Қостанай облысының туризмі
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 ҚОСТАНАЙ ОБЛЫСЫНЫҢ РЕКРЕАЦИАЛЫҚ РЕСУРСТАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1 Табиғи ресурстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Тарихи.мәдени ресурстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.3 Ерекше қорғалатын территориялары
2 ҚОСТАНАЙ ОБЛЫСЫНДАҒЫ ДАМЫҒАН ЕМДІК ТУРИЗМНІҢ ОРТАЛЫҚТАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1 Курорттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2 Санаторийлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3 ҚОСТАНАЙ ОБЛЫСЫ АЙМАҒЫНЫҢ ТУРИСТІК РЕКРЕАЦИЯЛЫҚ ПОТЕНЦИАЛЫНЫҢ ДАМУ МӘСЕЛЕЛЕРІ МЕН ПЕРСПЕКТИВАСЫ
3.1 Облыс туризмінің қазіргі жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.2 Облыстағы туризмді дамыту проблемалары ... ... ... ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 ҚОСТАНАЙ ОБЛЫСЫНЫҢ РЕКРЕАЦИАЛЫҚ РЕСУРСТАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1 Табиғи ресурстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Тарихи.мәдени ресурстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.3 Ерекше қорғалатын территориялары
2 ҚОСТАНАЙ ОБЛЫСЫНДАҒЫ ДАМЫҒАН ЕМДІК ТУРИЗМНІҢ ОРТАЛЫҚТАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1 Курорттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2 Санаторийлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3 ҚОСТАНАЙ ОБЛЫСЫ АЙМАҒЫНЫҢ ТУРИСТІК РЕКРЕАЦИЯЛЫҚ ПОТЕНЦИАЛЫНЫҢ ДАМУ МӘСЕЛЕЛЕРІ МЕН ПЕРСПЕКТИВАСЫ
3.1 Облыс туризмінің қазіргі жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.2 Облыстағы туризмді дамыту проблемалары ... ... ... ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
Демалыс пен туризм қоғамдық қызметтің негізгі саласына айналып отыр. Олар көптеген рекреациялық ресурстар түрлерінің географиялық ортаға танымалдылығымен, рекреациялық территорияларды рационалды үйымдастырумен, әртүрлі демалыс түрінде қажеттіліктерді болжаумен, рекреациялық ресурстардың аймақтық бағалау ерекшеліктерімен байланысты мәселелердің кең шеңберін қамтиды. Соңғысы ерекше өзекті мәселені құрайды және ол туризм мен демалыс мақсаттары үшін территорияның жарамдылығын зерттеу мәселесінің маңызды бөлігін құрайды.
Қоғамның өндірістік интенсификациясы ең алдымен адамның психофизикалық жүктемесінің күшейуіменен анықталады. Адамның жұмыс қабілеттілігін жақсарту үшін арнайы жағдай жасау керек. «Рекреация» сөзінің мағынасы – «дем алу, адамның күшін қалпына келтіру» дегенді білдіреді.
Емдік-сауықтыру туризмі туристік классификация ішінде өзіндік орны бар. Сондықтан да туризм классификациясын талдай отырып диплом жұмысының мазмұнын құрау, соған орай Қостанай обылысында емдік сауықтыру рекреациялық ресурстарын зерттеу, талдау мәселелері қолға алынуда. Адамдардың рекреациялық қызметі бірнеше аспектілерден тұрады: медико-биологиялық, әлеуметтік-мәдени, экономикалық болып. Рекреациялық қызметінің ең негізгі аспектісі медико-биологиялық болып табылады. Оның құрамында – денсаулықты жақсарту, курорттық емдеуді қажет ететін адамдарға көмек көрсету және аурудың алдын алу;
Әлеуметтік-мәдени қызметке - әлемді, табиғатты, тарихты, мәдениетті тану, яғни танымдылық мақсаты;
Экономикалық аспектіге – адамның еңбекке деген қабілеттілігін жақсартуды жатқызуға болады.
Қостанай облысының санаториялық курорттық потенциалы Қостанай облысының туристік ресурстар жиынтығынан құралған. Сонымен қатар жалпы емдік туризмнің қалыптасу және даму тарихына тоқталмай объективті тұрғыда бағалау мүмкін емес. Зерттеу мақсаты мен міндеттеріне орай емдік туризмді классификациялай отырып, олардың орналасу принциптерін ашу, көрсету қажеттілігі туып отыр.
Курорттық-рекреациялық шаруашылыққа шипажайлар, санаториялар, демалыс үйлері, туризм және қызмет көрсету бөлімдері жатады. Олардың басты мақсаты халықтың рекреациялық қажеттіліктерін, рекреациялық (емдік сауықтыру, табиғи, мәдени-тарихи және әлеуметтік-экономикалық) ресурстар арқылы қанағаттандыру. Жоғарыдағы айтылғандарды ескере келе емдік сауықтыру туризмі проблемасы көкейтестілігі анықталды.
Жұмыстың көкейтестілігі: Қостанай облысының туризм шаруашылығындағы алатын орны және экономиға қосатын үлесі.
Облыс аймағының туристік рекреациялық ресурстарын одан ары дамытып, оның шешу проблемаларын жеке-жеке талдап, анықтау.
Демалыс пен туризм қоғамдық қызметтің негізгі саласына айналып отыр. Олар көптеген рекреациялық ресурстар түрлерінің географиялық ортаға танымалдылығымен, рекреациялық территорияларды рационалды үйымдастырумен, әртүрлі демалыс түрінде қажеттіліктерді болжаумен, рекреациялық ресурстардың аймақтық бағалау ерекшеліктерімен байланысты мәселелердің кең шеңберін қамтиды. Соңғысы ерекше өзекті мәселені құрайды және ол туризм мен демалыс мақсаттары үшін территорияның жарамдылығын зерттеу мәселесінің маңызды бөлігін құрайды.
Қоғамның өндірістік интенсификациясы ең алдымен адамның психофизикалық жүктемесінің күшейуіменен анықталады. Адамның жұмыс қабілеттілігін жақсарту үшін арнайы жағдай жасау керек. «Рекреация» сөзінің мағынасы – «дем алу, адамның күшін қалпына келтіру» дегенді білдіреді.
Емдік-сауықтыру туризмі туристік классификация ішінде өзіндік орны бар. Сондықтан да туризм классификациясын талдай отырып диплом жұмысының мазмұнын құрау, соған орай Қостанай обылысында емдік сауықтыру рекреациялық ресурстарын зерттеу, талдау мәселелері қолға алынуда. Адамдардың рекреациялық қызметі бірнеше аспектілерден тұрады: медико-биологиялық, әлеуметтік-мәдени, экономикалық болып. Рекреациялық қызметінің ең негізгі аспектісі медико-биологиялық болып табылады. Оның құрамында – денсаулықты жақсарту, курорттық емдеуді қажет ететін адамдарға көмек көрсету және аурудың алдын алу;
Әлеуметтік-мәдени қызметке - әлемді, табиғатты, тарихты, мәдениетті тану, яғни танымдылық мақсаты;
Экономикалық аспектіге – адамның еңбекке деген қабілеттілігін жақсартуды жатқызуға болады.
Қостанай облысының санаториялық курорттық потенциалы Қостанай облысының туристік ресурстар жиынтығынан құралған. Сонымен қатар жалпы емдік туризмнің қалыптасу және даму тарихына тоқталмай объективті тұрғыда бағалау мүмкін емес. Зерттеу мақсаты мен міндеттеріне орай емдік туризмді классификациялай отырып, олардың орналасу принциптерін ашу, көрсету қажеттілігі туып отыр.
Курорттық-рекреациялық шаруашылыққа шипажайлар, санаториялар, демалыс үйлері, туризм және қызмет көрсету бөлімдері жатады. Олардың басты мақсаты халықтың рекреациялық қажеттіліктерін, рекреациялық (емдік сауықтыру, табиғи, мәдени-тарихи және әлеуметтік-экономикалық) ресурстар арқылы қанағаттандыру. Жоғарыдағы айтылғандарды ескере келе емдік сауықтыру туризмі проблемасы көкейтестілігі анықталды.
Жұмыстың көкейтестілігі: Қостанай облысының туризм шаруашылығындағы алатын орны және экономиға қосатын үлесі.
Облыс аймағының туристік рекреациялық ресурстарын одан ары дамытып, оның шешу проблемаларын жеке-жеке талдап, анықтау.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Забелина Н.М. Национальный парк. М: Мысль, 1987
Боровое национальный парк // Эко курьер 1998 - 23 сентября.
Тришечкин А. Боровое. Астана: ТОО «Дизаин», 2002
Алиева Ж.Н. Туризмология негіздері. Алматы: Қазак университеті, 2004
Михайлов В. Боровое. Алма - Ата: Кайнар, 1979
Беклемишев Н.Д. Курорт Боровое. Алма - Ата, АН Каз ССР, 1958
Замятин С. И. Курорты Казахстана. Алма - Ата, 1962
Замятин С.И. Курорты, санатории и лечебные местности Казахстана. Алма - Ата: АН Каз ССР, 1956
Криницин Н.Я. Курорт Боровое. Научно – популярный очерк типа справочника. Под редакцией и предисловием проф. П.И. Зарницина. 1928
Брякин М.И. Справочник по курортам Казахстана. Алма - Ата: Казгосиздат,1959
Соколова М.В. История туризма. М.: Мастерство, 2002.- 350с.
Қазақстан курорттары. Алматы: Қазақстан,1974
Курорты энциклопедический словарь. М.: Сов. Энциклопедия, 1983
Хамнюк В.Ф. Природные лечебные богатства Казахстана, перспективы их использования. Алма - Ата, 1967
Ердавлетов. С.Р. География туризма.: история,теория, практика. Алматы, 2000
Котляров В.А. География отдыха и туризма. М., Мысль 1979
Веденин Ю.А. Динамика территориальных рекреационных систем. М.: Наука, 1982
Куйдин Ю.И. Боровое. Алма - Ата , 1985
Жандаев М.Ж. Курорт Боровое. Алма - Ата, 1981
Шабельникова С.В. Оценка рекреационных ресурсов Республики Казахстан для целей развития отдыха и туризма. Алматы, 2000
Никитин С.И. Боровое. Алма - Ата, Казахстан, 1970
Достопримечательные места Казахстана. Сборник. Алма - Ата: Казгосиздат,1959
Омаров В.Т. Қазақстан көлдері. Алматы: Қазақстан, 1987
Қазакстан. Ұлттык энциклопедия.
Қазбеков А. Бурабай накануне ХХІ века. Астана, 1998
Ердавлетов С.Р. Достопримечательные мест Казахстана. Алма - Ата: Знание, 1988
Байтонаев О. Чудеса природы Казахстана. Алматы: Домино, 2003
Носов Д.С. Жемчужины Казахстана. Алма - Ата: Кайнар, 1971
Терещук В.А. Маршрутами Көкшетау. Алма - Ата: Кайнар, 1985
Қажыбаев Т Ажары ашық болсын Бурабайдың // Егемен Қазақстан 1996 - 27 сәуір
Абдразакова А. Боровое- жемчужина Казахстана.// Казахстан – 2002. №1
Кузенный А. Боровое: цены обгоняют сервис.// Казахстанская правда 2004 - 27 августа
Серикбаев Б. Боровое. О курорте// Жизнь –2005-№24
www. Kokshetau online. Kz
Александрова А.Ю. Экономика и территориальная организация международного туризма. М.: МГУ, 1996.
Кузенный А. Боровое – это крик души.// Казахстанская правда 2000 – 27,28 апреля
Калиев Т. Боровое: Трудные будни Казахстанской жемчужины.// Новое поколение. –2002- 15 марта
Большая вода для Борового.// Казахстанская правда –2002 - 7 декабря
Салихова А. Пахнущая жемчужина.// Новое поколение-2003 - 4 июля
Шөкшір Д. Бурабайды жабайы туризм жайлап барады.// Жас алаш 2004 - 1 сәуір
Алиева Ж. Н. Экологический туризм.- Алматы: Қазақ университеті, 2002
Туристская карта национального природного парка «Бурабай». Алматы: ККП «Картография »2004
Қазақстан Республикасының «туризм туралы» заңы.
Мусин Қ.Н. Международный туризм: Современные тенденции развития в мире и в Казахстане
Прохоров И. Вступая в век туризма.// Казахстанская правда 2003 - 29 июля
Ыбыраев С. «Оқжетпестің емдік қасиеті». Қазақстан шипажайлары. «Егемен Қазақстан», 2003-11 қыркүйек
Ердавлетов С.Р. География туризма: история, теория, методы, практика – А.: «Атамура»,2000.- 336с
Забелина Н.М. Национальный парк. М: Мысль, 1987
Боровое национальный парк // Эко курьер 1998 - 23 сентября.
Тришечкин А. Боровое. Астана: ТОО «Дизаин», 2002
Алиева Ж.Н. Туризмология негіздері. Алматы: Қазак университеті, 2004
Михайлов В. Боровое. Алма - Ата: Кайнар, 1979
Беклемишев Н.Д. Курорт Боровое. Алма - Ата, АН Каз ССР, 1958
Замятин С. И. Курорты Казахстана. Алма - Ата, 1962
Замятин С.И. Курорты, санатории и лечебные местности Казахстана. Алма - Ата: АН Каз ССР, 1956
Криницин Н.Я. Курорт Боровое. Научно – популярный очерк типа справочника. Под редакцией и предисловием проф. П.И. Зарницина. 1928
Брякин М.И. Справочник по курортам Казахстана. Алма - Ата: Казгосиздат,1959
Соколова М.В. История туризма. М.: Мастерство, 2002.- 350с.
Қазақстан курорттары. Алматы: Қазақстан,1974
Курорты энциклопедический словарь. М.: Сов. Энциклопедия, 1983
Хамнюк В.Ф. Природные лечебные богатства Казахстана, перспективы их использования. Алма - Ата, 1967
Ердавлетов. С.Р. География туризма.: история,теория, практика. Алматы, 2000
Котляров В.А. География отдыха и туризма. М., Мысль 1979
Веденин Ю.А. Динамика территориальных рекреационных систем. М.: Наука, 1982
Куйдин Ю.И. Боровое. Алма - Ата , 1985
Жандаев М.Ж. Курорт Боровое. Алма - Ата, 1981
Шабельникова С.В. Оценка рекреационных ресурсов Республики Казахстан для целей развития отдыха и туризма. Алматы, 2000
Никитин С.И. Боровое. Алма - Ата, Казахстан, 1970
Достопримечательные места Казахстана. Сборник. Алма - Ата: Казгосиздат,1959
Омаров В.Т. Қазақстан көлдері. Алматы: Қазақстан, 1987
Қазакстан. Ұлттык энциклопедия.
Қазбеков А. Бурабай накануне ХХІ века. Астана, 1998
Ердавлетов С.Р. Достопримечательные мест Казахстана. Алма - Ата: Знание, 1988
Байтонаев О. Чудеса природы Казахстана. Алматы: Домино, 2003
Носов Д.С. Жемчужины Казахстана. Алма - Ата: Кайнар, 1971
Терещук В.А. Маршрутами Көкшетау. Алма - Ата: Кайнар, 1985
Қажыбаев Т Ажары ашық болсын Бурабайдың // Егемен Қазақстан 1996 - 27 сәуір
Абдразакова А. Боровое- жемчужина Казахстана.// Казахстан – 2002. №1
Кузенный А. Боровое: цены обгоняют сервис.// Казахстанская правда 2004 - 27 августа
Серикбаев Б. Боровое. О курорте// Жизнь –2005-№24
www. Kokshetau online. Kz
Александрова А.Ю. Экономика и территориальная организация международного туризма. М.: МГУ, 1996.
Кузенный А. Боровое – это крик души.// Казахстанская правда 2000 – 27,28 апреля
Калиев Т. Боровое: Трудные будни Казахстанской жемчужины.// Новое поколение. –2002- 15 марта
Большая вода для Борового.// Казахстанская правда –2002 - 7 декабря
Салихова А. Пахнущая жемчужина.// Новое поколение-2003 - 4 июля
Шөкшір Д. Бурабайды жабайы туризм жайлап барады.// Жас алаш 2004 - 1 сәуір
Алиева Ж. Н. Экологический туризм.- Алматы: Қазақ университеті, 2002
Туристская карта национального природного парка «Бурабай». Алматы: ККП «Картография »2004
Қазақстан Республикасының «туризм туралы» заңы.
Мусин Қ.Н. Международный туризм: Современные тенденции развития в мире и в Казахстане
Прохоров И. Вступая в век туризма.// Казахстанская правда 2003 - 29 июля
Ыбыраев С. «Оқжетпестің емдік қасиеті». Қазақстан шипажайлары. «Егемен Қазақстан», 2003-11 қыркүйек
Ердавлетов С.Р. География туризма: история, теория, методы, практика – А.: «Атамура»,2000.- 336с
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1 ҚОСТАНАЙ ОБЛЫСЫНЫҢ РЕКРЕАЦИАЛЫҚ РЕСУРСТАРЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1 Табиғи ресурстары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Тарихи-мәдени ресурстары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...
1.3 Ерекше қорғалатын территориялары
2 ҚОСТАНАЙ ОБЛЫСЫНДАҒЫ ДАМЫҒАН ЕМДІК ТУРИЗМНІҢ ОРТАЛЫҚТАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1 Курорттары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2 Санаторийлері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3 ҚОСТАНАЙ ОБЛЫСЫ АЙМАҒЫНЫҢ ТУРИСТІК РЕКРЕАЦИЯЛЫҚ ПОТЕНЦИАЛЫНЫҢ ДАМУ МӘСЕЛЕЛЕРІ МЕН ПЕРСПЕКТИВАСЫ
3.1 Облыс туризмінің қазіргі жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.2 Облыстағы туризмді дамыту проблемалары ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
Демалыс пен туризм қоғамдық қызметтің негізгі саласына айналып отыр. Олар көптеген рекреациялық ресурстар түрлерінің географиялық ортаға танымалдылығымен, рекреациялық территорияларды рационалды үйымдастырумен, әртүрлі демалыс түрінде қажеттіліктерді болжаумен, рекреациялық ресурстардың аймақтық бағалау ерекшеліктерімен байланысты мәселелердің кең шеңберін қамтиды. Соңғысы ерекше өзекті мәселені құрайды және ол туризм мен демалыс мақсаттары үшін территорияның жарамдылығын зерттеу мәселесінің маңызды бөлігін құрайды.
Қоғамның өндірістік интенсификациясы ең алдымен адамның психофизикалық жүктемесінің күшейуіменен анықталады. Адамның жұмыс қабілеттілігін жақсарту үшін арнайы жағдай жасау керек. Рекреация сөзінің мағынасы - дем алу, адамның күшін қалпына келтіру дегенді білдіреді.
Емдік-сауықтыру туризмі туристік классификация ішінде өзіндік орны бар. Сондықтан да туризм классификациясын талдай отырып диплом жұмысының мазмұнын құрау, соған орай Қостанай обылысында емдік сауықтыру рекреациялық ресурстарын зерттеу, талдау мәселелері қолға алынуда. Адамдардың рекреациялық қызметі бірнеше аспектілерден тұрады: медико-биологиялық, әлеуметтік-мәдени, экономикалық болып. Рекреациялық қызметінің ең негізгі аспектісі медико-биологиялық болып табылады. Оның құрамында - денсаулықты жақсарту, курорттық емдеуді қажет ететін адамдарға көмек көрсету және аурудың алдын алу;
Әлеуметтік-мәдени қызметке - әлемді, табиғатты, тарихты, мәдениетті тану, яғни танымдылық мақсаты;
Экономикалық аспектіге - адамның еңбекке деген қабілеттілігін жақсартуды жатқызуға болады.
Қостанай облысының санаториялық курорттық потенциалы Қостанай облысының туристік ресурстар жиынтығынан құралған. Сонымен қатар жалпы емдік туризмнің қалыптасу және даму тарихына тоқталмай объективті тұрғыда бағалау мүмкін емес. Зерттеу мақсаты мен міндеттеріне орай емдік туризмді классификациялай отырып, олардың орналасу принциптерін ашу, көрсету қажеттілігі туып отыр.
Курорттық-рекреациялық шаруашылыққа шипажайлар, санаториялар, демалыс үйлері, туризм және қызмет көрсету бөлімдері жатады. Олардың басты мақсаты халықтың рекреациялық қажеттіліктерін, рекреациялық (емдік сауықтыру, табиғи, мәдени-тарихи және әлеуметтік-экономикалық) ресурстар арқылы қанағаттандыру. Жоғарыдағы айтылғандарды ескере келе емдік сауықтыру туризмі проблемасы көкейтестілігі анықталды.
Жұмыстың көкейтестілігі: Қостанай облысының туризм шаруашылығындағы алатын орны және экономиға қосатын үлесі.
Облыс аймағының туристік рекреациялық ресурстарын одан ары дамытып, оның шешу проблемаларын жеке-жеке талдап, анықтау.
Жұмыстың мақсаты: Қостанай облысының туристік рекреациялық мүмкіндіктерін анықтау.
Жұмыстың міндеті: Қостанай облысы туризмінің даму тарихын анықтай отырып, шипажай, санаторий шаруашылығы саласын және осы аталған аймақтың емдік туризмді дамыту жолдары мен болашағын айқындау.
Зерттеу әдістері: әдебиеттерге шолу, картографиялық, статистикалық, ақпарат құралдары материалдарын өндеу.
1 ҚОСТАНАЙ ОБЛЫСЫНЫҢ РЕКРЕАЦИАЛЫҚ РЕСУРСТАРЫ
1.1 ... ... ... ... ...
Туризм дамуының негізгі алғышарттары болып: табиғи, әлеуметтік-экономикалық ресурстар және туристік инфрақұрылым болып табылады. Олар туризмнің дамуына, туристік обьектілер мен туристік аудандардың құрылуына әсерін тигізеді. Біз осы тарауда туризм дамуының маңызды алғышарттарына, табиғи жағдайына көңіл бөлеміз. Табиғи жағдай туралы айтудың алдында, туристік-рекреациялық ресурстар дегеніміз не? Деген сұрағына жауап берейік.
Туристік-рекреациялық ресурстар дегеніміз - туристік экскурсиялық қызметке және емдеу, спорттық-сауықтыру, танымдық туризмге жарайтын, табиғаттың және адамдардың күшімен салынған обьектілер мен қоршаған орта құбылыстарының жиынтығы. Барлық туристік-рекреациялық ресурстардың жиынтығын үлкен екі топқа бөлуге болады: табиғи және әлеуметтік-экономикалық ресурстар (мәдени, тарихи). Ал енді тікелей осы тараудың мазмұнына, табиғи-рекреациялық ресурстарға көшуге болады [1].
Табиғи жағдайлар мен ресурстар алдыңғы орынды алып, рекреацияның негiзгi алғышарттарының бiрi болып саналады. Рекреацияның табиғи алғышарттары ретiнде әртүрлi рангтағы табиғи-территориялық кешендер, олардың компоненттерi мен жеке касиеттерi көрсетiледi: аттрактивтiлiк, ландшафттың контрасттылығы мен ритмi, бөгеттердi өту мүмкшiншiлiгi, географиялык ерекшелiк, экзотикалығы, таңғаларлық немесе керiсiнше карапайымдылығы, табиғи объектiлердiң формалары мен көлемi.
Табиғи географиялық жүйелердi рекреация мақсатында зерттей отырып, баска сөзбен айтқанда, демалыс пен туризмнiң түрлерiн өткiзудiң ыңғайлылығы, колайлығының деңгейiн бағалау кезiнде, бiз тек рекреация үшiн қолайлы жағдайлары бар географиялық жүйелердi ерекше етiп көрсетемiз. Олар табиғи рекреациялық ресурстарды кұрайды [3].
Табиғи-рекреациялық ресурстар бұл - рекреациялық іс-әрекеттер үшін комфорттық қасиеттерге толы, белгілі-бір уақыттарда демалыс және сауықтыру жұмыстарын ұйымдастыруға болатын табиғи және табиғи-техникалық географиялық жүйелер, денелер мен табиғаттың құбылыстары.
Табиғи-рекреациялық ресурстар демалушылардың демалу және саяхаттау ауданын таңдауда үлкен роль атқарады. Туристер ландшафт, климат, жануарлар және өсімдіктер әлемінің байлығы мен әртүрлілігін, спортпен, аңшылықпен, балық аулаумен шұғылдануы табиғи қажеттіліктерін ескеріп отырады. Территорияда қандай табиғи ресурстар болуымен рекреациялық іс-әрекеттің түрлері мен формаларын ұйымдастырылуы тәуелді болады. Елдің немесе ауданның географиялық жағдайы, басқаша айтқанда теңізге, таулы және орманды массивтерге, демалушылардың негізгі ағымдарына және маңызды көлік жолдарына жақындығы, ірі туристік кешендер мен жеке туристік обьектінің құрылуында маңызды орын алады. Туристік бағыттар мен туристік мекемелер негізінен тікелей ресурстары бар аймақтарда орналасады. Осы ресурстарды көру үшін туристер осы аймаққа келеді. Рельефтің әртүрлілігі де ландшафтың маңызды құндылығы болып табылады. Олардың туристер мен спортшылар үшін өзіндік тартымдылығы бар, сондықтан ол рекреациялық мүмкіншіліктер туғызады. Табиғи ортаның таулы климаттық және ландшафттық факторлары психофизикалық регенерацияда маңызды терапевтикалық фактор ретiнде болады. Сонымен қатар олар, актиті және пассивті демалыс турлерi үшін өте қолайлы. Табиғи ортаның келесі маңызды элементі болып - климат табылады. Климаттың адамға тікелей және қосалқы әсері бар. Адамның организіміне тікелей әсерін тигізетін климаттық факторларға: температура мен ауа ылғалдылығы, жел, атмосфералық қысым, күн радиациясы, метеорологиялық құбылыстар жатады. Метеорологиялық өлшемдердің маңыздылығының бірлігі ауа-райы жағдайлары әртүрлілігін анықтайды, олар әртүрлі физиологиялық эффектілердің пайда болуы мен жүрүіне әсерін тигізеді. Адам биоклиматологияның маңызды міндеті болып, адамның организмі мен метеорологиялық факторлардың арасындағы байланыстарды зерттеу. Гигиенисттердің зерттеулері бойынша ең оптималды ылғалдылық 30-60% денгейінде болады.Адамның организімінің табысты жұмыс әстеуіне айналадағы ортаның температура режимі әсерін тигізеді. Жазғы орта тәуілік температуралардың комфорттық зоналары +17,2 +21,2 деңгейінде болады (Н.В Виноградов, В.Г Надеждин бойынша). Осы көрсеткіштер емделуде қажеттілігі бар адамдар үшін есептелінген. Денсаулығы жақсы адамдар үшін біршама жоғары немесе біршама төмен температуралар ыңғайлы. Сондықтан туризм үшін жылы мезгілдің ұзындығын анықтау кезінде Е.А Котляров 17 +10 +12 диапозонын ұсынды, ал Ю.А Веденин, Н.Н Мироненко демалыс пен туризм үшін оптималды температуралар +15 +25 деп анықтады. Негізгі құндылықтарға ауаның таза болуын, инсоляцияның қолайлы жағдайы, ауа ылғалдылығы мен температураның аз тербелісі, тұмандардың аз болуы т.б. жаткызуға болады[2].
Қостанай облысына қысқаша шолу. Облсы орталығы - Қостанай қаласы. Облыс Қазақстанның солтүстік-батысында Орал тауының оңтүстігін, Батыс Сібір ойпатының жазық оңтүстік-батыс шеті мен оңтүстігін, Торғай үстіртінің қыратты жазығын алып жатыр.
Қостанай облысы пайдалы қазбаларға бай. мұнда темірдің, бокситтің, никельдің, есбестің, қоңыр көмірдің, құрылыс материалдары мен металлургиялық шикізат - цемент, флюс, доломит, отқа төзімді балшық, әнек және құрылыс құмы, гранит, диорит кендері кездеседі.
Климаты - тым контитентті, жазы біршама ыстық.
Облыста 4,5 мыңға жуық үлкенді-кішілі көлдер бар, олардың ірілері - Құсмұрын, Сарымойын, Ақсуат, Сарыкөл, Сарыоба, Қулыкөл, Шұбаркөл, Сасықкөл, Бөрілі. Көлдердің 80 %-ы тұщы.
Қазіргі кездегі облыстағы өнеркәсіптің басты саласы - темір кені мен асбест өндіруші тау-кен өнеркәсібі. Оның төңірегінде көмекші сала есебінде энергетика, машина жасау және металл өңдеу кәсіпшіліктері де өркендеуде. Тау-кен өнеркәсібінің ірі орындары Соколов-Сарыбай (Рудный қаласында), Лисаков (Лисаков қаласында) кен байыту комбинаттары мен Жітіқара асбест комбинаты. Мұнда республикадағы өндірілетін темір кенінің 80 %-ы, асбест талшығының барлық өнімі шығарылады.
Өнеркәсіптің басқа ірі салаларында құрылыс материалдары өнеркәсібінің құрамында бірнеше ірі темір-бето конструкция комбинаттары, кірпіш зауыттары бар. Олардың орталықтары Қостанай, Рудный, Жітіқара, Лисаков қалаларында орналасқан.
Тамақ өнеркәсібінің негізгі өндіретін өнімдері - ет, сүт, сары май, нан, ұн, сыра. Ірі тамақ өнеркәсіптері - Қостанай мен Жітіқараның ет комбинаттары, Қостанайда, рудный мен Лисаковта сүт, май зауыттары орналасқан.
Машина жасау металл өңдеу өнеркәсібінің ірі орталығы - Қостанай, Рудный, Смирнов қалалары.
Қостанайда жасанды талшық өндіретін химия зауыты бар. Облыста Оңтүстік Орал энергия жүйесі мен Жітіқара - Қостанай газ құбыры тартылған.
Қостанай облысы - еліміздің аса ірі астықты облыстарының бірі. Республикадағы егіс көлемінің 16,6 %-ы осы облыстың үлесіне тиесілі. Ауыл шаруашылығы жері - 10 211,6 мың га. Ауыл шаруашылығының басты саласы - егіншілік. Ауыл шаруашылығы өнімінің 50-60 %-ы осы егіншіліктен алынады.
Егістік дақылдардан 64,4 %-ына жаздық бидай егіледі. Мал шаруашылығының ең басты саласы - етті бағыттағы мүйізді ірі қара малын өсіру. Оған табиғат жағдайы қолайлы.
Қостанай облысында теміржол, автомобиль және әуе көлігі қатынасы дамыған. Теміржолдың ұзындығы - 890 км. Маңызды теміржол магистралі - 325 км, оның бір бөлігі Қостанай - Рудный - Жітіқара жолы - 165 км.
Қостанай - Троицк, Қостанай - Жітіқара автомобиль жолының ұзындығы - 8 540 км.
Қостанай әуе жолы арқылы Мәскеу, Алматы, Астана, Челябі қалалары арасында байланыс орнады.
Қостанай мен Рудный қалаларын газбен қамтамасыз ету үшін Бұқара - Орал газ құбырынан тармақ тартылады. Қазір Ақсай - Красный Октябрь - Қостанай - Астана газ құбыры жүргізілуде.
Облыс қалалары - Қостанай, Арқалық, Рудный, Лисаков, Жітіқара.
Қостанай - облыс орталығы. Мұнда тамақ және жеңіл өнеркәсіптен ет және ұн комбинаты, тігін және аяқкиім фабрикалары, жасанды штапель талшықтары зауыты бар. Металл өңдеуші өнеркәсіп орындарынан механикалық зауыттарды атауға болады. Олардың біреуі тау-кен жабдықтары зауыты болып қайта құрылды. Бұл зауыт станок, мұнай қозғалтқыштарын, жүгері отығызатын машиналар, ауыл шаруашылығы машиналары мен эксковаторларға қосалқы бөлшектер шығарумен айналысады.
1.1 Табиғи рекрациялық ресурстары
Қостанай облысы табиғи рекреациялық ресурстарға өте бай. Мұндағы әртүрлі формадағы таулар тап - таза ауасы, әдемі көлдері, сыңсыған ормандар облыс өлкесіне көрік беріп тұр. Сонымен қатар бұл жердің климаты да табиғат аясында демалыс орнын ашуға, курорттық сфераны дамытуға өте қолайлы болып табылады.
Соңғы жылдары облыстың табиғи ресурстары қолға алынып, туризм белсенді түрде дамуда. Әсіресе, көптеп қызықтыратындары табиғатпен танысу, емделу болып табылады. Бұл Қазақстандық және шетел туристерін көптеп тартуда.
Қостанай облысында биік таулар, ормандар аз шоғырланған. Бірақ өзінің ландшафтысында көрікті жерлер көп. Олар жайылымды, түрлі шөптер алып жатқан далалы, ақ діңді қайыңдар және қарағай боры, жан- жағын таулар, ормандар қоршаған әдемі көлдер.
Қостанай облысының түризмі жақсы дамыған, әсіресе әртүрлі әдіспен жазатын емдеу туризмі. Мұнда көптеген шипажай іспеттес демалыс орындары, санаторийлер, өкпе дертіне қарсы санаториялар, балалар сауықтыру орындары, бальнеогиялық орындар туристерді ел ішінен ғана емес, срнымен қатар, шетел азаматтары да көптеп келеді. Мысалыға айтар болсақ Дружба, Сосновый бор санаториялары, Жайлау ойын-сауық кешені, Лоц Рассвет шипажай-санаториясы және тағы басқа емдеу орындарына бай. Бұған себеп табиғи ресурстардың көп болуы.
Жер бедері. Облыс территориясы жазықты рельфпен сипатталады. Солтүстік бөлікті Батыс-Сібір ойпатының оңтүстік-шығыс шеткері аймағы алып жатыр, ал оңтүстікте Торғай үстірті; облыстың батыс бөлігін Орал үстіртінің толқынды жазығы алса, оңтүстік-батыста - Сарыарқа.
Климат континенталды және өте құрғақ. Қыс ұзақ, аязды, қарлы боран мен күшті жел қыс бойы соқса, жазғы мезгіл аптапты ыстық және құрғақты. Жылдық көрсеткіші облыс солтүстігінде 250-300 мм, оңтүстікте 240-280мм. Вегетациялық период солтүстікте 150-175 күн, ал оңтүстікте 180 күн.
Жер қойнауы пайдалы қазбаларға өте бай: магнетиталық және темір рудасы, боксит, қоңыр көмір, асбест, отқа төзімді және кірпішті саз балшық, цементті және косынды әк тас, құм, құрылыс тастары және т.б. Магнетиталық руда мен құба темірдің жалпы қоры 15,7 млрд. тоннаны құрайды. Пайдалы қазба мен минералды шикізаттың 400-ге жуық кен орындары бар: 68 - жерасты сулары, 19 боксит кен орны ашылды, 7 - алтын және бір-бірден - күміс пен никель. Қостанай темір бассейндері Орталық Қазақстанның, Батыс Сібірдің металлургия заводтарының маңызды шикізат базасы болып есептеледі.
Су ресурстары. Өзен жүйесі сирек. Облыс төңірегінде 300-ге жуық ұсақ өзендер ағып жатыр. Ең ірі деген өзендер - Тобыл (800 км облыс шеңберінде) және Торгай өзені (390 км). Тобыл өзенінде Тобылдың жоғарғы, Қаратамар және Амангелдінің су қоймалары орналасқан. Облыс аумағында 5 мыңнан астам көл бар. Олардың ең ірілері: Құшмұрын, Теңіз, Қойбағар, Ақкөл, Сарыкөл, Алакөл және т.б.
Топырақ жамылғысы. Өсімдіктер және жануарлар әлемі. Облыс топырағы ауыр механикалық құрамымен ерекшеленетін сортаң және тұзды қара және сарғылт топырақ. Тың жерді игеруге байланысты барлық жер жыртылған. Облыстың солтүстік бөлігінде түрлі шөпті өсімдікті, қайыңды-көктеректі және қарағайлы орманды (Арақарағай, Аманқарағай) қара топырақ; орталықта - түрлі өсімдікті, қарағайлы орманды - Науырзымқарағай, қорық ұйымдастырылған, сарғылт топырақ; оңтүстік бөлікте - бетегелі және жусан өсімдікті ақшыл-сары топырақ. Қостанай облысының жалпы жер аумағы 19600 мың гектарды құрайды. Ауылшаруашылық алқабы 18123,4 мың гектар жер. Оның ішінде 5659,3 мың га, немесе 31,2% жер егінді алқап, ал 12072 мың га (66,6%) - жайылымдық жер.
Облыс аумағының бір ерекшелігі - оның қиыр оңтүстік батысынан солтүстігіне қарай Торғай, Сарыөзен және Обаған өзендерінің аңғарларын қамти отырып, Тобыл өзеніне жететін ұзындығы 700 км Торғай қыраты жатыр. Облыстың ең биік бөлігі шоқылы келген [15].
Қалыптасқан топырақ және өсімдік жамылғысы жөнінен облыс жері орманды дала және дала зонасы құрамына кіреді. Мұнда бидай, күнбағыс, түрлі жемістер өсіруге мүмкіндік береді. Жауын- шашынның басым бөлігі жазда түсетіндіктен, мұнда көп өнім алуға мүмкіндік береді. Бұл ауданда өсімдік шаруашылығының дамуына облыстың басым бөлігіндегі құнарлы топырақ та септігін тигізеді.
Облыс жеріндегі топырақ жамылғысының бойлық бағытта белдемдік байланыстағы өсімдік жамылғысы таралған. Оның солтүстік жіңіщке бөлігін орманды дала белдеуі алып жатыр. Орманды жерлері негізінен әртүрлі бұталар өскен терек аралас қайыңды шоқтардан тұрады. Кей жерлерде олар едәуір алқапты қамтитын қайыңды орман өңірлерін құрайды. Дала белдеуі әртүрлі шөбі басым илеумен боздан тұрады, ал құрғақ дала белдеуінде негізінен әртүрлі шөптер араласқан бетегелі- селеулі шөптер өседі. Дала және құрғақ дала белдеулерінің құмдық топырақты жерлерінде қайың мен қарағайлы басым Арақарағай, Аманқарағай және Науырызымқарағай мемлекеттік қорықтары ұйымдастырылған. Орманды дала өңірінің оң жағы облыстың қайың, терек, тал тағы басқа ағаш, түрлі шүйгін шөп өседі. Бұрын бітік шөп өскен далалық өңір негізінен жыртылған. Өзен жайылмалары мен көл жағалауында астық тұқымдас өсімдіктер өсіріледі.
Қостанай облысында жануарлардың біраз түрі бар. Бұлан, елік, қасқыр, түлкі, қарсақ; кеміргіштер- ақ қоян, ор қоян, борсық, суыр, сусар, сасық күзең, аламан, сарытышқан, аққұлақ, кірпішешен, андатра және құстың көптеген түрлерінен құр, ұзақ, қарға, сауысқан, тоқылдақ, көкек, бүркіт және қараторғай, қаз, үйрек, аққу, және тағы басқалары кездеседі. Есіл өзенінде шортан, алабұға, аққайран, қарабалық, табынбалық және тағы басқалары кездеседі [33].
Ішкі сулары. Қостанай облысында ірі өзендер аз. Өзен жүйесі сирек. Облыс төңірегінде 300-ге жуық ұсақ өзендер ағып жатыр. Ең ірі деген өзендер - Тобыл (800 км облыс шеңберінде) және Торғай өзені (390 км). Тобыл өзенінде Тобылдың жоғарғы, Қаратамар және Амангелдінің су қоймалары орналасқан. Облыс аумағында 5 мыңнан астам көл бар. Олардың ең ірілері: Құшмұрын, Теңіз, Қойбағар, Ақкөл, Сарыкөл, Алакөл және т.б.
Кішігірім өзендер өте көп, бірақ олардың сулы кезеңі көктемде, яғни қар ерігенде, ал жазда бұл өзендердің суы азайып, құрғап қалады. Халықшаруашылығына суды пайдалану үшін көктемгі сулармен қоймаларды толтырады.
Қазақстан жерінде Тобыл өзенінің тек бас жағы ғана ағады. Ол Оңтүстік Оралдың шығыс беткейінен басталады да, жолында Торғайдың төрткүл өлкесінен сала қосып алады. Тобыл өзені қоректену жағынан Есілге ұқсас. Тобылда судың молаятын кезі, Есілдегі сияқты - көктем, судың аз кезі - қыс. Тобылдың суы халықтың тұрмыс қажетіне және өнеркәсіп мақсатын қамтамасыз ету үшін өзен ағыны - жоғарғы Тобыл, Қызылжар, Амангелді және басқа су бөгендерімен ретке келтіріледі [28].
Табиғи су бассейіні жоқ көптеген аудандарда бөгеттер мен су қоймалары жасалған. Көлдер мен бөгеттер халықты сумен қамтамасыз етуге, ішінара егін суғаруға пайдаланылады. Бұларды көп мөлшерде су құстарын - үйрек пен қаздарды өсіруге пайдаланылады.
Қостанай облысының экологиясы.
Қостанай - Қазақстан Республикасының әкімшілік-аумақтық бөлігі, 1936 жылы 29 шілдеде бұрынғы Қостанай мен Торғай губернияларының негізінде құрылған. Құрамында 5 қала, 13 кент, 16 аудан, 808 ауылдық елді мекен бар. Орталығы - Қостанай қаласы. Жер аумағы 196,0 мың км. Тұрғыны 913,6 мың адам. Облыстың солтүстік-батысы мен солтүстігінде Ресейдің Орынбор, Челябинск, Қорған облыстарымен, шығысында және оңтүстік-шығысында Қазақстанның Солтүстік Қазақстан, Ақмола және Қарағанды облыстарымен, оңтүстік-батысында Ақтөбе облысымен шектеседі. Облыс аумағы негізінен жазық дала. Солтүстіктен оңтүскке қарай тым созылып жатуына байланысты (740 км) әр түрлі физико-географиялық белдеулерден тұрады: батыс жағында Орал маңы үстіртін (250-400 м), солтүстігінде Батыс Сібір ойпатының оңтүстік бөлігін, оңтүстігінде Торғай үстіртінің басым бөлігін, қиыр оңтүстік-шығысында Сарыарқаның батыс бөлігін қамтиды. Орал маңы үстірті негізінен, шығысқа қарай еңістене келіп, солтүстцігінде Золотая Сопка тұсымен, оңтүстігінде Тобыл өзенінің жоғарғы ағысының аңғарымен шектеледі.
Қостанай облысының аумағы үш ірі топырақ белдемінде орналасқан. Солтүстік жағын қара топырақ, орталық бөлігін қоңыр-қызғылт топырақ, ал оңтүстік бөлігін сұр топырақ белдемі алып жатыр. Қара және қоңыр топырақтар облыстың солтүстік және орталық аудандарында егін шаруашылығы мен мал шаруашылығын өркендетуге қолайлы. Оңтүстіктегі сұр топырақты бөлігі құнарлығының төмен болуына байланысты негізінен, мал шаруашылығына қолайлы.
Қостанай өңірінің табиғаты ерекше. Сырттан келген адамдар мұнда ауаның тазалығын бірден байқайды. "Тынысым бірден кеңіп кетті" деп сыйлы қонақтар ризашылық білдіріп жатады. Атмосфераның тазалығы жергілікті жерлерде белгіленген игі істердің уақытылы орындалуына байланысты. Мәселен, кейбір қалаларда қатты отынмен жылытылатын жылу қазандықтарынан қап-қара түтін будақ-будақ шығып жатады. Қою түтін аспан әлеміне жөңкіліп жатса да ауаны ластамай қоймайды.
Мұндай залалдан құтылудың амалы бар. Әлгі қазандықтар газбен жұмыс істесе, қою түтін аспанға ұшпайды. Осы тәсіл Қостанайда тиімділікпен қолға алынған.
Дегенмен, Соколов-Сарыбай кен өндірістік бірлестігінің жылу энергетикалық орталығы көмірмен, Арқалық қаласындағы осындай орталық мазутпен жұмыс істейді. Әрине, олардың қазандықты газбен жылытуды ойластыруы қажет. Облыс басшылары мұны ескеруде.
Бюджеттен аудан орталықтарын және ірі елді мекендерді газдандыру қолға алынбақ. Мұның экологиялық тазалыққа ықпалы зор.
Кәсіпорындардан жыл сайынғы сыртқа шығарылатын қоқыстар мөлшері 316,069 мың тоннаны құрайды. Жалпылай алғанда атмосфераның ластанып, бүлінуі автокөліктердің көбейіп кетуінен. Кәсіпорындардан бөлінетін жоғарыда аталған қоқыс мөлшерінің 51 пайызын, жылына 159,678 мың тонна, автокөлік түтіні құрайды.
Осынау келеңсіздікке тосқауыл неге қойылмайды деген сауал туындайды. Әрине, ешкім де қол қусырып, қарап отырмайды. Автокөліктердің түтінінен ауаның ластануын азайту мақсаты көзделуде. Соған орай жиырмаға жуық бақылау-зерттеу пункті жұмыс істейді. Мұның сыртында облыста автокөліктерді газбен жүруді қамтамасыз ету стансасы іске қосылған. Қоршаған ортаға ағынды сулардың да зияны тиеді. Бүгінде ағынды су көлемі 99 мың текше метрден астам. Бұл 2005 жылдан жеті пайызға көп. Өткен жылмен салыстырғанда қалдық заттар көлемі де кеміді.
Желқуар, Аманкелді, Қаратомар, Жоғары Тобыл су қоймалары да, Тобыл, Шортанды, Желқуар және Обаған өзендерінде мониторинг жүзеге асырылады. Себебі, мұндағы суды ірі елді мекеннің тұрғындары пайдаланады.
Соңғы жылдары Тобыл өзені суының сапасы жақсара түсуде. Бұл судың тазалығын сақтауға белгіленген шаралардың ықпал етуіне байланысты. Кейінгі кезде табиғатты және суды қорғау заңнамасы тиімді түрде пайдаланылады.
Дегенмен, су ресурстарын қорғау және тиімді түрде пайдалану үшін аймақтық бағдарламаны жасайтын уақыт жетті. Оған 30 миллион теңге ақша қажет.
1.2 Тарихи-мәдени ресурстары
Қостанай облысы табиғи ескерткіштермен қатар тарихи - мәдени ресурстарға да бай болып келеді. Мұнда әдемі, көп тарихы елді мекендер, үйлер, қамалдар, ескерткіштер, әскери бекіністер бар. Сонымен қатар қазіргі заманға сай биік зәулім үйлер бар. Көптеген оқу орындары және мәдени орталықтар, театр, мұрайжай, сарайлар орналасқан.
Қостанай облысы мәдени-тарихи құндылықтарға бай. Облыста 1974 тарих пен мәдениеттің ескерткіштері, сондай-ақ сәулет ескерткіштері бар: Архипов көпестің диірмені, Лорец көпестің үйі, Сенекосов көпестің үйі, Фурор киноматограф ғимараты, Яушев көпестің пассажы, Қостанай зауыт атқорасының ғимараты, қалалық қазынаның ғимараты, мешіт және т.б. ескерткіштер.
Ескерткіш - кең мағынасында - елдің, халықтың мәдени мұрасының жалпылама атауы. Тарих және мәдениет ескерткіштерінің жиынтығы мұражайлы, көрмелік маңызы бар заттар мен жылжымайтын ескерткіштерді қамтиды. Ортақ типологиялық белгілері бойынша ескерткіштерді негізгі 4 түрге бөледі: археологиялық ескерткіштер, тарихи ескерткіштер, сәулет өнері ескерткіштері, монументтк (мүсін) өнері ескерткіштері. Сондай-ақ, ескерткіштерге тарихи-танымдық немесе тарихи-көркем құндылығы бар жазбаларды да жатқызуға болады. Яғни, азаматтың көне заманнан күні бүгінге дейінгі дамуы жолындағы түрлі саладағы аса маңызды жетістіктерінің ерекше, қайталанбас заттық - рухани үлгі - нұсқаларын; адам өміріндегі оқиғаларды, белгілі бір елдің, халықтың басынан кешкен тарихи кезеңін еске түсіретін құндылықтарды, қастерлі мұраларды Ескерткіш деп атау қалыптасқан. Оларды шартты түрде ауыз әдебиеті ескерткіштері, жазба ескерткіштер, өнер ескерткіштері, археологиялық ескерткіштер, ұлттық дәстүрлі қолөнер ескерткіштері, діни ескерткіштер, т.б. деп те түрліше жіктеуге болады. Мәселен, адам қабірінің басындағы оба, қорған, сондай-ақ, сақ дәуірінен, көне түркі, қыпшақ кезеңінен жеткен тас мүсіндер, сынтас, сартас, құлпытас, қойтас, үштас, бестас, сағана, төртқұлақ, кесене, т.б. археологиялық және сәулет ескерткіштері - ең алғашқы ескерткіштер түрлері қатарына жатады. [35].
Облыстың тарихы келесідей мүсіндер мен ескерткіштер түрінде көрініс тапқан: Тың игерушілердің құрметіне тұрғызылған монумент, А.Имановтың мүсіні, Б.Майлиннің ескерткіші, Ыбырай Алтынсаринге арнап қашалған ескерткіш, Ұлы Отан Соғысы жылдарында қаза тапқандар үшін тұрғызлған мемориалды кешен, Жеңіс паркі және т.б.
Тарих және мәдениет ескерткіштерін қорғау мемлекеттік деңгейдегі шара болып табылады және өскелкең ұрпақ тәрбиесінің маңызды бөлігін құрайды; тар мағынасында - ұлы тұлғаларды, белгілі қайраткерлерді немесе елеулі тарихи оқиғаларды есте қалдыру үшін жасалатын мүсіндік туынды. Бұл атау монумент деген ұғымның мағынасына жақын. Алайда ескерткіштер әдетте, дүние салған адамның құрметіне тұрғызылады. Ескерткіштердің кең тараған түрі де осы - көлемі нақты тұрпаттан үлкендеу мүсіндік бейнелер. Олар, әдетте, көрнекті жерге (қала алаңына, саябаққа, тарихи орындарға, тарихи адамдардың туған жерлеріне, (ұрыс даласына) орнатылады.
Қостанай қаласы Тобыл өзенінің солтүстік жағалауында орналасқан. 1879 жылы орыс, украйндық, шаруалармен құрылған 1893 жылы Қостанай қаласы жыл сайын жәрмеңке өтіп тұратын уезді орталағы болатын.
Кеңес Одағы кезінде Қостанай ірі өнеркәсіпкік орталыққа айналды. Әсіресе, 50 жылдар ортасында тез дамыды. Оған себеп тың жерлерді игеру, сонымен қатар мұнда темір рудасын және асбест кен орындарын өндіруде жаңа территориялық - өнеркәсіптік комплеус қүрылды.
Қазіргі замандағы Қостанай - бұл үлкен мәдени орталық болып саналады. Мұнда жоғарғы оқу орындары және техникумдар, телестудия, драмалық театр, филормония, тарихи - өлкетанулық, геологиялық музейлері, қолданбалы өнер музейі, мәдени сарайлар, клубтар, кафелер, қонақүйлер, кітапханалар Қостанай - қазақтың бүгінгі педагогы Ы.Алтынсаринның отаны, мұнда Совет Одағының батырлары Л.И.Беде және И.Ф.Павлов ескерткіштері орнатылған. Бұлар Қостанай облысынан шыққан Ұлы Отан соғысынң батырлары.
Арқалық қаласы біраз уақытқа дейін Торғай облысының орталығы болған. Қазір ең жас қалалардыі бірі болып саналады. Қала 1956 жылы Амангелді тобының оксид кен орындарын жүргізу кезінде поселек ретінде құрылған.
Қазақ халқының азаттық күресі жолындағы батырларға, қолбасшыларға деген құрмет белгісі мемориалдар мен ескерткіштерде көрсетілді. Қазақ тарихындағы құнды мәдени ескерткіштер қатарына Амангелді иманов, Ыбырай Алтынсарин, Бей3мбет Майлин, Ахмет Байтұрсынұлы, Құрманғазы және Дина Нұрпейісова, Абай Құнанбаев, Абылай хан, Әлия мен Мәншүк, Ілияс Жансүгіров, Сакен Сейфуллин, Мұхтар Әуезов, т.б. көптеген естелік орындар жатады.
Қостанай облысы Амангелді ауданында Екідің ауылына (Сарыторғай) жақын алқапта ертедегі екі рәсімдік құрылыс жабайы тастан кигіз үй тәріздес салынған. Шамамен ерте темір ғасыр уақыты. Жергілікті аңыз бойынша XVII-XVIII ғғ. Екідің тұрған төбелер арасындағы алқапта қантөгіс соғыс болған. Бір-бірімен жауласқан рулар әскери басшыларының ордасы осы жерде орналасқан. XX ғасырдың 80-жылдарында жергілікті халықтан жиналған қаражатқа бұзылған діңдерге жөндеу жұмыстары жүргізілді.
I-Екідің Арқалық қаласы әкімдігіне бағынысты аумақта, Қараторғай өзенінің оң жағалауында, өзеннен 0, 73 шақырым және Бейсен қыстауынан солтүстік-шығысқа қарай 1,5 шақырым жерде орналасқан. Қорған үйіндісі жер мен тастан салынған. № 1 қорған үйіндісінің диаметрі 15 м тең, биіктігі - 0,7 м. Қорған айналасының ені - 5 м, тереңдігі - 0,3 м орлар бар.
II -Екідің Қырлы жерде орналасқан, алыстан көрінеді. Кигіз үй тәріздес құрылыс тастан салынған, диаметрі - 6 м., жалпы биіктігі - 3,8 м. Кіру бағыты - шығыс.
1.3 Ерекше қорғалатын жерлер
Дүние жүзінің қорықтар территориясында қорғау тәртібі, атқаратын қызметі, негізігі бағыты әр елде әр түрлі. Сондықтан қорғайтын территориясының маңызына қарай оларды қорықтар, заказниктер, резерваттар, ұлттық парктер, табиғат ескерткіштері деп бөлген.
Табиғи ландшафты қорғау үшін, біздің планетамыздағы генофондыны сақтауда, әр түрлі экономикалық зерттеу жұмыстарын жүргізуде табиғи лабораториясына айналған қорықтар территориясының маңызы өте зор. Сол сияқы туризм жақсы дамыған біздің елде, дүниежүзіне көз тартатын жердің бірі де сол қорықтар. 1983 жылғы 1 қаңтардағы есеп бойынша дүниежүзінің 124 елінде 4 млн км2 жер көлемін алып жатқан 2600 - ден артық ірі қорықтар территориясы бар. Дүние жүзінде ең үлкен қорық - Гренланд ұлттық паркі. Оның жер көлемі 7 млн гектар [37].
Табиғат эталоны деп - табиғи, адам қызметімен бұзылмаған, белгілі бір географиялық аймақтың қасиеті бар жерлерді айтады. Қорықтар өз міндеттерін дұрыс атқару үшін, сол жерге тән табиғи жағдайлары болуы керек.
Қорықтарды ұйымдастыру кезінде, адам қызметінің әрекеті әлі тие қоймаған жердің аумағын алады. Бірінші қызметке құрып кету қаупі төніп тұрған ландшафт эталоны, жануарлар мен өсімдіктер дүниесі қорғауға алынады. Қорықтардың табиғат эталонын қорғауда олардың негізгі маңызды қасиеті, қорық территориясындағы өзгерістер адам қызметінің қатынасынсыз өзімен өзі жүреді. Сондықтан көптеген қорықтар егер антропогендік ландшафтардың ортасында орналасса, өнеркәсіп пен құрылыс, ауыл шаруашылық жұмыстарының әсері тимеуі үшін қорық өзінше 2 километрлік қорғаныс зонасын жасайды.
Қ о р ы қ - ерекше қорғауды қажет ететін жоғалып бара жатқан өсімдіктің, жануарлардың түрлеріне және өлі табиғаттың бөлшектерін жеке объектілері мен құбылыстарын сақтауға өте қолайлы.
Қорықтардың тағы бір ерекшелігі өсімдіктер мен жануарлардың генофондысын сақтайды. Соның нәтижесінде биогеоценоздың қасиеті мен құрылысы жайында хабар беріп отырады. Қорық территориясындағы өсімдіктер мен жануарлар түрлернің қорық маңындағы жерлерге тарап отыруы да өте маңызды іс.
Қазір Қазақстан территориясында көлемі 784,1 мың гектар жерді алып жатқан тоғыз қорық бар. Олар: Алматы, Ақсу - Жабағылы, Наурызым, Барсакелмес, Қорғалжын, Марқакөл және Үстірт. Көлемі 5,6 миллион гектар жері бар 50 - дей аңшылық заказниктері, көлемі 5,6 миллион гектар жердей 42 зоологиялық және 18 (217 мың га) ботаникалық объектілер қорғалатын заказниктер, 3 табиғат ескерткіші бар. Бұл қорықтарда, бұрын даламызда мекендеген, соңғы кезде саны азайып кеткен жабайы хайуанаттар мен сирек өсімдік түрлері қорғалады. Сондай - ақ қорықтар өзінің сұлу табиғи көрінісі, онда өсетін ағаш түрінің ерекшеліктерімен де бағалы. Қорықтарды кейбіруі табиғат қорғаудың халықаралық одағы жанындағы ЮНЕСКО ұйымының құрамына енген.
Наурызым қорығы - Қостанай облысы Наурызым және Әулиекөл аудандарында орналасқан мемлекеттік қорық. 1931 жылы ұйымдастырылған (320 мың га), 1966 жылы ауданы ықшамдалып (87,7 мың га) қайта құрылды. Оған Терсек (көлемі 4,7 мың га), Сыпсың (көлемі 7 мың га) және Наурызым (көлемі 37,2 мың га ) орман алқаптары мен Жаркөл, Ақсуат, Сарымойын көлдері енеді. Олардың үлесіне бетегелі жусанды 5 мың га тың жазық дала кіреді. Қорық орналасқан аумақтың климаты континенттік; қысы - суық , ызғарлы; жазы - ыстық. Қаңтар айының орташа температурасы - 17 °С, шілде айы +24,2°С. Жылдық орташа температура +2,4 °С, жылдың 131 күні жайма шуақ, ашық болады. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 233 мм, оның 30-40 %-і жаз айларында жауады. Топырағы құмайтты. Мұнда жоғары сатыдағы өсімдіктердің 700-ге жуық түрі (қарағай, қайың, көктерек, тобылғы, тал, мойыл, қырыққұлақ, т.б.) өседі. Қорық жан-жануарлар дүниесіне бай: сүтқоректілердің 40-тан астам, құстардың 250-дей, қосмекенділер мен бауырымен жорғалаушылардың 3 және балықтардың 10-ға жуық түрлері тіршілік етеді. Сондай-ақ ор қоян, елік, борсық, түлкі, суыр т.б. мекендейді. Қорықтан аққу, безгелдек, дуадақ, ақ сұңқар, тарғақ сияқты саны жылдан жылға азайып бара жатқан құстарды кездестіруге болады. Бұл аймақта су көздерінің мол болуы көктемде жыл құстарының ұшып келуіне, ұя басуына, мүмкіндік береді. Қорықта "Табиғат мұражайы" жұмыс істейді.
Табиғи байлығын тиімді, дұрыс пайдалану дегеніміз - мүмкіндігінше оны рәсуа етпей, ыждағаттылықпен халық игілігіне қайтадан көбейтілуіне жол ашу. Яғни, табиғат ресурстарын тиімді пайдалану, оны қорғау өте күрделі жұмыс. Ол үшін ең алдымен адам мен табиғат арасындағы өзара қатынаста дұрыс шешу, табиғат байлығын "талай" бермей, керісінше оны арттыру ісіне атсалысып, күтіп - баптау шараларының дұрыс жолға қойылуы қажет. Еліміздегі табиға ресурстарды тиімді пайдалану - абиғатты қорғау ісімен тығыз байланысты.
Табиғатты қорғау - табиғаттың өзіндік жағдайын сақтау және бұрынғы сипатын қайтадан қалпына келтіру арқылы табиғи ресурстарды ысырапсыз пайдалану үшін құрылған мемлекеттік жүйедегі қоғамдық шара. Оның басты міндеті халық шаруашылығын шикізат, энергиямен қамтамасыз ету және еңбекшілердің дамуын табиғат заңдарымен ұштастыру.
Ерекше қорғалатын территорияларды атап өтелік [27].
Ұлттық саябақтар. Ұлттық саябақтардың мемлекеттік қорықтардан елеулі айырмашылықтары бар. Айталық қорықтарда табиғат байлықтары, сол аймақтың ландшафты географиялық белдеуінің үлгісі ретінде қорғалады. Мұндағы жерлер шаруашылық айналымынан басатылады да, барлық экологиялық процестер өз бетінше жаратылыстың заңына сәйкес дамиды. Адам оның тек бақылап зерттеушісі, тыныштығын сақтайтын қорғаушысы ролін атқарады. Ұлттық саябақтарға жүктелетін міндет бұған қарағанда әлдеқайда күрделірек. Оларда табиғат кешендері адамдардың тынығып демалуымен ұштастыра отырып, қорғаудың ғылыми негізгі әдістері іздестіріліп, жүзеге асырылады.
Көпшілік дүниежүзінің елдерінде табиғаттың қорғалатын учаскелерінің негізгі сферасы ұлттық саябақтар.
Қостанай облысында ұлттық саябақтар ұйыдастыруға қолайлы жерлер бар және ондай шаралар жүргізіліп те жатыр.
Табиғат ескерткіштері. Бұл сирек, құрып бара жатқан, желдің, судың әрекетіне бұзылып бара жатқан және сонымен бірге ғылыми эстетикалық кейде тарихи немесе мәдени жағынан құнды табиғат объектілері.
Табиғат ескерткіштерін қорғау - табиғатқа тән бір затты қорғау. Бұл сөздің мағынасына жете мән берсек, құрып бара жатқан жануарлардың жеке бір түрлерін қорғау, мысалы: құланды, мензбир суырын, арқарды, т.б.
Табиғат ескерткіштерінің қатарына табиғаттың қорғауға алынған жекелеген объектілері сирек кездесетін қойтастар, геологиялық ашылып қалған қабаттар, үгілуден пайда болған тау жыныстарының ерекше формалары, рельефтің бірегей формалары, сирек кездесетін ағаштар мен өсімдіктер, бұлақтар, сарықырамалар және басқалар жатады.
Қазақстан жерінде Республика дәрежесінде 24 табиғат ескерткіші бар. Оның ішінде аса маңызы бар үшеуі Қазақстан Министірлер Кеңесінің арнаулы шешімімен қорғауға алынған.
Табиғат ескерткіштерінің қай жағында болса да маңызы зор, оларға кішкентаі үңгілер (урочище, роша) көлдер, аңғарлар таудың бөліктері және жеке объектілер (сирек геологиялық ашылған жерлер, пайдалы қазбалы орындардың эталоны, құрама сулар, үңгірлер, сирек немесе тарихи құнды ағаштың жеке түрлері т.б.) сол сияқты жасанды табиғат объектілері (ескі көшелер мен парктер, көне қалара, карьерлер, тоғайлар, т.б.) жатады.
2 ҚОСТАНАЙ ОБЛЫСЫНДАҒЫ ДАМЫҒАН ЕМДІК ТУРИЗМНІҢ ОРТАЛЫҚТАРЫ
Емдік туризм дегеніміз - адамдардың өздері тұратын жерлерінен басқа жаққа табиғат жағдайлары мен факторларын емдік мақсатта пайдалануын айтамыз. Емдік туризм негізі курортар мен санаторий жұйесі және басқа сауықтыру орталықтары болып табылады. Онда адамдар күнделікті тіршілік ортасынан оқшаулана отырып жаңа ортада табиғат аясында оның емдік ресурстарын денсаулығын түзету мақсатында пайдалануы. Емдік сауықтыру орталығында емдік ресурстар (су, ауа, батпақ т,б) кеңінен қолданады. Курорттық немесе санаторий жағдайында ем алу сауығу адамдарды табиғат ортасында емдеу, шынықтыру болып табылады. Жұмыс істеу барысындағы шаршаған организмді қалпына келтіру тек емдік туризм жағдайында іске аса алады. Бұл жағдайда адам организмі жаңа ортада емдік сипатқа ие болады. Оның негізі режим сақтауға байланысты.
Психикалық және емдік процедуралар адам организмінің қалпына келуге, аурудың алдын алуға алғышарттар жасайды. Табиғи емдік факторлар әсері осындайда байқалады.
Емдік туризмнің түсініктері. Емдік туристік ресурстар -туристік көрсету нысандарын қамтитын табиғи - климаттық, нысандары, сондай ақ туристердің рухани қажеттілігін қанағаттандыра алатын, олардың дене күшін қалпына келтіріп, дамытуға, олардың күш - ждігерін қалпына келтіріп сергітуге жарайтын, салауатты өмір сұруге жәрдемдесетін өзге де нысандар болып табылады. Туристік қызығушылыққа табиғат, тарихи -мәдени ескерткіштер: ландшафтылық - климаттық белдеулер, геологиялық, гидрологиялық нысандар (тау бедері, бархандар, үнгірлер, сарқырамалар, мұздықтар т.б), мұражайлар мен басқа да құбылыстар жатады.
Қазақстан Республикасы курорттық ресурстарға өте бай. Елдің солтүстік бөлігінде олардың көбісі шоғырланған. Оған себеп жердің климатының қолайлылығы, түрлі минералды сулардың, батпақпен емдеу ресурстарыны өте көп. Мұнда көптеген шипажайлар орналасқан. Олар Сосновый бор, Бурабай, Баянауыл, Оқжетпес, Шучинск, Муляды, Таң және т.б.
Суға шомылу мерзімінің қысқалығы тау беткейлері мен тауларда орналасқан көлдерге байланысты. Су ресурстарының көректену көздеріне байланысты оларды туристік - демалысқа пайдалану жолдары әлі күнге дейін қолға алынбаған [45].
Емдік туризм қазіргі туризм классификациясында елеулі орын алады. Қоғамдық қатынасы мен технологиясына орай үш формаға бөлінеді: емдік, сауықтыру - спорттық және танымдық. Осылардың негізінде туризмнің классы, типтері, түрлері анықталады. Туристік саяхаттың алдына қойған мақсаттарына қарай олар төмендегідей жіктеледі:
а) рекреациалық туризм,
б) экскурсиалық туризм
в) мамандарылған туризм.
Рекреациалық туризм емделу және демалу мақсатын көздейді. Оның өзі курортта емделетін болып бөліне отырып, климатпен емделу, бальнео-емделу, кымызбен емделу және батпақпен емделу деп те бөлінеді. (сурет 1).
Климатпен емдеу өз алдында талассотерапияғаю (теңіздік климатпен байланысты,суға түсумен,күн энергиясын қабылдаумен), гелиотерапияға (күн сәулесін қабылдау), аэротерапия (ауның мүмкімшіліктерун пайдалана отырып) сауықтыру және емдеу,аурудың алдын алу шараларын қамтиды.
Қазақстан халқының материалдық және мәдени өмірінің деңгейінің өсуі, өнеркәсіптің дамуы, Маңғышлақ түбегінің мұнай мен газ байлықтарының меңгерілуі, тың жерлерді игеріп, жаңа шаруашылықтардың құрылыуы, сонымен қатар ауыл шаруа- шылықтың басқа салаларының дамуы, қайта құру кезеңіне дейін Қазақстан халқының санының ұдайы өсуіне әкеп соқты. Бірақ ол тек табиғи өсімнен ғана шектелмеді, Қазақстандағы басқа жерлерден халық қоныс аударды. Осының нәтижесінде курорттық - санаториялық емдеудің қажеттілігі өсті. Бірақ, егер біз емдеуге қажетті халықтың тұрмыс жағдайы қажет ететін ғимараттарды салудың нәтижесін салыстырсақ емдеу ғимараттардың, яғни санатория мен курорттардың саны халықтың қажеттілігін қанағаттандырмайды.
Курорттар өте ерте кезен бастап қалыптасуына монша мен минеральді су көздерінің адамдардың пайдалануымен байланысты (б.з.П ғ.). Табиғаттың емдік қасиетін климаттық факторларына қарай пайдалану олардың таралу аймағының жылы теңіз жағалауы мен жер асты ыстық бұлақ көздеріне байланыстылығын байқатады. Ердедегі египет тұрғындары емдеумен айналысқан. Денені шынықтыруда суды, күнді, ауаны пайдаланған. Қазіргі туризм элементі серуен дұрыс пайдаланылған. Алғаш термальді суларды.
Швейцария курорты Санкт - Мориц маңайында пайдаланған деген деректерге сұйенсек ортағасырлардан бастау алады.
Пломбьер-ле-Бен и Ахен - Ұлы Карл Императорының демалатын мекені. Кейінірек Спа и Котре, Абано - Терме минералды су көздері монастырлерге берілген. Сол заманның курорттары ішінен Карлсбад (Карловы - Вары), 14 ғасыр Баден - Баден курорттарының негізі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1 ҚОСТАНАЙ ОБЛЫСЫНЫҢ РЕКРЕАЦИАЛЫҚ РЕСУРСТАРЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1 Табиғи ресурстары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Тарихи-мәдени ресурстары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...
1.3 Ерекше қорғалатын территориялары
2 ҚОСТАНАЙ ОБЛЫСЫНДАҒЫ ДАМЫҒАН ЕМДІК ТУРИЗМНІҢ ОРТАЛЫҚТАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1 Курорттары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2 Санаторийлері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3 ҚОСТАНАЙ ОБЛЫСЫ АЙМАҒЫНЫҢ ТУРИСТІК РЕКРЕАЦИЯЛЫҚ ПОТЕНЦИАЛЫНЫҢ ДАМУ МӘСЕЛЕЛЕРІ МЕН ПЕРСПЕКТИВАСЫ
3.1 Облыс туризмінің қазіргі жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.2 Облыстағы туризмді дамыту проблемалары ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
Демалыс пен туризм қоғамдық қызметтің негізгі саласына айналып отыр. Олар көптеген рекреациялық ресурстар түрлерінің географиялық ортаға танымалдылығымен, рекреациялық территорияларды рационалды үйымдастырумен, әртүрлі демалыс түрінде қажеттіліктерді болжаумен, рекреациялық ресурстардың аймақтық бағалау ерекшеліктерімен байланысты мәселелердің кең шеңберін қамтиды. Соңғысы ерекше өзекті мәселені құрайды және ол туризм мен демалыс мақсаттары үшін территорияның жарамдылығын зерттеу мәселесінің маңызды бөлігін құрайды.
Қоғамның өндірістік интенсификациясы ең алдымен адамның психофизикалық жүктемесінің күшейуіменен анықталады. Адамның жұмыс қабілеттілігін жақсарту үшін арнайы жағдай жасау керек. Рекреация сөзінің мағынасы - дем алу, адамның күшін қалпына келтіру дегенді білдіреді.
Емдік-сауықтыру туризмі туристік классификация ішінде өзіндік орны бар. Сондықтан да туризм классификациясын талдай отырып диплом жұмысының мазмұнын құрау, соған орай Қостанай обылысында емдік сауықтыру рекреациялық ресурстарын зерттеу, талдау мәселелері қолға алынуда. Адамдардың рекреациялық қызметі бірнеше аспектілерден тұрады: медико-биологиялық, әлеуметтік-мәдени, экономикалық болып. Рекреациялық қызметінің ең негізгі аспектісі медико-биологиялық болып табылады. Оның құрамында - денсаулықты жақсарту, курорттық емдеуді қажет ететін адамдарға көмек көрсету және аурудың алдын алу;
Әлеуметтік-мәдени қызметке - әлемді, табиғатты, тарихты, мәдениетті тану, яғни танымдылық мақсаты;
Экономикалық аспектіге - адамның еңбекке деген қабілеттілігін жақсартуды жатқызуға болады.
Қостанай облысының санаториялық курорттық потенциалы Қостанай облысының туристік ресурстар жиынтығынан құралған. Сонымен қатар жалпы емдік туризмнің қалыптасу және даму тарихына тоқталмай объективті тұрғыда бағалау мүмкін емес. Зерттеу мақсаты мен міндеттеріне орай емдік туризмді классификациялай отырып, олардың орналасу принциптерін ашу, көрсету қажеттілігі туып отыр.
Курорттық-рекреациялық шаруашылыққа шипажайлар, санаториялар, демалыс үйлері, туризм және қызмет көрсету бөлімдері жатады. Олардың басты мақсаты халықтың рекреациялық қажеттіліктерін, рекреациялық (емдік сауықтыру, табиғи, мәдени-тарихи және әлеуметтік-экономикалық) ресурстар арқылы қанағаттандыру. Жоғарыдағы айтылғандарды ескере келе емдік сауықтыру туризмі проблемасы көкейтестілігі анықталды.
Жұмыстың көкейтестілігі: Қостанай облысының туризм шаруашылығындағы алатын орны және экономиға қосатын үлесі.
Облыс аймағының туристік рекреациялық ресурстарын одан ары дамытып, оның шешу проблемаларын жеке-жеке талдап, анықтау.
Жұмыстың мақсаты: Қостанай облысының туристік рекреациялық мүмкіндіктерін анықтау.
Жұмыстың міндеті: Қостанай облысы туризмінің даму тарихын анықтай отырып, шипажай, санаторий шаруашылығы саласын және осы аталған аймақтың емдік туризмді дамыту жолдары мен болашағын айқындау.
Зерттеу әдістері: әдебиеттерге шолу, картографиялық, статистикалық, ақпарат құралдары материалдарын өндеу.
1 ҚОСТАНАЙ ОБЛЫСЫНЫҢ РЕКРЕАЦИАЛЫҚ РЕСУРСТАРЫ
1.1 ... ... ... ... ...
Туризм дамуының негізгі алғышарттары болып: табиғи, әлеуметтік-экономикалық ресурстар және туристік инфрақұрылым болып табылады. Олар туризмнің дамуына, туристік обьектілер мен туристік аудандардың құрылуына әсерін тигізеді. Біз осы тарауда туризм дамуының маңызды алғышарттарына, табиғи жағдайына көңіл бөлеміз. Табиғи жағдай туралы айтудың алдында, туристік-рекреациялық ресурстар дегеніміз не? Деген сұрағына жауап берейік.
Туристік-рекреациялық ресурстар дегеніміз - туристік экскурсиялық қызметке және емдеу, спорттық-сауықтыру, танымдық туризмге жарайтын, табиғаттың және адамдардың күшімен салынған обьектілер мен қоршаған орта құбылыстарының жиынтығы. Барлық туристік-рекреациялық ресурстардың жиынтығын үлкен екі топқа бөлуге болады: табиғи және әлеуметтік-экономикалық ресурстар (мәдени, тарихи). Ал енді тікелей осы тараудың мазмұнына, табиғи-рекреациялық ресурстарға көшуге болады [1].
Табиғи жағдайлар мен ресурстар алдыңғы орынды алып, рекреацияның негiзгi алғышарттарының бiрi болып саналады. Рекреацияның табиғи алғышарттары ретiнде әртүрлi рангтағы табиғи-территориялық кешендер, олардың компоненттерi мен жеке касиеттерi көрсетiледi: аттрактивтiлiк, ландшафттың контрасттылығы мен ритмi, бөгеттердi өту мүмкшiншiлiгi, географиялык ерекшелiк, экзотикалығы, таңғаларлық немесе керiсiнше карапайымдылығы, табиғи объектiлердiң формалары мен көлемi.
Табиғи географиялық жүйелердi рекреация мақсатында зерттей отырып, баска сөзбен айтқанда, демалыс пен туризмнiң түрлерiн өткiзудiң ыңғайлылығы, колайлығының деңгейiн бағалау кезiнде, бiз тек рекреация үшiн қолайлы жағдайлары бар географиялық жүйелердi ерекше етiп көрсетемiз. Олар табиғи рекреациялық ресурстарды кұрайды [3].
Табиғи-рекреациялық ресурстар бұл - рекреациялық іс-әрекеттер үшін комфорттық қасиеттерге толы, белгілі-бір уақыттарда демалыс және сауықтыру жұмыстарын ұйымдастыруға болатын табиғи және табиғи-техникалық географиялық жүйелер, денелер мен табиғаттың құбылыстары.
Табиғи-рекреациялық ресурстар демалушылардың демалу және саяхаттау ауданын таңдауда үлкен роль атқарады. Туристер ландшафт, климат, жануарлар және өсімдіктер әлемінің байлығы мен әртүрлілігін, спортпен, аңшылықпен, балық аулаумен шұғылдануы табиғи қажеттіліктерін ескеріп отырады. Территорияда қандай табиғи ресурстар болуымен рекреациялық іс-әрекеттің түрлері мен формаларын ұйымдастырылуы тәуелді болады. Елдің немесе ауданның географиялық жағдайы, басқаша айтқанда теңізге, таулы және орманды массивтерге, демалушылардың негізгі ағымдарына және маңызды көлік жолдарына жақындығы, ірі туристік кешендер мен жеке туристік обьектінің құрылуында маңызды орын алады. Туристік бағыттар мен туристік мекемелер негізінен тікелей ресурстары бар аймақтарда орналасады. Осы ресурстарды көру үшін туристер осы аймаққа келеді. Рельефтің әртүрлілігі де ландшафтың маңызды құндылығы болып табылады. Олардың туристер мен спортшылар үшін өзіндік тартымдылығы бар, сондықтан ол рекреациялық мүмкіншіліктер туғызады. Табиғи ортаның таулы климаттық және ландшафттық факторлары психофизикалық регенерацияда маңызды терапевтикалық фактор ретiнде болады. Сонымен қатар олар, актиті және пассивті демалыс турлерi үшін өте қолайлы. Табиғи ортаның келесі маңызды элементі болып - климат табылады. Климаттың адамға тікелей және қосалқы әсері бар. Адамның организіміне тікелей әсерін тигізетін климаттық факторларға: температура мен ауа ылғалдылығы, жел, атмосфералық қысым, күн радиациясы, метеорологиялық құбылыстар жатады. Метеорологиялық өлшемдердің маңыздылығының бірлігі ауа-райы жағдайлары әртүрлілігін анықтайды, олар әртүрлі физиологиялық эффектілердің пайда болуы мен жүрүіне әсерін тигізеді. Адам биоклиматологияның маңызды міндеті болып, адамның организмі мен метеорологиялық факторлардың арасындағы байланыстарды зерттеу. Гигиенисттердің зерттеулері бойынша ең оптималды ылғалдылық 30-60% денгейінде болады.Адамның организімінің табысты жұмыс әстеуіне айналадағы ортаның температура режимі әсерін тигізеді. Жазғы орта тәуілік температуралардың комфорттық зоналары +17,2 +21,2 деңгейінде болады (Н.В Виноградов, В.Г Надеждин бойынша). Осы көрсеткіштер емделуде қажеттілігі бар адамдар үшін есептелінген. Денсаулығы жақсы адамдар үшін біршама жоғары немесе біршама төмен температуралар ыңғайлы. Сондықтан туризм үшін жылы мезгілдің ұзындығын анықтау кезінде Е.А Котляров 17 +10 +12 диапозонын ұсынды, ал Ю.А Веденин, Н.Н Мироненко демалыс пен туризм үшін оптималды температуралар +15 +25 деп анықтады. Негізгі құндылықтарға ауаның таза болуын, инсоляцияның қолайлы жағдайы, ауа ылғалдылығы мен температураның аз тербелісі, тұмандардың аз болуы т.б. жаткызуға болады[2].
Қостанай облысына қысқаша шолу. Облсы орталығы - Қостанай қаласы. Облыс Қазақстанның солтүстік-батысында Орал тауының оңтүстігін, Батыс Сібір ойпатының жазық оңтүстік-батыс шеті мен оңтүстігін, Торғай үстіртінің қыратты жазығын алып жатыр.
Қостанай облысы пайдалы қазбаларға бай. мұнда темірдің, бокситтің, никельдің, есбестің, қоңыр көмірдің, құрылыс материалдары мен металлургиялық шикізат - цемент, флюс, доломит, отқа төзімді балшық, әнек және құрылыс құмы, гранит, диорит кендері кездеседі.
Климаты - тым контитентті, жазы біршама ыстық.
Облыста 4,5 мыңға жуық үлкенді-кішілі көлдер бар, олардың ірілері - Құсмұрын, Сарымойын, Ақсуат, Сарыкөл, Сарыоба, Қулыкөл, Шұбаркөл, Сасықкөл, Бөрілі. Көлдердің 80 %-ы тұщы.
Қазіргі кездегі облыстағы өнеркәсіптің басты саласы - темір кені мен асбест өндіруші тау-кен өнеркәсібі. Оның төңірегінде көмекші сала есебінде энергетика, машина жасау және металл өңдеу кәсіпшіліктері де өркендеуде. Тау-кен өнеркәсібінің ірі орындары Соколов-Сарыбай (Рудный қаласында), Лисаков (Лисаков қаласында) кен байыту комбинаттары мен Жітіқара асбест комбинаты. Мұнда республикадағы өндірілетін темір кенінің 80 %-ы, асбест талшығының барлық өнімі шығарылады.
Өнеркәсіптің басқа ірі салаларында құрылыс материалдары өнеркәсібінің құрамында бірнеше ірі темір-бето конструкция комбинаттары, кірпіш зауыттары бар. Олардың орталықтары Қостанай, Рудный, Жітіқара, Лисаков қалаларында орналасқан.
Тамақ өнеркәсібінің негізгі өндіретін өнімдері - ет, сүт, сары май, нан, ұн, сыра. Ірі тамақ өнеркәсіптері - Қостанай мен Жітіқараның ет комбинаттары, Қостанайда, рудный мен Лисаковта сүт, май зауыттары орналасқан.
Машина жасау металл өңдеу өнеркәсібінің ірі орталығы - Қостанай, Рудный, Смирнов қалалары.
Қостанайда жасанды талшық өндіретін химия зауыты бар. Облыста Оңтүстік Орал энергия жүйесі мен Жітіқара - Қостанай газ құбыры тартылған.
Қостанай облысы - еліміздің аса ірі астықты облыстарының бірі. Республикадағы егіс көлемінің 16,6 %-ы осы облыстың үлесіне тиесілі. Ауыл шаруашылығы жері - 10 211,6 мың га. Ауыл шаруашылығының басты саласы - егіншілік. Ауыл шаруашылығы өнімінің 50-60 %-ы осы егіншіліктен алынады.
Егістік дақылдардан 64,4 %-ына жаздық бидай егіледі. Мал шаруашылығының ең басты саласы - етті бағыттағы мүйізді ірі қара малын өсіру. Оған табиғат жағдайы қолайлы.
Қостанай облысында теміржол, автомобиль және әуе көлігі қатынасы дамыған. Теміржолдың ұзындығы - 890 км. Маңызды теміржол магистралі - 325 км, оның бір бөлігі Қостанай - Рудный - Жітіқара жолы - 165 км.
Қостанай - Троицк, Қостанай - Жітіқара автомобиль жолының ұзындығы - 8 540 км.
Қостанай әуе жолы арқылы Мәскеу, Алматы, Астана, Челябі қалалары арасында байланыс орнады.
Қостанай мен Рудный қалаларын газбен қамтамасыз ету үшін Бұқара - Орал газ құбырынан тармақ тартылады. Қазір Ақсай - Красный Октябрь - Қостанай - Астана газ құбыры жүргізілуде.
Облыс қалалары - Қостанай, Арқалық, Рудный, Лисаков, Жітіқара.
Қостанай - облыс орталығы. Мұнда тамақ және жеңіл өнеркәсіптен ет және ұн комбинаты, тігін және аяқкиім фабрикалары, жасанды штапель талшықтары зауыты бар. Металл өңдеуші өнеркәсіп орындарынан механикалық зауыттарды атауға болады. Олардың біреуі тау-кен жабдықтары зауыты болып қайта құрылды. Бұл зауыт станок, мұнай қозғалтқыштарын, жүгері отығызатын машиналар, ауыл шаруашылығы машиналары мен эксковаторларға қосалқы бөлшектер шығарумен айналысады.
1.1 Табиғи рекрациялық ресурстары
Қостанай облысы табиғи рекреациялық ресурстарға өте бай. Мұндағы әртүрлі формадағы таулар тап - таза ауасы, әдемі көлдері, сыңсыған ормандар облыс өлкесіне көрік беріп тұр. Сонымен қатар бұл жердің климаты да табиғат аясында демалыс орнын ашуға, курорттық сфераны дамытуға өте қолайлы болып табылады.
Соңғы жылдары облыстың табиғи ресурстары қолға алынып, туризм белсенді түрде дамуда. Әсіресе, көптеп қызықтыратындары табиғатпен танысу, емделу болып табылады. Бұл Қазақстандық және шетел туристерін көптеп тартуда.
Қостанай облысында биік таулар, ормандар аз шоғырланған. Бірақ өзінің ландшафтысында көрікті жерлер көп. Олар жайылымды, түрлі шөптер алып жатқан далалы, ақ діңді қайыңдар және қарағай боры, жан- жағын таулар, ормандар қоршаған әдемі көлдер.
Қостанай облысының түризмі жақсы дамыған, әсіресе әртүрлі әдіспен жазатын емдеу туризмі. Мұнда көптеген шипажай іспеттес демалыс орындары, санаторийлер, өкпе дертіне қарсы санаториялар, балалар сауықтыру орындары, бальнеогиялық орындар туристерді ел ішінен ғана емес, срнымен қатар, шетел азаматтары да көптеп келеді. Мысалыға айтар болсақ Дружба, Сосновый бор санаториялары, Жайлау ойын-сауық кешені, Лоц Рассвет шипажай-санаториясы және тағы басқа емдеу орындарына бай. Бұған себеп табиғи ресурстардың көп болуы.
Жер бедері. Облыс территориясы жазықты рельфпен сипатталады. Солтүстік бөлікті Батыс-Сібір ойпатының оңтүстік-шығыс шеткері аймағы алып жатыр, ал оңтүстікте Торғай үстірті; облыстың батыс бөлігін Орал үстіртінің толқынды жазығы алса, оңтүстік-батыста - Сарыарқа.
Климат континенталды және өте құрғақ. Қыс ұзақ, аязды, қарлы боран мен күшті жел қыс бойы соқса, жазғы мезгіл аптапты ыстық және құрғақты. Жылдық көрсеткіші облыс солтүстігінде 250-300 мм, оңтүстікте 240-280мм. Вегетациялық период солтүстікте 150-175 күн, ал оңтүстікте 180 күн.
Жер қойнауы пайдалы қазбаларға өте бай: магнетиталық және темір рудасы, боксит, қоңыр көмір, асбест, отқа төзімді және кірпішті саз балшық, цементті және косынды әк тас, құм, құрылыс тастары және т.б. Магнетиталық руда мен құба темірдің жалпы қоры 15,7 млрд. тоннаны құрайды. Пайдалы қазба мен минералды шикізаттың 400-ге жуық кен орындары бар: 68 - жерасты сулары, 19 боксит кен орны ашылды, 7 - алтын және бір-бірден - күміс пен никель. Қостанай темір бассейндері Орталық Қазақстанның, Батыс Сібірдің металлургия заводтарының маңызды шикізат базасы болып есептеледі.
Су ресурстары. Өзен жүйесі сирек. Облыс төңірегінде 300-ге жуық ұсақ өзендер ағып жатыр. Ең ірі деген өзендер - Тобыл (800 км облыс шеңберінде) және Торгай өзені (390 км). Тобыл өзенінде Тобылдың жоғарғы, Қаратамар және Амангелдінің су қоймалары орналасқан. Облыс аумағында 5 мыңнан астам көл бар. Олардың ең ірілері: Құшмұрын, Теңіз, Қойбағар, Ақкөл, Сарыкөл, Алакөл және т.б.
Топырақ жамылғысы. Өсімдіктер және жануарлар әлемі. Облыс топырағы ауыр механикалық құрамымен ерекшеленетін сортаң және тұзды қара және сарғылт топырақ. Тың жерді игеруге байланысты барлық жер жыртылған. Облыстың солтүстік бөлігінде түрлі шөпті өсімдікті, қайыңды-көктеректі және қарағайлы орманды (Арақарағай, Аманқарағай) қара топырақ; орталықта - түрлі өсімдікті, қарағайлы орманды - Науырзымқарағай, қорық ұйымдастырылған, сарғылт топырақ; оңтүстік бөлікте - бетегелі және жусан өсімдікті ақшыл-сары топырақ. Қостанай облысының жалпы жер аумағы 19600 мың гектарды құрайды. Ауылшаруашылық алқабы 18123,4 мың гектар жер. Оның ішінде 5659,3 мың га, немесе 31,2% жер егінді алқап, ал 12072 мың га (66,6%) - жайылымдық жер.
Облыс аумағының бір ерекшелігі - оның қиыр оңтүстік батысынан солтүстігіне қарай Торғай, Сарыөзен және Обаған өзендерінің аңғарларын қамти отырып, Тобыл өзеніне жететін ұзындығы 700 км Торғай қыраты жатыр. Облыстың ең биік бөлігі шоқылы келген [15].
Қалыптасқан топырақ және өсімдік жамылғысы жөнінен облыс жері орманды дала және дала зонасы құрамына кіреді. Мұнда бидай, күнбағыс, түрлі жемістер өсіруге мүмкіндік береді. Жауын- шашынның басым бөлігі жазда түсетіндіктен, мұнда көп өнім алуға мүмкіндік береді. Бұл ауданда өсімдік шаруашылығының дамуына облыстың басым бөлігіндегі құнарлы топырақ та септігін тигізеді.
Облыс жеріндегі топырақ жамылғысының бойлық бағытта белдемдік байланыстағы өсімдік жамылғысы таралған. Оның солтүстік жіңіщке бөлігін орманды дала белдеуі алып жатыр. Орманды жерлері негізінен әртүрлі бұталар өскен терек аралас қайыңды шоқтардан тұрады. Кей жерлерде олар едәуір алқапты қамтитын қайыңды орман өңірлерін құрайды. Дала белдеуі әртүрлі шөбі басым илеумен боздан тұрады, ал құрғақ дала белдеуінде негізінен әртүрлі шөптер араласқан бетегелі- селеулі шөптер өседі. Дала және құрғақ дала белдеулерінің құмдық топырақты жерлерінде қайың мен қарағайлы басым Арақарағай, Аманқарағай және Науырызымқарағай мемлекеттік қорықтары ұйымдастырылған. Орманды дала өңірінің оң жағы облыстың қайың, терек, тал тағы басқа ағаш, түрлі шүйгін шөп өседі. Бұрын бітік шөп өскен далалық өңір негізінен жыртылған. Өзен жайылмалары мен көл жағалауында астық тұқымдас өсімдіктер өсіріледі.
Қостанай облысында жануарлардың біраз түрі бар. Бұлан, елік, қасқыр, түлкі, қарсақ; кеміргіштер- ақ қоян, ор қоян, борсық, суыр, сусар, сасық күзең, аламан, сарытышқан, аққұлақ, кірпішешен, андатра және құстың көптеген түрлерінен құр, ұзақ, қарға, сауысқан, тоқылдақ, көкек, бүркіт және қараторғай, қаз, үйрек, аққу, және тағы басқалары кездеседі. Есіл өзенінде шортан, алабұға, аққайран, қарабалық, табынбалық және тағы басқалары кездеседі [33].
Ішкі сулары. Қостанай облысында ірі өзендер аз. Өзен жүйесі сирек. Облыс төңірегінде 300-ге жуық ұсақ өзендер ағып жатыр. Ең ірі деген өзендер - Тобыл (800 км облыс шеңберінде) және Торғай өзені (390 км). Тобыл өзенінде Тобылдың жоғарғы, Қаратамар және Амангелдінің су қоймалары орналасқан. Облыс аумағында 5 мыңнан астам көл бар. Олардың ең ірілері: Құшмұрын, Теңіз, Қойбағар, Ақкөл, Сарыкөл, Алакөл және т.б.
Кішігірім өзендер өте көп, бірақ олардың сулы кезеңі көктемде, яғни қар ерігенде, ал жазда бұл өзендердің суы азайып, құрғап қалады. Халықшаруашылығына суды пайдалану үшін көктемгі сулармен қоймаларды толтырады.
Қазақстан жерінде Тобыл өзенінің тек бас жағы ғана ағады. Ол Оңтүстік Оралдың шығыс беткейінен басталады да, жолында Торғайдың төрткүл өлкесінен сала қосып алады. Тобыл өзені қоректену жағынан Есілге ұқсас. Тобылда судың молаятын кезі, Есілдегі сияқты - көктем, судың аз кезі - қыс. Тобылдың суы халықтың тұрмыс қажетіне және өнеркәсіп мақсатын қамтамасыз ету үшін өзен ағыны - жоғарғы Тобыл, Қызылжар, Амангелді және басқа су бөгендерімен ретке келтіріледі [28].
Табиғи су бассейіні жоқ көптеген аудандарда бөгеттер мен су қоймалары жасалған. Көлдер мен бөгеттер халықты сумен қамтамасыз етуге, ішінара егін суғаруға пайдаланылады. Бұларды көп мөлшерде су құстарын - үйрек пен қаздарды өсіруге пайдаланылады.
Қостанай облысының экологиясы.
Қостанай - Қазақстан Республикасының әкімшілік-аумақтық бөлігі, 1936 жылы 29 шілдеде бұрынғы Қостанай мен Торғай губернияларының негізінде құрылған. Құрамында 5 қала, 13 кент, 16 аудан, 808 ауылдық елді мекен бар. Орталығы - Қостанай қаласы. Жер аумағы 196,0 мың км. Тұрғыны 913,6 мың адам. Облыстың солтүстік-батысы мен солтүстігінде Ресейдің Орынбор, Челябинск, Қорған облыстарымен, шығысында және оңтүстік-шығысында Қазақстанның Солтүстік Қазақстан, Ақмола және Қарағанды облыстарымен, оңтүстік-батысында Ақтөбе облысымен шектеседі. Облыс аумағы негізінен жазық дала. Солтүстіктен оңтүскке қарай тым созылып жатуына байланысты (740 км) әр түрлі физико-географиялық белдеулерден тұрады: батыс жағында Орал маңы үстіртін (250-400 м), солтүстігінде Батыс Сібір ойпатының оңтүстік бөлігін, оңтүстігінде Торғай үстіртінің басым бөлігін, қиыр оңтүстік-шығысында Сарыарқаның батыс бөлігін қамтиды. Орал маңы үстірті негізінен, шығысқа қарай еңістене келіп, солтүстцігінде Золотая Сопка тұсымен, оңтүстігінде Тобыл өзенінің жоғарғы ағысының аңғарымен шектеледі.
Қостанай облысының аумағы үш ірі топырақ белдемінде орналасқан. Солтүстік жағын қара топырақ, орталық бөлігін қоңыр-қызғылт топырақ, ал оңтүстік бөлігін сұр топырақ белдемі алып жатыр. Қара және қоңыр топырақтар облыстың солтүстік және орталық аудандарында егін шаруашылығы мен мал шаруашылығын өркендетуге қолайлы. Оңтүстіктегі сұр топырақты бөлігі құнарлығының төмен болуына байланысты негізінен, мал шаруашылығына қолайлы.
Қостанай өңірінің табиғаты ерекше. Сырттан келген адамдар мұнда ауаның тазалығын бірден байқайды. "Тынысым бірден кеңіп кетті" деп сыйлы қонақтар ризашылық білдіріп жатады. Атмосфераның тазалығы жергілікті жерлерде белгіленген игі істердің уақытылы орындалуына байланысты. Мәселен, кейбір қалаларда қатты отынмен жылытылатын жылу қазандықтарынан қап-қара түтін будақ-будақ шығып жатады. Қою түтін аспан әлеміне жөңкіліп жатса да ауаны ластамай қоймайды.
Мұндай залалдан құтылудың амалы бар. Әлгі қазандықтар газбен жұмыс істесе, қою түтін аспанға ұшпайды. Осы тәсіл Қостанайда тиімділікпен қолға алынған.
Дегенмен, Соколов-Сарыбай кен өндірістік бірлестігінің жылу энергетикалық орталығы көмірмен, Арқалық қаласындағы осындай орталық мазутпен жұмыс істейді. Әрине, олардың қазандықты газбен жылытуды ойластыруы қажет. Облыс басшылары мұны ескеруде.
Бюджеттен аудан орталықтарын және ірі елді мекендерді газдандыру қолға алынбақ. Мұның экологиялық тазалыққа ықпалы зор.
Кәсіпорындардан жыл сайынғы сыртқа шығарылатын қоқыстар мөлшері 316,069 мың тоннаны құрайды. Жалпылай алғанда атмосфераның ластанып, бүлінуі автокөліктердің көбейіп кетуінен. Кәсіпорындардан бөлінетін жоғарыда аталған қоқыс мөлшерінің 51 пайызын, жылына 159,678 мың тонна, автокөлік түтіні құрайды.
Осынау келеңсіздікке тосқауыл неге қойылмайды деген сауал туындайды. Әрине, ешкім де қол қусырып, қарап отырмайды. Автокөліктердің түтінінен ауаның ластануын азайту мақсаты көзделуде. Соған орай жиырмаға жуық бақылау-зерттеу пункті жұмыс істейді. Мұның сыртында облыста автокөліктерді газбен жүруді қамтамасыз ету стансасы іске қосылған. Қоршаған ортаға ағынды сулардың да зияны тиеді. Бүгінде ағынды су көлемі 99 мың текше метрден астам. Бұл 2005 жылдан жеті пайызға көп. Өткен жылмен салыстырғанда қалдық заттар көлемі де кеміді.
Желқуар, Аманкелді, Қаратомар, Жоғары Тобыл су қоймалары да, Тобыл, Шортанды, Желқуар және Обаған өзендерінде мониторинг жүзеге асырылады. Себебі, мұндағы суды ірі елді мекеннің тұрғындары пайдаланады.
Соңғы жылдары Тобыл өзені суының сапасы жақсара түсуде. Бұл судың тазалығын сақтауға белгіленген шаралардың ықпал етуіне байланысты. Кейінгі кезде табиғатты және суды қорғау заңнамасы тиімді түрде пайдаланылады.
Дегенмен, су ресурстарын қорғау және тиімді түрде пайдалану үшін аймақтық бағдарламаны жасайтын уақыт жетті. Оған 30 миллион теңге ақша қажет.
1.2 Тарихи-мәдени ресурстары
Қостанай облысы табиғи ескерткіштермен қатар тарихи - мәдени ресурстарға да бай болып келеді. Мұнда әдемі, көп тарихы елді мекендер, үйлер, қамалдар, ескерткіштер, әскери бекіністер бар. Сонымен қатар қазіргі заманға сай биік зәулім үйлер бар. Көптеген оқу орындары және мәдени орталықтар, театр, мұрайжай, сарайлар орналасқан.
Қостанай облысы мәдени-тарихи құндылықтарға бай. Облыста 1974 тарих пен мәдениеттің ескерткіштері, сондай-ақ сәулет ескерткіштері бар: Архипов көпестің диірмені, Лорец көпестің үйі, Сенекосов көпестің үйі, Фурор киноматограф ғимараты, Яушев көпестің пассажы, Қостанай зауыт атқорасының ғимараты, қалалық қазынаның ғимараты, мешіт және т.б. ескерткіштер.
Ескерткіш - кең мағынасында - елдің, халықтың мәдени мұрасының жалпылама атауы. Тарих және мәдениет ескерткіштерінің жиынтығы мұражайлы, көрмелік маңызы бар заттар мен жылжымайтын ескерткіштерді қамтиды. Ортақ типологиялық белгілері бойынша ескерткіштерді негізгі 4 түрге бөледі: археологиялық ескерткіштер, тарихи ескерткіштер, сәулет өнері ескерткіштері, монументтк (мүсін) өнері ескерткіштері. Сондай-ақ, ескерткіштерге тарихи-танымдық немесе тарихи-көркем құндылығы бар жазбаларды да жатқызуға болады. Яғни, азаматтың көне заманнан күні бүгінге дейінгі дамуы жолындағы түрлі саладағы аса маңызды жетістіктерінің ерекше, қайталанбас заттық - рухани үлгі - нұсқаларын; адам өміріндегі оқиғаларды, белгілі бір елдің, халықтың басынан кешкен тарихи кезеңін еске түсіретін құндылықтарды, қастерлі мұраларды Ескерткіш деп атау қалыптасқан. Оларды шартты түрде ауыз әдебиеті ескерткіштері, жазба ескерткіштер, өнер ескерткіштері, археологиялық ескерткіштер, ұлттық дәстүрлі қолөнер ескерткіштері, діни ескерткіштер, т.б. деп те түрліше жіктеуге болады. Мәселен, адам қабірінің басындағы оба, қорған, сондай-ақ, сақ дәуірінен, көне түркі, қыпшақ кезеңінен жеткен тас мүсіндер, сынтас, сартас, құлпытас, қойтас, үштас, бестас, сағана, төртқұлақ, кесене, т.б. археологиялық және сәулет ескерткіштері - ең алғашқы ескерткіштер түрлері қатарына жатады. [35].
Облыстың тарихы келесідей мүсіндер мен ескерткіштер түрінде көрініс тапқан: Тың игерушілердің құрметіне тұрғызылған монумент, А.Имановтың мүсіні, Б.Майлиннің ескерткіші, Ыбырай Алтынсаринге арнап қашалған ескерткіш, Ұлы Отан Соғысы жылдарында қаза тапқандар үшін тұрғызлған мемориалды кешен, Жеңіс паркі және т.б.
Тарих және мәдениет ескерткіштерін қорғау мемлекеттік деңгейдегі шара болып табылады және өскелкең ұрпақ тәрбиесінің маңызды бөлігін құрайды; тар мағынасында - ұлы тұлғаларды, белгілі қайраткерлерді немесе елеулі тарихи оқиғаларды есте қалдыру үшін жасалатын мүсіндік туынды. Бұл атау монумент деген ұғымның мағынасына жақын. Алайда ескерткіштер әдетте, дүние салған адамның құрметіне тұрғызылады. Ескерткіштердің кең тараған түрі де осы - көлемі нақты тұрпаттан үлкендеу мүсіндік бейнелер. Олар, әдетте, көрнекті жерге (қала алаңына, саябаққа, тарихи орындарға, тарихи адамдардың туған жерлеріне, (ұрыс даласына) орнатылады.
Қостанай қаласы Тобыл өзенінің солтүстік жағалауында орналасқан. 1879 жылы орыс, украйндық, шаруалармен құрылған 1893 жылы Қостанай қаласы жыл сайын жәрмеңке өтіп тұратын уезді орталағы болатын.
Кеңес Одағы кезінде Қостанай ірі өнеркәсіпкік орталыққа айналды. Әсіресе, 50 жылдар ортасында тез дамыды. Оған себеп тың жерлерді игеру, сонымен қатар мұнда темір рудасын және асбест кен орындарын өндіруде жаңа территориялық - өнеркәсіптік комплеус қүрылды.
Қазіргі замандағы Қостанай - бұл үлкен мәдени орталық болып саналады. Мұнда жоғарғы оқу орындары және техникумдар, телестудия, драмалық театр, филормония, тарихи - өлкетанулық, геологиялық музейлері, қолданбалы өнер музейі, мәдени сарайлар, клубтар, кафелер, қонақүйлер, кітапханалар Қостанай - қазақтың бүгінгі педагогы Ы.Алтынсаринның отаны, мұнда Совет Одағының батырлары Л.И.Беде және И.Ф.Павлов ескерткіштері орнатылған. Бұлар Қостанай облысынан шыққан Ұлы Отан соғысынң батырлары.
Арқалық қаласы біраз уақытқа дейін Торғай облысының орталығы болған. Қазір ең жас қалалардыі бірі болып саналады. Қала 1956 жылы Амангелді тобының оксид кен орындарын жүргізу кезінде поселек ретінде құрылған.
Қазақ халқының азаттық күресі жолындағы батырларға, қолбасшыларға деген құрмет белгісі мемориалдар мен ескерткіштерде көрсетілді. Қазақ тарихындағы құнды мәдени ескерткіштер қатарына Амангелді иманов, Ыбырай Алтынсарин, Бей3мбет Майлин, Ахмет Байтұрсынұлы, Құрманғазы және Дина Нұрпейісова, Абай Құнанбаев, Абылай хан, Әлия мен Мәншүк, Ілияс Жансүгіров, Сакен Сейфуллин, Мұхтар Әуезов, т.б. көптеген естелік орындар жатады.
Қостанай облысы Амангелді ауданында Екідің ауылына (Сарыторғай) жақын алқапта ертедегі екі рәсімдік құрылыс жабайы тастан кигіз үй тәріздес салынған. Шамамен ерте темір ғасыр уақыты. Жергілікті аңыз бойынша XVII-XVIII ғғ. Екідің тұрған төбелер арасындағы алқапта қантөгіс соғыс болған. Бір-бірімен жауласқан рулар әскери басшыларының ордасы осы жерде орналасқан. XX ғасырдың 80-жылдарында жергілікті халықтан жиналған қаражатқа бұзылған діңдерге жөндеу жұмыстары жүргізілді.
I-Екідің Арқалық қаласы әкімдігіне бағынысты аумақта, Қараторғай өзенінің оң жағалауында, өзеннен 0, 73 шақырым және Бейсен қыстауынан солтүстік-шығысқа қарай 1,5 шақырым жерде орналасқан. Қорған үйіндісі жер мен тастан салынған. № 1 қорған үйіндісінің диаметрі 15 м тең, биіктігі - 0,7 м. Қорған айналасының ені - 5 м, тереңдігі - 0,3 м орлар бар.
II -Екідің Қырлы жерде орналасқан, алыстан көрінеді. Кигіз үй тәріздес құрылыс тастан салынған, диаметрі - 6 м., жалпы биіктігі - 3,8 м. Кіру бағыты - шығыс.
1.3 Ерекше қорғалатын жерлер
Дүние жүзінің қорықтар территориясында қорғау тәртібі, атқаратын қызметі, негізігі бағыты әр елде әр түрлі. Сондықтан қорғайтын территориясының маңызына қарай оларды қорықтар, заказниктер, резерваттар, ұлттық парктер, табиғат ескерткіштері деп бөлген.
Табиғи ландшафты қорғау үшін, біздің планетамыздағы генофондыны сақтауда, әр түрлі экономикалық зерттеу жұмыстарын жүргізуде табиғи лабораториясына айналған қорықтар территориясының маңызы өте зор. Сол сияқы туризм жақсы дамыған біздің елде, дүниежүзіне көз тартатын жердің бірі де сол қорықтар. 1983 жылғы 1 қаңтардағы есеп бойынша дүниежүзінің 124 елінде 4 млн км2 жер көлемін алып жатқан 2600 - ден артық ірі қорықтар территориясы бар. Дүние жүзінде ең үлкен қорық - Гренланд ұлттық паркі. Оның жер көлемі 7 млн гектар [37].
Табиғат эталоны деп - табиғи, адам қызметімен бұзылмаған, белгілі бір географиялық аймақтың қасиеті бар жерлерді айтады. Қорықтар өз міндеттерін дұрыс атқару үшін, сол жерге тән табиғи жағдайлары болуы керек.
Қорықтарды ұйымдастыру кезінде, адам қызметінің әрекеті әлі тие қоймаған жердің аумағын алады. Бірінші қызметке құрып кету қаупі төніп тұрған ландшафт эталоны, жануарлар мен өсімдіктер дүниесі қорғауға алынады. Қорықтардың табиғат эталонын қорғауда олардың негізгі маңызды қасиеті, қорық территориясындағы өзгерістер адам қызметінің қатынасынсыз өзімен өзі жүреді. Сондықтан көптеген қорықтар егер антропогендік ландшафтардың ортасында орналасса, өнеркәсіп пен құрылыс, ауыл шаруашылық жұмыстарының әсері тимеуі үшін қорық өзінше 2 километрлік қорғаныс зонасын жасайды.
Қ о р ы қ - ерекше қорғауды қажет ететін жоғалып бара жатқан өсімдіктің, жануарлардың түрлеріне және өлі табиғаттың бөлшектерін жеке объектілері мен құбылыстарын сақтауға өте қолайлы.
Қорықтардың тағы бір ерекшелігі өсімдіктер мен жануарлардың генофондысын сақтайды. Соның нәтижесінде биогеоценоздың қасиеті мен құрылысы жайында хабар беріп отырады. Қорық территориясындағы өсімдіктер мен жануарлар түрлернің қорық маңындағы жерлерге тарап отыруы да өте маңызды іс.
Қазір Қазақстан территориясында көлемі 784,1 мың гектар жерді алып жатқан тоғыз қорық бар. Олар: Алматы, Ақсу - Жабағылы, Наурызым, Барсакелмес, Қорғалжын, Марқакөл және Үстірт. Көлемі 5,6 миллион гектар жері бар 50 - дей аңшылық заказниктері, көлемі 5,6 миллион гектар жердей 42 зоологиялық және 18 (217 мың га) ботаникалық объектілер қорғалатын заказниктер, 3 табиғат ескерткіші бар. Бұл қорықтарда, бұрын даламызда мекендеген, соңғы кезде саны азайып кеткен жабайы хайуанаттар мен сирек өсімдік түрлері қорғалады. Сондай - ақ қорықтар өзінің сұлу табиғи көрінісі, онда өсетін ағаш түрінің ерекшеліктерімен де бағалы. Қорықтарды кейбіруі табиғат қорғаудың халықаралық одағы жанындағы ЮНЕСКО ұйымының құрамына енген.
Наурызым қорығы - Қостанай облысы Наурызым және Әулиекөл аудандарында орналасқан мемлекеттік қорық. 1931 жылы ұйымдастырылған (320 мың га), 1966 жылы ауданы ықшамдалып (87,7 мың га) қайта құрылды. Оған Терсек (көлемі 4,7 мың га), Сыпсың (көлемі 7 мың га) және Наурызым (көлемі 37,2 мың га ) орман алқаптары мен Жаркөл, Ақсуат, Сарымойын көлдері енеді. Олардың үлесіне бетегелі жусанды 5 мың га тың жазық дала кіреді. Қорық орналасқан аумақтың климаты континенттік; қысы - суық , ызғарлы; жазы - ыстық. Қаңтар айының орташа температурасы - 17 °С, шілде айы +24,2°С. Жылдық орташа температура +2,4 °С, жылдың 131 күні жайма шуақ, ашық болады. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 233 мм, оның 30-40 %-і жаз айларында жауады. Топырағы құмайтты. Мұнда жоғары сатыдағы өсімдіктердің 700-ге жуық түрі (қарағай, қайың, көктерек, тобылғы, тал, мойыл, қырыққұлақ, т.б.) өседі. Қорық жан-жануарлар дүниесіне бай: сүтқоректілердің 40-тан астам, құстардың 250-дей, қосмекенділер мен бауырымен жорғалаушылардың 3 және балықтардың 10-ға жуық түрлері тіршілік етеді. Сондай-ақ ор қоян, елік, борсық, түлкі, суыр т.б. мекендейді. Қорықтан аққу, безгелдек, дуадақ, ақ сұңқар, тарғақ сияқты саны жылдан жылға азайып бара жатқан құстарды кездестіруге болады. Бұл аймақта су көздерінің мол болуы көктемде жыл құстарының ұшып келуіне, ұя басуына, мүмкіндік береді. Қорықта "Табиғат мұражайы" жұмыс істейді.
Табиғи байлығын тиімді, дұрыс пайдалану дегеніміз - мүмкіндігінше оны рәсуа етпей, ыждағаттылықпен халық игілігіне қайтадан көбейтілуіне жол ашу. Яғни, табиғат ресурстарын тиімді пайдалану, оны қорғау өте күрделі жұмыс. Ол үшін ең алдымен адам мен табиғат арасындағы өзара қатынаста дұрыс шешу, табиғат байлығын "талай" бермей, керісінше оны арттыру ісіне атсалысып, күтіп - баптау шараларының дұрыс жолға қойылуы қажет. Еліміздегі табиға ресурстарды тиімді пайдалану - абиғатты қорғау ісімен тығыз байланысты.
Табиғатты қорғау - табиғаттың өзіндік жағдайын сақтау және бұрынғы сипатын қайтадан қалпына келтіру арқылы табиғи ресурстарды ысырапсыз пайдалану үшін құрылған мемлекеттік жүйедегі қоғамдық шара. Оның басты міндеті халық шаруашылығын шикізат, энергиямен қамтамасыз ету және еңбекшілердің дамуын табиғат заңдарымен ұштастыру.
Ерекше қорғалатын территорияларды атап өтелік [27].
Ұлттық саябақтар. Ұлттық саябақтардың мемлекеттік қорықтардан елеулі айырмашылықтары бар. Айталық қорықтарда табиғат байлықтары, сол аймақтың ландшафты географиялық белдеуінің үлгісі ретінде қорғалады. Мұндағы жерлер шаруашылық айналымынан басатылады да, барлық экологиялық процестер өз бетінше жаратылыстың заңына сәйкес дамиды. Адам оның тек бақылап зерттеушісі, тыныштығын сақтайтын қорғаушысы ролін атқарады. Ұлттық саябақтарға жүктелетін міндет бұған қарағанда әлдеқайда күрделірек. Оларда табиғат кешендері адамдардың тынығып демалуымен ұштастыра отырып, қорғаудың ғылыми негізгі әдістері іздестіріліп, жүзеге асырылады.
Көпшілік дүниежүзінің елдерінде табиғаттың қорғалатын учаскелерінің негізгі сферасы ұлттық саябақтар.
Қостанай облысында ұлттық саябақтар ұйыдастыруға қолайлы жерлер бар және ондай шаралар жүргізіліп те жатыр.
Табиғат ескерткіштері. Бұл сирек, құрып бара жатқан, желдің, судың әрекетіне бұзылып бара жатқан және сонымен бірге ғылыми эстетикалық кейде тарихи немесе мәдени жағынан құнды табиғат объектілері.
Табиғат ескерткіштерін қорғау - табиғатқа тән бір затты қорғау. Бұл сөздің мағынасына жете мән берсек, құрып бара жатқан жануарлардың жеке бір түрлерін қорғау, мысалы: құланды, мензбир суырын, арқарды, т.б.
Табиғат ескерткіштерінің қатарына табиғаттың қорғауға алынған жекелеген объектілері сирек кездесетін қойтастар, геологиялық ашылып қалған қабаттар, үгілуден пайда болған тау жыныстарының ерекше формалары, рельефтің бірегей формалары, сирек кездесетін ағаштар мен өсімдіктер, бұлақтар, сарықырамалар және басқалар жатады.
Қазақстан жерінде Республика дәрежесінде 24 табиғат ескерткіші бар. Оның ішінде аса маңызы бар үшеуі Қазақстан Министірлер Кеңесінің арнаулы шешімімен қорғауға алынған.
Табиғат ескерткіштерінің қай жағында болса да маңызы зор, оларға кішкентаі үңгілер (урочище, роша) көлдер, аңғарлар таудың бөліктері және жеке объектілер (сирек геологиялық ашылған жерлер, пайдалы қазбалы орындардың эталоны, құрама сулар, үңгірлер, сирек немесе тарихи құнды ағаштың жеке түрлері т.б.) сол сияқты жасанды табиғат объектілері (ескі көшелер мен парктер, көне қалара, карьерлер, тоғайлар, т.б.) жатады.
2 ҚОСТАНАЙ ОБЛЫСЫНДАҒЫ ДАМЫҒАН ЕМДІК ТУРИЗМНІҢ ОРТАЛЫҚТАРЫ
Емдік туризм дегеніміз - адамдардың өздері тұратын жерлерінен басқа жаққа табиғат жағдайлары мен факторларын емдік мақсатта пайдалануын айтамыз. Емдік туризм негізі курортар мен санаторий жұйесі және басқа сауықтыру орталықтары болып табылады. Онда адамдар күнделікті тіршілік ортасынан оқшаулана отырып жаңа ортада табиғат аясында оның емдік ресурстарын денсаулығын түзету мақсатында пайдалануы. Емдік сауықтыру орталығында емдік ресурстар (су, ауа, батпақ т,б) кеңінен қолданады. Курорттық немесе санаторий жағдайында ем алу сауығу адамдарды табиғат ортасында емдеу, шынықтыру болып табылады. Жұмыс істеу барысындағы шаршаған организмді қалпына келтіру тек емдік туризм жағдайында іске аса алады. Бұл жағдайда адам организмі жаңа ортада емдік сипатқа ие болады. Оның негізі режим сақтауға байланысты.
Психикалық және емдік процедуралар адам организмінің қалпына келуге, аурудың алдын алуға алғышарттар жасайды. Табиғи емдік факторлар әсері осындайда байқалады.
Емдік туризмнің түсініктері. Емдік туристік ресурстар -туристік көрсету нысандарын қамтитын табиғи - климаттық, нысандары, сондай ақ туристердің рухани қажеттілігін қанағаттандыра алатын, олардың дене күшін қалпына келтіріп, дамытуға, олардың күш - ждігерін қалпына келтіріп сергітуге жарайтын, салауатты өмір сұруге жәрдемдесетін өзге де нысандар болып табылады. Туристік қызығушылыққа табиғат, тарихи -мәдени ескерткіштер: ландшафтылық - климаттық белдеулер, геологиялық, гидрологиялық нысандар (тау бедері, бархандар, үнгірлер, сарқырамалар, мұздықтар т.б), мұражайлар мен басқа да құбылыстар жатады.
Қазақстан Республикасы курорттық ресурстарға өте бай. Елдің солтүстік бөлігінде олардың көбісі шоғырланған. Оған себеп жердің климатының қолайлылығы, түрлі минералды сулардың, батпақпен емдеу ресурстарыны өте көп. Мұнда көптеген шипажайлар орналасқан. Олар Сосновый бор, Бурабай, Баянауыл, Оқжетпес, Шучинск, Муляды, Таң және т.б.
Суға шомылу мерзімінің қысқалығы тау беткейлері мен тауларда орналасқан көлдерге байланысты. Су ресурстарының көректену көздеріне байланысты оларды туристік - демалысқа пайдалану жолдары әлі күнге дейін қолға алынбаған [45].
Емдік туризм қазіргі туризм классификациясында елеулі орын алады. Қоғамдық қатынасы мен технологиясына орай үш формаға бөлінеді: емдік, сауықтыру - спорттық және танымдық. Осылардың негізінде туризмнің классы, типтері, түрлері анықталады. Туристік саяхаттың алдына қойған мақсаттарына қарай олар төмендегідей жіктеледі:
а) рекреациалық туризм,
б) экскурсиалық туризм
в) мамандарылған туризм.
Рекреациалық туризм емделу және демалу мақсатын көздейді. Оның өзі курортта емделетін болып бөліне отырып, климатпен емделу, бальнео-емделу, кымызбен емделу және батпақпен емделу деп те бөлінеді. (сурет 1).
Климатпен емдеу өз алдында талассотерапияғаю (теңіздік климатпен байланысты,суға түсумен,күн энергиясын қабылдаумен), гелиотерапияға (күн сәулесін қабылдау), аэротерапия (ауның мүмкімшіліктерун пайдалана отырып) сауықтыру және емдеу,аурудың алдын алу шараларын қамтиды.
Қазақстан халқының материалдық және мәдени өмірінің деңгейінің өсуі, өнеркәсіптің дамуы, Маңғышлақ түбегінің мұнай мен газ байлықтарының меңгерілуі, тың жерлерді игеріп, жаңа шаруашылықтардың құрылыуы, сонымен қатар ауыл шаруа- шылықтың басқа салаларының дамуы, қайта құру кезеңіне дейін Қазақстан халқының санының ұдайы өсуіне әкеп соқты. Бірақ ол тек табиғи өсімнен ғана шектелмеді, Қазақстандағы басқа жерлерден халық қоныс аударды. Осының нәтижесінде курорттық - санаториялық емдеудің қажеттілігі өсті. Бірақ, егер біз емдеуге қажетті халықтың тұрмыс жағдайы қажет ететін ғимараттарды салудың нәтижесін салыстырсақ емдеу ғимараттардың, яғни санатория мен курорттардың саны халықтың қажеттілігін қанағаттандырмайды.
Курорттар өте ерте кезен бастап қалыптасуына монша мен минеральді су көздерінің адамдардың пайдалануымен байланысты (б.з.П ғ.). Табиғаттың емдік қасиетін климаттық факторларына қарай пайдалану олардың таралу аймағының жылы теңіз жағалауы мен жер асты ыстық бұлақ көздеріне байланыстылығын байқатады. Ердедегі египет тұрғындары емдеумен айналысқан. Денені шынықтыруда суды, күнді, ауаны пайдаланған. Қазіргі туризм элементі серуен дұрыс пайдаланылған. Алғаш термальді суларды.
Швейцария курорты Санкт - Мориц маңайында пайдаланған деген деректерге сұйенсек ортағасырлардан бастау алады.
Пломбьер-ле-Бен и Ахен - Ұлы Карл Императорының демалатын мекені. Кейінірек Спа и Котре, Абано - Терме минералды су көздері монастырлерге берілген. Сол заманның курорттары ішінен Карлсбад (Карловы - Вары), 14 ғасыр Баден - Баден курорттарының негізі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz