Бұзылған жер учаскелерінің рекультивациясын жобалауды жүзеге асырудың жалпы ережелері

Кіріспе

Жер әр түрлі ауыл шаруашылық емес мақсаттарда пайдаланылғанда оның ең құнды құнарлы қабатының бұзылуы мүмкін. Бұзылған жер — адамның өндірістік іс-әрекеті салдарынан шаруашылық құндылығын жоғалтқан немесе топырақ қабаты мен өсімдік жамылғысының бұзылуына байланысты қоршаған ортаға кері әсерін тигізетін жер учаскелері. Жер Кодексінің 65 бабында жер пайдаланушылар мен жер учаскесінің меншік иелері жерді су және жел эрозиясынан, ауыл шаруашылық жерлерін зиянкестерден қорғауды, жердің бұзылуына байланысты жұмыстар жүргізу кезінде топырақтың құнарлы қабатын алуды және пайдалануды жүзеге асырады делінген. Осымен қатар 140 бап бойынша бұзылған жерді рекультивациялауға тиісті.
Рекультивация - бұзылған жерлердің биологиялық өнімділігі мен шаруашылық құндылығын бұрынғы қалпына келтіруге бағытталған инженерлік-техникалық, мелиоративтік, агротехникалық шаралардың кешені. Рекультивация объектілеріне: карьерлер, олардың үйінділері және т.б. жерлер жатады. Жерді қалпына келтіру жөніндегі жобада келесідей мәселелер қарастырылады: топырақтың құнарлы қабаты, алынатын учаскенің ауданы есептеліп, біріншісінің қалыңдығы сыдырып алынатын құнарлы қабаттың көлемі анықталады, уақытша үйінділерді қоятын орын алынған ТҚҚ пайдалану бағыттары белгіленеді.
Жалпы жерді қалпына келтіру жөніндегі жұмыстар екі кезеңде жүргізіледі: 1) техникалық, 2) биологиялық. Біріншісінің мақсаты жер бетінің кеңістік қасиеттерін қалпына келтіріп биологиялық рекультивацияға осы жағынан жағдай жасау.

Әдебиеттер тізімі

1. Гендельман М.А. Землеустроительное проектировние.-М.: Агропромиздат, 1999
2. ГОСТ 17.5.1.03-85 «Жерлердің биологиялық рекультивация үшін алынатын және сйымды жыныстардың классификациясы»
3. ГОСТ 17.5.3.06-85 «Жер жұмыстарын жүргізген кезде топырақтын құнарлы қабатын алу нормаларын анықтауға талаптар»
4. Биологическая рекультивация земель в Сибири и на Урале.-Новостибирск: Наука, 1981
5. Қазақстан Республикасының Жер кодексі 2003 жылғы 20 шілде

Пән: Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе
1 Бұзылған жер учаскелерінің рекультивациясын
жобалауды жүзеге асырудың жалпы ережелері
1.2 Жобалау үшін дайындық жұмыстары
1.3 Топырақтың құнарлы қабатын алу
1.4 Үйінділерді рәсімдеу талаптары
2 Жерді қалпына келтірудің техникалық кезеңі
3 Жерлерді қалпына келтірудің биологиялық кезеңі
4 Сызбалар құрамы
Қорытынды
Әдебиеттер тізімі
Қосымшалар

Кіріспе

Жер әр түрлі ауыл шаруашылық емес мақсаттарда пайдаланылғанда оның ең
құнды құнарлы қабатының бұзылуы мүмкін. Бұзылған жер — адамның өндірістік
іс-әрекеті салдарынан шаруашылық құндылығын жоғалтқан немесе топырақ
қабаты мен өсімдік жамылғысының бұзылуына байланысты қоршаған ортаға кері
әсерін тигізетін жер учаскелері. Жер Кодексінің 65 бабында жер
пайдаланушылар мен жер учаскесінің меншік иелері жерді су және жел
эрозиясынан, ауыл шаруашылық жерлерін зиянкестерден қорғауды, жердің
бұзылуына байланысты жұмыстар жүргізу кезінде топырақтың құнарлы қабатын
алуды және пайдалануды жүзеге асырады делінген. Осымен қатар 140 бап
бойынша бұзылған жерді рекультивациялауға тиісті.
Рекультивация - бұзылған жерлердің биологиялық өнімділігі мен
шаруашылық құндылығын бұрынғы қалпына келтіруге бағытталған инженерлік-
техникалық, мелиоративтік, агротехникалық шаралардың кешені. Рекультивация
объектілеріне: карьерлер, олардың үйінділері және т.б. жерлер жатады.
Жерді қалпына келтіру жөніндегі жобада келесідей мәселелер қарастырылады:
топырақтың құнарлы қабаты, алынатын учаскенің ауданы есептеліп,
біріншісінің қалыңдығы сыдырып алынатын құнарлы қабаттың көлемі
анықталады, уақытша үйінділерді қоятын орын алынған ТҚҚ пайдалану
бағыттары белгіленеді.
Жалпы жерді қалпына келтіру жөніндегі жұмыстар екі кезеңде
жүргізіледі: 1) техникалық, 2) биологиялық. Біріншісінің мақсаты жер
бетінің кеңістік қасиеттерін қалпына келтіріп биологиялық рекультивацияға
осы жағынан жағдай жасау. Бұл кезең жерді тегістеуді, керекті жағдайда
химиялық мелиорацияны жүргізуді жол, гидротехникалық және басқа
инфроқұрылымдарды қалыптастыруды қамтиды. Ал екіншісі міндетті жердің
құнарлығын және өзгерген жер учаскелерін қалпына келтіру, ол үшін эр түрлі
агротехникалық, фитомелиорациялық шаралар қолданылды. Бұл іс- әрекеттердің
мақсаты сол жердің флора мен фаунасын, жалпы шаруашылық құндылығын қалпына
келтіру. Қалпына келтірілген жерлерді қолданудың негізгі бағыттары:
1. ауыл шаруашылығында, егер қайта қалпына келтірілген жерлер ауыл
шаруашылық алаптары болса;
2. орман шаруашылығы, егер орман екпелері болса;
3. балық шаруашылығы, егер балық өсіру су айналым құрылысы болса;
4. су шаруашылығы, әр түрлі мақсаттағы төменгі рельефте су қоймалары
құрылысы;
5. рекреациялық, егер бұзылған жерлерде демалыс зоналарының құрылысы;
6. санитарлық-гигиеналық, егер қоршаған ортаға зиян келтірілген, халық
шаруашылығына қолдануға тиімсіз бұзылған жердің биологиялық және
техникалық консервациясы қарастырылса;
7. құрылыстық, егер бұзылған жерлерді өндірістік және азаматтық
құрылыстар салуға ыңғайландыру.
1 Бұзылған жер учаскелерінің рекультивациясын жобалауды жүзеге
асырудың жалпы ережелері

