Оптикалық желілер
МАЗМҰНЫ
ОПТИКАЛЫҚ ЖЕЛІЛЕР. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . 3
ОПТИКАЛЫҚ БАЙЛАНЫС ЖҮЙЕЛЕРІНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ . . . . . . . . . . 4
ОПТИКАЛЫҚ ТАЛШЫҚ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7
ТАЛШЫҚТЫ ОПТИКАЛЫҚ КАБЕЛЬ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
ОПТИКАЛЫҚ БАЙЛАНЫС ЖҮЙЕЛЕРІНІҢ ЭЛЕКТРОНДЫ КОМПОНЕНТТЕРІ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12
ЕСЕПТЕУІШ ТЕХНИКАДА ВОЛС ҚОЛДАНУ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
ОПТИКАЛЫҚ ЖЕЛІЛЕР. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . 3
ОПТИКАЛЫҚ БАЙЛАНЫС ЖҮЙЕЛЕРІНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ . . . . . . . . . . 4
ОПТИКАЛЫҚ ТАЛШЫҚ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7
ТАЛШЫҚТЫ ОПТИКАЛЫҚ КАБЕЛЬ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
ОПТИКАЛЫҚ БАЙЛАНЫС ЖҮЙЕЛЕРІНІҢ ЭЛЕКТРОНДЫ КОМПОНЕНТТЕРІ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12
ЕСЕПТЕУІШ ТЕХНИКАДА ВОЛС ҚОЛДАНУ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Кіріспе
Оптикалық талшық- оптикалық мөлдір материалдан (шыны, пластик) жасалған жіп. Ол толық ішкі шағылу арқылы өзінен жарық өткізу үшін қолданылады.
Талшықты оптика- қолданбалы ғылымның және машина жасаудың осындай талшықтарды сипаттайтын бөлімі. Оптикалық талшықтардың базадағы кабельдері талшықты оптикалық байланыста қолданылады, электронды байланыс құралдарына қарағанда, ақпаратты үлкен қашықтыққа өте үлкен мәлімет жіберу жылдамдығымен жібере алады. Басқа жағдайда олар тағы датчиктер жасауда қолданылады.
Оптикалық талшықтардың басты қолданылуы әртүрлі деңгейдегі талшықты- оптикалық телекоммуникациялық желілерде жіберу аумағы ретінде: континентаралық магистральдардан үйдегі компьютерлік желілерге дейін болып табылады. Оптикалық талшықтың байланыс желілері үшін қолданылуы, оптикалық талшықтың рұқсат етілмеген жоғарғы қорғауымен шартталады, сигналдың төмен өшуі ақпаратты жоғарғы қашықтыққа жіберуі кезінде және өте жоғары жіберу жылдамдығымен отау жасау мүмкіндігі. 2006 жылда жылдамдық модуляциясы 111ГГц -ке қол жеткізді, сол уақытта 10 және 40Гбит/с жылдамдықтары оптикалық талшықты бір жүйеден жіберуіне стандартты болған. Сонымен қатар әрбір талшық желілерді спектрлі нығыздау технологиясын қолдана отырып, бір уақытта жүздеген желілерге жібере алады, ақпараттың жалпы жіберу жылдамдығын, секундына саналатын терабиттер қамтамасыз етеді.
Қалалық байланыс желілерінде оптикалық кабель көп қолдануда. Себебі оптикалы-талшықты кабель арқылы байланыс ғылыми-техникалық прогресстің негізгі бағытының бірі болып табылады. Оптикалық кабельдер мен жүйелер тек қалалық және қалааралық байланысты ұйымдастырып қана қоймай, сонымен қатар кабельді телевидения, видеотелефония, радиотарату, есептеуіш техникада, корпоративті желілердің технологиялық байланысында қолданылады.
Оптикалық талшық- оптикалық мөлдір материалдан (шыны, пластик) жасалған жіп. Ол толық ішкі шағылу арқылы өзінен жарық өткізу үшін қолданылады.
Талшықты оптика- қолданбалы ғылымның және машина жасаудың осындай талшықтарды сипаттайтын бөлімі. Оптикалық талшықтардың базадағы кабельдері талшықты оптикалық байланыста қолданылады, электронды байланыс құралдарына қарағанда, ақпаратты үлкен қашықтыққа өте үлкен мәлімет жіберу жылдамдығымен жібере алады. Басқа жағдайда олар тағы датчиктер жасауда қолданылады.
Оптикалық талшықтардың басты қолданылуы әртүрлі деңгейдегі талшықты- оптикалық телекоммуникациялық желілерде жіберу аумағы ретінде: континентаралық магистральдардан үйдегі компьютерлік желілерге дейін болып табылады. Оптикалық талшықтың байланыс желілері үшін қолданылуы, оптикалық талшықтың рұқсат етілмеген жоғарғы қорғауымен шартталады, сигналдың төмен өшуі ақпаратты жоғарғы қашықтыққа жіберуі кезінде және өте жоғары жіберу жылдамдығымен отау жасау мүмкіндігі. 2006 жылда жылдамдық модуляциясы 111ГГц -ке қол жеткізді, сол уақытта 10 және 40Гбит/с жылдамдықтары оптикалық талшықты бір жүйеден жіберуіне стандартты болған. Сонымен қатар әрбір талшық желілерді спектрлі нығыздау технологиясын қолдана отырып, бір уақытта жүздеген желілерге жібере алады, ақпараттың жалпы жіберу жылдамдығын, секундына саналатын терабиттер қамтамасыз етеді.
Қалалық байланыс желілерінде оптикалық кабель көп қолдануда. Себебі оптикалы-талшықты кабель арқылы байланыс ғылыми-техникалық прогресстің негізгі бағытының бірі болып табылады. Оптикалық кабельдер мен жүйелер тек қалалық және қалааралық байланысты ұйымдастырып қана қоймай, сонымен қатар кабельді телевидения, видеотелефония, радиотарату, есептеуіш техникада, корпоративті желілердің технологиялық байланысында қолданылады.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Е.П. Угрюмов “Цивровая схематехника”
2. Ю.Ф. Опадчий, О.П. Глудкин, А.И. Гуров “Аналоговая
3. Б.С. Гершунский “Основы электроники и микроэлектроники” –
4. Р. Токхейм “Осровы цифровой электроники” – Москва:
5. Е.П. Угрюмов “Проектирование элементов и узлов ЭВМ”
6. Г.Р. Авенсян, В.П. Левшин “Интегральные микросхемы” –
7. Е.И. Хромов “Основы построения аналоговых систем передач”
8.Савельев И.В. Курс М. ... 1982. Т. 2.496 . Под ред. В. С. Пантюшина. М. Высшая школа, 1970.567
С.
9.Электротехника /Под ред. В. Г. Герасимова. М.:Высшая ... 1985.480 ... Ю.М., ... Д. Н. А.С.,Немцов М. В. Электротехника.М:Энергоатомиздат. 1983.440С
10.Основы теории цепей/ Г. В. Зевеке, П.А. Ионкин, А. В. . 1975. Под ред. А.В. Фремке. М.: Энергия.1980.424С.
11.Вольдек А.И. Электрические ... Л.: ... 1980. ... М. Г., ... А.С. Общий курс электропривода.М.: ... ... О. П., ... В. Е. ... ... и средства
автоматизации. М.: Машиностроение, 1982. 180С
12.Электрический справочник. М.: Энергия, 1985. Т.1.488С.1986.Т.2.640 С
13.ГОСТ 19880-74.Электротехника. ... и ... 1494-77. ... ... обазначения основных велечин .
14.СТ СЭВ 2182-80. Обазначения буквенно- цифровые в электрических схемах.
1. Е.П. Угрюмов “Цивровая схематехника”
2. Ю.Ф. Опадчий, О.П. Глудкин, А.И. Гуров “Аналоговая
3. Б.С. Гершунский “Основы электроники и микроэлектроники” –
4. Р. Токхейм “Осровы цифровой электроники” – Москва:
5. Е.П. Угрюмов “Проектирование элементов и узлов ЭВМ”
6. Г.Р. Авенсян, В.П. Левшин “Интегральные микросхемы” –
7. Е.И. Хромов “Основы построения аналоговых систем передач”
8.Савельев И.В. Курс М. ... 1982. Т. 2.496 . Под ред. В. С. Пантюшина. М. Высшая школа, 1970.567
С.
9.Электротехника /Под ред. В. Г. Герасимова. М.:Высшая ... 1985.480 ... Ю.М., ... Д. Н. А.С.,Немцов М. В. Электротехника.М:Энергоатомиздат. 1983.440С
10.Основы теории цепей/ Г. В. Зевеке, П.А. Ионкин, А. В. . 1975. Под ред. А.В. Фремке. М.: Энергия.1980.424С.
11.Вольдек А.И. Электрические ... Л.: ... 1980. ... М. Г., ... А.С. Общий курс электропривода.М.: ... ... О. П., ... В. Е. ... ... и средства
автоматизации. М.: Машиностроение, 1982. 180С
12.Электрический справочник. М.: Энергия, 1985. Т.1.488С.1986.Т.2.640 С
13.ГОСТ 19880-74.Электротехника. ... и ... 1494-77. ... ... обазначения основных велечин .
14.СТ СЭВ 2182-80. Обазначения буквенно- цифровые в электрических схемах.
МАЗМҰНЫ
ОПТИКАЛЫҚ ЖЕЛІЛЕР. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . 3
ОПТИКАЛЫҚ БАЙЛАНЫС ЖҮЙЕЛЕРІНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ . . . . . . . . . . 4
ОПТИКАЛЫҚ ТАЛШЫҚ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7
ТАЛШЫҚТЫ ОПТИКАЛЫҚ КАБЕЛЬ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
ОПТИКАЛЫҚ БАЙЛАНЫС ЖҮЙЕЛЕРІНІҢ ЭЛЕКТРОНДЫ КОМПОНЕНТТЕРІ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12
ЕСЕПТЕУІШ ТЕХНИКАДА ВОЛС ҚОЛДАНУ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Кіріспе
Оптикалық талшық- оптикалық мөлдір материалдан (шыны, пластик) жасалған жіп. Ол толық ішкі шағылу арқылы өзінен жарық өткізу үшін қолданылады.
Талшықты оптика- қолданбалы ғылымның және машина жасаудың осындай талшықтарды сипаттайтын бөлімі. Оптикалық талшықтардың базадағы кабельдері талшықты оптикалық байланыста қолданылады, электронды байланыс құралдарына қарағанда, ақпаратты үлкен қашықтыққа өте үлкен мәлімет жіберу жылдамдығымен жібере алады. Басқа жағдайда олар тағы датчиктер жасауда қолданылады.
Оптикалық талшықтардың басты қолданылуы әртүрлі деңгейдегі талшықты- оптикалық телекоммуникациялық желілерде жіберу аумағы ретінде: континентаралық магистральдардан үйдегі компьютерлік желілерге дейін болып табылады. Оптикалық талшықтың байланыс желілері үшін қолданылуы, оптикалық талшықтың рұқсат етілмеген жоғарғы қорғауымен шартталады, сигналдың төмен өшуі ақпаратты жоғарғы қашықтыққа жіберуі кезінде және өте жоғары жіберу жылдамдығымен отау жасау мүмкіндігі. 2006 жылда жылдамдық модуляциясы 111ГГц -ке қол жеткізді, сол уақытта 10 және 40Гбитс жылдамдықтары оптикалық талшықты бір жүйеден жіберуіне стандартты болған. Сонымен қатар әрбір талшық желілерді спектрлі нығыздау технологиясын қолдана отырып, бір уақытта жүздеген желілерге жібере алады, ақпараттың жалпы жіберу жылдамдығын, секундына саналатын терабиттер қамтамасыз етеді.
Қалалық байланыс желілерінде оптикалық кабель көп қолдануда. Себебі оптикалы-талшықты кабель арқылы байланыс ғылыми-техникалық прогресстің негізгі бағытының бірі болып табылады. Оптикалық кабельдер мен жүйелер тек қалалық және қалааралық байланысты ұйымдастырып қана қоймай, сонымен қатар кабельді телевидения, видеотелефония, радиотарату, есептеуіш техникада, корпоративті желілердің технологиялық байланысында қолданылады.
1. ОПТИКАЛЫҚ БАЙЛАНЫС ЖҮЙЕЛЕРІНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Талшықты оптикалық байланыс сызығы(линиясы)- бұл мәліметтері оптикалық талшық деп аталатын оптикалық диэлектрлік волноводпен берілетін байланыс түрі.
Оптикалық талшық қазіргі уақытта ақпарат беруге арналған ең керемет құрал болып табылады, сонымен қатар, елеулі ара қашықтыққа үлкен мәліметтер ағынын жіберуге арналған ең перспективті құрал болып табылады.
1.1 Физикалық ерекшеліктері
1. Оптикалық сигналдардың кең жолақтылығы (широкополосность) өте жоғары жиілікпен шартталған (Fo=10**14 Гц). Бұл опткалық байланыс желісі бойынша ақпараттарды 10**12битс немесе Терабитс жылдамдық ретімен жіберуге болады. Басқаша айтқанда, бір талшық бойымен бір уақытта 10миллион телефондық әңгімелерді және миллион видеосигналдарды жіберуге болады. Жарық толқындары бір бірінен тәуелсіз бір талшықта жайыла алатындықтан мәліметтерді жіберу жылдамдығы бірден екі бағытта ақпараттарды жіберу есебінен артуы мүмкін. Бұдан басқа оптикалық талшықта екі әр түрлі поляризация жарық сигналдары жайылуы мүмкін. Ол оптикалық байланыс каналының өткізу мүмкіндігін екі еселеуге мүмкіндік береді.
2. Талшықтағы жарық сигналдарының өте аз (басқа құралдармен салыстырғанда) өшуі(затухание). Ресейлік талшықтардың жақсы үлгілері 1,55мкм толқын ұзындығында 0,22дБкм өшуге ие. Ол сигналдардың регенерациясынсыз байланыс желілерін 100км ге дейін тұрғызуға мүмкіндік береді. Салыстыру үшін 1,55мкм толқын ұзындығындағы Sumitomo талшығы 0,154дБкм өшуге ие. АҚШ оптикалық зертханаларында бұдан да қатты "мөлдір", былай айтқанда 2,5мкм толқын ұзындығындағы, 0,02дБкм ретті теориялық шегімен фторцирконатты талшықтар жасалынып жатыр.
Жарық электро-магниттік толқын болғандықтан Оптика электро-магниттік өріс жөніндегі жалпы ілімнің (электрдинамиканың) бір бөлігі болып табылады. Оптикалық сәулелер толқын ұзындығы (λ) бойынша 1 нм-ден 1 мм-ге, бір жағынан рентген, ал екінші жағынан радиосәуленің микротолқындық диапазонына дейінгі аралықты қамтиды. Оптика қалыптасқан дәстүр бойынша геометриялық, физикалық және физиологиялық Оптика болып бөлінеді. Геометриялық Оптика жарықтың табиғатына назар аудармай, тек оның таралуының тәжірибелік заңдарына сүйеніп, өзара тәуелсіз жарық сәулелерінің біртекті ортада түзу сызықтар бойымен таралуын, әртекті орталар шекарасындағы шағылу және сыну заңдылықтарын зерттейді. Бұл заңдылықтар әр түрлі оптикалық құрылымдарды жобалауға, есептеуге (көзілдірік, микроскоп, телескоп, т.б.) мүмкіндік береді. Сонымен қатар ол жарық әртекті орта арқылы өткенде байқалатын құбылыстарды (сағым, кемпірқосақ, т.б.) зерттейді. Есептеу математикасының кеңінен қолданылуы, әдістемелерінің дамып жетілуі есептеу Оптикасы деген жаңа бағыттың дамуына алып келді. Жарық шамаларын өлшейтін Оптиканың фотометрия бөлімі де іс жүзінде жарықтың табиғатын ескермейді. Оның бірқатар мәселелері адам көзінің жарықты сезу, қабылдау қабілетіне байланысты шешіледі. Бұл заңдылықтар биофизика мен психологияға және көздің көру механизмдеріне сүйенетін физиол. Оптикада зерттеледі. Жарықтың табиғаты, оған байланысты әр түрлі оптикалық құбылыстар (интерференция, дифракция, полярлануы және жарықтың анизотроптық орталарда таралуы, т.б.) физикалық Оптикада зерттеледі. Жарықтың толқындық қасиеттері физикалық Оптиканың негізгі бөлімі - толқындық Оптикада зерттеледі. Толқындық Опитканың негізін Х.Гюйгенс (1629 - 1695), Т.Юнг (1773 - 1829), О.Френель (1788 - 1827) және т.б. қалаған. Гюйгенстің Оптикаға қосқан, осы кезге дейін маңызын жоймаған ең басты үлесі - Гюйгенс - Френель принципі.
Жарықталған оптика- кейбір элементтерінің жарық шағылу коэффициенттері оларға арнайы жапкыштар жағу жолымен азайтылған оптикалык жүйе.
Оптиканың жарықталуы - оптикалық жұйе тетіктерінің шағылу коэффициентін оларға арнайы жапқыштар жағу жолымен азайту.
М.Фарадей (1791 - 1867) 1848 жылы жарықтың поляризация жазықтығының бұрылуын ашып, жарықтың көлденең электро-магниттік толқын екендігін және физиканың электрмагнитизм және Оптика бөлімдерінің арасындағы тікелей байланысты көрсетті. Фарадей тәжірибелерінің нәтижелеріне сүйеніп Дж.Максвелл (1831 - 1879) осы байланыстарды сипаттайтын электро-магниттік өрістің біртұтас теңдеулерін (1865 - 67) қорытып шығарды. Жарық тарайтын ортаның қасиеттерін осы теңдеулердегі макроскопиялық тұрақтылар - диэлетрлік өтімділік (ε) пен магнит өтімділік (u) сипаттайды. Ортаның сыну көрсеткіші осы тұрақтылар арқылы анықталады.
Жарықтың электро-магниттік теориясының Лоренцтің электрондық теориясымен толықтырылуы Оптиканың дамуындағы маңызды кезең болып саналады. Бірақ көптеген жетістіктерге қарамастан классикалық электрдинамика жарықтың шығу және жұтылу процестерін түбегейлі түсіндіре алмады. Абсолют қара дененің жылулық сәуле шығару энергиясының толқын ұзындығына тәуелділігін талдау теория мен тәжірибе арасындағы қайшылықты көрсетті.
Осы мәселені зерттеу (1900) арқылы М.Планк: қарапайым тербелмелі жүйе (атом, молекула) шығаратын не жұтатын электро-магниттік толқын энергиясы тербеліс жиілігіне пропорционал жеке үлестерден - кванттардан (фотондардан) тұрады деген тұжырымға келді.
Түсініктерге қайшы келген осы тұжырым негізінде А.Эйнштейн 1905 жылы фотоэффект құбылысының негізгі заңдарын түсіндірді. Фотоэффект құбылысы жарық табиғатындағы екіжақтылықты, толқындық та корпускулалық та қасиеттерді көрсетті. 1916 жылы Эйнштейн еріксіз сәуле шығару теориясын жасап, соның негізінде 1954 жылы сантиметрлік диапозонда еріксіз монохроматты сәуле шығаратын алғашқы кванттық генераторлар [мазерлер, А.М. Прохоров, Н.Г. Басов (КСРО) және Ч.Таунс (АҚШ)], 1960 жылы когеренттік жарық сәулесін шығаратын рубиндік лазер [Т.Мейман (АІШ)] жасалып, Оптиканың маңызы арта түсті. Лазерлерді қолдану атомның, молекуланың және конденсацияланған ортаның құрылысы мен оларда өтетін процестер жайлы мол деректер беретін лазерлік спектроскопияны күрт дамытты. 1948 жылы ағылшын физигі Д.Габор негізін қалаған голография әдісі лазер пайда болғаннан кейін нысанның көлемдік кескінін алудың, шапшаң өтетін процестерді тіркеудің және денелердегі ығысу мен кернеулерді зерттеудің жаңа мүмкіндіктерін туғызды. Жарық интерференциясы арқылы аса дәл өлшеу әдістері, кванттық оптикалық аппараттар (фотоэлементтер, фотоэлектрондық көбейткіштер, т.б.), полярлану мен дифракция құбылыстарына негізделген аса сезгіш оптикалық аппараттар өмірде кеңінен қолданылады. Фотографияның негізінде жатқан фотохимиялық процестер Оптика мен химияның шекарасындағы сала - фотохимияда зерттеледі. Өткен 20 ғасырдың 70-жылдары есептеу техникасы мен ақпараттану мәселелерін шешуге голография принциптерін қолдану интегралдық Оптика деген жаңа саланың дамуына алып келді. Лазердің қолданылуына байланысты Оптикалық локация және Оптикалық байланыс жүйелері пайда болды. Оптикалық құбылыстарды бақылау және талдау қазіргі заманның негізгі физикалық теориялары кванттық механика мен салыстырмалық теориясының пайда болуына себеп болды.
Радиооптика - радиофизиканың және оптиканың когерентті электромагниттік толқындарды алу және оның қасиеттері жайлы жалпы теориялық ұғымдарды қамтитын бөлімі.
Оптикалық аспаптар -- құрамында оптикалық үлкейткіш линзалар бар аспаптар. Оптикалық аспаптарға оптиметрлер, өлшеуіш микроскоптар, оптикаторлар және т.б. жатады.
Оптикалық әйнек (орыс. оптическое стекло) - аса мөлдір біртекті химиялық түрақты әйнек. Оптикалық әйнек сыну көрсеткіші 1,47 ... 2,04 және дисперсия коэффициенті 70 ... 78. Оптикалық әйнек крон және флинт болып бөлінеді. Біріншісінде сыну көрсеткіші аз да дисперсиясы үлкен, ал екіншісінде сол көрсеткіштер керісінше болады. Оптикалық әйнек оптикалық құралдар мен аспаптарда қолданылады.
Оптикалық бұрышөлшер (орыс. оптические угломеры) - 0 ... 180° бүрыштарды өлшеуге арналған аспап. Оның дәлдігі 5'.
Оптикалық күш (орыс. оптическая сила) - оптикалық жүйенің сындыру әсерін сипаттайтын шама. Ауадағы оптикалық жүйе үшін Оптикалық күш Ф=1; мүнда -- жүйенің фокустық қашықтығы, м, ал Ф диоптриямен көрсетіледі. Жинақтау линзаларының Оптикалық күш -- оң, ал шашырату линзаларының Оптикалық күш -- теріс болады.
Оптикалық сына (орыс. оптический клин) -- мөлдірлігі үзындық бойымен өзгеріп түратын тілімше түрдегі немесе оптикалық жүйелерде жарық сәулелер шоғын байсалды немесе сатылы түрде өзгерту үшін қолданылатын сына тәріздес диафрагма түріндегі құрылғы. Оптикалық сына фотометрияда, оптикалық спектроскопияда, сонымен қатар әртүрлі оптика-механикалық аспаптарда және т.б. қолданылады.
Оптикалық тығыздық (орыс. оптическая плотность) оптикалық ортаның сипаттамасы. Оптикалық тығыздық өту коэффициентіне г кері шаманың ондық логарифмімен көрсетіледі. D = lg (1г). О.т. бояулардың қабаттарында, шаранағында және т.б. сіңіргіш заттарда айқындалған фотографиялық қабаттарда, жарық сүзгілерде және т.б. оптикалық бүйымдарда жарықтың сіңуін сипаттайды.
Оптикалық ұзындықөлшер
Оптикалық ұзындықөлшер (орыс. оптический длиномер) - жоғары дәлдікпен жасалынған, мысалы, тегіс бүрандалы мөлшерлегіштердің және т.с.с. тетіктердің сыртқы өлшемдерін абсолюттік, салыстырмалы түрде өлшеуге арналған аспап. Оптикалық ұзындықөлшер бөлу мөлшері 0,1 мкм. Оптикалық ұзындықөлшер өлшеуіш бастиектен, вертикальді тығыннан, микроскоптан түрады.
1.2 Техникалық ерекшеліктері
1. Талшық кварцтан жасалған. Кварцтың кең таралған, мысқа қарағанда арзан материалдан жасалған кремнийдің екі тотығы құрайды.
2. Оптикалық талшықтардың диаметрі 100мкм шамасында, яғни өте компактілі және авиацияда, аспап жасауда, кабельді техникада қолдану үшін жеңіл болып келеді.
3. Шыны талшықтар- металл емес, байланыс жүйесінің құрылысы барысында сегменттердің гальваникалық байлануына жетеді. Ерекше берік пластикті қолдана отырып кабельді заводтарда құрамында металы жоқ және сонымен қатар электрлік байланыс жағынан қауіпсіз өзі көтеретін аспалы кабельдер (самонесущие подвесные кабели) жасалынып жатыр.
Байланыс жүйесі оптикалық талшық негізінде электромагнитті кедергілерге (помехам) тұрақты, ал световодтан берілетін ақпарат рұқсат етілмеген(несанкционированный) доступтан қорғаулы. Байланыстық талшықты- оптикалық линияларын бұзбайтын әдіспен естуге болады. Талшыққа әсер ететін әрбір әсер линияның толықтық мониторинг (үздіксіз бақылау) әдісімен тіркеледі.
Оптикалық байланыс линиялары бойымен ақпараттарды жасырын беру әдісі бар. Жасырын беріліс барысында сигнал сәулелену бастауынан әдеттегі жүйелердегі сияқты амплитуда бойынша емес, фаза бойынша модулденеді. Содан кейін сигнал сәулелену көзінің когеренттілік уақытына қарағанда бірнеше уақытқа кешігумен өз- өзімен араласады.
Мұндай беріліс әдісі барысында ақпаратты сәулеленудің амплитудалық қабылдағышымен ұстап қалу мүмкін емес, өйткені ол тек тұрақты қарқындылықты(интенсивности) сигналды тіркейді.
Ұстап қалынатын сигналды табу үшін Майкельсонның арнайы конструкциясымен қайта құрылатын интерферометр керек болады және де интерференция көрінісінің көрнектілігі 1:2N сияқты баяулауы мүмкін (мұндағы N- байланыс оптикалық жүйесі бойымен берілетін сигналдар саны). Сигналдардың көптігімен берілетін ақпараттарды бөлуге болады немесе бірнеше шу сигналдарын жіберуге болады. Оптикалық сигналдарды рұқсат етілмеген түрде (несанкционированно) қабылдау үшін талшықтан қуаттың елеулі таңдауы керек болады, ал бұл араласуды мониторинг жүйесімен тіркеу оңай.
4.Оптикалық талшықтың маңызды қасиеті- ұзақ мерзімділігі. Талшықтың өмір уақыты, яғни белгілі бір шекте өз қасиеттерін сақтауы 25жылға асады. Ол бір рет оптикалық- талшықты кабельді салуға және керегінше каналдың өткізгіш қасиетін қабылдағыштар мен хабарлағыштарды тез әсер ететіндерге алмастыру жолымен өсіп жетілдіруге мүмкіндік береді.
Талшықты технологияның өз кемшіліктері де бар:
1. Байланыс желісін құру барысында жоғары сенімділікті белсенді, электрлік сигналдарды жарыққа және жарықты электрлік сигналдарға түрлендіретін элементтер талап етіледі. Сондай- ақ аз жоғалтулармен және қосуға- өшіруге үлкен ресурстарымен оптикалық коннекторлар (қосқыштар) қажет. Мұндай байланыс желі элементтерінің жасалу дәлдігі сәуле шығару толқындарының ұзындығына сәйкес келуі керек, яғни қателіктер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ОПТИКАЛЫҚ ЖЕЛІЛЕР. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . 3
ОПТИКАЛЫҚ БАЙЛАНЫС ЖҮЙЕЛЕРІНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ . . . . . . . . . . 4
ОПТИКАЛЫҚ ТАЛШЫҚ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7
ТАЛШЫҚТЫ ОПТИКАЛЫҚ КАБЕЛЬ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
ОПТИКАЛЫҚ БАЙЛАНЫС ЖҮЙЕЛЕРІНІҢ ЭЛЕКТРОНДЫ КОМПОНЕНТТЕРІ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12
ЕСЕПТЕУІШ ТЕХНИКАДА ВОЛС ҚОЛДАНУ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Кіріспе
Оптикалық талшық- оптикалық мөлдір материалдан (шыны, пластик) жасалған жіп. Ол толық ішкі шағылу арқылы өзінен жарық өткізу үшін қолданылады.
Талшықты оптика- қолданбалы ғылымның және машина жасаудың осындай талшықтарды сипаттайтын бөлімі. Оптикалық талшықтардың базадағы кабельдері талшықты оптикалық байланыста қолданылады, электронды байланыс құралдарына қарағанда, ақпаратты үлкен қашықтыққа өте үлкен мәлімет жіберу жылдамдығымен жібере алады. Басқа жағдайда олар тағы датчиктер жасауда қолданылады.
Оптикалық талшықтардың басты қолданылуы әртүрлі деңгейдегі талшықты- оптикалық телекоммуникациялық желілерде жіберу аумағы ретінде: континентаралық магистральдардан үйдегі компьютерлік желілерге дейін болып табылады. Оптикалық талшықтың байланыс желілері үшін қолданылуы, оптикалық талшықтың рұқсат етілмеген жоғарғы қорғауымен шартталады, сигналдың төмен өшуі ақпаратты жоғарғы қашықтыққа жіберуі кезінде және өте жоғары жіберу жылдамдығымен отау жасау мүмкіндігі. 2006 жылда жылдамдық модуляциясы 111ГГц -ке қол жеткізді, сол уақытта 10 және 40Гбитс жылдамдықтары оптикалық талшықты бір жүйеден жіберуіне стандартты болған. Сонымен қатар әрбір талшық желілерді спектрлі нығыздау технологиясын қолдана отырып, бір уақытта жүздеген желілерге жібере алады, ақпараттың жалпы жіберу жылдамдығын, секундына саналатын терабиттер қамтамасыз етеді.
Қалалық байланыс желілерінде оптикалық кабель көп қолдануда. Себебі оптикалы-талшықты кабель арқылы байланыс ғылыми-техникалық прогресстің негізгі бағытының бірі болып табылады. Оптикалық кабельдер мен жүйелер тек қалалық және қалааралық байланысты ұйымдастырып қана қоймай, сонымен қатар кабельді телевидения, видеотелефония, радиотарату, есептеуіш техникада, корпоративті желілердің технологиялық байланысында қолданылады.
1. ОПТИКАЛЫҚ БАЙЛАНЫС ЖҮЙЕЛЕРІНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Талшықты оптикалық байланыс сызығы(линиясы)- бұл мәліметтері оптикалық талшық деп аталатын оптикалық диэлектрлік волноводпен берілетін байланыс түрі.
Оптикалық талшық қазіргі уақытта ақпарат беруге арналған ең керемет құрал болып табылады, сонымен қатар, елеулі ара қашықтыққа үлкен мәліметтер ағынын жіберуге арналған ең перспективті құрал болып табылады.
1.1 Физикалық ерекшеліктері
1. Оптикалық сигналдардың кең жолақтылығы (широкополосность) өте жоғары жиілікпен шартталған (Fo=10**14 Гц). Бұл опткалық байланыс желісі бойынша ақпараттарды 10**12битс немесе Терабитс жылдамдық ретімен жіберуге болады. Басқаша айтқанда, бір талшық бойымен бір уақытта 10миллион телефондық әңгімелерді және миллион видеосигналдарды жіберуге болады. Жарық толқындары бір бірінен тәуелсіз бір талшықта жайыла алатындықтан мәліметтерді жіберу жылдамдығы бірден екі бағытта ақпараттарды жіберу есебінен артуы мүмкін. Бұдан басқа оптикалық талшықта екі әр түрлі поляризация жарық сигналдары жайылуы мүмкін. Ол оптикалық байланыс каналының өткізу мүмкіндігін екі еселеуге мүмкіндік береді.
2. Талшықтағы жарық сигналдарының өте аз (басқа құралдармен салыстырғанда) өшуі(затухание). Ресейлік талшықтардың жақсы үлгілері 1,55мкм толқын ұзындығында 0,22дБкм өшуге ие. Ол сигналдардың регенерациясынсыз байланыс желілерін 100км ге дейін тұрғызуға мүмкіндік береді. Салыстыру үшін 1,55мкм толқын ұзындығындағы Sumitomo талшығы 0,154дБкм өшуге ие. АҚШ оптикалық зертханаларында бұдан да қатты "мөлдір", былай айтқанда 2,5мкм толқын ұзындығындағы, 0,02дБкм ретті теориялық шегімен фторцирконатты талшықтар жасалынып жатыр.
Жарық электро-магниттік толқын болғандықтан Оптика электро-магниттік өріс жөніндегі жалпы ілімнің (электрдинамиканың) бір бөлігі болып табылады. Оптикалық сәулелер толқын ұзындығы (λ) бойынша 1 нм-ден 1 мм-ге, бір жағынан рентген, ал екінші жағынан радиосәуленің микротолқындық диапазонына дейінгі аралықты қамтиды. Оптика қалыптасқан дәстүр бойынша геометриялық, физикалық және физиологиялық Оптика болып бөлінеді. Геометриялық Оптика жарықтың табиғатына назар аудармай, тек оның таралуының тәжірибелік заңдарына сүйеніп, өзара тәуелсіз жарық сәулелерінің біртекті ортада түзу сызықтар бойымен таралуын, әртекті орталар шекарасындағы шағылу және сыну заңдылықтарын зерттейді. Бұл заңдылықтар әр түрлі оптикалық құрылымдарды жобалауға, есептеуге (көзілдірік, микроскоп, телескоп, т.б.) мүмкіндік береді. Сонымен қатар ол жарық әртекті орта арқылы өткенде байқалатын құбылыстарды (сағым, кемпірқосақ, т.б.) зерттейді. Есептеу математикасының кеңінен қолданылуы, әдістемелерінің дамып жетілуі есептеу Оптикасы деген жаңа бағыттың дамуына алып келді. Жарық шамаларын өлшейтін Оптиканың фотометрия бөлімі де іс жүзінде жарықтың табиғатын ескермейді. Оның бірқатар мәселелері адам көзінің жарықты сезу, қабылдау қабілетіне байланысты шешіледі. Бұл заңдылықтар биофизика мен психологияға және көздің көру механизмдеріне сүйенетін физиол. Оптикада зерттеледі. Жарықтың табиғаты, оған байланысты әр түрлі оптикалық құбылыстар (интерференция, дифракция, полярлануы және жарықтың анизотроптық орталарда таралуы, т.б.) физикалық Оптикада зерттеледі. Жарықтың толқындық қасиеттері физикалық Оптиканың негізгі бөлімі - толқындық Оптикада зерттеледі. Толқындық Опитканың негізін Х.Гюйгенс (1629 - 1695), Т.Юнг (1773 - 1829), О.Френель (1788 - 1827) және т.б. қалаған. Гюйгенстің Оптикаға қосқан, осы кезге дейін маңызын жоймаған ең басты үлесі - Гюйгенс - Френель принципі.
Жарықталған оптика- кейбір элементтерінің жарық шағылу коэффициенттері оларға арнайы жапкыштар жағу жолымен азайтылған оптикалык жүйе.
Оптиканың жарықталуы - оптикалық жұйе тетіктерінің шағылу коэффициентін оларға арнайы жапқыштар жағу жолымен азайту.
М.Фарадей (1791 - 1867) 1848 жылы жарықтың поляризация жазықтығының бұрылуын ашып, жарықтың көлденең электро-магниттік толқын екендігін және физиканың электрмагнитизм және Оптика бөлімдерінің арасындағы тікелей байланысты көрсетті. Фарадей тәжірибелерінің нәтижелеріне сүйеніп Дж.Максвелл (1831 - 1879) осы байланыстарды сипаттайтын электро-магниттік өрістің біртұтас теңдеулерін (1865 - 67) қорытып шығарды. Жарық тарайтын ортаның қасиеттерін осы теңдеулердегі макроскопиялық тұрақтылар - диэлетрлік өтімділік (ε) пен магнит өтімділік (u) сипаттайды. Ортаның сыну көрсеткіші осы тұрақтылар арқылы анықталады.
Жарықтың электро-магниттік теориясының Лоренцтің электрондық теориясымен толықтырылуы Оптиканың дамуындағы маңызды кезең болып саналады. Бірақ көптеген жетістіктерге қарамастан классикалық электрдинамика жарықтың шығу және жұтылу процестерін түбегейлі түсіндіре алмады. Абсолют қара дененің жылулық сәуле шығару энергиясының толқын ұзындығына тәуелділігін талдау теория мен тәжірибе арасындағы қайшылықты көрсетті.
Осы мәселені зерттеу (1900) арқылы М.Планк: қарапайым тербелмелі жүйе (атом, молекула) шығаратын не жұтатын электро-магниттік толқын энергиясы тербеліс жиілігіне пропорционал жеке үлестерден - кванттардан (фотондардан) тұрады деген тұжырымға келді.
Түсініктерге қайшы келген осы тұжырым негізінде А.Эйнштейн 1905 жылы фотоэффект құбылысының негізгі заңдарын түсіндірді. Фотоэффект құбылысы жарық табиғатындағы екіжақтылықты, толқындық та корпускулалық та қасиеттерді көрсетті. 1916 жылы Эйнштейн еріксіз сәуле шығару теориясын жасап, соның негізінде 1954 жылы сантиметрлік диапозонда еріксіз монохроматты сәуле шығаратын алғашқы кванттық генераторлар [мазерлер, А.М. Прохоров, Н.Г. Басов (КСРО) және Ч.Таунс (АҚШ)], 1960 жылы когеренттік жарық сәулесін шығаратын рубиндік лазер [Т.Мейман (АІШ)] жасалып, Оптиканың маңызы арта түсті. Лазерлерді қолдану атомның, молекуланың және конденсацияланған ортаның құрылысы мен оларда өтетін процестер жайлы мол деректер беретін лазерлік спектроскопияны күрт дамытты. 1948 жылы ағылшын физигі Д.Габор негізін қалаған голография әдісі лазер пайда болғаннан кейін нысанның көлемдік кескінін алудың, шапшаң өтетін процестерді тіркеудің және денелердегі ығысу мен кернеулерді зерттеудің жаңа мүмкіндіктерін туғызды. Жарық интерференциясы арқылы аса дәл өлшеу әдістері, кванттық оптикалық аппараттар (фотоэлементтер, фотоэлектрондық көбейткіштер, т.б.), полярлану мен дифракция құбылыстарына негізделген аса сезгіш оптикалық аппараттар өмірде кеңінен қолданылады. Фотографияның негізінде жатқан фотохимиялық процестер Оптика мен химияның шекарасындағы сала - фотохимияда зерттеледі. Өткен 20 ғасырдың 70-жылдары есептеу техникасы мен ақпараттану мәселелерін шешуге голография принциптерін қолдану интегралдық Оптика деген жаңа саланың дамуына алып келді. Лазердің қолданылуына байланысты Оптикалық локация және Оптикалық байланыс жүйелері пайда болды. Оптикалық құбылыстарды бақылау және талдау қазіргі заманның негізгі физикалық теориялары кванттық механика мен салыстырмалық теориясының пайда болуына себеп болды.
Радиооптика - радиофизиканың және оптиканың когерентті электромагниттік толқындарды алу және оның қасиеттері жайлы жалпы теориялық ұғымдарды қамтитын бөлімі.
Оптикалық аспаптар -- құрамында оптикалық үлкейткіш линзалар бар аспаптар. Оптикалық аспаптарға оптиметрлер, өлшеуіш микроскоптар, оптикаторлар және т.б. жатады.
Оптикалық әйнек (орыс. оптическое стекло) - аса мөлдір біртекті химиялық түрақты әйнек. Оптикалық әйнек сыну көрсеткіші 1,47 ... 2,04 және дисперсия коэффициенті 70 ... 78. Оптикалық әйнек крон және флинт болып бөлінеді. Біріншісінде сыну көрсеткіші аз да дисперсиясы үлкен, ал екіншісінде сол көрсеткіштер керісінше болады. Оптикалық әйнек оптикалық құралдар мен аспаптарда қолданылады.
Оптикалық бұрышөлшер (орыс. оптические угломеры) - 0 ... 180° бүрыштарды өлшеуге арналған аспап. Оның дәлдігі 5'.
Оптикалық күш (орыс. оптическая сила) - оптикалық жүйенің сындыру әсерін сипаттайтын шама. Ауадағы оптикалық жүйе үшін Оптикалық күш Ф=1; мүнда -- жүйенің фокустық қашықтығы, м, ал Ф диоптриямен көрсетіледі. Жинақтау линзаларының Оптикалық күш -- оң, ал шашырату линзаларының Оптикалық күш -- теріс болады.
Оптикалық сына (орыс. оптический клин) -- мөлдірлігі үзындық бойымен өзгеріп түратын тілімше түрдегі немесе оптикалық жүйелерде жарық сәулелер шоғын байсалды немесе сатылы түрде өзгерту үшін қолданылатын сына тәріздес диафрагма түріндегі құрылғы. Оптикалық сына фотометрияда, оптикалық спектроскопияда, сонымен қатар әртүрлі оптика-механикалық аспаптарда және т.б. қолданылады.
Оптикалық тығыздық (орыс. оптическая плотность) оптикалық ортаның сипаттамасы. Оптикалық тығыздық өту коэффициентіне г кері шаманың ондық логарифмімен көрсетіледі. D = lg (1г). О.т. бояулардың қабаттарында, шаранағында және т.б. сіңіргіш заттарда айқындалған фотографиялық қабаттарда, жарық сүзгілерде және т.б. оптикалық бүйымдарда жарықтың сіңуін сипаттайды.
Оптикалық ұзындықөлшер
Оптикалық ұзындықөлшер (орыс. оптический длиномер) - жоғары дәлдікпен жасалынған, мысалы, тегіс бүрандалы мөлшерлегіштердің және т.с.с. тетіктердің сыртқы өлшемдерін абсолюттік, салыстырмалы түрде өлшеуге арналған аспап. Оптикалық ұзындықөлшер бөлу мөлшері 0,1 мкм. Оптикалық ұзындықөлшер өлшеуіш бастиектен, вертикальді тығыннан, микроскоптан түрады.
1.2 Техникалық ерекшеліктері
1. Талшық кварцтан жасалған. Кварцтың кең таралған, мысқа қарағанда арзан материалдан жасалған кремнийдің екі тотығы құрайды.
2. Оптикалық талшықтардың диаметрі 100мкм шамасында, яғни өте компактілі және авиацияда, аспап жасауда, кабельді техникада қолдану үшін жеңіл болып келеді.
3. Шыны талшықтар- металл емес, байланыс жүйесінің құрылысы барысында сегменттердің гальваникалық байлануына жетеді. Ерекше берік пластикті қолдана отырып кабельді заводтарда құрамында металы жоқ және сонымен қатар электрлік байланыс жағынан қауіпсіз өзі көтеретін аспалы кабельдер (самонесущие подвесные кабели) жасалынып жатыр.
Байланыс жүйесі оптикалық талшық негізінде электромагнитті кедергілерге (помехам) тұрақты, ал световодтан берілетін ақпарат рұқсат етілмеген(несанкционированный) доступтан қорғаулы. Байланыстық талшықты- оптикалық линияларын бұзбайтын әдіспен естуге болады. Талшыққа әсер ететін әрбір әсер линияның толықтық мониторинг (үздіксіз бақылау) әдісімен тіркеледі.
Оптикалық байланыс линиялары бойымен ақпараттарды жасырын беру әдісі бар. Жасырын беріліс барысында сигнал сәулелену бастауынан әдеттегі жүйелердегі сияқты амплитуда бойынша емес, фаза бойынша модулденеді. Содан кейін сигнал сәулелену көзінің когеренттілік уақытына қарағанда бірнеше уақытқа кешігумен өз- өзімен араласады.
Мұндай беріліс әдісі барысында ақпаратты сәулеленудің амплитудалық қабылдағышымен ұстап қалу мүмкін емес, өйткені ол тек тұрақты қарқындылықты(интенсивности) сигналды тіркейді.
Ұстап қалынатын сигналды табу үшін Майкельсонның арнайы конструкциясымен қайта құрылатын интерферометр керек болады және де интерференция көрінісінің көрнектілігі 1:2N сияқты баяулауы мүмкін (мұндағы N- байланыс оптикалық жүйесі бойымен берілетін сигналдар саны). Сигналдардың көптігімен берілетін ақпараттарды бөлуге болады немесе бірнеше шу сигналдарын жіберуге болады. Оптикалық сигналдарды рұқсат етілмеген түрде (несанкционированно) қабылдау үшін талшықтан қуаттың елеулі таңдауы керек болады, ал бұл араласуды мониторинг жүйесімен тіркеу оңай.
4.Оптикалық талшықтың маңызды қасиеті- ұзақ мерзімділігі. Талшықтың өмір уақыты, яғни белгілі бір шекте өз қасиеттерін сақтауы 25жылға асады. Ол бір рет оптикалық- талшықты кабельді салуға және керегінше каналдың өткізгіш қасиетін қабылдағыштар мен хабарлағыштарды тез әсер ететіндерге алмастыру жолымен өсіп жетілдіруге мүмкіндік береді.
Талшықты технологияның өз кемшіліктері де бар:
1. Байланыс желісін құру барысында жоғары сенімділікті белсенді, электрлік сигналдарды жарыққа және жарықты электрлік сигналдарға түрлендіретін элементтер талап етіледі. Сондай- ақ аз жоғалтулармен және қосуға- өшіруге үлкен ресурстарымен оптикалық коннекторлар (қосқыштар) қажет. Мұндай байланыс желі элементтерінің жасалу дәлдігі сәуле шығару толқындарының ұзындығына сәйкес келуі керек, яғни қателіктер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz