазақтар. Көпшілікке арналған тоғыз томдық анықтамалық -Алматы; Қазақстан даму институты V том. Ата саят. 1998-208 б.
22. Қазақы неке (салт-дэстүр жөніндегі жазбалар) Б.Қожабекова -Алматы. Жалын. 1984-646.
23. Мизанбаев Р. Живопись; Оқулық - Алматы; Ргіпі - 8. 2005 - 162 6.
24. Молева Н.М Дмитри Григорьевич Левицкий - М; Искусство 1980 -23 Зс ил - (жизн в искусстве).
25. Молодые советские художники: Живопись. Графика. Скульптура (Сост. В.П.Сысов. -М: : Изобраз. Искусство, 1982 г.
26. Оразолинов Сүлтан. Шэріп үлы Абай елі: Альбом - Шежіре. Қазақ, орыс, ағылшын: Өнер, 1994 - 276 6+16 жапсырма бет. '
27. Сабденов Қ. Төрт түлік Алматы; - Қайнар, 2002 - 184 6.
28. Советское изобразительное искусство: Живопись. Графика. Скульптура. Монументальное искусство. Соств. В.В. Ванслов, М. Т. Кузьмина. - М: Изобраз. Искусство, 1982 г.
29. Тал бесіктен жер бесікке дейін. Қүраст. - К.Іслэмжанүлы.-Алматы: Анатілі 1995-272 6.
30. У. Жанибеков. ЭХС.Издательство «Өнер» 1990
31. Халель Аргынбаев. Қазақ отбасы дэстүрлері - Алматы: .Қайнар баспасы. 2005-216 6. Қ17.
32. Шаңырақ. энциклопедия. Қазақ совет. энциклопедия Алматы; Бас ред Р.Н Нүрағалиев. Алматы 1990. . Қазақ совет энциклопедия бас редакциясы. 1990. 58 6.
33. Энциклопедический словар юного художник Сост. Н.И.Платонова,
1. X. Арғынбаев. Қазақ отбасы. - Алматы: Қайнар баспасы. 1996-2886. А75.
2. А.С.Щипанов. Әуесқой жас суретшілер мен мүсіншілерге. Алм: Мектеп. - 1989
3. Алексива. Что такое искусство: Советскии художник; Москва: 1979
4. Альбом «Изобразительное искусство Казахской ССР». М.: Советский художник, 1974.
5. Арғынбаев X. Қазақ отбасы. (Қазақ отбасының кешегісі мен бүгінгі жайында ғылымизерттеу:) Алматы; Қайнар, 1996 - 2886.
6. Арғынбаев X. Қазақтың отбасылық дэстүрлері. Алматы; Қайнар. бас панас. 2005-162 6.
7. Беда Г.В. «Живопись и ее изобразительные средства. М.: Изобразительное искусство. 1975.
8. В.Д. Синюков, - М. Педогогика, 1983- 416с, ил.
9. Жүнісов Ахмет. Фэниден бақиға дейін (қазақтың байырғы түрмыс салты) Алматы: Қайнар 1994-1286 Ж91.
10. И.Жүмаүлов, Түйе өсіру «Қайнар» баспасы. Алматы - 1965.
11. Искусство. 85.А45 Издотельство «просвицение» Москва; 1969г
12. История искусство зарубежных стран. Издане 4 - ое. Москва издательство «изобразительное искусство»1981 г.
13. Кенжеахметүлы С. . Қазақ халықның салт - дэстүрлері. Алматы: «Алматыкітап» ЖШС, 2005 - 2846 суретті
14. Кенжеахметүлы С. Қазақ салт дэстүрі мен эдет - ғүрып. Алматы: Ана –тілі 994-89 6.К30.
15. Күйеу келтір қыз үзат тойыңды қыл. Әдеби этнографиялық таным (қүраст: Б. Әлімқүлов, Е. Әбдірманов). Алматы, Санат 1994-240 б. К90.
16. Күйеу келтір қыз үзат... Ш.Керімов. фил.ғ.д. Алматы: Анатілі. 1992-1126.
17. Қазақ совет энциклопедиясы № 11 Т
18. Қазақ халқының дәстүрлері мен әдет - ғүрыптары. 1 том бір түтастығы жэне ерекшелігі Қүраст. С. Әжіғали - Алматы; «Арыс баспсы» 2005 - 328 б.
19. Қазақ халқының салт - дэстүрлері. Алматы «Рауан» 1994. С. Қалиев, М. Оразев, М. Смайлова.
20. Қазақ халқының түрмысы мен мэдениеті. С. Кенжеахметүлы. Алматы Алматы кітап Ж Ш С. 2002 - 384 б. С.
21. Қазақтар. Көпшілікке арналған тоғыз томдық анықтамалық -Алматы; Қазақстан даму институты V том. Ата саят. 1998-208 б.
22. Қазақы неке (салт-дэстүр жөніндегі жазбалар) Б.Қожабекова -Алматы. Жалын. 1984-646.
23. Мизанбаев Р. Живопись; Оқулық - Алматы; Ргіпі - 8. 2005 - 162 6.
24. Молева Н.М Дмитри Григорьевич Левицкий - М; Искусство 1980 -23 Зс ил - (жизн в искусстве).
25. Молодые советские художники: Живопись. Графика. Скульптура (Сост. В.П.Сысов. -М: : Изобраз. Искусство, 1982 г.
26. Оразолинов Сүлтан. Шэріп үлы Абай елі: Альбом - Шежіре. Қазақ, орыс, ағылшын: Өнер, 1994 - 276 6+16 жапсырма бет. '
27. Сабденов Қ. Төрт түлік Алматы; - Қайнар, 2002 - 184 6.
28. Советское изобразительное искусство: Живопись. Графика. Скульптура. Монументальное искусство. Соств. В.В. Ванслов, М. Т. Кузьмина. - М: Изобраз. Искусство, 1982 г.
29. Тал бесіктен жер бесікке дейін. Қүраст. - К.Іслэмжанүлы.-Алматы: Анатілі 1995-272 6.
30. У. Жанибеков. ЭХС.Издательство «Өнер» 1990
31. Халель Аргынбаев. Қазақ отбасы дэстүрлері - Алматы: .Қайнар баспасы. 2005-216 6. Қ17.
32. Шаңырақ. энциклопедия. Қазақ совет. энциклопедия Алматы; Бас ред Р.Н Нүрағалиев. Алматы 1990. . Қазақ совет энциклопедия бас редакциясы. 1990. 58 6.
33. Энциклопедический словар юного художник Сост. Н.И.Платонова,
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І. ПЕЙЗАЖ ЖАНРЫ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ЖИВОПИСЬ ТЕХНОЛОГИЯСЫНДА
БЕЙНЕЛЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
1.1. Живопись өнеріндегі табиғат жанрының
заңдылықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.2. Туған өлке атты дипломдық жұмысты талдаудың композициялық
шешімдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
ІІ. ТУҒАН ӨЛКЕ АТТЫ ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫ, МЕКТЕПТЕ БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІ САБАҒЫМЕН
БАЙЛАСТЫРУ
2.1. Мектепте бейнелеу сабақтарында пейзажды оқытудың жолдары мен
формалары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
2.2.Табиғатты майлы бояу живописін жазу техникасының пайда болуы мен
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .60
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .63
Кіріспе
Қазақстанда білікті маман, парасатты жеке тұлға даярлаудың, нәтижелі
болуы студенттің қабілетігіне, оның ішіндегі шығармашылық қабілетін дамыту
дәрежесіне тәуелді келеді. Бүгінгі жақандану, ғаламдану кезеңінде
шығармашылық әрекет студенттің жеке тұлғалық білімі мен білігін дамытумен
қатар шығармашылық қабілетін пәнаралық байланыс негізінде қалыптастыруға
назар аудару бүгінгі таңдағы ең өзекті мәселелердің бірі. Қазіргі таңда
үздіксіз білім беру жүйесінде білім беруді дамыту, дүниежүзілік білім беру
кеңістігіне кіру мақсатында елімізде білім берудің жаңа жүйесі құрылып
жатыр. Осыған орай Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың
Қазақстан халқына Жолдауында ...Бізге экономикалық қоғамдық жаңару
қажеттіліктеріне сай келетін осы заманғы білім беру жүйесі қажет делінген.
Сол білім беруді дамыту студенттерге мәдени-тарихи құндылықтарды, нормалар
мен дәстүрлерді, білім берудің арнайы таңдап алынған мазмұны мен нысандарын
беру болып табылады.
Сондықтан да өмірге жан-жақты дайындалған, еңбек сүйгіш, ынталы,
шығармашылықпен ойлайтын, интеллектуалдық және адамгершілік тұрғысынан бай,
жоғары білімді студентті оқытып – тәрбиелеу қажеттігін дамыту мәселесі тұр.
Зерттеу тақырыбының көкейкестілігі:
Бүгінгі күнде пейзаж, яғни табиғат көріністерін тек қазақ әдебиеті
сабақтарында көркем-эстетикалық түрде суреттеп қана қоймай, осы дипломдық
жұмыстың зерттеу тақырыбында біз сөз етіп отырғандай бейнелеу өнері
сабақтарында да бейнелі суреттеу басты мақсаттардың бірі болып саналады.
Бұл мақсатты нәтижелі жүзеге асыруда мектеп оқушыларының табиғат
көріністері, оның ішінде пейзаж туралы түсініктерін қалыптастыру және
болашақ ұрпақты тәрбиелеуде көркем-эстетикалық педагогикалық мәселелерін
шешу бүгінгі күнде маңызы артады.
Республика бойынша жалпы білім беретін орта мектептерде бейнелеу
сабақтардың оқу жоспарлары мен бағдарламаларында пейзаж тақырыптарын
тереңірек суреттеу, нақтырақ айтқанда, болашақ ұрпаққа қазақи бояу
түстерімен туған жер, атамекенді, ондағы сылдырап аққан бұлақ, тау мен
тастар бейнесі туралы теориялық және практикалық мағлұматтарды пайдалануға
жүйелі бағыт берілмеуі және проблеманың теория жүзінде жеткілікті
зерттелмеуі, зерттеу тақырыбының көкейкестілігін дәлелдейді.
Түптеп келгенде бұл мәселенің маңыздылығы мынада:
1. Оқушылардың пейзаж туралы түсінігін қалыптастыру.
2. Пейзаж көріністерінің қыр-сырын, ерекшеліктерін ажыратуға
көмектеседі.
3. Табиғаттың құпия сырларын бояу түстерімен композициялық шешімде
таба білу арқылы көркем-эстетикалық тәрбие беру.
Зерттеу мақсаты
Табиғи пейзаждардың композиция мен колориті, сюжеттік құрылымы мен
эмоциялық ерекшеліктерін оқушыларға бейнелеу өнері сабақтарында түсіндіре
отырып, олардың бейнелеу өнері сабақтарында бейнелеу ерекшеліктерін бүгінгі
оқу процесінде қолдану арқылы ертеңгі ұрпақ санасына сіңіру.ррррзұгұ
Т Зерттеу объектісі:
Пейзаж туралы мағлұматтарды болашақ ұрпақ тәрбиелеуде негізгі құралға
айналдыру. Өнердің әр түрінде образдың құрылуы өзгеше, бір жағынан рухани
мазмұнынының көрінуімен ерекшеленсе, екінші жағынан – мазмұны көрініс
тапқан, материалға байланысты. Дегенмен, барлық жағдайда образды
қабылдаудың әдісі тек бақылау ғана емес, сондай ақ күй кешу де маңызды.
Картинаны қараған кезде жай бақылап қана қоймастан онымен бірге күй кешіп,
түрлі сезімге енеді. Сондықтан да кенептің бетіне жазылған бейне,
объектінің жай ғана өлі көшірмесі емес, ол объектінің мәні, сондықтан да ол
сезім арқылы қабылданып, оның құпия сыры мен жаны қабылданады. Атамекен
картинасы арқылы болашақ ұрпаққа қаншама жан жақты тәрбиелік маңызы зор
мүмкіндік бар.
Зерттеу пәні:
Пейзаждың тәлімдік және тәрбиелік мәнін жалпы білім беретін орта мектеп
процесінде қолдану. Б.М.Неменскийдің пайымдауынша, өтен ата-баба
тәжірибесін келесі ұрпаққа игерту тәжірибесі ғылым мен өнерде әр түрлі
жолмен іске асырылады. Нәтижесінде ғылыми пәндердің арасында адамның ғылыми-
теориялық ойлауы қалыптасады, ал өнер пәндері оның эмоционалды-бейнелі
ойлауын дамытуға себептеседі. Сондықтан, көремдік білімнің негізгі
өзгешелігі сезім мен интелектке сүйенудегі осы бастаманың өзара бір-бірімен
тығыз әркеттестігі болып табылады. Көркемдік бейне ерекшелігінің бірі
эмоционалды және ұтымдылықтың тұтастығы өнердің өзіндік қасиетіне жатады.
Зерттеу міндеттері:
• Өнердің даму кезеңдеріндегі пейзаж ерекшеліктерін көркемдік
тұрғыдан талдау жасап, оның қазақстан бейнелеу өнеріндегі алатын
орнын айқындау.
• Табиғат көріністерін бейнелеуде рухани бастауларды меңгеру және
әлеуметтік, тарихи және табиғи алғышарттары мен ерекшеліктерін
айқындау.
• композиция ерекшеліктерін көркемдік тұрғыдан талдау жасап алатын
орнын зерттеу.
• бояу түрлерінің ұлттық сипатын анықтау.
• халқымыздың ұлттық дүниетанымынң табиғи сипатын және тәрбиелік
мәнін ашу.
Зерттеу болжамы:
Егер пейзаж ұғымының ғылыми – педагогикалық негіздері жан-жақты
зерттеліп, соның негізінде жасалған оқу-әдістемелік сабақ жоспарлары
оқушылардың пейзаж көріністеріне деген қызығушылығы арттырып, дүниетануға
көзқарас кеңейетүскен болар еді.
Жетекші идея:
Пейзаждық шығармада туған өлекені бейнелеуде оның колориттік шешімі мен
композициялық шешімі бояу түстеріне сюжеттік идея мен мәңге
сәйкестендірілетіндіктен, оны ғылыми әдістемелік тұрғыдан қарастырып,
бүгінгі ұрпақ тәрбиесіне арқау ету.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері:
Қазақ өнеріндегі пейзаж туралы диалектикалық, педагогикалық зерттеулер
алынды.
Зерттеу көздері:
- Пейзаж туралы суретшілер мен мәдениеттанушылар, өнертанушылар
еңбектеріне сілтеме жасап, тарихи-этнографиялық, педагогикалық
зерттеулерге талдау жүргізу.
- Қазақстан Республикасы Білім Министрлігі бекіткен ұлт мектептерінде
бейнелеу өнері пәні бойынша бағдарламаларды саралау.
Зерттеу тәсілдері:
1. пейзаж туралы мәліметтерді көркем әдебиеттерден іздей
2. пейзаж туралы батыс Европа мен ресей, қазақ бейнелеу өнеріндегі және
этномәдениеттегі көріністерін салыстыра қарастыру. Олардың арасындағы
ұқсастықтар мен айырмашылықтарды ескеру.
3. Пейзаж бейнелеуде бояу түстерініңэмоциальды мазмұндық мәні, семантикалық
ерекшеліктерін талдау.
Зерттеудің практикалық мәнділігі:
Оқушыларға осы алғашқы қағаз бетіне орналастырудан бастап әрбір
этапын қызғылықты ғып түсіндіре отырып табиғаттағы әсем түстердің
құбылысын көрсетіп, бейненің ақырғы қорытындысын яғни оқушылардың
еңбегінің жемісін көрсете білу, сонымен қатар осы бейнеленіп отырған
объектінің тарихымен таныстыру сол затты зерттеп оқушының ойлау
қабілетін арттырып, шығармашылығын байытып, бейнелеу өнеріне
қызығушылығын арттыру.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
1. Пейзажды әлеуметтік, тарихи, мәдени, көркем мәдени-эстетикалық,
дүниетанымдық тұрғысынан талдау жасалды.
2. Халық мұрасында дәстүр проблемаларының рухани бастауларына терең
талдау жасалды.
3. Пейзаж бейнелеудегі нақыштылық, стильдік, ырғақтылық ерекшеліктері,
түр мен түс және мазмұн тереңдігіне байланысты ажыратылып, олардың
арасындағы рухани ішкі байланысқа алғаш ретталдау жасалды.
Жұмыстың тәжірибелік мәні:
Картинаны түсіну үшін оның көркем образын қабылдай алу керек. Көркем
шығарманың негізі категориясы – көркем образ. Картинада көркем образ қалай
пайда болады? Көркем образ дегеніміз не? Жалпы осы сияқты сұрақтар
суретшіні емес көрерменді көбірек мазалайды. Сурет өнері дегенде, бір
нәрсенің көшірмесін жазу, сызу сомдау деп ойлау мүмкін. Дегенмен, кез-
келген бейне объектілі бола бермейді, оны қазіргі зман өнерінен анық
байқауға болады. Көркем образ - объектіні эстетикалық жолмен құрастыру,
ал оны қабылдау ндивидуальды ішкі және сыртқы психологиялық материалмен
байланысты.
Апробация:
Бұл диломдық жұмыс тәжірибесі Батыс Қазақстан облысы, Теректі ауданы,
Қоғалытүбек ауылы, Қоғалытүбек негізгі білім беретін мектебінің 4-
сыныбында жүргізілді.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, төрт бөлімнен, қорытынды,
қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Теориялық бөлімінде, қолданбалы
өнердің Қазақстандағы орны, шығу тарихы, соның ішінде пейзаж өнерінің
жазылу салу технологиясы туралы жазылған. Әдістемелік бөлімінде, Туған
өлке атты дипломдық жұмыстың мазмұнымен жазылу технологиясы, мектепте
қолданылуы туралы мазмұндалған.
Жалпы білім беретін орта мектептерде бейнелеу сабақтарының оқу жоспарлары
мен бағдарламаларында кескіндеме технологиясы және табиғат көріністеріндегі
эстетикалық ерекшеліктер туралы тақырыптарды енгізіп, олар туралы тереңірек
суреттеп, баяндау, келешек жас ұрпақ санасында бисер туралы жақсы ой
қалдыру, оның қарапайым тоқылу әдістерімен таныстырып өту. Пейзаж өнеріне
деген сүйіспеншілікті ояту. Егерде келешек, өсіп келе жатқан жас ұрпақ
табиғат сұлулығындағы әдемілікті көре білсе, сүйсіне білсе, онда болашақта
ол жамандықты айыра алатын болады.
І- ТАРАУ. ПЕЙЗАЖ ЖАНРЫ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ЖИВОПИСЬ
ТЕХНОЛОГИЯСЫНДА БЕЙНЕЛЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
1.1. Живопись өнеріндегі табиғат жанрының заңдылықтары.
Живопись – бұл бояулармен жасалған және багет рамаға салынған, біз
музейлерде қызықтайтын картиналар ғана емес. Живопись ұғымы кең әрі
мейлінше сан алуан техниканы қамтиды, мысалы, түрлі сулы бояулармен –
темперамен, гуашпен, акварельмен салынған живопись болады. Тіпті аздап
боялған суретке (пастель) ауысатын живопись бар, жартылай гравюра –
живопись (монотыпия) бар. Мұның бәрі станоктік яғни станокта (мольберте)
жасалатын живопись. Монументтік живопись те болады. Оның үлгілерін біз
ғимараттардың қабырғаларынан көреміз. Мұндай живопись арнайы техникада - әк
сүтіне араластырылған бояулар мен жаңа сылақ бетінде жиі жасалады
(фреска). Мүлдем бояусыз – ақ істелетін өзінше ерекшелігі бар монументтік
живопись те болады. Бейне түрлі материалдардың алуан түсті кесектерінен
жасалады (мозайка). Сондай – ақ жарықтанатын живопись – шыныдан жасалған
картинадан өтіп түрлі түсті жарық түстерін живопись те болады (витраж).
Живопись шығармаларын орындаудың алуа түрлі техникаларын құрастыруға
көшпестен бұрын түстанудың кейбір мәселелерімен танысалық.
Түстану жөнінде бірер сөз. Түстану – туралы ғылым – бояулармен істес
болатын суретші таныс болуға тиісті көптеген мәселелерді зерттейді.
Бейнелеу өнерінде үш түс: сары, қызыл және көк негізгі түстер деп
есептеледі. Егер бояулар туралы айтатын болсақ, бұл краплақ сары кадмий
және берлиндік көкшіл бояу.
Осы түстердің кезкелген екеуін араластыру үшіншіге қосымша түс береді
сары жіне көк жасыл түс (қызылға қосымша), көк пен қызыл – күлгін (сарыға
қосымша) түс береді.
Егер ахроматикалық (сұр) дақты хроматикалық (мысалғы, жасыл) фонмен
қоршаса, онда сұрдың бетінде өте айқын байқалатын хроматикалық реңк, дәл
осы жағдайда қызыл реңк пайда болатыны аңғарылады. Шын мәнінде, жасыл
шабындықты бойлай жүгірген соқпақ жол әрдайым ақшыл көк – қызғылт сияқты
болып көрінеді. Түстердің мұндай жұбы (фонның түсі және сұрғылт фонда пайда
болатын хроматикалық кеңктің түсі), контрасты түстер деп аталды. Түстік
шеңберде олар қосымша түстермен аздап сәйкес келмей, бір - біріне қарсы
дерлік орналасады. Олардың қосымша түстерден міндеті – картинаның маңын
және алыс нүктелердегі түстердің айырмашылығын аңғарымпаздығын ұстай
білуінде.
Осы заңдылықтарды қолдано отырып тақырыптың колориттік шешімдерін
таптым.
Живопись өнерінің шеберлігіне жету ол бір күндік немесе бір жылдық
шаруа емес. Ол үлкен білімді күнделікті жаттығуды қол мен көзді барынша
үйретуді қажет етеді. Шеберлік осылардың негізінде шыңдалады.
Живописьте картина жасау – қиын, уақыты жағынан ұзақ жұмыс. Ол шығарманың
бейне бір іргетасы, негізі болып табылатын түпкі ойдан басталады. Оның
пайда болуы көздері күрделі, сан алуан, бір – біріне ұқсамайды. Бұл да
суретшінің өмірлік тәжірибесі ішкі жан дүниесі, оның идеялық позициялары,
көркемдік бейңмділігі, көру әсерлері жымдасып жатады. Түпкі ой пісіп
жетіліп айқындалып, болашақ шығарма жайында қандай да бір өз алдына
елестету пайда болған кездн оны бейнелеу жолдарын іздестіру басталады.
Сонан барып суретші түрліше болашақ бейненің эскиз жолдарын қарайлайды.
Яғни бар жұмыс осы эскизден бастау алады эскиз деп отырғанымыз түрліше
нұсқаулар мен орындалған суретшінің үлкен картинаға кірісер алдындағы
дайындық жұмыстары. Мұнымен қатар түстің колориттік талдамалар жүрңп
отырады. Енді эскизде табылған жобаны оны үлкейте отыра болашақ картинаның
көлемі жасайды.
Живопись техникасында аса мән беретін түстік шешім компазиция.
Компазиция грек тілінде құрастыру, қиылыстыру не ойлап табу,
бейнелердің көріністердің дұрыс ұтымды шешу деген мағына береді.
Компазиция негізінен үш заңдылыққа сүйенеді өміршілдік, әсершілдік және
тұтастық. Бұлардың үшеуі де кез – келген тақырыатық картина болсын немесе
пейзаж, портрет, сонымен қатар оқу натюрморттарында болуы заңдылық ереже
болып табылыды. Живопись мәселесіндегі компазицияға келетін болсақ жалпы
компазицияға төмендегі мәселелер жатады. Мысалы натюрморт жанрында:
• Обьектілерді құрастыру компазициясы;
• Денелердің бір – бірімен үйлесім компазициясы;
• Денелердің холст бетінде ұтымды орналастыру компазициясы;
• Түс материалдардың компазициясы;
• Қатпарлардың үйлесімдік компазициясы;
• Пейзаж жанрна жататын компазициясы;
• Обьектіні тану компазициясы;
• Холст бетіне орналастыру компазициясы;
• Табиғаттағы кеңістік компазициясы;
• Түс – рең ауқымдық компазициясы;
Көп фигуралы живопись компазициясына жататындар:
• Тақырыптың ашатын компазиция;
• Фигуралар байланысын нақтылыайтын компазиция (орналастыру);
• Оқиғаға байланысты түстер компазициясы;
• Идеялық компазиция;
Компазицияда түстер қатынасы бір бірімен үлкен ритм жасап үндеседі.
Компазицияда барлық картинаның диагональ бойынша бөле алдыңғы үш обьектінің
түстері күрделі обьектілердің әр қайсысының өзіне тән түр – түсі бар.
Живописьтік қатынас бойынша бояулардың өте нәзік шешімі осы үш обьектіге
берілген. Живописьтік қатынас бойынша картинада түстер төрт компазициялық
шешіммен көрсетілген олар алдыңғы үш обьект, сонан соң картинаның
(компазицияның) жалпы кейінгі көріністері (артқы төменгі т.б.)
Жалпы компазицияның түстік колориті жартылай түрде көрінеді.
Кескіндеме – қандай да бір үстінгі қабатқа бояу көмегімен
дайындалатын туынды, бейнелеу өнерінің кең тараған түрі. Қылқалам
шеберлерімен туындайтын көркем шығармаларда сурет, түс, көлеңкелі жарықтар,
жағыс мәнерлігі, фактура және композициялар қолданылады. Бұл жазықтықта
әлем байлығын, пәндер көлемділігін, олардың сапалы материалдық ерекшелігін,
кеңістік тереңдігін және жарықты ортаны түрлі түсте бейнелеуге мүмкіндік
береді.
Барлық өнер түрі секілді кескіндеме де қоғамдық сананың формасы болып
табылады, эстетикалық идеясын, туындатып, жандандырып, өмірге баға беріп,
өзінің білімді түсінуін жүзеге асырады.
Кескіндеме әлемі бай, әрі күрделі, оның қазынасы адамзат көмегімен
көптеген мыңжылдықтар бойына жиналды. Кескіндеменің ескі туындылары
ғалымдармен алғашқы адамдар мекендеген үңгір қабырғаларында табылды.
Алғашқы суретшілер аңшылық пен жануарды ұстау көріністерін керемет
дәлдікпен бейнелей білген. Осылай монументалды кескіндемеге тән қасиетке ие
қабырғада бояумен суреттеу өнері дүниеге келді.
Монументалды кескіндеме. Бұл кескіндеменің екі түрі ажыратылады –
бірі фреска (итальян тілінен - балғын) және мозаика (итальян тілінен –
музаға арналған).
Фреска – балғын, шикі сылау үстінде таза немесе әктелген сумен
араластырылған бояумен кескіндеу техникасы.
Мозаика – топырақ – әк немесе цемент қабатына бекітілген тас
бөлшегінде, керамикалық тақтайшаларда орындалған бейне.
Фреска және мозаика – өзінің бояуының тұрақтылығы мен ұзақ өмір
сүруінің арқасында архитектуралық көлемдер мен тазалықтарды (қабырға жазуы,
плафон, панно) безендіру үшін қолданылатын монументалды өнердің негізгі
түрлері орыс монументалистері ішінде А.А.Дейнека, Б.П.Корин, А.В.Васнецов,
Б.А.Тальберг, Д.М.Мерперт, Б.П.Милюков т.б. есімдері белгілі.
Станокті кескіндеме. Өзіндік сипат пен мәнге ие. Шынайы өмір кеңдігі
мен ауқымдылығы станокті кескіндеме түрлері мен жанрларының әртүрлігіне
тәуелді, натюрморт, тұрмыстық, тарихи, күресті жанр, пейзаж, портрет.
Монументальдіге қарағанда станокті кескіндеме қабырға жазықтығына
байланысты емес, сондықтан еркін көрмеге қойылады. Станокті кескіндеменің
туындысының идеялық – көркемдік мәні орналасқан орнына байланысты
өзгермейді.
Кескіндеменің аталған түрлерін басқа декорациялық – тетрлық және
кинодеклорациялар мен костюмдер сызбасын, және де миниатюра т.б. бар.
ХҮ ғасырдағы ескі орыс кескіндемесінің жоғарғы шеберлігінің
ескерткіші болып Андрей Рублевтің қолынан шыққан, Мемлекеттік Третьековтың
галереясы Бүкіл ресейлік музей бірлестігінде сақталып тұрған Үштік
иконасы табылыды. Бұнда өз кезі үшін жетілген, жоғары формада әлем мен
өмірдің рухпен үйлесімділігі суреттелген. Икона терең поэтикалық және
философиялық мазмұнға толы. Үш періште бейнесі барлық сызықтарды өзіне
қаратып, шеңберге кірілген, олардың үйлесімділігі музыкалық реңк береді.
Ашық, таза бояулар, әсіресе күлгін және мөлдір – жасыл реңктер нәзік
үйлесілген жиынтықпен сәйкестеледі. Бұл түстер жалпы компазицияда жетекші
фигураны ерекшелейтін ортадағы періштенің күңгірт – қанық қызыл киіміне
қарама – қарсы.
Орыс икона өнерінің әлемдегі, Феофан Грек, Андрей Рублев, Дионский,
Прохор, Даниил Черный есімдері әлемге ХХ ғасырда ескі жазулардан егде
иконаларды тазартып үйренген кезде ғана жария етіле бастады.
Өкінішке орай, өнерді жеңіл түсіну белең алуда, яғни туындыларда
сюжеттің міндетті түсініктілігі ізделініп, қылқалам шебері қалай орындады,
ұқсайды ма, әлде ұқсамайды ма? жағынан қарастырылады. Бір нәрсе
ұмытылып жатады. Өнердің барлық түрінде суретте көрсетілгенмен нақты таныс
өмір бейнесіне ұқсамайды.
Тұрмыстық жанр, немесе жай жанр (француз тілінен genre – тек, түр)
– суретші күнделікті өмірдің бейнесін суреттейтін станокті туындысының кең
таралған түрі.
Орыс бейнелеу өнерінде тұрмыстық жанр келесі белгілі демократтық
бағыттағы қылқалам шеберлері оның дамуына өз үлесін қосқан кезде ХҮХ
ғасырда жетекші орындарды иеленді В.К.Перов (1833-1882), К.А.Савицкий (1844-
1905), Н.А.Ярошенко (1846-1896), В.Е.Маковский (1846-1920), И.Е.Репин (1844-
1930).