Бұзылған жерлер болып адамның өндірістік іс-әрекеті салдарынан
өзінің шаруашылық құндылығын жоғалтып, техногендік рельефтің пайда болуы,
топырақ және өсімдік қабатының, гидрологиялық режимнің өзгеруімен
байланысты қоршаған ортаға зиян келтіретін барлық жер санаттары саналады.
Олар, көбінесе, шекаралас территорияның топырақ, су, ауаның ластану көзі
болып, халықтың гигиеналық өмір шарттарын, ландшафттың жалпы түрін
нашарлатады (карьер және т.с.с.). Автожолдарды салу, ғимараттар тұрғызу
үлкен бұзушылықтарды алып келеді. Оларды халық шаруашылығы аймағында
қолдану мен қоршаған ортаға зиян келтіруін жою мақсатымен бұзылған
жерлердің рекультивациясы бойынша жұмыстар жүргізіледі.
Жерлердің рекультивациясы – бұзылған жерлердің биологиялық
өнімділігі мен халық шаруашылық құндылығын қалпына келтіруге, сондай-ақ
қоршаған орта шарттарын жақсартуға бағытталған инженерлі-техникалық,
мелиоративті, агротехникалық, гидротехникалық және басқа да шаралар
жиынтығы.
Бұзылған жерлердің рекультвациясы жобасы, әдетте, 1 сатыда –
жұмыстық жоба, ал одан үлкендеу және күрделі объектілерге 2 кезеңде –
жоба және жұмыстық құжат түрінде жүргізіледі.
Бұл жағдайда, жобалау құрылыс салудың технико-экономикалық
негізделу (ТЭН) немесе техникалық-экономикалық есептерде (ТЭЕ) бекітілген
шешімдер негізінде жүзеге асырылады. Мұндағы ТЭН және ТЭЕ-де бекітілген,
мердігерлік кәсіпорынмен келісілген құрылыс есептік құн жобалау мен
құрылыс салуда сол бағадан аспау керек.
Жер шаруашылығы мен мал шаруашылығы дамыған бұзылған жерлер
территорисындағы жерлердің рекультивациясы ауыл шаруашылығында қолдану
үшін жүргізілуі керек. Қала маңында немесе елді-мекен пункттеріндегі
бұзылған жерлерде жасыл желек өсіру, демалу зоналарын, түрлі объектілерді
салу үшін дайындалады.
Рекультивациялық жұмыстардың технологиясы мен механизациясы белгілі
бір шарттарға, рекультивация бағытына келісіліп таңдалады. Тапсырмада
рекультивация жүргізу шарттары мен ерекше жағдайлары жазылуы керек.
Қалпына келтірілген жерлерді қолданудың негізгі бағыттары:
- ауыл шарушылық, егер қайта қалпына келтірілген жерлерде ауыл
шаруашылық алаптары (егістік, бау-бақша, шабындық, жайылым) құрылса;
- орман шаруашылығы, егер қайта келтірілген жерлерде түрлі орман
екпелері құрылса (топырақ қорғау, ландшафтты-декоративті,
өндірістік);
- балық шаруашылығы, төмен учаскелерде балық өсіру су аймағы құрылса;
- су шаруашылығы, әртүрлі мақсаттағы төмен рельефте су қоймалары
құрылса;
- рекреациялық, бұзылған жерлерде демалу зоналары құрылса;
- санитарлы-гигиеналық, қоршаған ортаға зиян келтіретін,
рекультивациясы халық шаруашылығына қолдануға тиімсіз бұзылған
жерлердің биологиялық және техникалық консервациясы қарастырылса;
- құрылыстық, бұзылған жерлерді өндірістік және азаматтық құрылыстар
салуға ыңғайландыру.
Жерлерді қолдану бағытына байланысты олардың рекультивациясына
байланысты әртүрлі талаптар қойылады.
Бұзылған жерлерді қалпына келтіру мен игеру қошаған ортаға зиян
келтіруді жою, елді-мекеннің санитарлы-гигиеналық өмір жағдайын жақсарту,
ландшафттың эстетикалық құндылықтарын көтеруге бағытталуы керек.
Жерлерді рекультивациялау бұзылған жерлердің қоршаған орта
компоненттеріне: атмосфераға, беттік және грунттық суларға, грунттар мен
топыраққа, өсімдік пен жануарлар дүниесіне әсерін төмендетіп, адам
денсаулығына жақсы әсер етіп, экологиялық зиянды жоюға ықпал етеді.

1.2 Жобалау үшін дайындық жұмыстары

Дайындық жұмыстар процесінде жобаны жасау үшін қажетті топырақ пен
топырақ-мелиоративтік зерттеу материалдары, инвентаризация және бұзылған
жерлер рекультивация схемасы, жоспарлы-картографиялық негіздермен басқа да
мәліметтерді таңдап, зерттеу жүргізіледі.
Жер учаскелерін таңдау процесінде:
- объектінің орналасуы натурада бұзылған жерлердің фактілік шекарасыны
жер берушілік құжаттарға сәйкестігі, рекультивациялық жерлердің
шекаралас жерлерінің пайдалануы, мінездемесі қарастырылады;
- топырақ-мелиоративтік іздеу мәліметтері негізінде топырақтың құнарлы
қабатының, потенциалды-құнарлы жыныстар мен аралас жыныстарының
сапасы, олардың бұзылған жерлер территориясында таралуы, жыныстарда
токсиндік тұздардың бар болуы және химиялық мелиорацияның
қажеттілігі, сонымен қатар токсиндік және қолдануға келмейтін
жыныстарды, потенциалды-құнарлы немесе басқа да капиллярлы тоқтату
материалдарынан тұратын экранмен жабылу мүмкіндігі анықталады;
- рекультивация бағыты анықталады. Бөлек жұмыстар түрін атқару үшін
мердігер кәсіпорындарды тарту қажеттілігі қарастырылады;
- рекультивацияның жұмыстық жобасын құру үшін топографиялық және
топогафиялық-іздестіру жұмыстарының қажеттілігі мен көлемі
анықталады;
- рекультивациялық аудандарды қолдану туралы қызыққан жер иеленушілер
тілектері қарастырылады.
Жер учаскелерін таңдауы арнаулы комиссиялар арқылы жүзеге асырылады.
Жер учаскесін таңдау нәтижелері актпен рәсімделеді (қосымша Б). Актіге жер
учаскесін таңдау сызбасы мен бұзылған жерлер сипаттамасы қосылады.
Жер учаскесін таңдау сызбасында көрсетіледі:
- жер берушілік құжаттарға сәйкес қолдануға берілген жерлер шекарасы;
- таулық шекарасынн бөлу;
- фактілі бұзылған жерлер шекарасы;
- топырақтың, жыныстар мен олардың қоспалары, рельеф, ылғалдылық және
басқа да шарттар бойынша бірдей қасиеттерге ие учаскелер номірі мен
шекарасы;
- рекультивацияға жататын жұмыс атқарылған территориялар мен жерлер
шекарасы;
Зерттелген материалдар мен жер учаскелерін таңдау материалдары
негізінде жобалық кәсіпорын мамандары қатысуымен жобалауға тапсырма
құрылады.
Рекультивациялық жобалардың зерттеулері бұзылған және оларға қатысты
жақсы сапалы жерлердің топографиялық негізі мен топографиялық-мелиоративті
материалдар, т.б зерттеулерін алу үшін жүргізіледі.
Жобалық шешімнің негізделуі үшін келесі техникалық зерттеулер
жүргізіледі:
- топографиялық іздестірулер;
- дөнестің бетін жауып тұратын топырақ пен жыныстардың құнарлы
қабатының толық мінездемесін алу мақсатында, сондай-ақ бұзылмаған
жерлерден топырақтың құнарлы қабатын алу тәртібі мен қуатын анықтау
мақсатында топырақ-мелиоративті және топырақ-грунтты іздестірулер;
- рекультивацияланған аудандарда әртүрлі мақсатты орман жолақтарын
тұрғызу үшін агромелиоративті іздестірулер;
- грунттық сулар режимі мен беттік жыныстарды алу мақсатында
геологиялық және гидрогеологиялық іздестірулер;
Топографиялық жұмыстар объектінің күрделілігіне байланысты 1:1000-
1:5000 масштабында, рельефтің қимасы (жер бедері) 0,5 м-де жүргізіледі.
Одан күрделірек объектілерге 1:500 масштабында жүргізіледі.
Топографиялық жұмыстар топографиялық түсіру бойынша қолданылып
жүрген инструкцияларға, әдістемелерге, нұсқамаларға сәйкестендіріліп
жүргізіледі.
Топырақ іздестірулер топырақ-грунттық жағдайлардың күрделілігіне
байланысты арнайы әдістемелік құралдармен сәйкестендіріліп жүргізіледі.
Топырақ іздестірулер нәтижелері негізінде құрылады:
- бұзылған жерлердің топырақ-мелиоративтік және топырақ-грунттық
карта;
- топырақтың құнарлы қабатын алу картограммасы, алынатын және
сыйымды жыныстарды қолдану,
- токсинді жыныстардың картограммасы және олардың өсімдіктерге
кері әсерін жою жайлы кенестер;
- зерттелетін объектінің топырақ-грунттарының сапасы жайлы
қорытынды, минералды тыңайтқыштарды (мөлшері, атауы) және мелиорациялық
кезеңде өңдеуге жарайтын, бұта тұқымдас шөптер және шөптер қосындысының
тізімін қолдану түсіндірме қағазда беріледі.
Агроорманмелиорациялық іздестірулер ауыл шаруашылығы дамыған
жерлерде көгалдандыру және қорғаныс қызметін атқару өсіру және жобалау
бойынша инструкцияларға сәйкес орындалады.
Гидрогеологиялық іздестірулер бастапқы берілгендері жетіспейтін
мәліметтерді толықтыру мақсатында жасалған бағдарлама бойынша топырақ-
грунттық комплексте орындалады.
Жобалық және іздестіру жұмыстары жобаларға тапсырыс берушілер,
ұйымдастырушылармен келісімшарт негізінде орындалады. Жобаларға тапсырыс
беруші ережелерге сәйкес келісім-шарт жасасады, жобалауға арнайы тапсырма
және қажетті бастапқы берілгендерді ұсынады, жобалық және іздестіру
жұмыстардың орындалу жолына бақылау жүргізеді, жобалық сметалы құжаттарды
қабылдайды және оларды арнайы тәртіп бойынша бекітуге ұсынады.
Жоба, рекультивацияның бағытына тәуелсіз ұйымдастырылады: жерге
орналастырушылық және санитарлы – эпидемиологиялық қызметтермен, су
ресурстары бойынша облыстық комитетпен және су шаруашылықтық
бірлестіктермен, Қазақстандық балық шаруашылығының мемлекеттік
кооперациялық бірлестігімен немесе олардың облыстағы кәсіпорындарымен
(балық комбинаттар, балық зауыттар), рекультивация жүргізілген жерлер
берілетін жер иеленушіден, табиғи ресурстар мен экология Министрлігі
органдарымен.
Келісім жобалық ұйымның қатысуымен жобаға тапсырыс берушімен
орындалады. Қабылданған шешімдер және ескертулер жайлы тапсырыс беруші екі
апта ішінде орындаушыларға жеткізуі тиіс.

1.3 Топырақтың құнарлы қабатын алу

Топырақ жамылғысының бұзылуымен байланысты жұмыстарды жүргізетін
кәсіпорындар, ұйымдар рекультивацияланатын жерлерде топырақтын қабатын
жабуға, сақтауға және алып тастауға тиісті, ал жақсы экономикалық
жағдайда, аз өнімді танаптарда да бұл жұмыстарды жүргізу қажет.
Сонымен қоса аз өнімді танаптардын бір гектарына топырақтын құнарлы
қабатын жабумен байланысты шығындар Қазақстан Республикасы
Министірліктерімен бекітілген жаңа жерлердің бір гектарын игеруге кеткен
баға нормативтерінен аспауы қажет.
Кәсіпорынның тәртібіне сәйкес ұйым немесе кәсіпкерлік аз өнімді
танапта топырақта алынған құнарлы қабатын қалпына келтіруге тиісті, онда
ауыл шаруашылығы өндірісі шығындарынын орны толтырылмайды (мұнда
көрсетілген жұмыстар жүргізілетін аз өнімді танаптың ауданы есепке
алынады).
Топырақтын құнарлы қабатын және потенциалды-құнарлы жынысты алу
қуаттылығын анықтағанда жетекшілікке ГОСТ 17.5.3.06-85 Жер жұмыстарын
жүргізген кезде топырақтын құнарлы қабатын алу нормаларын анықтауға
талаптар, ГОСТ 17.5.1.03-85 Жерлердің биологиялық рекультивация үшін
алынатын және сыйымды жыныстардың классификациясы.
Топырақтың құнарлы қабатын алу бойынша жұмыстар жылдың жылы
мезгілінде жүргізіледі, ал ауыл шаруашылығы өндірісі бар учаскелерде егін
жинау кезінен кейін жүргізіледі. Топырақтың құнарлы қабатын алудың алдында
дайындық жұмыстарды атқару қажет (тастардан және бұталардан тазалау және
т.б.)
Топырақтың құнарлы қабатын алу келесі тәртіппен жүргізіледі:
Жұмысты бастамас бұрын мына тапсырмаларды орындау қажет:
1. ГОСТ 17.5.3.06-85 Жер жұмыстарын жүргізген кезде топырақтын
құнарлы қабатын алу нормаларын анықтауға талаптар бойынша топырақтын
алынатын құнарлы қабатының қуатын анықтау.
2. ГОСТ 17.5.3.06-85 Жер жұмыстарын жүргізген кезде топырақтын
құнарлы қабатын алу нормаларын анықтауға талаптар бойынша берілген
қуаттылық пен анықталған қуаттылықты салыстыру. Егер, мысалға, ГОСТ
17.5.3.06-85 бойынша қуаттылық 40 см, ал тапсырма бойынша берілген
қуаттылық 85 см құраса, онда алдағы есептеулерде 40 см қуаттылықты
қарастыру қажет.
3. ГОСТ 17.5.3.06-85 талаптарына сәйкес төменгі топырақ
қабаттарында гумустың проценттік құрамына талдау жасау. Егер
қарастырылатын топырақ қабатында гумустың проценттік құрамы шекті
жіберілген нормадан төмен болса, мысалы 2% орнына 1,5% болса,
интерполяциялау жолымен нормативті 2% бар қуаттылықты анықтау қажет.
4. Топырақтан алынатын құнарлы қабаттың көлемі мен мөлшерін
анықтау.
Алдымен берілген топырақтын жалпы құнарлығынан 30% бар алынатын
жоғарғы қабаттың қуаттылығын анықтау қажет.
- берілген топырақтын құрамындағы гумустың максималды мөлшерінің
қанша проценті 30% құрайды;
- қалған қабаттағы гумустың максималды процентті мөлшерін анықтау;
- (1) формуласы бойынша топырақтың жоғарғы құнарлы қабатының
қуатылығы (h) анықталады.

h1=(H(Г1-Г2))(Г1-Г3) (1)
h1=0.3(1.93-1.04)*(1.93-1.35)=0.2
мұндағы H — топырақтын гумустық қабатының қуатылығы, м
Г1 — жоғарғы қабаттағы гумус мөлшері, %
Г2 — төменгі қабаттағы гумус мөлшері, %
Г3 — алынатын қабаттағы гумус мөлшері, %
Топырақтын алынатын құнарлы қабатының қалған қуатылығы (h2) (2)
формуласы бойынша анықталады

(2)

Топырақтың құнарлы қабатын селективті алу 0,10м-ден жоғары қабатта
жүргізілмейтінін атап өткен жөн. Ол потенциалды құнарлы жыныстармен бірге
алынады.
ГОСТ 17.5.3.06-85 Жер жұмыстарын жүргізген кезде топырақтын
құнарлы қабатын алу нормаларын анықтауға талаптар қолданып топырақтың
құнарлы қабатын алудың көлемі анықталады.

(3)

(3.1)

(3.2)
=0.2*5188=1037.6
=0.1*5188=518.8
=1037.6+518.8=1556.4
Рекультивация үшін топырақ қабатының жетіспеушілігі кезінде
жобаланған жұмыстарды орындау үшін жеткілікті болатын потенциалды —
құнарлы жыныстарды селективті өңдеу қарастырылады. Алынатын жыныстардың
рекультивацияға жарамдылығы олардың физикалық-химиялық және агрохимиялық
қасиеттерін зерттеу негізінде орнатылады. Ауыл шаруашылығы өндірісінің
дамуы үшін жыныстарды белгілі-бір жарамдылық категориясына жатқызу үшін
негіз болып, ГОСТ 17.5.1.03-85 Жерлердің биологиялық рекультивация үшін
алынатын және сыйымды жыныстардың классификациясы бойынша анықталған
физикалық-химиялық қасиеттер комплексі қызмет етеді.

1.4 Үйінділерді рәсімдеу талаптары

Топырақтың құнарлы қабатын жедел қолдану үшін қажетті
жағдайлардың жоқтығы кезінде кен орындарының қазіргі заманға сай және
болашақты орналасу жағдайымен салыстырғанда ыңғайлы орналасқан құрғақ,
тегіс және төбелі жерлерде, пайдалы қазбалар қоры жоқ, аз өнімді ауыл
шаруашылығы жерлерінде жүргізіледі.
Шашылған, ұсақ үйінділердің құрылуы жүргізілмейді. Ірі ауданды
формалы үйінділерді рәсімдеу ұсынылады. Сақтау кезінде үйінді биіктігі 4-
10м аралығында болуы қажет. Топырақтың құнарлы қабатын сақтау кезеңі 10
жылдан аспауы қажет.
Топырақты үюге берілген жерлер жер асты және жер үсті суларымен
су басуға шалдықпауы керек. Сыртқы үйінділердің етегінде атмосфералық
жауын-шашындардың немесе көктемгі сулардың өтуін және эрозия өнімдерін
ұстап қалу үшін су өтетін бұлақтарды орналастыру қажет.
Үлкен су жинау ауданы бар тау етегінде орналасқан үйінділер жер
үсті суларының ағымынан тау бұлақтарын құру негізінде қорғалады. Үйінді
мен тау бұлағының арасы 5м-ден кем болмауы қажет. Үйінді мен бұлақ
арасындағы жазықтық 2-40 ылдилықпен жобаланады. Тау бұлағының бойлық
ылдилығы 0,50 (30 дейін) аз болмауы қажет, бұлақтарға су жіберу үшін 50-
100 м сайын су айрықтары орналастырылады. Егер грунттар жеңіл шайылатын
болып келсе, онда бұлақ пен оның салаларының түбіне шөптер егу негізінде
бекітіледі.
Үйіндінің үстіңгі қабаты 10 аспайтын ылдилықпен жобаланады және
көпжылдық екпелер егіледі. Бұл әдіс үйіндінің үстіңгі қабатын су және жел
эрозиясынан қорғап, құнарлылықты сақтайды.
Сызықтық құрылыстарды тұрғызуда топырақтың құнарлы қабатын
уақытша үю кезінде сақталып бір жыл ішінде сол жерде қолданылуы қажет.
Мұндай жағдайда оның сапасы шамалы ғана өзгереді, тынайтқыштардың және
шөптерді егудің мөлшерін көбейту қарастырылмайды.
Машиналардың дұрыс жүріп өтуін қамтамассыз ету үшін үйінділерге
қарай жолдардың құрылысын жүргізу қажет. Жолдардың ылдилығы 100 көп
болмауы керек.
Үйінділердегі рекультивацияның бағытына байланысты олардың
үстіңгі қабатын жалпы немесе бөлшектеп тегістеуді жүргізеді. Жалпы
тегістеу үйінділерде ауыл шаруашылық танаптарын құрған кезде орындалады.
Бөлшектеп тегістеу үйіндінің үстіңгі қабатын көгалдандыруға, демалыс
орындарын тұрғызған кезде және т.б. жағдайда орындалады. Терассалардың
құрылысында беттің ылдилығын ескере отырып 1-1,50 немесе алаң ені 8-10
метр, құлама өз-ара байланысқан, 300-ке дейін салынған.
Учаскелер, бұзылған жерлердің түріне қарамастан ауылшаруашылық
алқаптарға дайындалған, тұйықталған түсірімдерден тұрмауы қажет.
Бір еңіс немесе екі еңіс бет қалыпты келтірімді 1-20 еңіспен. Кейбір
жағдайларда төмендетілген учаскелерде су жинағыштар жобалануы мүмкін
(зумпф) шаруашылыққа суды қолдануы.
Учаскелер, жобаланған ылдилықты ескере отырып 20-40, арнайы қарсы
аэрозольді агротехникалық шаралар үшін ауылшаруашылық егістерді егуге
қолданылады. 40-60 ылдилықта учаскелер батпақтануға беріледі.
60-100 ылдилықта учаскелер орман (бұта) немесе шөп егу
отырғызымдылық үшін дайындалады. 100-200 ылдилықта карьер жағалауында,
құламада қарсы аэрозольді шаралар қарастырылған.
200-400 ірі ылдилықта бел және суағымды құрылыстар қарастырылады,
шым салулары, битуммен шашырату, шайырмен және террсалау.
Терассалар ені 4-тен 10 метрге дейін болуы тиіс. 1,5-20 қима
ылдилығы террасалар эрозияға шалдықпас үшін шет террасалар жағында
террасалар арасында максималды белгілер әртүрлілігі ескі ағаштардың келуі
бекітіледі (5м).

2 Жерді қалпына келтірудің техникалық кезеңі

Жерді қалпына келтіру екі кезең арқылы жүзеге асады: біріншіден –
техникалық жерді қалпына келтіру, екіншіден – биологиялық қалпына келтіру.
Бірінші кезең – таулы техникалық (техникалық) – жерлерді дайындауды
қарастырады ақпаратта нысаналы пайдалану ауылшаруашылықта және келесі
жұмыстарды орындаудан тұрады: бетонды, темір және темірбетонды құрылыс,
блоктар, түйіндер машині және басқа да заттар, ағаштар бұталарының қабығы
оларды құламаға сиыру, жағу (егер де, бұзылған жерлер өз дамуы болған
кезде сонда оларды жақсарту шешіледі), тегістеу және шұңқырлардың, басқа
жер учаскелер бетін жобалау, қалпына келтіруге жататындар, құламаларды
жобалау және құру, карьер жағалауы және шұңқырлар еңісін жасау және
терассалау, экрандалған қабат құрылымы олар зиянды тау жыныстардың
оңашалауы немесе әктің қосылып бөлінуі немесе басқа мелиоранттар, дренаж
құрылысы, қарсы аэрозольді, мелиоративті және басқа да құрылыстар, жолдар,
шешілуі, транспортирлау және құнарлы тау жыныстардың және құнарлы топырақ
қабатының жақсартылған жерлерге әкелінуі, себуінен кейінгі тегістеу және
дұрыс жобалау және де басқа жұмыстарды орындау.
Белгілі шынайы қалып бедерінің қалыптасуы үлкен аудандарда тік
жобалау жете зертеледі. Тік жобалауды өңдеуде негізі болып 1:500 – 1:5000
масштабтағы бұзылған жерлер учаскесінің топографиялық планы болады келеді.

Тік жобалау берілген ылдилықпен бедердің өзгеруін қарастырады, планда
жобалық горизонтальдар болып келеді. Нөлдік баланспен тік жобалау
экономды, яғни қазынды грунтының қосынды көлемі үйінді қосынды көлеміне
тең болғанда. Тік жобалаудың нұсқасы болып келетін картограммалар –
учаскелер жобасына тор квадратты салынуы. Тік жобалауда квадраттар жан-
жағынан 20 метр болуы қанағаттандырылған қателік. Бедер күрделілігіне
қарай бұл өлшемдер 10, 30, 40 немесе 50 метр. Әр квадрат төбесінен қара
теріледі, қызыл және жұмыс белгілер (қосу таңбасымен үйінді үшін, алу
таңбасымен қазынды үшін), квадраттар ортасында – жер жұмыстарының көлемі.
Нөлдік сызық жұмыстары әдетте пунктирлі сызықпен көрсетіледі, қазынды
учаскелері – үздікпен. Жер жұмыстар көлемі әр тор квадраты үшін
есептелінеді және жер жұмыстар картограммасын құрайды, тік жобалау
жобасына қосымша. Жергілікті жерде тік жобалау жүзеге асырылғанда
картограммалар қолданылады.
Толық емес квадраттар ауданын есептеу кезінде графикалық, плниметр
немесе палетка көмегімен. Жер жұмыстар көлемі тура анықтайды немесе арнайы
номограммалар көмегімен. Көлем үйінді де, қазынды да үшін бөлек
есептелінеді.
Көлемдер есебі үшін профильдер көмегімен соңында қарамен көрсетілуі
тиіс, қызыл және жұмыс белгілер, арақашықтығы, нөлдік нүктелер. Үйінді
немесе қазынды көлемі (V) екі көрші профильдерде, жеңілдетілген қима
пирамида (3) формуламен есептелінеді, ал биіктік – профильдер арасындағы
арақашықтық.
h=12 (4)

h=9 (5)

h=9 (6)

мұндағы, Н – пирамида биіктігі;
S1,S2 –пирамида негізі ауданы.
Көлденең профиль құрылымы әдісі жер жұмыстар көлемі карьер жағалауы
жайпақтау, карьер жағалауын терассалау, еңістерді жайпақтау қазынды тау
жыныс құламалары және де т.б. кезінде қолданылады.
Құнарлы топырақ қабатының көлемі немесе шартты құнарлы тау жыныстар,
жақсартылған жерлердің аудандардың төселуі қажет, жұмыс көлемінің грунтың
көшуіне аналогты анықталынады.
Негізгі техниклық-экономикалық көрсеткіштердің бекітілуі ерекше
көлемдер қазынды және үйінді грунт көшу шегінде жобалау анықталады және
жұмыстар қосынды топырақ салмағының көшуі.
Жоғарыдағымен сәйкесінше, студенттерге карьер көлемін есебін жүргізу
керек (нұсқаулар бойынша). Бастапқы берілгендер есептеулер үшін
геологиялық есеп топырақ және тау жыныстар құрылысы жайлы, карьер жағалауы
бойынша сглавты берілгендері болып келеді.
Есепті орындау үшін қажет:
1. Карьердің көлденең профилін құру (горизонтальді масштаб карьердің
топографиялық план масштабына тең 1:1000,тік масштаб үшін 1:200).
2. Қима пирамидаларға карьерді бөлу.
3. Формуламен (3) сәйкес жыныстар көлемін, пайдалы қазбалар көлемі
анықтау.
4. Есептерді кесте түрінде көрсету (Д қосымшасы).
Жер жұмыстары жұмыс көлемі, осыдан есеп жүргізіледі машиналармен
қажетті, еңбек механизімі және шығыны, грунтың түрімен көлем салмағына
байланысты бекітіледі, геологиялық есепте немесе бекітілген справкада
көрсетілген , закашымен берілген. Мұндай құжаттардың жоқ болуы салмақты
көлем ЕРЕР беріледі.
Технологиялық нұсқамалар кәсіпорынның факторлар есебімен
таңдалынады, машана комплексі және механизмдер арнайы шығуының әсер етуі
және жоғары интенсивті болуы қажет және жерді жақсартудың оптималды
көлемі.
Есеп және түсіндірілуі машина және механизмдер арнайы шығуының
технологиялық процестермен факторлар есебімен, нормативті көрсеткіштердің
төмендеуі.
Машина және механизмдер арнайы шығуының қажеттілік есебін келесі
карьерді үйін есебін қарастыру:
1. Құнарлы топырақ қабатының көлемін салыстыру (ППП), құламада
орналасқан, карьер көлемімен, бөлек есептелген (V1,V2,V3) көлемді
таңдау үшін, карьерді үйіге арналған. ППП көлемі бір немесе екі
терраса үйіндіге жету керек.

(7)
=59132.98-1556.4=57576.578

2. Тау жыныстардың отыруын есеп көлемін формула бойынша анықтау:

(8)

=0.0004*1892=7 м

мұндағы, h – қуат, үйілген террасаның биіктігінен 1% санағанда;
S – үйілген терассаның ауданы.

(9)
=12731,512+7=12738,512 м
мұндағы, - үйіндінің бетін жабу үшін топырақ көлемі;
- карьерден үйіндіге дейінгі арақашықтық;
- тиелген автокөлік жылдамдығы.

=

=
3. Жоба бойынша курвиметр көмегімен карьерден құламаға дейін
арақашықтықты анықтау шамалы құнарлы тау жыныспен.
4. Самосвалдың (Т) бір жүрісіне уақыт шығынын формула бойынша
есептеу:

(10)

Т=22,14 мин
мұндағы, t1 – самосвалдың жүру уақыты құламадан карьерге дейін
(t1 есептеу кезінде машинаның тиелу жылдамдығын 20 кмсағ тең деп алу);
t2 – самосвалдың жүру уақыты карьерден құламаға
дейін (t2 есептеу кезінде машинаның порожна жылдамдығын 30 кмсағ тең деп
алу);
t3 – экскаватор көмегімен самосвалға тиелу уақыты,
10 мин. Деп алынады;
t4 – самосвалды түсіріп алыну уақыты, 5 мин. деп
алынады.

В=(N*V)*2
(11)
В=(19*126)*2=4788м

жұмыс күнінің ұзақтығы 7 сағат
В – бір күн ішінде тасылатын көлем;
V- самосвал көлемі;
N – жүріс саны.

5. Жүріс санын анықтау, бір самосвал көмегімен бір жұмыс күнде (N).
Жұмыс күні кезектер санынан алынады, нұсқа бойынша. Бір кезекте сағаттар
саны – 7.

(12)

N=42022.14=19

мұндағы, Тσ – жұмыс күнінің ұзақтығы.
6. Көлемді анықтау, бір жұмыс күнінде бір машинамен көшірілуі (Vд).

(13)

421.8
мұндағы, VМ – көлем, бір жүріс кезіндегі самосвал көмегімен
(экскаватор ожауының самосвалға сиятын көлем қосындысы).
7. Самосвалдар оптималды санын анықтау, экскаваторлар және
бульдозерлер карьерді үйінді үшін, осыдан, жұмысты ұйымдастыру кезінде
жоғарыда көрсетілген техникалардың қателігі болмауы үшін.
8. Көліктің санының таңдап алынуы бойынша жұмыс күнінде тасылатын
көлемді анықтау

V=VDn (14)
V=285*4=1140
V=136.8*4=547.2
V=1140+547.2=1687.2

9. Карьерді толтыру үшін қанша күн қажет екенін анықтау (N3)

N3=V3V (15)
N3=12731,5121687,2=7,5

мұндағы, V3 – грунттың көлемінің түсуімен ескерілген карьерді толтыру
көлемі.
Есептеулердің нәтижелері кестеге толтырылады (Д қосымшасы).
Технологиялық процестердің және уақыттың орналастырылуының ескерілуімен
көлік пен механизмнің қажетті көлемдері (Е қосымшасы) жылдық өнімділікпен
анықталады. Машина және механизм бірлігінің көлемімен және олардың жұмыс
режимі мен өнімділігінің сәйкестігімен жер жұмыстарының өндіру мерзімі
бекітіледі. Жұмыс көлемінің өндіру тәсілін ескеріп, потенциалды-құнарлы
тұқымды немесе құнарлы қабатты тасу үшін қажетті автокөлік көлемі
есептеледі (Ж қосымшасы).
Арнайы жиындар мен жұмыстар (эрозияға қарсы және бекіту шаралары,
құрғату және суландыру, жол салу және құрылыс жұмыстары және т.б.)
әдістемелік және нұсқаулық кепілдемелерге сәйкес жобаланады.
Карьерді толтыру жұмыстарынан кейін жыраларды бекіту жұмыстарын
жүргізу қажет.
Еңістің табиғи бұрышы – бұл сол бұрышты сақтағанда жынысты бекітуді
керек етпейтін бұрыш. Егер карьердің бортының еңісінің бұрышы жыныс табиғи
бұрышының шамасынан үлкен болса, онда бекітуді жүргізу қажет. Жыныстың
құрылымына байланысты оларды бекітудің бірнеше түрі бар: темір бетонды
қада көмегімен, танкерлік бекітпе, темірден жасалған торлар көмегімен,
цементтеу арқылы, көліктік бермалар құрылысының көмегімен.
Ұсынылған жұмыста карьер бортын машина көмегімен бекіту қажет.
1) 16 формуланың көмегімен жұмысқа қажетті машиналар анықталады:

N=Lа
(16)
N=1805=36

мұнда, N – машина саны;
L – бекітілетін еңістің ұзындғы;
а – машина ені (5 м деп алынады)
2) Еңісті бекітуге кеткен күнінің көлемін анықтау керек, егер 2
жұмысшы машинаны 30 мин. бекітсе, ал 7 сағ. кезегі мен жұмысшылар көлемі
вариант бойынша беріледі.
Еңістерді жазықтау (тегістеу).
Жыраның еңістігін қалпына келтірудің ерекшелігі бар. Тау
техникасының жерлерді қалпына келтіруді жүргізгенде, жыраның еңістік
эрозиядан қорғау қажет. Бұл үшін олар өсімдікпен қапталады (бұталармен,
көпжылдық шөптермен және т.б.).
Шөптерді отырғызуға қолайлы жағдай жасау үшін тоғайлар мен бұталарды
отырғызу жыралардың уступтарын жазықтау мен террасалау жолдарымен
орындалады. Жыра еңістігін жазықтау қосымша әрекеттерге: сыртқы жыралы
жерлерге және оларды жазықтағанда үлкен қосымша шығындарға әкеледі.
Есептеулер нәтижелері мен тәжірибе көрсеткендей, жыраға қопсық жынысты
топырақты себетін болса, еңісті жазықтау нысаналы болады және жыраның
ярусының (15-20 м дейін) биіктігі үлкен емес болғанда жартылай шыңды
жынысты топырақты себетін болса да еңісті жазықтау нысаналы болады.
Жыралардың еңіс бетін жеміс-жидек және сәндік дақылдарды өсіруге
қолданғанда жыраның еңісін жазықтауды нәтижелі бұрышынан 15-200 төмендетіп
орындау ұсынылады, олардың үстінде ұзындығы 4-10 м болатын террасалар
салу, олардың белгілерінің айырмашылығы 8-10 м. Жыралар еңістігін жазықтау
жоғарыдан төмен бульдозер көмегімен орындалады. Жоспарлау жұмыстарының
көлемі келесі берілгеннен анықталады (17):

Vn=0,125h2(ctgB-ctgA)P0
(17)

мұндағы, h – еңіс ярусының биіктігі, м;
А – еңістің табиғи ашылу жынысының бұрышы, град.;
В – еңіс ярусын жазықтау бұрышы, град.;
P0 – жыра ярусының периметрі, м.

3 Жерлерді қалпына келтірудің биологиялық кезеңі

Жерлерді қалпына келтірудің биологиялық кезеңі келесі шараларды
қарастырады: тау техникалық жерлерді қалпына келтіруден кейін жерлердің
өнімділігін арттыру мақсатында санитарлы-гигиеналық, рекреациондық, балық
шаруашылық, орман шаруашылық, ауыл шаруашылық бағыттардағы жерлерді
қолдану. Топырақ құрылымын жақсарту, олардың өнімділігін арттыру (шабу,
бораздалау, химиялық заттармен өңдеу, тыңайтқыштар себу және т.б.), су
қорын қалыптастыру, орман және егістер құру, жануарлар мен құстар өсіруге
бағытталған агротехникалық, фитомелиоративтік және биотехникалық шаралар
кешені жерлерді қалпына келтірудің биологиялық кезеңіне жатады.
Жерлерді қалпына келтірудің биологиялық кезеңі жер пайдаланушылардың
күшімен іске асырылады.
Қалпына келтірілген жер телімдері ауыл шаруашылығында қолдану үшін
жоспарланған, топырақтың құнарлы қабатымен қапталған, қажетті жағдайларда
жолдармен, дренажбен және де басқа құрылғылармен жүйелер арқылы қамтамасыз
етілген ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.