А.А.Пластовтың (1843-1972) шығармашылық сәтті жұмысы болып Көктем
туындысы табылыды, онда суретші ана алдында бас июдің ғазаи және нәзік
сезімінбілдіреді. Жеңіл көктемгі қар бейнесіндесәби басына орамал байлаған
ана пішіні керемет көрініс. Көптеген жанрлық туындыларын суретші ауылдағы
қарапайым өмірлік жағдайларына арнайды.
Тарихи жанр орыс өнерінде ХІХ ғасырдың екінщі жартысында қалыптасты.
Ол озық орыс суретшілеріне Отанның өткеніне, сол кездегі шындықтың келесі
мәселелеріне назар аударуға көмектесті өзінің биік шыңына орыс тарихи
кескіндеме өнері өткен жүзжылдықтың 80-90 жылдары И.Е.Репин, В.И.Суриков,
В.И.Васнецов, К.П.Брюллов шығармашылығында жетті.
Пейзаж – көбіне тұрмыстық тарихи және күрес туындыларына маңызды
қосымша ретінде қолданылады, бірақ өз бетімен өмір сүре алатын жанр ретінде
де көрініс табады.
Пейзажды кескіндеме туындысы кенепте адам бейнесі болмаса да жақын
және түсінікті.
Табиғат бейнесі барлық адам баласын ұқсас көңіл – күй, уайым мен ой
тудыратын керемет өнер. Қайсымызға да А.К.Саврасовтың Грачи прилетели,
Р.А.Васильевтің Оттепель, И.И.Шишкиннің Рожь, А.И.Куинджидің Ночь на
Днепре, В.Д.Поленовтың Московский дворик және И.И.Левитанның Над вечным
покоем секілді орыс қылқалам шеберлерінің пейзаждары жақын. Біз әлемге
еріксіз табиғаттың поэтикалық әсемдігін паш еткен суретшілер көзімен қарай
бастаймыз.
Пейзажист – суретшілер табиғатты өзінше көріп, өзінше жеткізе білді.
Өзінің сүйікті тақырыптары стихиямен күрескен адамдар мен кемелер, әртүрлі
теңіз жағдайын суреттеген И.К.Айвазовскийде болды (1847-1900). Оның
көбінесе жарық көлеңкеліградация, жарық реңкі, эмоциялық көтеріңкілік және
батырлық пен пафосқа тартымдылық тән.
Бұл жанрда келесі пейзажисттердің еңбектері керемет: Зима (1939)
және Лед прошел (1945) кенептерінің авторы С.А.Герасимов, Күз (1918),
Бұлыңғыр күн (1923), Талтүс (1930), Қараңғылық алдында (1945)
кенептерінің авторы Н.П.Крымов (1884-1958), Павловск (1921), Петроград.
Марсово поле (1922), - А.П.Остроумов-Лебедев акварельдері, Жазғы шарбақ
(1965), Талтүс(1964), Мамыр. Көктемгі жылу т.б. А.М.Грецй картиналары.
Портрет (француз тілінен – portmire - бейнелеу) – өмір сүрген немесе
өмір сүретін қолдан да бір адамның немесе топ адамдарының бейнесі.
Портреттік кескіндеменің негізгі маңызды белгілері болып бейненің түп
нұсқасымен ұқсастығы табылады. Портретте компазицияның әртүрлі шешімдері
мүмкін(төсті, белді, фигура бойы, топтық). Бірақ әртүрлі шығармашылық
шешімдерге қарамастан портретті кескіндеменің басты сапасы – сыртқы
ұқсастықты келтіріп қана қоймай, портреттелетіннің мәнін, оның кәсібін,
әлеуметтік жағдайын ашу.
Портреттік кескіндеме өнері орыс тарихында ХҮІІІ ғасырдыың басында
басталды. Ф.С.Рокотов (1735-1808), Д.Г.Левецкий (1735-1822),
В.А.Боровиковский (1757-1825). ХҮІІІ ғасыр аяғына әлемдік өнердің жоғары
жетістік деңгейіне жетті.
ХІХ ғасырдың басында орыс суретшілері В.А.Тропинин (1776-1857) және
О.А.Кипренский (1782-1836) А.С.Пушкиннің кеңінен танылған портретін дүниеге
әкелді.
Майлы бояумен узак, уакыт жұмыс істеу техникасы. Майлы бояумен жұмыс
істеудің негізгі ерекшелігі — жартылай дымқыл, жартылай кепкен бояу бетімен
жұмысты онан әрі жалғастыра беруге болмайды, не холст бетіне жағылған
бояулар жаңа тускен күйінде дымқыл тұрган кезде салуға болады, яғни
картинаны бірнеше күнге қалдырып, оны кептіріп алып, катайған бояу
қабатының үстімен салуды жалғастыруға болады.
Әрбір шебер өз жұмыс технологиясын, өз тәсілдерін таңдайды. Екі көрнекті
совет суретшілері — жанршы Б. Иогансон мен пейзажшы — Я. Ромастың
картиналар салу техникасымен танысалық.
Б. Иогансон картина жасау үстінде өз жұмыс техникасын былай сипаттайды.
Холстта суретті көмірмен, оның үстіне нобай емес, контурлык, сурет емес,
жарық, пен көлеңке түсіре отырып, жасайды. Сурет біткен кезде, живопись
үшін қажетті контурлардың бәрі тушпен жүргізіліп шығады, ал кейбір жерлер
жұмсақ шүберекпен сүртіліп тасталады. Содан соң холст маймен майланады да
контурды сурет бойымен тушьпен жалпақ, қылқалам арқылы боямалайды — ақ
бояусыз бояулармен бастапқыда жалпылама тез салып шығады.
Оның мақсаты — картинадағы басты жарық пен көлеңкелердегі және түсті
қатынастарды белгілеу.
Кейде бастапқы боямалау бір бояумен, мысалы, охрамен жасалады. Осылайша
бүкіл форма сомдалып шыққан кезде, қатты көлеңкеленген жерлер екінші мәрте,
енді кепкен бояулармен, бірақ, тағы да ақ бояуларсыз, лессировкаланып, яғни
жіңішке мөлдір қабаттармен сызбаланып шығады. Бірінші бояу қабаты кепкеннен
кейін, екінші рет боялар кезде холст тағы да маймен сүртіледі Иогансон:
Май қандай жағдай болғанда да палитра бетінде емес, холст
бетінде болуға тиіс дейді. Боямалау бейне бір картина онан әрі сызбалауды
талап етпей іштей аяқталған сияқты түрге ие болуға тиіс. Кейін сендер оны,
біліп, талай рет сызбалайтын боларсыңдар, бірақ жұмыстың басынан-ақ,
аяқталған түр беруге, жетілдіруге ұмтылу керек.
Боямалау жасаған кезде бояуларды сұйылту үшін майдың, лак пен скипидардың
қоспасы алынады, олардың арақатынасы тәжірибеге қарай белгіленеді,
алғашқыда бірдей етіп алуға болады. Боямалауға бояулардың, әсіресе
көлеңкелердегі бояулардың күрделі қоспаларын жасамаңдар — түзу салыстырмалы
түрде алғанда шамалас болуы мүмкін; жұмыс басында бұған жол беруге болады.
Жалпы ақ бояуларды есептемегенде, үш бояудан кем араластырмаған жөн.
Жұмыстағы өшіру дұрыс алынбаған немесе оны ағарту қажет жерлерді
өшіргішпен, бірде бояуды толық, кетіре, бірде олардың қабатын аздап қана
әлсірете отырып, өшіреді.
Холстың үш күн ішінде игеруге болатын белгісі ғана боямалаған жөн,
ерткені үшін күш бояу қоюланып, жұмысты жалғастыру қиындайды. Егер фрагмент
сәтсіз салынса әрі онша кеппесе, ал оны кайта салу талап етілсе, онда оны
холстқа дейін толығымен қырнап алып тастап, жаңадан салады. Егер кеуіп
біткен жерді түзету кажет болса, онда пайда болған пленканы ерітеді де
дымқыл кезде салады. Бұл ушін тиісті орынды скипидармен немесе уайт
спиртімен шыланған дэкемен пленка ерігенге дейін жақсылап бүркеп, жауып
қояды.
Сурет салуды картинадағы ең күңгірт жерлерден — меншікті және түспе
келеңкелерден бастау керек. Нақ осы көлеңкелерде картинаның колоритің
құрылысы — живописьтің бірлігі мен гармониясын мейлінше толық, көрсетеді.
Көлеңкелер әркашан дерлік бір ортақ түстің рефлекспен — аспаннан,
кабырғалардан және т. б. түскен көлеңкелермен бірігеді. Содан кейін оларды
да ақ бояусыз жүргіуге тырыса отырып, жартылай өңдерге көшеді. Барлық
уақытта жарықтануы бойынша көлеңке көлеңкелер мен, жартылай енеді жартылай
өңдермен, ашық өнді ашық өңдермен салыстырып отырған абзал. Боямалар кепкен
кезде, оны тағы да маймен суртеді де картинаны біржола жазуға кіріседі.
Жұмыстың осынау бір ақырғы сатысының міндеті — шамалас алынған жерлерді
түстердің ауысу нюанстарын беретін ұсақ жағындылардың көптүсті мозайкасына
айналдыру болуға тиіс.
Живописьтегі жарық былай беріледі, ақ бояулармен жекелеген жерлерге купт
өң береді және оны көлеңкеге біртіндеп әкеле отырып, олармен қою, бояуын
калың етіп форманы салады, мұнда мүмкшдігінше боямалауды (ақ бояуларсыз
живопись) тікелей калдыруға тырысады. Полотно кепкен кезде, оны
сарымсақпен, ал одан кейін пиязбен суртеді және тағы бір рет жарықты, бұл
жолы ақ бояулармен жеңіл лессировкалап салады. Жекелеген, өң жарық
нүктелерде таза ақ бояуларға дейін жетуге болады.
Пейзажист Я. Ромас композициялық шешімі жағынан күрделі картиналар ушін
міндетті түрде картон жасайды, онда бүкіл жарық пен көлеңкеллі суретті
егжей-тегжейлеп салады. Ол, мысалы, Енисейдің қарауыл атты картинасын
жасау үстінде өзінше онан арғы жұмысы туралы былай деп жазады: Мен ашық
жылы түстен — бұлттар мен олардың көлеңкелі жерінен бастаймын; содан соң
көк аспанды саламын. Аспанды бір-ақ рет салу керек. Бұл, әрине, оны бір-екі
сағатта салу керек деген сөз емес, жоқ, оны бірнеше күн катарынан салуға да
болады, бірақ мейлі жүз рет салсаң да, өзің табиғаттан байқаған қайталанбас
күйді ұстай алу және холстта бере білу үшін, бір-ақ рет салу керек.
Пейзаждағы аспан, бүкіл картинаға арналған негізі өң болып табылады,
сондықтан живописьтің процесін содан бастайсың...
Мен сұйылтылған өте ашық көк бояумен холст бетіне жартастың суретін
саламын да оның жоғары жағынан тастардың таулардың негізгі түсін
белгілеймін. Жирен түс — жердің тусі, ал содан жартастың өз массасы түестің
құбылуымен тастың түсі: жақынырақ — алысырақ жылырақ — суығырақ,— мұның
бәрі кейін болады, ең алдымен бүкіл жартастың негізі, жалпы түсі анықтап
білу керек.
Пейзаждың алыс түкпірінде көк мұнар жамылып керіліп тұрған таулар мен
аспаннын кейін сол мезетте-ақ салдым. Содан кейін мен судың негізі түсін
және пейзаждың барлық басқа белестердің бүкіл негізгі түстерін жүргізіп
шықтым: аспан — көгілдір, бұлттар жылы түсті, алыстағылар — кекшіл, су —
жирен, жартас — сұр-охра, алдыңғы қатардағы ағаштар — қара-жасыл; бәрі
негізгі өңдермен жүргізіп шықтым. Ал содан кейін, боямалау қабаты жақсылап
кепкен кезде, мен бояулардың өң-реңктерін үйлесімін тудыру үшін, оны
ретушлығымен жұқалап жаба отырып, түстерді, өңдерін, жартылай өңдеп,
рефлекстердің құбылуын көбіне жұкалап жасай бастаймын, бірақ кейбір
жерлерде корпусты (қалыңдатып) да, жартылай корпусты (жартылай калыңдатып)
да бояу жағуға, әсіресе жарықтарда, ұмтыла отырып, жұмыстың осы бір
кезеңінде, тұтас алғанда да, сондай-ақ оның детальдарында да пейзаждың
материалдық жағынан мейлінше бай болуына қол жеткіземін.
Картина үстінде жұмыс істей отырып, мен заттың өзін зерттеуден...
кетемін, оның өзінде осы тақырыпқа өзім салған жекелеген этюдтарға жиі
қарап отырамын. Бұл жағдайда этюдтар мен пейзаждың кейбір жерінде түстің
түске катынасын анықтауыма көмектесетін кажетін анықтама материал болып
табылады. Картина үстінде жұмыс жасаған кезде этюдтарды тарту қажет...
Этюдтар, әсіресе олар картинаның 631 де тұрган табиғаттың сол бір күйін
беретін жағдайларда, өте пайдалы.
Ою түрлі суретшінің картина жасау үстінде жұмыс процесін осылай ең түрлі
сипаттауы көрсетіп отырғанындай, әрбір шебердің өз жұмыс стилі, өз
технологиясы бар. Мұның өзі әбден заңды да, өйткені жұмыс техникасы —
творчестволық процестің бір бөлімі, суретшнің дара ерекшелігінде, өзінің
қолтаңбасының нақты ерекшелігі болып табылады.
Темперамен және гуашьпен салынған живопись. Темпералық живопись майлы
бояумен салынған живописке қарағанда біршама көне заманда шыққан.
Элладалық Египет обаларынан табылған фаюмдық портреттер деп
аталатындардың кейбіреулері желім немесе жұмыртқа темперасымен салынған.
Темпера мен гуашь бояуларын олардың жұмыс кезінде суға ертлетші және
майлы бояулармен салыстырғанда өте тез кебетіні туыстастырады. Олардыц бір-
бірінен ерекшелгі сол, темпера айтарлықтай мөлдір, ал гуашь — барлық
бояулардың ішіндегі ең күңгірт бояу. Оның үстіне темпера бір рет кепкен соң
суға енді кайтадан ерімейді; ал гуашты кепкеннен кейін жуып кетіру оңай.
Темперамен тасқа, ағаш тақталарға, грунтталған және грунтталмаған
холсттарға, картон мен кағазға сурет салуға болады. Оның өзі майлы живопись
ушін грунт ретінде қызмет атқара алады: жұмысты темперамен бастап, соңғы
сатысында майлы бояумен аяқтауға болады. Осы сапалардың бәрі живописшілер
ушін материалды өте ыңғайлы және тартымды материал етеді.
Темперамен жұмыс істеу техникасы негізінен майлы бояумен жұмыс істеу
техникасымен бірдей, сондықтан оны ерекшелейтін нәрселерге ғана тоқталамыз.
Біріншіден, темпера бояулар тез кебетіндіктен, ал бір кепкен соң кайтан
ерімейтін болғандықтан, палитраға оларды артық салмай, өте үнемдеп салады.
Екшіден, майлы бояудың айырмашылығы, темпера кебе отырып, біршама ағарады
және аздап көмескеленеді. Бұл әсіресе тым ағарыңқы өң-реңдерге қатысты.
Оның үстіне тіпті түрлі бояулардың бірдей ағартқыштары түрліше өзгеріп
отырады. Кейде басқа, әлі кеуіп үлгермеген бояудың үстіне түсірілген бояу,
керісінше, біршама қараюы мүмкін. Сондықтан жаңа ғана салынғанды қайта
салудан аулақ болу керек. Мұны кеуіп біткен живописьтің бетімен, оны аздап
сулай отырып жасау керек, сонда жаңадан жағылған бояулар бетінде жылтылы
жағынан өзге бояулармен салыстырғанда ерекшеленіп, мен мұндалап, көзге ұрып
тұрмайды.
Темперамен едәуір жерді өте біртегіс етіп (мысалы, аспан) бояп шығу
айтарлықтай қиын. Жаңадан бояулардың бөлек-бөлек іздері әрдайым дерлік
қалып отырады. Мұны ескеру керек те бояу жағындағыларын не бейнеленіп
отырған заттың формасы бойынша немесе бәрі біртіндеп тұтасып жатуы үшін,
бір бағытта, жаппай жауын жаудырып жағу керек, мұнда енді жекелеген әрбір
бояу жағындысы өзгеше жеке қабылданбайды.
Колданылып отырған байланыстырушы заттарға байланысты темпера казеиіннің-
майлы, жұмыртқалы және т. б. болып келеді Каззеинамайлы темпераның
құрамында байланыстырушы ретінде живопись майының, казеиннің және басқа
бірқатар жұмсартушы және бұзылудан сақтаушы үстемелердің қоспасы
(эмульсиясыз) болады.
Біздің өнеркәсібіміз синтетикалық негізде поливинилацетатті темпераны
шығарады.
Бұл бояулардың қай-қайсысы да өте жақсы, бірақ оларды жеке-жеке пайдалану
керек; казеина майлы және поливинилацетатті темпераны араластыруға
болмайды.
Жұмыртқа темперасын суретшілер, аздап шыланған пигмент ұнтағын
эмульсиямен араластыра отырып, өздері дайындайды. Мұны былай дайындайды:
жұмыртқаның сары уызын сондай мөлшердеп жаңбыр суымен немесе кваспен бірге
мұқият үйкелеп езеді. Бояулардың тұтқырлығын біршама азайту үшін оған
бірнеше тамшы сірке суын немесе бор қышқылын қосады. Жұмыртқаның ағын
кейбір суретшілер темперамен салынып біткен жұмысының бетіне жағу үшін лак
ретінде де пайдаланады.
Егер кейбір ұнталталған пигменттерді табудың сәті түсе қоймаса, оларды
түтікке құйылған гуашь немесе акварель бояуларынан тұндыру арқылы алуға
болады. Мұндай бояуды біршама көбірек суға езіп (былғап), содан соң оны
біраз уақыт қойып қою керек. Бояу ыдыстың түбіне түгел шөгіп, су мөлдір
болған кезде, суды абайлап төгеді де жаңа су құйып, бояуды тағы да былғайды
және кайтадан біраз қойып қояды. Бояудан бүкіл желім кеткенше осылай
бірнеше рет жасау керек. Судың калдығын одан буландыру арқылы кетіреді.
Жұмыртқа темперасын оңайырақ жолмен — түткіштен сығып шығарылған акварель
бояуларын палитра бетінде жұмыртканың сары уызымен араластыру арқылы
дайындауға болады. Бұдан сапасы біраз төмен темпера алынады.
Поливинилацетатті темпера — корпустық (бояуды калың етіп жағу) жолмен де,
лессировкалық (бояуды мөлдір, жұқа етіп жағу) жолмен де сурет салуға
мүмкіндік беретін, тез кебетін бояу. Оны да суға ерітеді, (Ирак,, казеинд
майлы темперадан айырмашылығы сол, ол кепкен кезде ағармайды, кайта
керісінше, біршама қараяды. Жұмысты түзеткен кезде бұл темпераны спиртпен
ерітеді.
Жұмыртқа темперасымен салынатын живопиське арналған ағашты дайындау
мейлінше қиын. Бұл жагдайда левкас деп аталатынды жасайды: ағашқа дәке
жабыстырады, содан кейін қалаканамен қатты сүрте отырып шамамен кабатын 2
мм етіп эмульсиялың-бор грунтымен жабады. Алдыңғы қабатты толық кептіре
отырып, бұлай жабуды 2—3 рет қайталайды. Соңғы кабат кепкен кезде, оны
айнадай жалтырағанша тегістейді. Левкас үшін грунтты былай дайындайды:
казеин желімінің бір өлшем бөлігін жылы судың төрт белігіне езеді қоюланған
жылы желімге, үздіксіз араластыра отырып, олифтейді бір өлшем бөлігінің
жартысын құяды. Содан соң сұйық қамырдың қоюлығына жеткенше бор қосады, ол
қалақшадан жіңішкелеп, бірақ үзілмей ағып тұратындай болуға тиіс.
Левкас бетіне сурет жаншу әдемі екінші жағынан жұмсақ графит қарындаш
жағылған калькадан абайлап кептіріледі. Содан кейін суреттің жіңішке
қылқаламмен жақсылап тегістейді. Мұның бәрін, левкастың аппақ қардай бетін
муқият қорғаштай отырып, барынша ұқыпты және жинақы жасайды. Жұмыртқа
темперасы мөлдір және көп мөлшерде лессировка жасауға мүмкіндік береді
сондықтан бояулардың астыңғы кабаттан керіп тұратынына есептей отырып,
салуға болады.
Темперамен жұмыс істеуге арналған қылқаламдар және басқа аспаптар
негізінен майлы бояумен живопись салудағыдай. Бәрінен де бояуларды езуге
арналған шундырлары және сұйық езілген бояулар одан ақпас үшін жиектерінде
ортақ қоршауы бар металл немесе пластмасса палитраларды пайдаланған жақсы.
Палитраны тазалауды және қылқаламдарды жууды сабыны бар жылы сумен, оның
ізінше жұмыс біте салысымен жасаған абзал.
Гуашь — ең тығыз күңгірт бояу. Онымен сәтсіз жерлерді — неғұрлым
қарақошқыл бояуларды неғұрлым ақшыл бояумен және т. б. толық жауып жіберуге
болады. Жабылған алдыңғы қабат мүлдем көрінбейді. Біртектес, әсіресе, үлкен
түстес дақтар өте әдемі. Гуашьпен жұмыс істеудің қиындығы мынада: кепкен
бояу жағындылары оңай жібиді. Гуашь декорациялық-безендіру және плакат
жұмыстарындға, театр эскиздері мен кітап графикасында мейлінше үлкен
табыспен қолданылады. Алайда оны станоктік живописьте де Ф. Толстой, В.
Серов, А. Головин сияқты орыс суретшілері пайдаланды. Қазіргі заманғы
суретшілері де оған тағы ден қоя бастады.
Гуашқа пигменттің өзінен, байланыстырушы заттан (мысалы, декстриннен),
жұмсартушы және бұзылудан сақтаушы заттарды аздап үстемелеуден баска,
толтырғыш — ақ бояу, бор немесе каолин қосылады. Бұл толтырғыш гуашты
мөлдір етеді.
Гуаштың негізгі кемшілігі — кепкен кезде түсі өзгертетіні ойдағыдай шығу
ушін кейбір суретшілер жұмыстың ерекше әдісін пайдаланады — алдын ала
дайындалған коллермен сурет салады. Алдымен жұмыстың болашақ колоритін
құрылысындағы бірнеше басты, жетекші тустерді анықтайды. Оларды күні бұрын
жекелеген ыдыстарда дайындайды да бояуды жағып көріп, оны кептітре отырып,
сынап байқайды. Осындай күні бұрын дайындалып, сыннан өткен бірнеше колері
бар суретпен жұмыс кезінде өз палитрасының мүмкіндігін енді дәл біледі.
Гуашты сұйық қаймақтың қоюлығына жеткенге дейін еріту ұсынылады, бірақ
ақшылданып кетпес үшін одан артық ерітпеу керек. Тым суйық жағылған бояу
кепкен кезде бояу жағындыларының шектесеткен жерлерін бойлай кара-қошқыл
жиектер түзеді. Гуашты тым қою етудің және бір жерге бірнеше рет жағудың да
қажеті жоқ: ол негізге нашар бекиді де кепкен соң тегіс түс калады. Мұның
өзі шығып тұрған желімнен қара дақтардың пайда болуына да әкеліп соғуы
мүмкін.
Әдетте гуашпен кағаз бетіне грунтсыз, салады. Картонда немесе матада да,
алдын ала оларды желімдеп алып, жұмыс істеуге болады. Мұнда майлы бояумен
жұмыс жасағандағыдай қылкаламдар пайдаланады, бірак, сонымен бірге жұмсақ
акварель қылқаламдары да қолданылады.
Қазіргі кезде біздің елімізде гуаштың плакаттық және көркем-суреттші
сияқты, цилиндрлі пластмасса банкаларға өлшеп құйылған, жеке-жеке немесе
картон қорапта 12 бояудан топтап сатылатын сорттары шығарылады. Плакаттық
гуашь үлкен қаңылтыр қалбырларға да құйылған күйде сатылады. Оның үстіне,
соңғы жылдары тюбиктерге (түтіктерге) құйылған жоғары сапалы көркемсуретті
гуашь та пайда болды.
Акварель живописінде жұмыс істеу техникасы мен әдістері майлы бояумен
жұмыс істеуден айтарльқтай ерекшеленеді
Акварель сөзі латынныц аква—су деген сезінен шыққан. Акварель
бояулардың негізгі ерекшелігі — аса мөлдірлігі. Бұл — ақ бояу мүлде
қолданылмайтын бірден-бір живописьтің техника. Ақ бояуды езссе жағылған
бояудың арасынан ағарып керілетін кағаз ауыстырады, ал қажетті түсті енді
бояуларды алдын-ала палитра бетінде араластыру арқылы да, оларды қағазға
устіне бірге жағу арқылы да алуға болады. Мейлінше акашыл көрінетін әсер
туғызу ушін, мысалы, бликтерде (ең жарық нүктелерде), қағаздың тиісті жері
мүлде боялмайды немесе аздап қана боялады. Мұндайда шығарманың колористік
шешімін жасауға көмектесетін бейне бір бояу ретінде қағаздың өзі
пайдаланылатыннын есте ұстаған жөн.
Акварель бояулар қолдануға ыңғайлы да карапайым, қағазға оңай жағылады
және шапшаң кебеді. Алайда, бұған қарамастан, акварель живописінің
техникасы — мейлінше күрделі техникалардың бірі.
Майлы бояудан немесе темперадан айырмашылығы сол, акварель қайта жасау
мен түзетулерге іс жузінде мүлдем жол бермейді — бұрын жағылған бояудың
үстіне жаңадан бояу жағу арқылы тек қарайтуға ғана болады, ал қарайған
жерлерді неғұрлым ағарта түсуге енді болмайды. Акварельмен жұмыс істей
отырып, суретке қылқаламмен бірінші бояуды жақпас бұрын, одан кейін бүкіл
жұмыс барысын жалпылама болса да ойша елестетуге тиіс. Егер жұмыстың
біршама бастапқы сатысында елеулі олқылықтар байқалса, онда губкамен немесе
үлкен жұмсақ қылқаламмен қайсы бір фрагмент немесе тіпті жасалғанның бәрін
шайып тастайды. Қалған ақшыл ізді толық кептіріп алады да қайтадан сала
бастайды. Бұлай шаю кезінде бояуды қылкалам немесе губка емес, су шаятынын,
сондықтан кағазға өте абайлап қарау керек, суды көбірек пайдалану және оның
артық тамшыларын жиі алып тастап отыру керектігін есте ұстау керек.
Акварель техникасының ерекшелігі — оның барынша дымқылдығында. Қылқалам
бояудан кейін тұруға тиіс, бояу қағаз бетімен бейне бір өзін-өзі ашқандай
болады, ал қылқалам оның парақ бетінде дұрыс бөлінуне кемектеседі. Жиі
кездесетін қателік мынада: тәжірибесіз суретші құрғақ қағаз бетінде
жартылай құрғақ қылқаламмен жұмыс істейді. Жұмыстың үлкен, азды-көпті
біртүсті белестерін (ашық аспан немесе тыныш су беті) бірқалыпты жалпақ
құйындымен жасау керек. Ал құрғақ, дәлірек айтқанда сілку арқылы құр-
ғатылған қылқаламмен тек бояулардың артық жерлерін іреттеп, алып тастайды.
Акварельмен жұмыс істеген кезде, сұйық бояу қағаз бетімен еркін жылжуы
үшін, ол шамамен 30°-қа еңкіш орналасуға тиіс.
Акварель астындағы сурет өте жеңіл, контурлы болуға тиіс. Егер ол мұқият
жасауды талап етсе, онда оны алдымен басқа парақта жасап алады, ал болашақ
акварельге одан тек ең қажетті контурларды ғана түсіреді. Акварель бояу
қылқаламнан кағазға өте оңай жұғады, сондықтан ол жақсы, алдын ала мұқият
салынған суретті талап етеді, бояудағы дәл өз орнына түсуге тиіс. Суретті
бірден акварельмен, әлсіз өң бере отырып, жіңішке қылаламмен де жасауға
болады, онда жұмыс қарындашты және спиртті пайдаланған кезде болатын қандай
да бір ластанудан толық құтылады.
Акварельмен жұмыс істеудің үш әдісі бар. Біріншіден, алғашқыда бояулармен
өте жеңіл, заттың өзіне карағанда әлдеқайда әлсіз және мөлдір болып келетін
ортақ төсем жасай отырып, ал одан кейін кепкен алдыңғы кабат бетіне бірізді
жұқа, лессировкалы кабат түсіру арқылы түсті біртіндеп күшейте отырып,
құрғақ кағазда көп қабатты жұмыс жасауға болады. Екіншіден, тиісті түсті
бірден барлық күйінде, мозайкадағы сияқты, ұсақ жағындылармен түсіре
отырып, құрғақ кағаз бетінде, бірақ бір кабат етіп те жұмыс істеуге болады.
Мұндай жекелеген жағындылар керіп бояу жағындыларымен (әлі кебе қоймаған)
дәнекерлене отырып, бір түстен екінші түске біртіндеп көшуге мүмкіндік
жасайды. Үшіншіден, дымқыл қағазға, түсті бірден түсіре отырып, бір кабат
етіп те салады, бұл кезде бояу жағындылары азды-көпті жайылып, бір-бірімен
араласып жатады. Соңғы техника мейлінше күрделі кағаздың қажетті дәрежеден
дымқылдығын дұрыс сезініп, анықтауға тек ұзақ тәжірибе ғана көмектеседі.
Тым дымқыл кағаз бетінде жұмыс істеу бояу түсін шайып кетуі мүмкін.
Көбіне үш әдістің бәрі бір жұмыста, бейнеленіп отырған деталдың сипатына
байланысты қолданыла береді. Түтінді, тұманды сулы кағаз бетінде үлкен
тиімділікпен бейнелеуге болады. Керсінше, алдыңғы катардағы детальдар —
тастар, ағаштар құрғақ кағаз бетіне айқын, кұрт жағылған бояулармен береді
Бояу жағындыларының жұмсақтығына қол жеткізу үшін акварелшілер кейде
кағазды ылғалды күйде ұстайды, бұл ушін оның астына дымқыл матаны
(мумкіндігінше ақ матаны) тесейді.
Тәжірибесіз акварельшіге алғашқыда құрғақ кағазға сурет салған жақсы.
Дымқыл кағазда жұмыс істеу техникалық жағынан ысылып машықтануды талап
етеді. Жұмыс кезінде түсті мүмкіндігінше заттың өзіне жақынырақ етіп толық
куйінде алуға ұмтыла отырып, (кейде суретшілер айтқандай) картинаны
сілікпесі шыққан етіп көрсетеді кептеген қайта бояулаудан және әсіресе,
қайта-қайта шая беруден аулақ болу керек. Таза ақ кағазға толық күйінде
бірден түсірілген түс толық үнді болып шығады. Соның өзінде акварель
кепкен кезде ағаратынын естен шығармау керек. Дымқыл бояулар, әсіресе ақ
кағаздың қоршауында неғұрлым карақошқыл әрі бояуы канық болып көрінеді,
сондықтан жаңа бастаған акварелші кебе түсті әдеттегіден әлсізірек етіп
алады.
Кейде жұмысты бастар алдында кағаздың бүкіл бетімен бейненің жалпы
колоритына неғұрлым тән түсті, мысалы күннің жарығы ушін қызғылт немесе
бұлтты ауа райы үшін көгілдір түсті алдын ала әлсіз жағып шығады.
Ерекше нәзік детальдарды нақтылап жасауды әдетте жұмыстың соңына
калдырады.
Балауыз негіздегі ашық түсті қарындаштарды немесе жәй үшкірленген таза
балауыз таяқшаларын дұрыс ойластырып қолдану кейде қызықты әсер тудыра
алады. Мұндай қарындашпен көз карашығындағы, жылтыраған заттардағы немесе
толқындардың жалдарындағы өткір блики (ең жарық нүктедегі) белгілей отырып,
содан соң, бликтарды калдыруға қам жемей-ақ, бұл орындарды бояумен батыл
бояп шығуға болады — олар балауыз арасында өзінен-өзі пайда болады.
Балауыз карындаштарды XVIII—XIX ғасырлардағы акварель живописінің
шеберлері, әсіресе миниатюралық портреттерде, кейінен пайдаланды.
Акварель живописінің техникасы материалдық жарақтандырылуы жағынан
мейлінше карапайым. Жалпақ бояу құйындыларын жағатын және жіңішке сызғышты
(ұшымен) жүргізетін жұмсақ жуан қылқаламдар қажет. Жуылып, жақсылап
кептірілген қыл-қаламмен қағаздан бояулардың артығын алып, су ізін
белгілейді. Акварель живописінде негізінен күзеннің, тиіннің, борсықтың,
сары күзеннің құйрық қылынан жасалған қылқаламдар қолданылады. Соңғы
уақытта, жасыратыны жоқ, негізінен уй жануарларының құлақтарындағы қылдан
жасалған қылқаламдар көбірек сатылатын болды.
Қылшықты қылқаламдар акварельде біршама сирек, тек қандай да бір
әсерлілікке жету ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І. ПЕЙЗАЖ ЖАНРЫ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ЖИВОПИСЬ ТЕХНОЛОГИЯСЫНДА
БЕЙНЕЛЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
1.1. Живопись өнеріндегі табиғат жанрының
заңдылықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.2. Туған өлке атты дипломдық жұмысты талдаудың композициялық
шешімдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
ІІ. ТУҒАН ӨЛКЕ АТТЫ ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫ, МЕКТЕПТЕ БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІ САБАҒЫМЕН
БАЙЛАСТЫРУ
2.1. Мектепте бейнелеу сабақтарында пейзажды оқытудың жолдары мен
формалары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
2.2.Табиғатты майлы бояу живописін жазу техникасының пайда болуы мен
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .60
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .63
Кіріспе
Қазақстанда білікті маман, парасатты жеке тұлға даярлаудың, нәтижелі
болуы студенттің қабілетігіне, оның ішіндегі шығармашылық қабілетін дамыту
дәрежесіне тәуелді келеді. Бүгінгі жақандану, ғаламдану кезеңінде
шығармашылық әрекет студенттің жеке тұлғалық білімі мен білігін дамытумен
қатар шығармашылық қабілетін пәнаралық байланыс негізінде қалыптастыруға
назар аудару бүгінгі таңдағы ең өзекті мәселелердің бірі. Қазіргі таңда
үздіксіз білім беру жүйесінде білім беруді дамыту, дүниежүзілік білім беру
кеңістігіне кіру мақсатында елімізде білім берудің жаңа жүйесі құрылып
жатыр. Осыған орай Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың
Қазақстан халқына Жолдауында ...Бізге экономикалық қоғамдық жаңару
қажеттіліктеріне сай келетін осы заманғы білім беру жүйесі қажет делінген.
Сол білім беруді дамыту студенттерге мәдени-тарихи құндылықтарды, нормалар
мен дәстүрлерді, білім берудің арнайы таңдап алынған мазмұны мен нысандарын
беру болып табылады.
Сондықтан да өмірге жан-жақты дайындалған, еңбек сүйгіш, ынталы,
шығармашылықпен ойлайтын, интеллектуалдық және адамгершілік тұрғысынан бай,
жоғары білімді студентті оқытып – тәрбиелеу қажеттігін дамыту мәселесі тұр.
Зерттеу тақырыбының көкейкестілігі:
Бүгінгі күнде пейзаж, яғни табиғат көріністерін тек қазақ әдебиеті
сабақтарында көркем-эстетикалық түрде суреттеп қана қоймай, осы дипломдық
жұмыстың зерттеу тақырыбында біз сөз етіп отырғандай бейнелеу өнері
сабақтарында да бейнелі суреттеу басты мақсаттардың бірі болып саналады.
Бұл мақсатты нәтижелі жүзеге асыруда мектеп оқушыларының табиғат
көріністері, оның ішінде пейзаж туралы түсініктерін қалыптастыру және
болашақ ұрпақты тәрбиелеуде көркем-эстетикалық педагогикалық мәселелерін
шешу бүгінгі күнде маңызы артады.
Республика бойынша жалпы білім беретін орта мектептерде бейнелеу
сабақтардың оқу жоспарлары мен бағдарламаларында пейзаж тақырыптарын
тереңірек суреттеу, нақтырақ айтқанда, болашақ ұрпаққа қазақи бояу
түстерімен туған жер, атамекенді, ондағы сылдырап аққан бұлақ, тау мен
тастар бейнесі туралы теориялық және практикалық мағлұматтарды пайдалануға
жүйелі бағыт берілмеуі және проблеманың теория жүзінде жеткілікті
зерттелмеуі, зерттеу тақырыбының көкейкестілігін дәлелдейді.
Түптеп келгенде бұл мәселенің маңыздылығы мынада:
1. Оқушылардың пейзаж туралы түсінігін қалыптастыру.
2. Пейзаж көріністерінің қыр-сырын, ерекшеліктерін ажыратуға
көмектеседі.
3. Табиғаттың құпия сырларын бояу түстерімен композициялық шешімде
таба білу арқылы көркем-эстетикалық тәрбие беру.
Зерттеу мақсаты
Табиғи пейзаждардың композиция мен колориті, сюжеттік құрылымы мен
эмоциялық ерекшеліктерін оқушыларға бейнелеу өнері сабақтарында түсіндіре
отырып, олардың бейнелеу өнері сабақтарында бейнелеу ерекшеліктерін бүгінгі
оқу процесінде қолдану арқылы ертеңгі ұрпақ санасына сіңіру.ррррзұгұ
Т Зерттеу объектісі:
Пейзаж туралы мағлұматтарды болашақ ұрпақ тәрбиелеуде негізгі құралға
айналдыру. Өнердің әр түрінде образдың құрылуы өзгеше, бір жағынан рухани
мазмұнынының көрінуімен ерекшеленсе, екінші жағынан – мазмұны көрініс
тапқан, материалға байланысты. Дегенмен, барлық жағдайда образды
қабылдаудың әдісі тек бақылау ғана емес, сондай ақ күй кешу де маңызды.
Картинаны қараған кезде жай бақылап қана қоймастан онымен бірге күй кешіп,
түрлі сезімге енеді. Сондықтан да кенептің бетіне жазылған бейне,
объектінің жай ғана өлі көшірмесі емес, ол объектінің мәні, сондықтан да ол
сезім арқылы қабылданып, оның құпия сыры мен жаны қабылданады. Атамекен
картинасы арқылы болашақ ұрпаққа қаншама жан жақты тәрбиелік маңызы зор
мүмкіндік бар.
Зерттеу пәні:
Пейзаждың тәлімдік және тәрбиелік мәнін жалпы білім беретін орта мектеп
процесінде қолдану. Б.М.Неменскийдің пайымдауынша, өтен ата-баба
тәжірибесін келесі ұрпаққа игерту тәжірибесі ғылым мен өнерде әр түрлі
жолмен іске асырылады. Нәтижесінде ғылыми пәндердің арасында адамның ғылыми-
теориялық ойлауы қалыптасады, ал өнер пәндері оның эмоционалды-бейнелі
ойлауын дамытуға себептеседі. Сондықтан, көремдік білімнің негізгі
өзгешелігі сезім мен интелектке сүйенудегі осы бастаманың өзара бір-бірімен
тығыз әркеттестігі болып табылады. Көркемдік бейне ерекшелігінің бірі
эмоционалды және ұтымдылықтың тұтастығы өнердің өзіндік қасиетіне жатады.
Зерттеу міндеттері:
• Өнердің даму кезеңдеріндегі пейзаж ерекшеліктерін көркемдік
тұрғыдан талдау жасап, оның қазақстан бейнелеу өнеріндегі алатын
орнын айқындау.
• Табиғат көріністерін бейнелеуде рухани бастауларды меңгеру және
әлеуметтік, тарихи және табиғи алғышарттары мен ерекшеліктерін
айқындау.
• композиция ерекшеліктерін көркемдік тұрғыдан талдау жасап алатын
орнын зерттеу.
• бояу түрлерінің ұлттық сипатын анықтау.
• халқымыздың ұлттық дүниетанымынң табиғи сипатын және тәрбиелік
мәнін ашу.
Зерттеу болжамы:
Егер пейзаж ұғымының ғылыми – педагогикалық негіздері жан-жақты
зерттеліп, соның негізінде жасалған оқу-әдістемелік сабақ жоспарлары
оқушылардың пейзаж көріністеріне деген қызығушылығы арттырып, дүниетануға
көзқарас кеңейетүскен болар еді.
Жетекші идея:
Пейзаждық шығармада туған өлекені бейнелеуде оның колориттік шешімі мен
композициялық шешімі бояу түстеріне сюжеттік идея мен мәңге
сәйкестендірілетіндіктен, оны ғылыми әдістемелік тұрғыдан қарастырып,
бүгінгі ұрпақ тәрбиесіне арқау ету.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері:
Қазақ өнеріндегі пейзаж туралы диалектикалық, педагогикалық зерттеулер
алынды.
Зерттеу көздері:
- Пейзаж туралы суретшілер мен мәдениеттанушылар, өнертанушылар
еңбектеріне сілтеме жасап, тарихи-этнографиялық, педагогикалық
зерттеулерге талдау жүргізу.
- Қазақстан Республикасы Білім Министрлігі бекіткен ұлт мектептерінде
бейнелеу өнері пәні бойынша бағдарламаларды саралау.
Зерттеу тәсілдері:
1. пейзаж туралы мәліметтерді көркем әдебиеттерден іздей
2. пейзаж туралы батыс Европа мен ресей, қазақ бейнелеу өнеріндегі және
этномәдениеттегі көріністерін салыстыра қарастыру. Олардың арасындағы
ұқсастықтар мен айырмашылықтарды ескеру.
3. Пейзаж бейнелеуде бояу түстерініңэмоциальды мазмұндық мәні, семантикалық
ерекшеліктерін талдау.
Зерттеудің практикалық мәнділігі:
Оқушыларға осы алғашқы қағаз бетіне орналастырудан бастап әрбір
этапын қызғылықты ғып түсіндіре отырып табиғаттағы әсем түстердің
құбылысын көрсетіп, бейненің ақырғы қорытындысын яғни оқушылардың
еңбегінің жемісін көрсете білу, сонымен қатар осы бейнеленіп отырған
объектінің тарихымен таныстыру сол затты зерттеп оқушының ойлау
қабілетін арттырып, шығармашылығын байытып, бейнелеу өнеріне
қызығушылығын арттыру.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
1. Пейзажды әлеуметтік, тарихи, мәдени, көркем мәдени-эстетикалық,
дүниетанымдық тұрғысынан талдау жасалды.
2. Халық мұрасында дәстүр проблемаларының рухани бастауларына терең
талдау жасалды.
3. Пейзаж бейнелеудегі нақыштылық, стильдік, ырғақтылық ерекшеліктері,
түр мен түс және мазмұн тереңдігіне байланысты ажыратылып, олардың
арасындағы рухани ішкі байланысқа алғаш ретталдау жасалды.
Жұмыстың тәжірибелік мәні:
Картинаны түсіну үшін оның көркем образын қабылдай алу керек. Көркем
шығарманың негізі категориясы – көркем образ. Картинада көркем образ қалай
пайда болады? Көркем образ дегеніміз не? Жалпы осы сияқты сұрақтар
суретшіні емес көрерменді көбірек мазалайды. Сурет өнері дегенде, бір
нәрсенің көшірмесін жазу, сызу сомдау деп ойлау мүмкін. Дегенмен, кез-
келген бейне объектілі бола бермейді, оны қазіргі зман өнерінен анық
байқауға болады. Көркем образ - объектіні эстетикалық жолмен құрастыру,
ал оны қабылдау ндивидуальды ішкі және сыртқы психологиялық материалмен
байланысты.
Апробация:
Бұл диломдық жұмыс тәжірибесі Батыс Қазақстан облысы, Теректі ауданы,
Қоғалытүбек ауылы, Қоғалытүбек негізгі білім беретін мектебінің 4-
сыныбында жүргізілді.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, төрт бөлімнен, қорытынды,
қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Теориялық бөлімінде, қолданбалы
өнердің Қазақстандағы орны, шығу тарихы, соның ішінде пейзаж өнерінің
жазылу салу технологиясы туралы жазылған. Әдістемелік бөлімінде, Туған
өлке атты дипломдық жұмыстың мазмұнымен жазылу технологиясы, мектепте
қолданылуы туралы мазмұндалған.
Жалпы білім беретін орта мектептерде бейнелеу сабақтарының оқу жоспарлары
мен бағдарламаларында кескіндеме технологиясы және табиғат көріністеріндегі
эстетикалық ерекшеліктер туралы тақырыптарды енгізіп, олар туралы тереңірек
суреттеп, баяндау, келешек жас ұрпақ санасында бисер туралы жақсы ой
қалдыру, оның қарапайым тоқылу әдістерімен таныстырып өту. Пейзаж өнеріне
деген сүйіспеншілікті ояту. Егерде келешек, өсіп келе жатқан жас ұрпақ
табиғат сұлулығындағы әдемілікті көре білсе, сүйсіне білсе, онда болашақта
ол жамандықты айыра алатын болады.
І- ТАРАУ. ПЕЙЗАЖ ЖАНРЫ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ЖИВОПИСЬ
ТЕХНОЛОГИЯСЫНДА БЕЙНЕЛЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
1.1. Живопись өнеріндегі табиғат жанрының заңдылықтары.
Живопись – бұл бояулармен жасалған және багет рамаға салынған, біз
музейлерде қызықтайтын картиналар ғана емес. Живопись ұғымы кең әрі
мейлінше сан алуан техниканы қамтиды, мысалы, түрлі сулы бояулармен –
темперамен, гуашпен, акварельмен салынған живопись болады. Тіпті аздап
боялған суретке (пастель) ауысатын живопись бар, жартылай гравюра –
живопись (монотыпия) бар. Мұның бәрі станоктік яғни станокта (мольберте)
жасалатын живопись. Монументтік живопись те болады. Оның үлгілерін біз
ғимараттардың қабырғаларынан көреміз. Мұндай живопись арнайы техникада - әк
сүтіне араластырылған бояулар мен жаңа сылақ бетінде жиі жасалады
(фреска). Мүлдем бояусыз – ақ істелетін өзінше ерекшелігі бар монументтік
живопись те болады. Бейне түрлі материалдардың алуан түсті кесектерінен
жасалады (мозайка). Сондай – ақ жарықтанатын живопись – шыныдан жасалған
картинадан өтіп түрлі түсті жарық түстерін живопись те болады (витраж).
Живопись шығармаларын орындаудың алуа түрлі техникаларын құрастыруға
көшпестен бұрын түстанудың кейбір мәселелерімен танысалық.
Түстану жөнінде бірер сөз. Түстану – туралы ғылым – бояулармен істес
болатын суретші таныс болуға тиісті көптеген мәселелерді зерттейді.
Бейнелеу өнерінде үш түс: сары, қызыл және көк негізгі түстер деп
есептеледі. Егер бояулар туралы айтатын болсақ, бұл краплақ сары кадмий
және берлиндік көкшіл бояу.
Осы түстердің кезкелген екеуін араластыру үшіншіге қосымша түс береді
сары жіне көк жасыл түс (қызылға қосымша), көк пен қызыл – күлгін (сарыға
қосымша) түс береді.
Егер ахроматикалық (сұр) дақты хроматикалық (мысалғы, жасыл) фонмен
қоршаса, онда сұрдың бетінде өте айқын байқалатын хроматикалық реңк, дәл
осы жағдайда қызыл реңк пайда болатыны аңғарылады. Шын мәнінде, жасыл
шабындықты бойлай жүгірген соқпақ жол әрдайым ақшыл көк – қызғылт сияқты
болып көрінеді. Түстердің мұндай жұбы (фонның түсі және сұрғылт фонда пайда
болатын хроматикалық кеңктің түсі), контрасты түстер деп аталды. Түстік
шеңберде олар қосымша түстермен аздап сәйкес келмей, бір - біріне қарсы
дерлік орналасады. Олардың қосымша түстерден міндеті – картинаның маңын
және алыс нүктелердегі түстердің айырмашылығын аңғарымпаздығын ұстай
білуінде.
Осы заңдылықтарды қолдано отырып тақырыптың колориттік шешімдерін
таптым.
Живопись өнерінің шеберлігіне жету ол бір күндік немесе бір жылдық
шаруа емес. Ол үлкен білімді күнделікті жаттығуды қол мен көзді барынша
үйретуді қажет етеді. Шеберлік осылардың негізінде шыңдалады.
Живописьте картина жасау – қиын, уақыты жағынан ұзақ жұмыс. Ол шығарманың
бейне бір іргетасы, негізі болып табылатын түпкі ойдан басталады. Оның
пайда болуы көздері күрделі, сан алуан, бір – біріне ұқсамайды. Бұл да
суретшінің өмірлік тәжірибесі ішкі жан дүниесі, оның идеялық позициялары,
көркемдік бейңмділігі, көру әсерлері жымдасып жатады. Түпкі ой пісіп
жетіліп айқындалып, болашақ шығарма жайында қандай да бір өз алдына
елестету пайда болған кездн оны бейнелеу жолдарын іздестіру басталады.
Сонан барып суретші түрліше болашақ бейненің эскиз жолдарын қарайлайды.
Яғни бар жұмыс осы эскизден бастау алады эскиз деп отырғанымыз түрліше
нұсқаулар мен орындалған суретшінің үлкен картинаға кірісер алдындағы
дайындық жұмыстары. Мұнымен қатар түстің колориттік талдамалар жүрңп
отырады. Енді эскизде табылған жобаны оны үлкейте отыра болашақ картинаның
көлемі жасайды.
Живопись техникасында аса мән беретін түстік шешім компазиция.
Компазиция грек тілінде құрастыру, қиылыстыру не ойлап табу,
бейнелердің көріністердің дұрыс ұтымды шешу деген мағына береді.
Компазиция негізінен үш заңдылыққа сүйенеді өміршілдік, әсершілдік және
тұтастық. Бұлардың үшеуі де кез – келген тақырыатық картина болсын немесе
пейзаж, портрет, сонымен қатар оқу натюрморттарында болуы заңдылық ереже
болып табылыды. Живопись мәселесіндегі компазицияға келетін болсақ жалпы
компазицияға төмендегі мәселелер жатады. Мысалы натюрморт жанрында:
• Обьектілерді құрастыру компазициясы;
• Денелердің бір – бірімен үйлесім компазициясы;
• Денелердің холст бетінде ұтымды орналастыру компазициясы;
• Түс материалдардың компазициясы;
• Қатпарлардың үйлесімдік компазициясы;
• Пейзаж жанрна жататын компазициясы;
• Обьектіні тану компазициясы;
• Холст бетіне орналастыру компазициясы;
• Табиғаттағы кеңістік компазициясы;
• Түс – рең ауқымдық компазициясы;
Көп фигуралы живопись компазициясына жататындар:
• Тақырыптың ашатын компазиция;
• Фигуралар байланысын нақтылыайтын компазиция (орналастыру);
• Оқиғаға байланысты түстер компазициясы;
• Идеялық компазиция;
Компазицияда түстер қатынасы бір бірімен үлкен ритм жасап үндеседі.
Компазицияда барлық картинаның диагональ бойынша бөле алдыңғы үш обьектінің
түстері күрделі обьектілердің әр қайсысының өзіне тән түр – түсі бар.
Живописьтік қатынас бойынша бояулардың өте нәзік шешімі осы үш обьектіге
берілген. Живописьтік қатынас бойынша картинада түстер төрт компазициялық
шешіммен көрсетілген олар алдыңғы үш обьект, сонан соң картинаның
(компазицияның) жалпы кейінгі көріністері (артқы төменгі т.б.)
Жалпы компазицияның түстік колориті жартылай түрде көрінеді.
Кескіндеме – қандай да бір үстінгі қабатқа бояу көмегімен
дайындалатын туынды, бейнелеу өнерінің кең тараған түрі. Қылқалам
шеберлерімен туындайтын көркем шығармаларда сурет, түс, көлеңкелі жарықтар,
жағыс мәнерлігі, фактура және композициялар қолданылады. Бұл жазықтықта
әлем байлығын, пәндер көлемділігін, олардың сапалы материалдық ерекшелігін,
кеңістік тереңдігін және жарықты ортаны түрлі түсте бейнелеуге мүмкіндік
береді.
Барлық өнер түрі секілді кескіндеме де қоғамдық сананың формасы болып
табылады, эстетикалық идеясын, туындатып, жандандырып, өмірге баға беріп,
өзінің білімді түсінуін жүзеге асырады.
Кескіндеме әлемі бай, әрі күрделі, оның қазынасы адамзат көмегімен
көптеген мыңжылдықтар бойына жиналды. Кескіндеменің ескі туындылары
ғалымдармен алғашқы адамдар мекендеген үңгір қабырғаларында табылды.
Алғашқы суретшілер аңшылық пен жануарды ұстау көріністерін керемет
дәлдікпен бейнелей білген. Осылай монументалды кескіндемеге тән қасиетке ие
қабырғада бояумен суреттеу өнері дүниеге келді.
Монументалды кескіндеме. Бұл кескіндеменің екі түрі ажыратылады –
бірі фреска (итальян тілінен - балғын) және мозаика (итальян тілінен –
музаға арналған).
Фреска – балғын, шикі сылау үстінде таза немесе әктелген сумен
араластырылған бояумен кескіндеу техникасы.
Мозаика – топырақ – әк немесе цемент қабатына бекітілген тас
бөлшегінде, керамикалық тақтайшаларда орындалған бейне.
Фреска және мозаика – өзінің бояуының тұрақтылығы мен ұзақ өмір
сүруінің арқасында архитектуралық көлемдер мен тазалықтарды (қабырға жазуы,
плафон, панно) безендіру үшін қолданылатын монументалды өнердің негізгі
түрлері орыс монументалистері ішінде А.А.Дейнека, Б.П.Корин, А.В.Васнецов,
Б.А.Тальберг, Д.М.Мерперт, Б.П.Милюков т.б. есімдері белгілі.
Станокті кескіндеме. Өзіндік сипат пен мәнге ие. Шынайы өмір кеңдігі
мен ауқымдылығы станокті кескіндеме түрлері мен жанрларының әртүрлігіне
тәуелді, натюрморт, тұрмыстық, тарихи, күресті жанр, пейзаж, портрет.
Монументальдіге қарағанда станокті кескіндеме қабырға жазықтығына
байланысты емес, сондықтан еркін көрмеге қойылады. Станокті кескіндеменің
туындысының идеялық – көркемдік мәні орналасқан орнына байланысты
өзгермейді.
Кескіндеменің аталған түрлерін басқа декорациялық – тетрлық және
кинодеклорациялар мен костюмдер сызбасын, және де миниатюра т.б. бар.
ХҮ ғасырдағы ескі орыс кескіндемесінің жоғарғы шеберлігінің
ескерткіші болып Андрей Рублевтің қолынан шыққан, Мемлекеттік Третьековтың
галереясы Бүкіл ресейлік музей бірлестігінде сақталып тұрған Үштік
иконасы табылыды. Бұнда өз кезі үшін жетілген, жоғары формада әлем мен
өмірдің рухпен үйлесімділігі суреттелген. Икона терең поэтикалық және
философиялық мазмұнға толы. Үш періште бейнесі барлық сызықтарды өзіне
қаратып, шеңберге кірілген, олардың үйлесімділігі музыкалық реңк береді.
Ашық, таза бояулар, әсіресе күлгін және мөлдір – жасыл реңктер нәзік
үйлесілген жиынтықпен сәйкестеледі. Бұл түстер жалпы компазицияда жетекші
фигураны ерекшелейтін ортадағы періштенің күңгірт – қанық қызыл киіміне
қарама – қарсы.
Орыс икона өнерінің әлемдегі, Феофан Грек, Андрей Рублев, Дионский,
Прохор, Даниил Черный есімдері әлемге ХХ ғасырда ескі жазулардан егде
иконаларды тазартып үйренген кезде ғана жария етіле бастады.
Өкінішке орай, өнерді жеңіл түсіну белең алуда, яғни туындыларда
сюжеттің міндетті түсініктілігі ізделініп, қылқалам шебері қалай орындады,
ұқсайды ма, әлде ұқсамайды ма? жағынан қарастырылады. Бір нәрсе
ұмытылып жатады. Өнердің барлық түрінде суретте көрсетілгенмен нақты таныс
өмір бейнесіне ұқсамайды.
Тұрмыстық жанр, немесе жай жанр (француз тілінен genre – тек, түр)
– суретші күнделікті өмірдің бейнесін суреттейтін станокті туындысының кең
таралған түрі.
Орыс бейнелеу өнерінде тұрмыстық жанр келесі белгілі демократтық
бағыттағы қылқалам шеберлері оның дамуына өз үлесін қосқан кезде ХҮХ
ғасырда жетекші орындарды иеленді В.К.Перов (1833-1882), К.А.Савицкий (1844-
1905), Н.А.Ярошенко (1846-1896), В.Е.Маковский (1846-1920), И.Е.Репин (1844-
1930).
А.А.Пластовтың (1843-1972) шығармашылық сәтті жұмысы болып Көктем
туындысы табылыды, онда суретші ана алдында бас июдің ғазаи және нәзік
сезімінбілдіреді. Жеңіл көктемгі қар бейнесіндесәби басына орамал байлаған
ана пішіні керемет көрініс. Көптеген жанрлық туындыларын суретші ауылдағы
қарапайым өмірлік жағдайларына арнайды.
Тарихи жанр орыс өнерінде ХІХ ғасырдың екінщі жартысында қалыптасты.
Ол озық орыс суретшілеріне Отанның өткеніне, сол кездегі шындықтың келесі
мәселелеріне назар аударуға көмектесті өзінің биік шыңына орыс тарихи
кескіндеме өнері өткен жүзжылдықтың 80-90 жылдары И.Е.Репин, В.И.Суриков,
В.И.Васнецов, К.П.Брюллов шығармашылығында жетті.
Пейзаж – көбіне тұрмыстық тарихи және күрес туындыларына маңызды
қосымша ретінде қолданылады, бірақ өз бетімен өмір сүре алатын жанр ретінде
де көрініс табады.
Пейзажды кескіндеме туындысы кенепте адам бейнесі болмаса да жақын
және түсінікті.
Табиғат бейнесі барлық адам баласын ұқсас көңіл – күй, уайым мен ой
тудыратын керемет өнер. Қайсымызға да А.К.Саврасовтың Грачи прилетели,
Р.А.Васильевтің Оттепель, И.И.Шишкиннің Рожь, А.И.Куинджидің Ночь на
Днепре, В.Д.Поленовтың Московский дворик және И.И.Левитанның Над вечным
покоем секілді орыс қылқалам шеберлерінің пейзаждары жақын. Біз әлемге
еріксіз табиғаттың поэтикалық әсемдігін паш еткен суретшілер көзімен қарай
бастаймыз.
Пейзажист – суретшілер табиғатты өзінше көріп, өзінше жеткізе білді.
Өзінің сүйікті тақырыптары стихиямен күрескен адамдар мен кемелер, әртүрлі
теңіз жағдайын суреттеген И.К.Айвазовскийде болды (1847-1900). Оның
көбінесе жарық көлеңкеліградация, жарық реңкі, эмоциялық көтеріңкілік және
батырлық пен пафосқа тартымдылық тән.
Бұл жанрда келесі пейзажисттердің еңбектері керемет: Зима (1939)
және Лед прошел (1945) кенептерінің авторы С.А.Герасимов, Күз (1918),
Бұлыңғыр күн (1923), Талтүс (1930), Қараңғылық алдында (1945)
кенептерінің авторы Н.П.Крымов (1884-1958), Павловск (1921), Петроград.
Марсово поле (1922), - А.П.Остроумов-Лебедев акварельдері, Жазғы шарбақ
(1965), Талтүс(1964), Мамыр. Көктемгі жылу т.б. А.М.Грецй картиналары.
Портрет (француз тілінен – portmire - бейнелеу) – өмір сүрген немесе
өмір сүретін қолдан да бір адамның немесе топ адамдарының бейнесі.
Портреттік кескіндеменің негізгі маңызды белгілері болып бейненің түп
нұсқасымен ұқсастығы табылады. Портретте компазицияның әртүрлі шешімдері
мүмкін(төсті, белді, фигура бойы, топтық). Бірақ әртүрлі шығармашылық
шешімдерге қарамастан портретті кескіндеменің басты сапасы – сыртқы
ұқсастықты келтіріп қана қоймай, портреттелетіннің мәнін, оның кәсібін,
әлеуметтік жағдайын ашу.
Портреттік кескіндеме өнері орыс тарихында ХҮІІІ ғасырдыың басында
басталды. Ф.С.Рокотов (1735-1808), Д.Г.Левецкий (1735-1822),
В.А.Боровиковский (1757-1825). ХҮІІІ ғасыр аяғына әлемдік өнердің жоғары
жетістік деңгейіне жетті.
ХІХ ғасырдың басында орыс суретшілері В.А.Тропинин (1776-1857) және
О.А.Кипренский (1782-1836) А.С.Пушкиннің кеңінен танылған портретін дүниеге
әкелді.
Майлы бояумен узак, уакыт жұмыс істеу техникасы. Майлы бояумен жұмыс
істеудің негізгі ерекшелігі — жартылай дымқыл, жартылай кепкен бояу бетімен
жұмысты онан әрі жалғастыра беруге болмайды, не холст бетіне жағылған
бояулар жаңа тускен күйінде дымқыл тұрган кезде салуға болады, яғни
картинаны бірнеше күнге қалдырып, оны кептіріп алып, катайған бояу
қабатының үстімен салуды жалғастыруға болады.
Әрбір шебер өз жұмыс технологиясын, өз тәсілдерін таңдайды. Екі көрнекті
совет суретшілері — жанршы Б. Иогансон мен пейзажшы — Я. Ромастың
картиналар салу техникасымен танысалық.
Б. Иогансон картина жасау үстінде өз жұмыс техникасын былай сипаттайды.
Холстта суретті көмірмен, оның үстіне нобай емес, контурлык, сурет емес,
жарық, пен көлеңке түсіре отырып, жасайды. Сурет біткен кезде, живопись
үшін қажетті контурлардың бәрі тушпен жүргізіліп шығады, ал кейбір жерлер
жұмсақ шүберекпен сүртіліп тасталады. Содан соң холст маймен майланады да
контурды сурет бойымен тушьпен жалпақ, қылқалам арқылы боямалайды — ақ
бояусыз бояулармен бастапқыда жалпылама тез салып шығады.
Оның мақсаты — картинадағы басты жарық пен көлеңкелердегі және түсті
қатынастарды белгілеу.
Кейде бастапқы боямалау бір бояумен, мысалы, охрамен жасалады. Осылайша
бүкіл форма сомдалып шыққан кезде, қатты көлеңкеленген жерлер екінші мәрте,
енді кепкен бояулармен, бірақ, тағы да ақ бояуларсыз, лессировкаланып, яғни
жіңішке мөлдір қабаттармен сызбаланып шығады. Бірінші бояу қабаты кепкеннен
кейін, екінші рет боялар кезде холст тағы да маймен сүртіледі Иогансон:
Май қандай жағдай болғанда да палитра бетінде емес, холст
бетінде болуға тиіс дейді. Боямалау бейне бір картина онан әрі сызбалауды
талап етпей іштей аяқталған сияқты түрге ие болуға тиіс. Кейін сендер оны,
біліп, талай рет сызбалайтын боларсыңдар, бірақ жұмыстың басынан-ақ,
аяқталған түр беруге, жетілдіруге ұмтылу керек.
Боямалау жасаған кезде бояуларды сұйылту үшін майдың, лак пен скипидардың
қоспасы алынады, олардың арақатынасы тәжірибеге қарай белгіленеді,
алғашқыда бірдей етіп алуға болады. Боямалауға бояулардың, әсіресе
көлеңкелердегі бояулардың күрделі қоспаларын жасамаңдар — түзу салыстырмалы
түрде алғанда шамалас болуы мүмкін; жұмыс басында бұған жол беруге болады.
Жалпы ақ бояуларды есептемегенде, үш бояудан кем араластырмаған жөн.
Жұмыстағы өшіру дұрыс алынбаған немесе оны ағарту қажет жерлерді
өшіргішпен, бірде бояуды толық, кетіре, бірде олардың қабатын аздап қана
әлсірете отырып, өшіреді.
Холстың үш күн ішінде игеруге болатын белгісі ғана боямалаған жөн,
ерткені үшін күш бояу қоюланып, жұмысты жалғастыру қиындайды. Егер фрагмент
сәтсіз салынса әрі онша кеппесе, ал оны кайта салу талап етілсе, онда оны
холстқа дейін толығымен қырнап алып тастап, жаңадан салады. Егер кеуіп
біткен жерді түзету кажет болса, онда пайда болған пленканы ерітеді де
дымқыл кезде салады. Бұл ушін тиісті орынды скипидармен немесе уайт
спиртімен шыланған дэкемен пленка ерігенге дейін жақсылап бүркеп, жауып
қояды.
Сурет салуды картинадағы ең күңгірт жерлерден — меншікті және түспе
келеңкелерден бастау керек. Нақ осы көлеңкелерде картинаның колоритің
құрылысы — живописьтің бірлігі мен гармониясын мейлінше толық, көрсетеді.
Көлеңкелер әркашан дерлік бір ортақ түстің рефлекспен — аспаннан,
кабырғалардан және т. б. түскен көлеңкелермен бірігеді. Содан кейін оларды
да ақ бояусыз жүргіуге тырыса отырып, жартылай өңдерге көшеді. Барлық
уақытта жарықтануы бойынша көлеңке көлеңкелер мен, жартылай енеді жартылай
өңдермен, ашық өнді ашық өңдермен салыстырып отырған абзал. Боямалар кепкен
кезде, оны тағы да маймен суртеді де картинаны біржола жазуға кіріседі.
Жұмыстың осынау бір ақырғы сатысының міндеті — шамалас алынған жерлерді
түстердің ауысу нюанстарын беретін ұсақ жағындылардың көптүсті мозайкасына
айналдыру болуға тиіс.
Живописьтегі жарық былай беріледі, ақ бояулармен жекелеген жерлерге купт
өң береді және оны көлеңкеге біртіндеп әкеле отырып, олармен қою, бояуын
калың етіп форманы салады, мұнда мүмкшдігінше боямалауды (ақ бояуларсыз
живопись) тікелей калдыруға тырысады. Полотно кепкен кезде, оны
сарымсақпен, ал одан кейін пиязбен суртеді және тағы бір рет жарықты, бұл
жолы ақ бояулармен жеңіл лессировкалап салады. Жекелеген, өң жарық
нүктелерде таза ақ бояуларға дейін жетуге болады.
Пейзажист Я. Ромас композициялық шешімі жағынан күрделі картиналар ушін
міндетті түрде картон жасайды, онда бүкіл жарық пен көлеңкеллі суретті
егжей-тегжейлеп салады. Ол, мысалы, Енисейдің қарауыл атты картинасын
жасау үстінде өзінше онан арғы жұмысы туралы былай деп жазады: Мен ашық
жылы түстен — бұлттар мен олардың көлеңкелі жерінен бастаймын; содан соң
көк аспанды саламын. Аспанды бір-ақ рет салу керек. Бұл, әрине, оны бір-екі
сағатта салу керек деген сөз емес, жоқ, оны бірнеше күн катарынан салуға да
болады, бірақ мейлі жүз рет салсаң да, өзің табиғаттан байқаған қайталанбас
күйді ұстай алу және холстта бере білу үшін, бір-ақ рет салу керек.
Пейзаждағы аспан, бүкіл картинаға арналған негізі өң болып табылады,
сондықтан живописьтің процесін содан бастайсың...
Мен сұйылтылған өте ашық көк бояумен холст бетіне жартастың суретін
саламын да оның жоғары жағынан тастардың таулардың негізгі түсін
белгілеймін. Жирен түс — жердің тусі, ал содан жартастың өз массасы түестің
құбылуымен тастың түсі: жақынырақ — алысырақ жылырақ — суығырақ,— мұның
бәрі кейін болады, ең алдымен бүкіл жартастың негізі, жалпы түсі анықтап
білу керек.
Пейзаждың алыс түкпірінде көк мұнар жамылып керіліп тұрған таулар мен
аспаннын кейін сол мезетте-ақ салдым. Содан кейін мен судың негізі түсін
және пейзаждың барлық басқа белестердің бүкіл негізгі түстерін жүргізіп
шықтым: аспан — көгілдір, бұлттар жылы түсті, алыстағылар — кекшіл, су —
жирен, жартас — сұр-охра, алдыңғы қатардағы ағаштар — қара-жасыл; бәрі
негізгі өңдермен жүргізіп шықтым. Ал содан кейін, боямалау қабаты жақсылап
кепкен кезде, мен бояулардың өң-реңктерін үйлесімін тудыру үшін, оны
ретушлығымен жұқалап жаба отырып, түстерді, өңдерін, жартылай өңдеп,
рефлекстердің құбылуын көбіне жұкалап жасай бастаймын, бірақ кейбір
жерлерде корпусты (қалыңдатып) да, жартылай корпусты (жартылай калыңдатып)
да бояу жағуға, әсіресе жарықтарда, ұмтыла отырып, жұмыстың осы бір
кезеңінде, тұтас алғанда да, сондай-ақ оның детальдарында да пейзаждың
материалдық жағынан мейлінше бай болуына қол жеткіземін.
Картина үстінде жұмыс істей отырып, мен заттың өзін зерттеуден...
кетемін, оның өзінде осы тақырыпқа өзім салған жекелеген этюдтарға жиі
қарап отырамын. Бұл жағдайда этюдтар мен пейзаждың кейбір жерінде түстің
түске катынасын анықтауыма көмектесетін кажетін анықтама материал болып
табылады. Картина үстінде жұмыс жасаған кезде этюдтарды тарту қажет...
Этюдтар, әсіресе олар картинаның 631 де тұрган табиғаттың сол бір күйін
беретін жағдайларда, өте пайдалы.
Ою түрлі суретшінің картина жасау үстінде жұмыс процесін осылай ең түрлі
сипаттауы көрсетіп отырғанындай, әрбір шебердің өз жұмыс стилі, өз
технологиясы бар. Мұның өзі әбден заңды да, өйткені жұмыс техникасы —
творчестволық процестің бір бөлімі, суретшнің дара ерекшелігінде, өзінің
қолтаңбасының нақты ерекшелігі болып табылады.
Темперамен және гуашьпен салынған живопись. Темпералық живопись майлы
бояумен салынған живописке қарағанда біршама көне заманда шыққан.
Элладалық Египет обаларынан табылған фаюмдық портреттер деп
аталатындардың кейбіреулері желім немесе жұмыртқа темперасымен салынған.
Темпера мен гуашь бояуларын олардың жұмыс кезінде суға ертлетші және
майлы бояулармен салыстырғанда өте тез кебетіні туыстастырады. Олардыц бір-
бірінен ерекшелгі сол, темпера айтарлықтай мөлдір, ал гуашь — барлық
бояулардың ішіндегі ең күңгірт бояу. Оның үстіне темпера бір рет кепкен соң
суға енді кайтадан ерімейді; ал гуашты кепкеннен кейін жуып кетіру оңай.
Темперамен тасқа, ағаш тақталарға, грунтталған және грунтталмаған
холсттарға, картон мен кағазға сурет салуға болады. Оның өзі майлы живопись
ушін грунт ретінде қызмет атқара алады: жұмысты темперамен бастап, соңғы
сатысында майлы бояумен аяқтауға болады. Осы сапалардың бәрі живописшілер
ушін материалды өте ыңғайлы және тартымды материал етеді.
Темперамен жұмыс істеу техникасы негізінен майлы бояумен жұмыс істеу
техникасымен бірдей, сондықтан оны ерекшелейтін нәрселерге ғана тоқталамыз.
Біріншіден, темпера бояулар тез кебетіндіктен, ал бір кепкен соң кайтан
ерімейтін болғандықтан, палитраға оларды артық салмай, өте үнемдеп салады.
Екшіден, майлы бояудың айырмашылығы, темпера кебе отырып, біршама ағарады
және аздап көмескеленеді. Бұл әсіресе тым ағарыңқы өң-реңдерге қатысты.
Оның үстіне тіпті түрлі бояулардың бірдей ағартқыштары түрліше өзгеріп
отырады. Кейде басқа, әлі кеуіп үлгермеген бояудың үстіне түсірілген бояу,
керісінше, біршама қараюы мүмкін. Сондықтан жаңа ғана салынғанды қайта
салудан аулақ болу керек. Мұны кеуіп біткен живописьтің бетімен, оны аздап
сулай отырып жасау керек, сонда жаңадан жағылған бояулар бетінде жылтылы
жағынан өзге бояулармен салыстырғанда ерекшеленіп, мен мұндалап, көзге ұрып
тұрмайды.
Темперамен едәуір жерді өте біртегіс етіп (мысалы, аспан) бояп шығу
айтарлықтай қиын. Жаңадан бояулардың бөлек-бөлек іздері әрдайым дерлік
қалып отырады. Мұны ескеру керек те бояу жағындағыларын не бейнеленіп
отырған заттың формасы бойынша немесе бәрі біртіндеп тұтасып жатуы үшін,
бір бағытта, жаппай жауын жаудырып жағу керек, мұнда енді жекелеген әрбір
бояу жағындысы өзгеше жеке қабылданбайды.
Колданылып отырған байланыстырушы заттарға байланысты темпера казеиіннің-
майлы, жұмыртқалы және т. б. болып келеді Каззеинамайлы темпераның
құрамында байланыстырушы ретінде живопись майының, казеиннің және басқа
бірқатар жұмсартушы және бұзылудан сақтаушы үстемелердің қоспасы
(эмульсиясыз) болады.
Біздің өнеркәсібіміз синтетикалық негізде поливинилацетатті темпераны
шығарады.
Бұл бояулардың қай-қайсысы да өте жақсы, бірақ оларды жеке-жеке пайдалану
керек; казеина майлы және поливинилацетатті темпераны араластыруға
болмайды.
Жұмыртқа темперасын суретшілер, аздап шыланған пигмент ұнтағын
эмульсиямен араластыра отырып, өздері дайындайды. Мұны былай дайындайды:
жұмыртқаның сары уызын сондай мөлшердеп жаңбыр суымен немесе кваспен бірге
мұқият үйкелеп езеді. Бояулардың тұтқырлығын біршама азайту үшін оған
бірнеше тамшы сірке суын немесе бор қышқылын қосады. Жұмыртқаның ағын
кейбір суретшілер темперамен салынып біткен жұмысының бетіне жағу үшін лак
ретінде де пайдаланады.
Егер кейбір ұнталталған пигменттерді табудың сәті түсе қоймаса, оларды
түтікке құйылған гуашь немесе акварель бояуларынан тұндыру арқылы алуға
болады. Мұндай бояуды біршама көбірек суға езіп (былғап), содан соң оны
біраз уақыт қойып қою керек. Бояу ыдыстың түбіне түгел шөгіп, су мөлдір
болған кезде, суды абайлап төгеді де жаңа су құйып, бояуды тағы да былғайды
және кайтадан біраз қойып қояды. Бояудан бүкіл желім кеткенше осылай
бірнеше рет жасау керек. Судың калдығын одан буландыру арқылы кетіреді.
Жұмыртқа темперасын оңайырақ жолмен — түткіштен сығып шығарылған акварель
бояуларын палитра бетінде жұмыртканың сары уызымен араластыру арқылы
дайындауға болады. Бұдан сапасы біраз төмен темпера алынады.
Поливинилацетатті темпера — корпустық (бояуды калың етіп жағу) жолмен де,
лессировкалық (бояуды мөлдір, жұқа етіп жағу) жолмен де сурет салуға
мүмкіндік беретін, тез кебетін бояу. Оны да суға ерітеді, (Ирак,, казеинд
майлы темперадан айырмашылығы сол, ол кепкен кезде ағармайды, кайта
керісінше, біршама қараяды. Жұмысты түзеткен кезде бұл темпераны спиртпен
ерітеді.
Жұмыртқа темперасымен салынатын живопиське арналған ағашты дайындау
мейлінше қиын. Бұл жагдайда левкас деп аталатынды жасайды: ағашқа дәке
жабыстырады, содан кейін қалаканамен қатты сүрте отырып шамамен кабатын 2
мм етіп эмульсиялың-бор грунтымен жабады. Алдыңғы қабатты толық кептіре
отырып, бұлай жабуды 2—3 рет қайталайды. Соңғы кабат кепкен кезде, оны
айнадай жалтырағанша тегістейді. Левкас үшін грунтты былай дайындайды:
казеин желімінің бір өлшем бөлігін жылы судың төрт белігіне езеді қоюланған
жылы желімге, үздіксіз араластыра отырып, олифтейді бір өлшем бөлігінің
жартысын құяды. Содан соң сұйық қамырдың қоюлығына жеткенше бор қосады, ол
қалақшадан жіңішкелеп, бірақ үзілмей ағып тұратындай болуға тиіс.
Левкас бетіне сурет жаншу әдемі екінші жағынан жұмсақ графит қарындаш
жағылған калькадан абайлап кептіріледі. Содан кейін суреттің жіңішке
қылқаламмен жақсылап тегістейді. Мұның бәрін, левкастың аппақ қардай бетін
муқият қорғаштай отырып, барынша ұқыпты және жинақы жасайды. Жұмыртқа
темперасы мөлдір және көп мөлшерде лессировка жасауға мүмкіндік береді
сондықтан бояулардың астыңғы кабаттан керіп тұратынына есептей отырып,
салуға болады.
Темперамен жұмыс істеуге арналған қылқаламдар және басқа аспаптар
негізінен майлы бояумен живопись салудағыдай. Бәрінен де бояуларды езуге
арналған шундырлары және сұйық езілген бояулар одан ақпас үшін жиектерінде
ортақ қоршауы бар металл немесе пластмасса палитраларды пайдаланған жақсы.
Палитраны тазалауды және қылқаламдарды жууды сабыны бар жылы сумен, оның
ізінше жұмыс біте салысымен жасаған абзал.
Гуашь — ең тығыз күңгірт бояу. Онымен сәтсіз жерлерді — неғұрлым
қарақошқыл бояуларды неғұрлым ақшыл бояумен және т. б. толық жауып жіберуге
болады. Жабылған алдыңғы қабат мүлдем көрінбейді. Біртектес, әсіресе, үлкен
түстес дақтар өте әдемі. Гуашьпен жұмыс істеудің қиындығы мынада: кепкен
бояу жағындылары оңай жібиді. Гуашь декорациялық-безендіру және плакат
жұмыстарындға, театр эскиздері мен кітап графикасында мейлінше үлкен
табыспен қолданылады. Алайда оны станоктік живописьте де Ф. Толстой, В.
Серов, А. Головин сияқты орыс суретшілері пайдаланды. Қазіргі заманғы
суретшілері де оған тағы ден қоя бастады.
Гуашқа пигменттің өзінен, байланыстырушы заттан (мысалы, декстриннен),
жұмсартушы және бұзылудан сақтаушы заттарды аздап үстемелеуден баска,
толтырғыш — ақ бояу, бор немесе каолин қосылады. Бұл толтырғыш гуашты
мөлдір етеді.
Гуаштың негізгі кемшілігі — кепкен кезде түсі өзгертетіні ойдағыдай шығу
ушін кейбір суретшілер жұмыстың ерекше әдісін пайдаланады — алдын ала
дайындалған коллермен сурет салады. Алдымен жұмыстың болашақ колоритін
құрылысындағы бірнеше басты, жетекші тустерді анықтайды. Оларды күні бұрын
жекелеген ыдыстарда дайындайды да бояуды жағып көріп, оны кептітре отырып,
сынап байқайды. Осындай күні бұрын дайындалып, сыннан өткен бірнеше колері
бар суретпен жұмыс кезінде өз палитрасының мүмкіндігін енді дәл біледі.
Гуашты сұйық қаймақтың қоюлығына жеткенге дейін еріту ұсынылады, бірақ
ақшылданып кетпес үшін одан артық ерітпеу керек. Тым суйық жағылған бояу
кепкен кезде бояу жағындыларының шектесеткен жерлерін бойлай кара-қошқыл
жиектер түзеді. Гуашты тым қою етудің және бір жерге бірнеше рет жағудың да
қажеті жоқ: ол негізге нашар бекиді де кепкен соң тегіс түс калады. Мұның
өзі шығып тұрған желімнен қара дақтардың пайда болуына да әкеліп соғуы
мүмкін.
Әдетте гуашпен кағаз бетіне грунтсыз, салады. Картонда немесе матада да,
алдын ала оларды желімдеп алып, жұмыс істеуге болады. Мұнда майлы бояумен
жұмыс жасағандағыдай қылкаламдар пайдаланады, бірак, сонымен бірге жұмсақ
акварель қылқаламдары да қолданылады.
Қазіргі кезде біздің елімізде гуаштың плакаттық және көркем-суреттші
сияқты, цилиндрлі пластмасса банкаларға өлшеп құйылған, жеке-жеке немесе
картон қорапта 12 бояудан топтап сатылатын сорттары шығарылады. Плакаттық
гуашь үлкен қаңылтыр қалбырларға да құйылған күйде сатылады. Оның үстіне,
соңғы жылдары тюбиктерге (түтіктерге) құйылған жоғары сапалы көркемсуретті
гуашь та пайда болды.
Акварель живописінде жұмыс істеу техникасы мен әдістері майлы бояумен
жұмыс істеуден айтарльқтай ерекшеленеді
Акварель сөзі латынныц аква—су деген сезінен шыққан. Акварель
бояулардың негізгі ерекшелігі — аса мөлдірлігі. Бұл — ақ бояу мүлде
қолданылмайтын бірден-бір живописьтің техника. Ақ бояуды езссе жағылған
бояудың арасынан ағарып керілетін кағаз ауыстырады, ал қажетті түсті енді
бояуларды алдын-ала палитра бетінде араластыру арқылы да, оларды қағазға
устіне бірге жағу арқылы да алуға болады. Мейлінше акашыл көрінетін әсер
туғызу ушін, мысалы, бликтерде (ең жарық нүктелерде), қағаздың тиісті жері
мүлде боялмайды немесе аздап қана боялады. Мұндайда шығарманың колористік
шешімін жасауға көмектесетін бейне бір бояу ретінде қағаздың өзі
пайдаланылатыннын есте ұстаған жөн.
Акварель бояулар қолдануға ыңғайлы да карапайым, қағазға оңай жағылады
және шапшаң кебеді. Алайда, бұған қарамастан, акварель живописінің
техникасы — мейлінше күрделі техникалардың бірі.
Майлы бояудан немесе темперадан айырмашылығы сол, акварель қайта жасау
мен түзетулерге іс жузінде мүлдем жол бермейді — бұрын жағылған бояудың
үстіне жаңадан бояу жағу арқылы тек қарайтуға ғана болады, ал қарайған
жерлерді неғұрлым ағарта түсуге енді болмайды. Акварельмен жұмыс істей
отырып, суретке қылқаламмен бірінші бояуды жақпас бұрын, одан кейін бүкіл
жұмыс барысын жалпылама болса да ойша елестетуге тиіс. Егер жұмыстың
біршама бастапқы сатысында елеулі олқылықтар байқалса, онда губкамен немесе
үлкен жұмсақ қылқаламмен қайсы бір фрагмент немесе тіпті жасалғанның бәрін
шайып тастайды. Қалған ақшыл ізді толық кептіріп алады да қайтадан сала
бастайды. Бұлай шаю кезінде бояуды қылкалам немесе губка емес, су шаятынын,
сондықтан кағазға өте абайлап қарау керек, суды көбірек пайдалану және оның
артық тамшыларын жиі алып тастап отыру керектігін есте ұстау керек.
Акварель техникасының ерекшелігі — оның барынша дымқылдығында. Қылқалам
бояудан кейін тұруға тиіс, бояу қағаз бетімен бейне бір өзін-өзі ашқандай
болады, ал қылқалам оның парақ бетінде дұрыс бөлінуне кемектеседі. Жиі
кездесетін қателік мынада: тәжірибесіз суретші құрғақ қағаз бетінде
жартылай құрғақ қылқаламмен жұмыс істейді. Жұмыстың үлкен, азды-көпті
біртүсті белестерін (ашық аспан немесе тыныш су беті) бірқалыпты жалпақ
құйындымен жасау керек. Ал құрғақ, дәлірек айтқанда сілку арқылы құр-
ғатылған қылқаламмен тек бояулардың артық жерлерін іреттеп, алып тастайды.
Акварельмен жұмыс істеген кезде, сұйық бояу қағаз бетімен еркін жылжуы
үшін, ол шамамен 30°-қа еңкіш орналасуға тиіс.
Акварель астындағы сурет өте жеңіл, контурлы болуға тиіс. Егер ол мұқият
жасауды талап етсе, онда оны алдымен басқа парақта жасап алады, ал болашақ
акварельге одан тек ең қажетті контурларды ғана түсіреді. Акварель бояу
қылқаламнан кағазға өте оңай жұғады, сондықтан ол жақсы, алдын ала мұқият
салынған суретті талап етеді, бояудағы дәл өз орнына түсуге тиіс. Суретті
бірден акварельмен, әлсіз өң бере отырып, жіңішке қылаламмен де жасауға
болады, онда жұмыс қарындашты және спиртті пайдаланған кезде болатын қандай
да бір ластанудан толық құтылады.
Акварельмен жұмыс істеудің үш әдісі бар. Біріншіден, алғашқыда бояулармен
өте жеңіл, заттың өзіне карағанда әлдеқайда әлсіз және мөлдір болып келетін
ортақ төсем жасай отырып, ал одан кейін кепкен алдыңғы кабат бетіне бірізді
жұқа, лессировкалы кабат түсіру арқылы түсті біртіндеп күшейте отырып,
құрғақ кағазда көп қабатты жұмыс жасауға болады. Екіншіден, тиісті түсті
бірден барлық күйінде, мозайкадағы сияқты, ұсақ жағындылармен түсіре
отырып, құрғақ кағаз бетінде, бірақ бір кабат етіп те жұмыс істеуге болады.
Мұндай жекелеген жағындылар керіп бояу жағындыларымен (әлі кебе қоймаған)
дәнекерлене отырып, бір түстен екінші түске біртіндеп көшуге мүмкіндік
жасайды. Үшіншіден, дымқыл қағазға, түсті бірден түсіре отырып, бір кабат
етіп те салады, бұл кезде бояу жағындылары азды-көпті жайылып, бір-бірімен
араласып жатады. Соңғы техника мейлінше күрделі кағаздың қажетті дәрежеден
дымқылдығын дұрыс сезініп, анықтауға тек ұзақ тәжірибе ғана көмектеседі.
Тым дымқыл кағаз бетінде жұмыс істеу бояу түсін шайып кетуі мүмкін.
Көбіне үш әдістің бәрі бір жұмыста, бейнеленіп отырған деталдың сипатына
байланысты қолданыла береді. Түтінді, тұманды сулы кағаз бетінде үлкен
тиімділікпен бейнелеуге болады. Керсінше, алдыңғы катардағы детальдар —
тастар, ағаштар құрғақ кағаз бетіне айқын, кұрт жағылған бояулармен береді
Бояу жағындыларының жұмсақтығына қол жеткізу үшін акварелшілер кейде
кағазды ылғалды күйде ұстайды, бұл ушін оның астына дымқыл матаны
(мумкіндігінше ақ матаны) тесейді.
Тәжірибесіз акварельшіге алғашқыда құрғақ кағазға сурет салған жақсы.
Дымқыл кағазда жұмыс істеу техникалық жағынан ысылып машықтануды талап
етеді. Жұмыс кезінде түсті мүмкіндігінше заттың өзіне жақынырақ етіп толық
куйінде алуға ұмтыла отырып, (кейде суретшілер айтқандай) картинаны
сілікпесі шыққан етіп көрсетеді кептеген қайта бояулаудан және әсіресе,
қайта-қайта шая беруден аулақ болу керек. Таза ақ кағазға толық күйінде
бірден түсірілген түс толық үнді болып шығады. Соның өзінде акварель
кепкен кезде ағаратынын естен шығармау керек. Дымқыл бояулар, әсіресе ақ
кағаздың қоршауында неғұрлым карақошқыл әрі бояуы канық болып көрінеді,
сондықтан жаңа бастаған акварелші кебе түсті әдеттегіден әлсізірек етіп
алады.
Кейде жұмысты бастар алдында кағаздың бүкіл бетімен бейненің жалпы
колоритына неғұрлым тән түсті, мысалы күннің жарығы ушін қызғылт немесе
бұлтты ауа райы үшін көгілдір түсті алдын ала әлсіз жағып шығады.
Ерекше нәзік детальдарды нақтылап жасауды әдетте жұмыстың соңына
калдырады.
Балауыз негіздегі ашық түсті қарындаштарды немесе жәй үшкірленген таза
балауыз таяқшаларын дұрыс ойластырып қолдану кейде қызықты әсер тудыра
алады. Мұндай қарындашпен көз карашығындағы, жылтыраған заттардағы немесе
толқындардың жалдарындағы өткір блики (ең жарық нүктедегі) белгілей отырып,
содан соң, бликтарды калдыруға қам жемей-ақ, бұл орындарды бояумен батыл
бояп шығуға болады — олар балауыз арасында өзінен-өзі пайда болады.
Балауыз карындаштарды XVIII—XIX ғасырлардағы акварель живописінің
шеберлері, әсіресе миниатюралық портреттерде, кейінен пайдаланды.
Акварель живописінің техникасы материалдық жарақтандырылуы жағынан
мейлінше карапайым. Жалпақ бояу құйындыларын жағатын және жіңішке сызғышты
(ұшымен) жүргізетін жұмсақ жуан қылқаламдар қажет. Жуылып, жақсылап
кептірілген қыл-қаламмен қағаздан бояулардың артығын алып, су ізін
белгілейді. Акварель живописінде негізінен күзеннің, тиіннің, борсықтың,
сары күзеннің құйрық қылынан жасалған қылқаламдар қолданылады. Соңғы
уақытта, жасыратыны жоқ, негізінен уй жануарларының құлақтарындағы қылдан
жасалған қылқаламдар көбірек сатылатын болды.
Қылшықты қылқаламдар акварельде біршама сирек, тек қандай да бір
әсерлілікке жету ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz