Әлемдік қаржы дағдарысының Қазақстанға әсері және оның тереңдігі
Мазмұны
Кіріспе
1. Әлемдік қаржы дағдарысы
1.1. Әлемдік қаржы дағдарысының алғышарттары
1.2. Қаржы дағдарысы туралы әлем экономистерінің сараптамасы
2. Әлемдік қаржы дағдарысы кезіндегі Қазақстан экономикасының
ағымдағы жағдайы
2.1. Қазақстан Республикасының ұлттық өндірістерінің даму
проблемалары
2.2.Ұлттық бюджетке әсері
2.3. Банк жүйесіне әсері 2.4. Инвестицияға әсері
3. Қазақстанның дағдарыс әсеріне қарсы күрес шаралары
3.1. «Дағдарыстан дамуға». Дағдарыстың Қазақстанға беретін перспективалары
3.2. Үкіметтің антикризистік бағдарламасы және оның мүмкіндіктері
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Қосымшалар
Кіріспе
1. Әлемдік қаржы дағдарысы
1.1. Әлемдік қаржы дағдарысының алғышарттары
1.2. Қаржы дағдарысы туралы әлем экономистерінің сараптамасы
2. Әлемдік қаржы дағдарысы кезіндегі Қазақстан экономикасының
ағымдағы жағдайы
2.1. Қазақстан Республикасының ұлттық өндірістерінің даму
проблемалары
2.2.Ұлттық бюджетке әсері
2.3. Банк жүйесіне әсері 2.4. Инвестицияға әсері
3. Қазақстанның дағдарыс әсеріне қарсы күрес шаралары
3.1. «Дағдарыстан дамуға». Дағдарыстың Қазақстанға беретін перспективалары
3.2. Үкіметтің антикризистік бағдарламасы және оның мүмкіндіктері
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Қосымшалар
Кіріспе
Баршамызға мәлім ағымдағы әлемдік қаржы дағдарысы ешбір мемлекеттке оң қырымен танылып қойған жоқ. Қазіргі таңда әлемнің ең ірі, алпауыт елдерінің өзі қомақты қаржылық және өндірістік тоқырауларды бастан кешуде, сонымен қатар жүз мыңдаған адамдар жұмыссыз қалуда, көптеген шарушылық орталықтары жабылуда. Дағдарыстың қауіпті әсерлерінен Қазақстан да шет қалған жоқ, дегенмен де оның соққыларына қарсы төтеуге лайықты екенін де байқатып үлгерді.
Қазақстанда жаһандық дағдарыстың алғашқы толқыны былтырғы жылы байқалған болатын. 2008 жылғы Қазақстанның экономикасы дағдарыс барысында дамыды, бұл іскерлік және тұтынушылық көздердің белсенділігінің күрт төмендеуіне әкелді, сонымен қатар қаржылық секторға да әсер етіп, экономика салаларының динамикалық өсуінің бәсеңдеуіне негізгі себеп болды. Әлемдік нарықта қолданыстағы өнімдердің бағасының лезде қымбаттауы салдарынан ұлттық экономикамызда инфляциялық қысым күшейді. Осының барлығының әсерінен отандық экономикамызды тұрақтандырып, күшейту үшін Қазақстанға тиімді шаралар қолдану керектігін аңғартады.
Төрт-бес жыл бұрын біреу бізден экономикалық дағдарыс жайлы қандай да бір мәлімет сұраса, біз ойланып, бәлкім мардымды ештеңе айта алмас та едік. Ал қазіргі таңда көшеде кетіп бара жатқан кез-келген адамды тоқтатып, сұрайтын болсаңыз, бұл мәселе жайлы еш кідірместен айтып бере алады. «Адамды илейтін де, билейтін де қоғам»,-деп Энгельстің айтқанындай, қоғамдағы қалыптасқан жағдай халық санасын жаулап, соған дағдыландырды. Қазіргі қоғамда орын алған қаржылық дағдарыстың ерекшелігі – оның әлемдік жетекші қаржы жүйесінде туындауы және сол қаржы жүйесінің аталған дағдарыспен күресуге қабілетсіз болуы.
АҚШ федералдық резервтік жүйесінің бұрынғы басшысы Алан Гринспеннің айтуынша, қазіргі әлемдік қаржылық дағдарыс – бұл “жүз жылда бір рет” орын алатын оқиға, сондықтан да осы курстық жұмыстың тақырыбы қазіргі таңда өте актуалды.
Жұмыстың жалпы сипаттамасы: Қазіргі әлемдік қаржы дағдарысы барысындағы Қазақстан экономикасы, яғни соның ішінде дағдарыс салдарына бейімделген жаңа қаржы жүйесі: ұлттық бюджет, банк жүйесі сонымен қатар ұлттық өндірістер, шетелдік инвестиция және әлеуметтік инфрақұрлымға әсерінің деңгейі. Дағдарыстың Қазақстанға берер перспективалары, оның ұтымды жақтары және Үкіметтің антикризистік бағдарламасы.
Курстық жұмыстың мақсаты: Әлемдік қаржы дағдарысы ұғымы туралы және Қазақстанға әсері, салдары жайында және даму тереңдігі туралы мәселені толық ашу. Яғни жаһандық дағдарыс барысындағы Қазақстан экономикасының салаларын және антикризистік бағдарламаның принциптерін, қазіргі қаржы жүйесінің дамуын қарастыру.
Баршамызға мәлім ағымдағы әлемдік қаржы дағдарысы ешбір мемлекеттке оң қырымен танылып қойған жоқ. Қазіргі таңда әлемнің ең ірі, алпауыт елдерінің өзі қомақты қаржылық және өндірістік тоқырауларды бастан кешуде, сонымен қатар жүз мыңдаған адамдар жұмыссыз қалуда, көптеген шарушылық орталықтары жабылуда. Дағдарыстың қауіпті әсерлерінен Қазақстан да шет қалған жоқ, дегенмен де оның соққыларына қарсы төтеуге лайықты екенін де байқатып үлгерді.
Қазақстанда жаһандық дағдарыстың алғашқы толқыны былтырғы жылы байқалған болатын. 2008 жылғы Қазақстанның экономикасы дағдарыс барысында дамыды, бұл іскерлік және тұтынушылық көздердің белсенділігінің күрт төмендеуіне әкелді, сонымен қатар қаржылық секторға да әсер етіп, экономика салаларының динамикалық өсуінің бәсеңдеуіне негізгі себеп болды. Әлемдік нарықта қолданыстағы өнімдердің бағасының лезде қымбаттауы салдарынан ұлттық экономикамызда инфляциялық қысым күшейді. Осының барлығының әсерінен отандық экономикамызды тұрақтандырып, күшейту үшін Қазақстанға тиімді шаралар қолдану керектігін аңғартады.
Төрт-бес жыл бұрын біреу бізден экономикалық дағдарыс жайлы қандай да бір мәлімет сұраса, біз ойланып, бәлкім мардымды ештеңе айта алмас та едік. Ал қазіргі таңда көшеде кетіп бара жатқан кез-келген адамды тоқтатып, сұрайтын болсаңыз, бұл мәселе жайлы еш кідірместен айтып бере алады. «Адамды илейтін де, билейтін де қоғам»,-деп Энгельстің айтқанындай, қоғамдағы қалыптасқан жағдай халық санасын жаулап, соған дағдыландырды. Қазіргі қоғамда орын алған қаржылық дағдарыстың ерекшелігі – оның әлемдік жетекші қаржы жүйесінде туындауы және сол қаржы жүйесінің аталған дағдарыспен күресуге қабілетсіз болуы.
АҚШ федералдық резервтік жүйесінің бұрынғы басшысы Алан Гринспеннің айтуынша, қазіргі әлемдік қаржылық дағдарыс – бұл “жүз жылда бір рет” орын алатын оқиға, сондықтан да осы курстық жұмыстың тақырыбы қазіргі таңда өте актуалды.
Жұмыстың жалпы сипаттамасы: Қазіргі әлемдік қаржы дағдарысы барысындағы Қазақстан экономикасы, яғни соның ішінде дағдарыс салдарына бейімделген жаңа қаржы жүйесі: ұлттық бюджет, банк жүйесі сонымен қатар ұлттық өндірістер, шетелдік инвестиция және әлеуметтік инфрақұрлымға әсерінің деңгейі. Дағдарыстың Қазақстанға берер перспективалары, оның ұтымды жақтары және Үкіметтің антикризистік бағдарламасы.
Курстық жұмыстың мақсаты: Әлемдік қаржы дағдарысы ұғымы туралы және Қазақстанға әсері, салдары жайында және даму тереңдігі туралы мәселені толық ашу. Яғни жаһандық дағдарыс барысындағы Қазақстан экономикасының салаларын және антикризистік бағдарламаның принциптерін, қазіргі қаржы жүйесінің дамуын қарастыру.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
• «ДАҒДАРЫСТАН ЖАҢАРУ МЕН ДАМУҒА» Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың халыққа жолдауы 2009|04|06
• Выступление Министра экономики и бюджетного планирования РК Султанова Б.Т. на коллегии МЭБП
(Астана, 5 февраля 2009 года)
• Круглый стол на тему «Антикризисные меры Казахстана и Китая и их влияние на взаимоотношения между двумя странами» (23 декабря 2009 года в Пекине в посольстве Казахстана в КНР).
• Олег Игнатов,Кирил Мартынов « 2009ж дағдарыс». http://www.liberty.ru/ 14.12.2008ж
• «Дағдарыс жайлы толық ақпарат.Біз қорқытпаймыз, біз тек ескертеміз» http://bankir.ru/news/newsline 02.12.2008ж
• Америка мамандары дағдарысты зерттеді» 20.11.2008 ж http:\\www.willbe.ru/
• ТҰРАҚТЫЛЫҚ ФЕНОМЕНІ немесе қаржылық дағдарысты ауыздықтаудың қазақстандық моделі 2008-10-14: Егеменді Қазақстан Авторы: Таңатар ТАБЫНҰЛЫ.
• БЮДЖЕТТІ НАҚТЫЛАУ – ДАҒДАРЫСТЫ ЕҢСЕРУ ТЕТІГІ 2009-04-04: Егеменді Қазақстан
Авторы: Төлебек ҚОСМАМБЕТОВ, Мәжіліс депутаты.
• Қаржы министрі Болат ЖӘМІШЕВ:
ЖЕР ҚОЙНАУЫН ПАЙДАЛАНУҒА САЛЫҚТЫҚ ЖҮКТЕМЕНІ АРТТЫРУДАН ҚАЗАҚСТАННЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ТАРТЫМДЫЛЫҒЫ ТӨМЕНДЕМЕЙДі Мамыр, 2008 жыл (C) 2008, "Интерфакс-Қазақстан" агенттігі.
• «ДАҒДАРЫСТАН ЖАҢАРУ МЕН ДАМУҒА» Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың халыққа жолдауы 2009|04|06
• Выступление Министра экономики и бюджетного планирования РК Султанова Б.Т. на коллегии МЭБП
(Астана, 5 февраля 2009 года)
• Круглый стол на тему «Антикризисные меры Казахстана и Китая и их влияние на взаимоотношения между двумя странами» (23 декабря 2009 года в Пекине в посольстве Казахстана в КНР).
• Олег Игнатов,Кирил Мартынов « 2009ж дағдарыс». http://www.liberty.ru/ 14.12.2008ж
• «Дағдарыс жайлы толық ақпарат.Біз қорқытпаймыз, біз тек ескертеміз» http://bankir.ru/news/newsline 02.12.2008ж
• Америка мамандары дағдарысты зерттеді» 20.11.2008 ж http:\\www.willbe.ru/
• ТҰРАҚТЫЛЫҚ ФЕНОМЕНІ немесе қаржылық дағдарысты ауыздықтаудың қазақстандық моделі 2008-10-14: Егеменді Қазақстан Авторы: Таңатар ТАБЫНҰЛЫ.
• БЮДЖЕТТІ НАҚТЫЛАУ – ДАҒДАРЫСТЫ ЕҢСЕРУ ТЕТІГІ 2009-04-04: Егеменді Қазақстан
Авторы: Төлебек ҚОСМАМБЕТОВ, Мәжіліс депутаты.
• Қаржы министрі Болат ЖӘМІШЕВ:
ЖЕР ҚОЙНАУЫН ПАЙДАЛАНУҒА САЛЫҚТЫҚ ЖҮКТЕМЕНІ АРТТЫРУДАН ҚАЗАҚСТАННЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ТАРТЫМДЫЛЫҒЫ ТӨМЕНДЕМЕЙДі Мамыр, 2008 жыл (C) 2008, "Интерфакс-Қазақстан" агенттігі.
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым Министрлігі
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық Университеті
Экономикалық теориякафедрасы
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Әлемдік қаржы дағдарысының Қазақстанға әсері және оның тереңдігі
Орындаған:Шахжанова.А
Тексерген:Жеңісхан.Д.Ж
Астана 2009
Мазмұны
Кіріспе
1. Әлемдік қаржы дағдарысы
1.1. Әлемдік қаржы дағдарысының алғышарттары
1.2. Қаржы дағдарысы туралы әлем экономистерінің сараптамасы
2. Әлемдік қаржы дағдарысы кезіндегі Қазақстан экономикасының
ағымдағы жағдайы
2.1. Қазақстан Республикасының ұлттық өндірістерінің даму
проблемалары
2.2.Ұлттық бюджетке әсері
2.3. Банк жүйесіне әсері
2.4. Инвестицияға әсері
3. Қазақстанның дағдарыс әсеріне қарсы күрес шаралары
3.1. Дағдарыстан дамуға. Дағдарыстың Қазақстанға беретін перспективалары
3.2. Үкіметтің антикризистік бағдарламасы және оның мүмкіндіктері
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Қосымшалар
Кіріспе
Баршамызға мәлім ағымдағы әлемдік қаржы дағдарысы ешбір мемлекеттке оң
қырымен танылып қойған жоқ. Қазіргі таңда әлемнің ең ірі, алпауыт елдерінің
өзі қомақты қаржылық және өндірістік тоқырауларды бастан кешуде, сонымен
қатар жүз мыңдаған адамдар жұмыссыз қалуда, көптеген шарушылық орталықтары
жабылуда. Дағдарыстың қауіпті әсерлерінен Қазақстан да шет қалған жоқ,
дегенмен де оның соққыларына қарсы төтеуге лайықты екенін де байқатып
үлгерді.
Қазақстанда жаһандық дағдарыстың алғашқы толқыны былтырғы жылы
байқалған болатын. 2008 жылғы Қазақстанның экономикасы дағдарыс барысында
дамыды, бұл іскерлік және тұтынушылық көздердің белсенділігінің күрт
төмендеуіне әкелді, сонымен қатар қаржылық секторға да әсер етіп, экономика
салаларының динамикалық өсуінің бәсеңдеуіне негізгі себеп болды. Әлемдік
нарықта қолданыстағы өнімдердің бағасының лезде қымбаттауы салдарынан
ұлттық экономикамызда инфляциялық қысым күшейді. Осының барлығының әсерінен
отандық экономикамызды тұрақтандырып, күшейту үшін Қазақстанға тиімді
шаралар қолдану керектігін аңғартады.
Төрт-бес жыл бұрын біреу бізден экономикалық дағдарыс жайлы қандай да
бір мәлімет сұраса, біз ойланып, бәлкім мардымды ештеңе айта алмас та
едік. Ал қазіргі таңда көшеде кетіп бара жатқан кез-келген адамды тоқтатып,
сұрайтын болсаңыз, бұл мәселе жайлы еш кідірместен айтып бере алады.
Адамды илейтін де, билейтін де қоғам,-деп Энгельстің айтқанындай,
қоғамдағы қалыптасқан жағдай халық санасын жаулап, соған дағдыландырды.
Қазіргі қоғамда орын алған қаржылық дағдарыстың ерекшелігі – оның әлемдік
жетекші қаржы жүйесінде туындауы және сол қаржы жүйесінің аталған
дағдарыспен күресуге қабілетсіз болуы.
АҚШ федералдық резервтік жүйесінің бұрынғы басшысы Алан Гринспеннің
айтуынша, қазіргі әлемдік қаржылық дағдарыс – бұл “жүз жылда бір рет” орын
алатын оқиға, сондықтан да осы курстық жұмыстың тақырыбы қазіргі таңда өте
актуалды.
Жұмыстың жалпы сипаттамасы: Қазіргі әлемдік қаржы дағдарысы
барысындағы Қазақстан экономикасы, яғни соның ішінде дағдарыс салдарына
бейімделген жаңа қаржы жүйесі: ұлттық бюджет, банк жүйесі сонымен қатар
ұлттық өндірістер, шетелдік инвестиция және әлеуметтік инфрақұрлымға
әсерінің деңгейі. Дағдарыстың Қазақстанға берер перспективалары, оның
ұтымды жақтары және Үкіметтің антикризистік бағдарламасы.
Курстық жұмыстың мақсаты: Әлемдік қаржы дағдарысы ұғымы туралы және
Қазақстанға әсері, салдары жайында және даму тереңдігі туралы мәселені
толық ашу. Яғни жаһандық дағдарыс барысындағы Қазақстан экономикасының
салаларын және антикризистік бағдарламаның принциптерін, қазіргі қаржы
жүйесінің дамуын қарастыру.
Курстық жұмыстың міндеті: Бұл жұмыс кіріспеден, үш тараудан,
қорытынды мен пайдаланған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.
Бірінші тарауда, әлемдік қаржы дағдарысы туралы ұғым және дағдарыстың
дамуын қарастырдым.
Екінші тарауда, әлемдік қаржы дағдарысы кезіндегі Қазақстан
экономикасының жағдайы: ұлттық өндірістің даму мәселелері, Ұлттық бюджетке,
банк жүйесіне, инвестицияға, әлеуметтік инфрақұрылымға әсері туралы
мәселелерді нақты сараптамаларға сүйене отырып толық ашып көрсеттім.
Үшінші тарауда, еліміздің дағдарыс әсеріне қарсы күрес шаралары және
Қазақстанның қаржы дағдарысы барысындағы қазіргі даму тенденциясы туралы
мәселені талқыладым.
1. Әлемдік қаржы дағдарысы
Дағдарыс, дағдарыс деп айтамыз, ал жалпы, экономикалық дағдарыс
деген не, оның негізгі белгілері қандай? Соған жауап іздейтін болсақ,
әлемдік өлшем бойынша, егер 20% халықтың табыс мөлшері күнкөріс
минимумынан аз, ал орташа зейнетақы азық-түлікке әлемдік баға болған
жағдайда 150 американдық доллардан кем болса, бұл дегенің ауқымды
экономикалық дағдарыс белгісі болып табылады. Дамыған елдерде ҰЖӨ кері өсім
темпы, акция курсы төмен, төлем балансының тапшылығы сынды белгілер
байқалса, экономикалық дағдарысқа тап болды деген сөз. Тарихқа үңілетін
болсақ, бірнеше мысал да келтіре аламыз. 1929 жылы өзара байланысты,
бірнеше басты экономикаларды қамтыған классикалық-капиталисттік қалыптағы
қайта өндіру дағдарысын айта аламыз. Ал бүгінгі күнгідей, бүкіл әлем
елдерін қамтыған жаһандық дағдарыс есебінде , Ресей Федерециясының ФСФР бас
кеңесшісі, Экономиканың жоғарғы мектеп мемлекеттік университетінің қаржы
нарығын сараптау зертханасының төрағасы Юрий Даниловтың Максим Легуенкоға
берген сұбатында 1997-1998 жж азиялық дағдарысты келтіреді. Оның айтуынша:
Өткен ғасырдың соңғы он жылдығында дамыған экономикалар қарқындап өсе
келе, олардың әлемдік экономикадағы үлесі өсті, бірақ көбі дағдарысқа тап
болып отырды. Нәтижесінде, 1998 ж экономикалық дамуының қарқынын сақтап
қалған бірнеше мемлекет ғана қалды. Бұдан көретініміз, дағдарыстар
жаһандануда және азияттық дағдарыстан кейін болатын дағдарыс масштабы
одан бірнеше есе мықты болмақ... Жақындағы дағдарыс және одан кейін болатын
толқындардың барлығы - жай ғана одан асқан түбегейлі өзгерістердің
белгілері, яғни әлемдік экономиканың жоғарғы қарқынды өсім кезеңінің
аяқталғандығының белгілері болып табылады. Бұдан аңғаратынымыз, қазіргі
жаһандану заманында тек өркениеттер үндестігі ғана емес, субаймақтық
дағдарыстар үндестігі де байқалатындығы. Ал олардың әлемдік шаруашылыққа
немесе жеке мемлекеттік масштабта қарасақ та, елдің тұрақтылығы мен
экономикалық әрекет қабілеттілігіне кері әсер беруі айдан анық дүние болып
тұр.
1.1. Әлемдік қаржы дағдарысының алғышарттары
Бүгінгі қарастырып отырған дағдарысмыз 2007 жылдың соңында АҚШ-та
ипотекалық несиелердің қайтарылмауы, банктік ликвидтіктің төмендеуі,
ипотекалық құнды қағаздар бағасының төмендеуімен түсіндіріледі. Осы жерде
ипотекалық несиелер соншалықты маңызды ма деген заңды сауал туындауы
мүмкін. АҚШ- та тұрғын үйге берілетін несие көлемі елдің ЖҰӨ жартысына тең
немесе басқа теңеумен келтірсек , Ресейдің ЖҰӨ-нен 4 есе артық болып
табылады. Сондықтан болар көптеген ірі банктер, әсіресе еуропалық,
қаражаттарын АҚШ-ң сенімді ипотекалық құнды қағаздарына сала, шығынға
ұшырап, тығырыққа тірелуде.
Ресей Федерациясының президенті Медведев 2008 жылы 8 қазанда Эвианда
(Франция) әлемдік саясат бойынша өткен конференцияда экономикалық
дағдарыстың себептері мен табиғаты жайлы ойларымен бөлісті. Оның айтуынша,
әлемді экономикалық дағдарысқа жекелеген елдердің тәкәппарлықтары (эгоизм)
кінәлі. Негізінен Ақш-қа сілтеме жасап отырған Ресей басшысы, шешудің
бірнеше жолдарын ұсынады. Соның ішінде дағдарыс жағдайында тек ұлттық ғана
емес, халықаралық реттеу институттарын жинақтап, бір жүйеге келтірудің
қажеттілігі.
2007ж экономикалық дағдарыстың басталғанынан бастап, әлем бойынша
қаржылық кәсіпорындардың шығындары 1 трл. долларды құрады. Осындай
әрекеттер Жапония, ЕО экономикаларын рецессияға ұшыратты. Бірақ дағдарыстың
бұнымен тоқтайын деген түрі жоқ. Халықаралық Валюталық Фондтың мәлімдеуі
бойынша бүкіләлемдік қаржы мекемелері мен банктердің шығындарының көлемі
1,4 трл долларға дейін көтеріледі. Бұны дағдарыстың жаңа нарықтарды
жаулауымен, яғни оның жоғарғы ипотекадан қарапайым ипотекаға, одан
тұтынушылық несиелерге, коммерциялық жылжымайтын мүлікке, түбінде
корпоративті секторды қамтуымен түсіндіреді. Осы жағдайларға
байланысты 02.12.2008 жылы жарық көрген Дағдарыс жайлы толық ақпарат. Біз
қорқытпаймыз, біз тек ескертеміз[i] атты мақалада АҚШ экс-президенті
әлемдік қаржылық дағдарыс көптеген адамдардың жұмыс орындарының және
зейнеткерлік шоттардың қысқарылуына негіз болғанына өкініш білдіріп, ВВС
телеарнасы арқылы: Болып жатқан әрекеттер үшін кешірім сұраймын. Менің
ойымша, осы кезеңнің тарихы жазылғанда халық Уолл-стритта қабылданған
шешімдердің көбі мен президент болғанға дейін қабылданып қойғандығын
түсінетініне сенемін,- деп мәлімдеп, және осы жайлы толығымен ақпарат
беріп өткен болатын. Бұл мәлімдемесі әлемді екі ойдың алдында қалдырды.
Сонда бүкіл әлемді қыспақта ұстап отырған экономикалық дағдарыс алдын-ала
жоспарланған болғаны ма, әлде биліктен кетіп бара жатқанда жаңа президент
аппаратына әлем қауымы алдында көлеңке түсіргісі келді ме? Бұл жайлы тек
болжам жасауға ғана болады.
1.2. Қаржы дағдарысы туралы әлем экономистерінің сараптамасы
Қоғамның әрбір толыққанды мүшесін қызықтыратын мәселе дағдарыс
болғандықтан ол жайлы көптеген зерттеулер жүргізілді. Сондай зерттеулердің
бірін американдық Ұлттық бизнес экономикасы ассоцияциясы (National
Association for Business Economics – NABE) қолға алған болатын.
Нәтижесінде, АҚШ-ғы ипотекалық дағдарыс халықаралық терроризмнен гөрі әлде
қайда жоғары қорқыныш ұялатады деген тұжырымға келді. Сауалнама жүргізілген
258 экономист-ассоцияция мүшелері ішінде 18 пайызы өздерін мазалайтын
мәселе инвестиция және ипотекамен айналысатын қаржы ұйымдарының дефольттары
деп көрсетсе, 14 пайызы жеке шаруашылықтар мен корпорацциялар қарыздары деп
көрсетті. Тек 20% ғана мазалайтыны және ең қорқыныштысы –террористтік
шабуылдар деп көрсетті. Яғни бұл дегеніміз, АҚШ халықының экономикалық
тұрақтылықты қауіпсіздік тұрақтылығынан әлде қайда жоғары қоятындығын
аңғартады. Зерттеудің нәтижесі қандай болмақ, экс-президент Буштың кезінде
терроризммен күрес немесе Ирак, Ауғаныстандағы әскерді қаржыландыруға
жұмсалатын қыруар қаржы мөлшерімен де байланысты деп ескереді. Әйткенмен
де, алдыңғы қатарлы әлемдік экономикаларда қалпына келу үрдістері қарқынмен
жүріп жатқанмен, ол көңілге үлкен оптимизм ұялатпайды. АҚШ-ң атақты
экономисті Нуриэль Рубинидің[ii] пікірі бойынша, АҚШ-ғы комулятивті ЖҰӨ
төмендеуі орта шамамен 4-5% құрауы мүмкін, яғни бұл дегенің Екінші
дүниежүзілік соғыстан кейінгі ең нашар рецессия. Осы тұрғыдан кішкене артқа
шегініп, тарихқа зер салсақ, АҚШ ЖҰӨ рецессияға комулятивті төмендеуі 2001ж
небәрі 0.4% құраса, 1990- 1991жж 1.3% құраған. Осыдан, көптеген
экономисттер қазіргі дағдарыстың соғыстан кейінгі кезеңде болған
дағдарыстармен салыстырғанда терең болатынын, әрі көп уақытқа созылатынын
ескертеді. ХВФ экономисттерінің хабарлауынша, барлық қиыншылықтар мен
ауырпашылықтар әлі алда және әлемдік экономиканың тұрақтануы тек 2010 жылы
басталуы мүмкін. Яғни, әлемдік экономикалық алпауыт компаниялар мен банктар
жүйесіне қанжардай қадалып, құрдымға ұшыратқан бұл дағдарыстың соңы
шексіздік белгісімен берілуінің өзі қарапайым халықтың психикасына қатты
әсер етуде. Бұл өз кезегіне көпшілік арасында паника тудыруы мүмкін. Ал
ол тиісінше ортақ бір жаумен күресу кезінде ең қажетті дүние -
ауызбіршілікке ірткі салатыны анық. Әлемдік экономикалық дағдарыс АҚШ-ғы
ипотекалық несиелердің қайтарылмауына байланысты пайда болды. Жаһандану
заманында бұл дағдарыс әлем түпкір-түпкіріндегі экономикаларға әсері
қандай десек, Экономикалық даму және әріптестік ұйымының (ОЭРС)
зерттеулерінің нәтижелері бойынша, дағдарыс барлық жерде ЖҰӨ төмендеуіне
алып келді, яғни 2009 ж Жапония, АҚШ және көптеген еуропалық мемлекеттерде
ЖҰӨ 2008 ж салыстырғанда әлде қайда төмен болады. Әсіресе экономикалық
өсімнің баяулауы АҚШ-та қатты байқалатындығын атап өтті. Ұйым 2008 ж АҚШ
ЖҰӨ өсімін 1.4% болжаса, 2009 ж 0.9% төмендейтінін және 2010 ж 1.6%
өсетінін ескертеді. Елдегі жұмыссыздар саны 2008 ж 5.7% -дан 7.3% , 2009 ж
7.5% өскен, ал импорт көлемі өткен жылдың қыркүйегінде рекордты 5.6% -
211.9 млрд долл жеткен. Экспорт көлемі болса 6% төмендеген , бұл дегенің
2001 ж кейінгі максималды төмендеу болды -155.4млрд долл. Тағы бір
статистикалық мәліметтерге көз салсақ, АҚШ-ғы жұмыссыздық көлемі өткен
жылдың қазанында соңғы 14 жыл көрсеткіші бойынша ең жоғарғы 6.5%
көрсеткішіне жетті. Ал еуроаймақта ЖҰӨ көлемі осы жылы 0.6% төмендеуі
мүмкін , сол себепті ОЭРС Еуропалық орталық банкті 2009 ж ортасына қарай
негізгі пайыздық өлшемді 3.25% дан 2.00% төмендетуді ұсынуда. Тауарларға
бағаның төмендеуі және өндірістің құлдырауы 2009 ж Еуроаймақта 1.5% құрауы,
мүмкін инфляция көлемін азайтады. Бұл аймақта да жұмыссыздар көлемі артуда.
2008 ж 7,4% құраса, 2009 ж 8,6%, 2010 ж 9,0% көрсеткішке жетеді деп
болжайды ұйым. Іскерлік сферасының негізгі бес құрамдас бөліктерінің
нашарлауы, атап өтсек, сортақ тапсырыс көлемінің бағалануы, дайын өнім
қорлары, өндірістің қазіргі жағдайын бағалау, жуық айлардағы өндірістен
өнімдерін күту және экспорттық тапсырыстар. Осы көрсеткіштердің күрт
төмендеуі өндіріс саласындағы өсімнің азаюына әкелуі әбден мүмкін. Бүгінгі
күні көптеген халықаралық немесе мемлекеттік зерттеу мекемелері, жеке
экономисттер әлемдік дағдарысты жан-жақты қарастырып, түрлі болжамдар
жасауда. Жақында АҚШ-ң Ұлттық экономисттер ассоцияциясының елуден астам
мамандардың арасында жүргізілген сауалнаманың [iii] нәтижесі жарық көрді.
Ол бойынша, әлемдік қаржылық дағдарыс жуық арада біте қоймайды, ал оның
келтірген шығындарының орнын мемлекеттер бірнеше жылдар бойы толтырмақ.
2. Әлемдік қаржы дағдарысы кезіндегі Қазақстан экономикасының
ағымдағы жағдайы
Қазақстанның экономикалық дамуына қатысты болжам айтқан Халықаралық
валюта қоры Орталық Азиядағы ең ірі экономика болып есептелетін
Қазақстанның болашағы тартымды дегенді мәлімдеді. Олардың бағалауынша,
әлемдік қаржы рыноктарындағы жағдай Қазақстан экономикасына да әсер етіп
отыр және мұнай мен шикізат бағасының төмендеп кетуінен елдегі ІЖӨ
көрсеткіші бәсеңдеуі мүмкіндігін атап көрсетеді. Мемлекет құрған
тұрақтандыру қорлары банктердің капиталдануын күшейтіп, оларға қолдау
көрсетеді. “Тұтастай алғанда, біз алдағы жыл Қазақстанға оңай соқпайтынын
түсініп отырмыз, бірақ орта мерзімдік көрсеткіште жағдай айтарлықтай
өзгермейді” деп мәлімдеді ХВҚ-ның Қазақстандағы миссиясының басшысы Тим
Таллен “Рейтер” агенттігіне берген сұхбатында.
Мұнай мен металл бағасының арзандап кетуінен шикізаттық компаниялардың
акциялары да құнсызданып жатыр. Bloomberg агенттігінің хабарлауынша, 10
қазанда несие рыногындағы дағдарыстың және экономикалық тоқыраудың әсерінен
еліміздегі қор индекстерінің барлығы құлдырады. Атап айтсақ, Темірбанктің
(22,4 пайызға), Центркредитбанктің (20,2 пайызға), Қазкоммерцбанктің (17,4
пайызға), Kazakhmys Pls (15 пайызға), “Қазмұнайгаз” өндіру барлау” АҚ-тың
(13 пайызға), БТА банктің (8,8 пайызға), Халық банкінің (4,6 пайызға),
сондай-ақ “Қазақтелеком” АҚ-тың жай акцияларының бағасы төмендеді.
Президенттің биылғы Қазақстан халқына Жолдауында әлемдік қаржы
дағдарысы туралы шындықты, “қазіргі қиындықтар – бұл біздің үлесімізге
тиген алғашқы сынақ” деп барша қазақстандықтың алдына үлкен міндет жүктеліп
отырғандығын айтты.
2.1. Қазақстан Республикасының ұлттық өндірістерінің даму
проблемалары
Қазіргі әлемдік қаржы дағдарысы ең алдымен өндіріс ошақтары өркендеген
өңірлерге ауыр соғып тұрғанын ағымдағы жағдайдан байқаймыз. Еліміздің түрлі
өнеркәсіп салаларының өнімдеріне әлімдік нарықта сұраныстың күрт төмендеуі
салдарынан темір мен мыс өндіретін “Арселор Миттал Теміртау” және
“Қазақмыс” компаниялары жұмыс уақытын, жұмысшыларды қысқарту, өнім көлемін
азайту сияқты амалсыз шараларды қолдануда. Қысқаша сараптама жасап кететін
болсақ, 2009 жылдың қаңтар айында өнеркәсіп өнімі көлемі 26,7 пайызға
төмендесе, құрылыс жұмыстары 36,7 пайызға қысқарды. Бұған дейін
Теміртаудағы металлургиялық комбинатта прокаттың айына 301 мың тоннасына
тапсырыс жасалып келсе, қазір 246 мың тоннаға дейін азайған. Екінші бір
алып – “Қазақмыс” корпорациясы да қиын жағдайды бастан кешіруде. Мыстың бір
тоннасына бағаның 5 мың долларға дейін құлдырауы, үлкен қиындықтарды
туғызуда. Осындай себептерге байланысты болжам бойынша алдағы уақыттарда 15
мың жұмыс орнының қысқару қаупі бар.
Қазақстандық өндірісорындарының тауарына сыртқы және ішкі нарықтағы
сұраныстың төмендеуі өнеркәсіптердің тауарды өндіру көлемін 2,6 пайызға
азайуына әкелді. Әлемдік баға барлық шикізат бағасына әсер етті деп те
айтуға болмайды. Мысалы, орташа темір рудасының бағасы 2008 жылдың
қарашасында 140,6 долл. болды, ал 2006 жылы 77,4 долл.т бағаланған
болатын. Уран концентраттың әлемдік баға ортасын табуға көмектесті, 2007
жылы — 99,2 долл. болса, ал 2008 жылдың қарашасында 50,5 долл. керісінше
2006 — 47,9 долл. бағаланған болатын. Арматуралы сталь, катанкінің әлемдік
бағаға сәйкес рекодты көрсеткішкпен төмендеді, дегенмен, 2006 жылдың
деңгейімен салыстырғанда жоғары. Түсті метталлдар көп шығындалды. Алғашында
алюминий бағасы 2008 жылдың желтоқсанында 1 525 долл.т құраса, керісінше
2 570 долл. болып 2006 жылы бағаланған, ал медь сәйкесінше 3 232 және 6 722
долл.т, цинк — 1 082 және 3 275 долл.т.
Тас көмірдің бағасы 2008 жылдың қарашасында қыркүйекпен салыстырғанда
60 % төмендеді. Бірақ 2006 жылдың бағасымен салыстырғанда өте жөғары
болатын, 92,25 долл.т және 49,09 долл. сәйкесінше. Табиғи газдың бағасы
жоғарғы деңгейде сақталды — 576,7 долл.мың. куб.м.
Минералды тыңатқыштар бағасы өз деңгейін ұстап тұр. Фосфаттың бағасы
20 % төмендеді, бірақ бұған дейін он есе жоғары болғанын білеміз. 2008
жылдың қарашасында фосфаттың шартты бағасы 350 дол.т ал 44,2 долл.т болып
2006 жылы сатылды, суперфосфат — 915 долл.т және 201,6 долл.т бағаланған
сәйкесінше.
Републикамыздың өндіріс саласында негізгі потенциалы құрылған, бұл
ішкі нарыққа арнап металлөнімдерінің көлемін арттыру. Яғни мұнай және газ
трубалары, арматуралар. Металлөнімдерін дамыту арқылы, экспорт деңгейін
жоғарлатуға және бәсекелестік қаблетін арттыруға мүмкіндіктерді
жоғарлатамыз.
2.2.Ұлттық бюджетке әсері
Қазіргі күні әлемдік экономикалық қатынастарды жаңаша таразылау
қажеттілігі анық болып отыр. Себебі, үстіміздегі жылы әлемдік экономиканың
өсуі баяулауы және қазақстандық экспорт бойынша энергетикалық және
минералды ресурстарға сұраныстың төмендеуінің байқалуы мен ұлттық валюта –
теңгенің құнсыздануы.
Тұтастай республика бойынша үстіміздегі жылға республикалық бюджеттің
нақтыланған болжамы 1 триллион 529,5 миллиард теңге болды, яғни бұрынғы
бекітілген көрсеткішке қарағанда 371,1 миллиард теңгеге азайды. Бұл мынадай
факторлардың әсерінен туындап отыр.
2008 жылдың қорытындысы бойынша есептерді нақтылау есесінен кірістер 176,9
миллиард теңгеге кеміту жағына қайта қаралды. Сол сияқты, экономиканың өсу
қарқынының төмендеуі 62 миллиард теңгеге тарта мөлшерде шығындарға әкеледі.
Сыртқы сауда айналымы көрсеткіштерінің және теңгенің АҚШ долларына
бағамының өзгеруі кіріс бөлігінде 22,8 миллиард теңге мөлшерінде шығынға
әкелетін болады. Сондай-ақ тау-кен секторы бойынша пайдалы қазбаларды
өндіруге салық көлемі 90 миллиард теңгеге төмендетілді. Бұл минералды
шикізатқа ағымдағы бағалар бойынша есептелген салық ставкасын азайту
есебінен болды. Бұл жерде мыс, хром, мырыш және қорғасын сияқты қатты
пайдалы қазбалар сөз болып отыр.
2009-2011 жылдарға арналған қолданыстағы бюджетті нақтылау және Мемлекет
басшысы Жолдауының тұжырымдарын іске асыру барысында жекелеген шығыстарды
жалпы сомасы 297,4 миллиард теңгеге арттыру көзделуде.
Құнсыздануға байланысты инфляцияның болжамды деңгейі 11 пайызға дейін өсу
жағына түзетілді және қалыптасқан жағдайды негізге ала отырып,
республикалық бюджет шығыстарын түзетудің негізгі бағыттары:
- өңірлік жұмыспен қамту стратегиясын іске асыру – 140,0 млрд теңге;
- инфляцияның болжамды деңгейінің өсуіне байланысты әлеуметтік төлем
шығыстарын индекстеу – 11,2 миллиард теңге;
- үздік студенттерді оқудың ақылы нысанынан мемлекеттік білім грантына
ауыстыруды қамтамасыз ету – 3,2 миллиард теңге;
- тұрғын үй-коммуналдық сектордағы проблемалық мәселелерді және басқаларын
шешу 79 миллиард теңге болды.
Тұтастай, бюджеттің кіріс бөлігінде жоғарыда аталған шығындарды және шығыс
бөлігіндегі қосымша қажеттерді ескере отырып, өтемақы үшін жалпы қажетті
сома 668,5 миллиард теңгені құрады.
Мемлекет басшысының Жолдауында айтылған тапсырмаға сәйкес, аталған
қажеттерді жабудың бірінші көзі 2009 жылға арналған бюджетте бекітілген 843
миллиард теңге мөлшеріндегі кепілді трансфертке қосымша үстіміздегі жылы
шикізат секторына түсімдер есебінен құралған, Ұлттық қордан 347,9 миллиард
теңге мөлшеріндегі нысаналы трансферт болып табылады.
Қосымша бөлінетін нысаналы трансферт Мемлекет басшысы жария еткен
жұмыспен қамту, жұмыссыздық деңгейінің елеулі төмендеуіне жол бермеу және
дағдарыстан кейінгі орнықты даму ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық Университеті
Экономикалық теориякафедрасы
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Әлемдік қаржы дағдарысының Қазақстанға әсері және оның тереңдігі
Орындаған:Шахжанова.А
Тексерген:Жеңісхан.Д.Ж
Астана 2009
Мазмұны
Кіріспе
1. Әлемдік қаржы дағдарысы
1.1. Әлемдік қаржы дағдарысының алғышарттары
1.2. Қаржы дағдарысы туралы әлем экономистерінің сараптамасы
2. Әлемдік қаржы дағдарысы кезіндегі Қазақстан экономикасының
ағымдағы жағдайы
2.1. Қазақстан Республикасының ұлттық өндірістерінің даму
проблемалары
2.2.Ұлттық бюджетке әсері
2.3. Банк жүйесіне әсері
2.4. Инвестицияға әсері
3. Қазақстанның дағдарыс әсеріне қарсы күрес шаралары
3.1. Дағдарыстан дамуға. Дағдарыстың Қазақстанға беретін перспективалары
3.2. Үкіметтің антикризистік бағдарламасы және оның мүмкіндіктері
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Қосымшалар
Кіріспе
Баршамызға мәлім ағымдағы әлемдік қаржы дағдарысы ешбір мемлекеттке оң
қырымен танылып қойған жоқ. Қазіргі таңда әлемнің ең ірі, алпауыт елдерінің
өзі қомақты қаржылық және өндірістік тоқырауларды бастан кешуде, сонымен
қатар жүз мыңдаған адамдар жұмыссыз қалуда, көптеген шарушылық орталықтары
жабылуда. Дағдарыстың қауіпті әсерлерінен Қазақстан да шет қалған жоқ,
дегенмен де оның соққыларына қарсы төтеуге лайықты екенін де байқатып
үлгерді.
Қазақстанда жаһандық дағдарыстың алғашқы толқыны былтырғы жылы
байқалған болатын. 2008 жылғы Қазақстанның экономикасы дағдарыс барысында
дамыды, бұл іскерлік және тұтынушылық көздердің белсенділігінің күрт
төмендеуіне әкелді, сонымен қатар қаржылық секторға да әсер етіп, экономика
салаларының динамикалық өсуінің бәсеңдеуіне негізгі себеп болды. Әлемдік
нарықта қолданыстағы өнімдердің бағасының лезде қымбаттауы салдарынан
ұлттық экономикамызда инфляциялық қысым күшейді. Осының барлығының әсерінен
отандық экономикамызды тұрақтандырып, күшейту үшін Қазақстанға тиімді
шаралар қолдану керектігін аңғартады.
Төрт-бес жыл бұрын біреу бізден экономикалық дағдарыс жайлы қандай да
бір мәлімет сұраса, біз ойланып, бәлкім мардымды ештеңе айта алмас та
едік. Ал қазіргі таңда көшеде кетіп бара жатқан кез-келген адамды тоқтатып,
сұрайтын болсаңыз, бұл мәселе жайлы еш кідірместен айтып бере алады.
Адамды илейтін де, билейтін де қоғам,-деп Энгельстің айтқанындай,
қоғамдағы қалыптасқан жағдай халық санасын жаулап, соған дағдыландырды.
Қазіргі қоғамда орын алған қаржылық дағдарыстың ерекшелігі – оның әлемдік
жетекші қаржы жүйесінде туындауы және сол қаржы жүйесінің аталған
дағдарыспен күресуге қабілетсіз болуы.
АҚШ федералдық резервтік жүйесінің бұрынғы басшысы Алан Гринспеннің
айтуынша, қазіргі әлемдік қаржылық дағдарыс – бұл “жүз жылда бір рет” орын
алатын оқиға, сондықтан да осы курстық жұмыстың тақырыбы қазіргі таңда өте
актуалды.
Жұмыстың жалпы сипаттамасы: Қазіргі әлемдік қаржы дағдарысы
барысындағы Қазақстан экономикасы, яғни соның ішінде дағдарыс салдарына
бейімделген жаңа қаржы жүйесі: ұлттық бюджет, банк жүйесі сонымен қатар
ұлттық өндірістер, шетелдік инвестиция және әлеуметтік инфрақұрлымға
әсерінің деңгейі. Дағдарыстың Қазақстанға берер перспективалары, оның
ұтымды жақтары және Үкіметтің антикризистік бағдарламасы.
Курстық жұмыстың мақсаты: Әлемдік қаржы дағдарысы ұғымы туралы және
Қазақстанға әсері, салдары жайында және даму тереңдігі туралы мәселені
толық ашу. Яғни жаһандық дағдарыс барысындағы Қазақстан экономикасының
салаларын және антикризистік бағдарламаның принциптерін, қазіргі қаржы
жүйесінің дамуын қарастыру.
Курстық жұмыстың міндеті: Бұл жұмыс кіріспеден, үш тараудан,
қорытынды мен пайдаланған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.
Бірінші тарауда, әлемдік қаржы дағдарысы туралы ұғым және дағдарыстың
дамуын қарастырдым.
Екінші тарауда, әлемдік қаржы дағдарысы кезіндегі Қазақстан
экономикасының жағдайы: ұлттық өндірістің даму мәселелері, Ұлттық бюджетке,
банк жүйесіне, инвестицияға, әлеуметтік инфрақұрылымға әсері туралы
мәселелерді нақты сараптамаларға сүйене отырып толық ашып көрсеттім.
Үшінші тарауда, еліміздің дағдарыс әсеріне қарсы күрес шаралары және
Қазақстанның қаржы дағдарысы барысындағы қазіргі даму тенденциясы туралы
мәселені талқыладым.
1. Әлемдік қаржы дағдарысы
Дағдарыс, дағдарыс деп айтамыз, ал жалпы, экономикалық дағдарыс
деген не, оның негізгі белгілері қандай? Соған жауап іздейтін болсақ,
әлемдік өлшем бойынша, егер 20% халықтың табыс мөлшері күнкөріс
минимумынан аз, ал орташа зейнетақы азық-түлікке әлемдік баға болған
жағдайда 150 американдық доллардан кем болса, бұл дегенің ауқымды
экономикалық дағдарыс белгісі болып табылады. Дамыған елдерде ҰЖӨ кері өсім
темпы, акция курсы төмен, төлем балансының тапшылығы сынды белгілер
байқалса, экономикалық дағдарысқа тап болды деген сөз. Тарихқа үңілетін
болсақ, бірнеше мысал да келтіре аламыз. 1929 жылы өзара байланысты,
бірнеше басты экономикаларды қамтыған классикалық-капиталисттік қалыптағы
қайта өндіру дағдарысын айта аламыз. Ал бүгінгі күнгідей, бүкіл әлем
елдерін қамтыған жаһандық дағдарыс есебінде , Ресей Федерециясының ФСФР бас
кеңесшісі, Экономиканың жоғарғы мектеп мемлекеттік университетінің қаржы
нарығын сараптау зертханасының төрағасы Юрий Даниловтың Максим Легуенкоға
берген сұбатында 1997-1998 жж азиялық дағдарысты келтіреді. Оның айтуынша:
Өткен ғасырдың соңғы он жылдығында дамыған экономикалар қарқындап өсе
келе, олардың әлемдік экономикадағы үлесі өсті, бірақ көбі дағдарысқа тап
болып отырды. Нәтижесінде, 1998 ж экономикалық дамуының қарқынын сақтап
қалған бірнеше мемлекет ғана қалды. Бұдан көретініміз, дағдарыстар
жаһандануда және азияттық дағдарыстан кейін болатын дағдарыс масштабы
одан бірнеше есе мықты болмақ... Жақындағы дағдарыс және одан кейін болатын
толқындардың барлығы - жай ғана одан асқан түбегейлі өзгерістердің
белгілері, яғни әлемдік экономиканың жоғарғы қарқынды өсім кезеңінің
аяқталғандығының белгілері болып табылады. Бұдан аңғаратынымыз, қазіргі
жаһандану заманында тек өркениеттер үндестігі ғана емес, субаймақтық
дағдарыстар үндестігі де байқалатындығы. Ал олардың әлемдік шаруашылыққа
немесе жеке мемлекеттік масштабта қарасақ та, елдің тұрақтылығы мен
экономикалық әрекет қабілеттілігіне кері әсер беруі айдан анық дүние болып
тұр.
1.1. Әлемдік қаржы дағдарысының алғышарттары
Бүгінгі қарастырып отырған дағдарысмыз 2007 жылдың соңында АҚШ-та
ипотекалық несиелердің қайтарылмауы, банктік ликвидтіктің төмендеуі,
ипотекалық құнды қағаздар бағасының төмендеуімен түсіндіріледі. Осы жерде
ипотекалық несиелер соншалықты маңызды ма деген заңды сауал туындауы
мүмкін. АҚШ- та тұрғын үйге берілетін несие көлемі елдің ЖҰӨ жартысына тең
немесе басқа теңеумен келтірсек , Ресейдің ЖҰӨ-нен 4 есе артық болып
табылады. Сондықтан болар көптеген ірі банктер, әсіресе еуропалық,
қаражаттарын АҚШ-ң сенімді ипотекалық құнды қағаздарына сала, шығынға
ұшырап, тығырыққа тірелуде.
Ресей Федерациясының президенті Медведев 2008 жылы 8 қазанда Эвианда
(Франция) әлемдік саясат бойынша өткен конференцияда экономикалық
дағдарыстың себептері мен табиғаты жайлы ойларымен бөлісті. Оның айтуынша,
әлемді экономикалық дағдарысқа жекелеген елдердің тәкәппарлықтары (эгоизм)
кінәлі. Негізінен Ақш-қа сілтеме жасап отырған Ресей басшысы, шешудің
бірнеше жолдарын ұсынады. Соның ішінде дағдарыс жағдайында тек ұлттық ғана
емес, халықаралық реттеу институттарын жинақтап, бір жүйеге келтірудің
қажеттілігі.
2007ж экономикалық дағдарыстың басталғанынан бастап, әлем бойынша
қаржылық кәсіпорындардың шығындары 1 трл. долларды құрады. Осындай
әрекеттер Жапония, ЕО экономикаларын рецессияға ұшыратты. Бірақ дағдарыстың
бұнымен тоқтайын деген түрі жоқ. Халықаралық Валюталық Фондтың мәлімдеуі
бойынша бүкіләлемдік қаржы мекемелері мен банктердің шығындарының көлемі
1,4 трл долларға дейін көтеріледі. Бұны дағдарыстың жаңа нарықтарды
жаулауымен, яғни оның жоғарғы ипотекадан қарапайым ипотекаға, одан
тұтынушылық несиелерге, коммерциялық жылжымайтын мүлікке, түбінде
корпоративті секторды қамтуымен түсіндіреді. Осы жағдайларға
байланысты 02.12.2008 жылы жарық көрген Дағдарыс жайлы толық ақпарат. Біз
қорқытпаймыз, біз тек ескертеміз[i] атты мақалада АҚШ экс-президенті
әлемдік қаржылық дағдарыс көптеген адамдардың жұмыс орындарының және
зейнеткерлік шоттардың қысқарылуына негіз болғанына өкініш білдіріп, ВВС
телеарнасы арқылы: Болып жатқан әрекеттер үшін кешірім сұраймын. Менің
ойымша, осы кезеңнің тарихы жазылғанда халық Уолл-стритта қабылданған
шешімдердің көбі мен президент болғанға дейін қабылданып қойғандығын
түсінетініне сенемін,- деп мәлімдеп, және осы жайлы толығымен ақпарат
беріп өткен болатын. Бұл мәлімдемесі әлемді екі ойдың алдында қалдырды.
Сонда бүкіл әлемді қыспақта ұстап отырған экономикалық дағдарыс алдын-ала
жоспарланған болғаны ма, әлде биліктен кетіп бара жатқанда жаңа президент
аппаратына әлем қауымы алдында көлеңке түсіргісі келді ме? Бұл жайлы тек
болжам жасауға ғана болады.
1.2. Қаржы дағдарысы туралы әлем экономистерінің сараптамасы
Қоғамның әрбір толыққанды мүшесін қызықтыратын мәселе дағдарыс
болғандықтан ол жайлы көптеген зерттеулер жүргізілді. Сондай зерттеулердің
бірін американдық Ұлттық бизнес экономикасы ассоцияциясы (National
Association for Business Economics – NABE) қолға алған болатын.
Нәтижесінде, АҚШ-ғы ипотекалық дағдарыс халықаралық терроризмнен гөрі әлде
қайда жоғары қорқыныш ұялатады деген тұжырымға келді. Сауалнама жүргізілген
258 экономист-ассоцияция мүшелері ішінде 18 пайызы өздерін мазалайтын
мәселе инвестиция және ипотекамен айналысатын қаржы ұйымдарының дефольттары
деп көрсетсе, 14 пайызы жеке шаруашылықтар мен корпорацциялар қарыздары деп
көрсетті. Тек 20% ғана мазалайтыны және ең қорқыныштысы –террористтік
шабуылдар деп көрсетті. Яғни бұл дегеніміз, АҚШ халықының экономикалық
тұрақтылықты қауіпсіздік тұрақтылығынан әлде қайда жоғары қоятындығын
аңғартады. Зерттеудің нәтижесі қандай болмақ, экс-президент Буштың кезінде
терроризммен күрес немесе Ирак, Ауғаныстандағы әскерді қаржыландыруға
жұмсалатын қыруар қаржы мөлшерімен де байланысты деп ескереді. Әйткенмен
де, алдыңғы қатарлы әлемдік экономикаларда қалпына келу үрдістері қарқынмен
жүріп жатқанмен, ол көңілге үлкен оптимизм ұялатпайды. АҚШ-ң атақты
экономисті Нуриэль Рубинидің[ii] пікірі бойынша, АҚШ-ғы комулятивті ЖҰӨ
төмендеуі орта шамамен 4-5% құрауы мүмкін, яғни бұл дегенің Екінші
дүниежүзілік соғыстан кейінгі ең нашар рецессия. Осы тұрғыдан кішкене артқа
шегініп, тарихқа зер салсақ, АҚШ ЖҰӨ рецессияға комулятивті төмендеуі 2001ж
небәрі 0.4% құраса, 1990- 1991жж 1.3% құраған. Осыдан, көптеген
экономисттер қазіргі дағдарыстың соғыстан кейінгі кезеңде болған
дағдарыстармен салыстырғанда терең болатынын, әрі көп уақытқа созылатынын
ескертеді. ХВФ экономисттерінің хабарлауынша, барлық қиыншылықтар мен
ауырпашылықтар әлі алда және әлемдік экономиканың тұрақтануы тек 2010 жылы
басталуы мүмкін. Яғни, әлемдік экономикалық алпауыт компаниялар мен банктар
жүйесіне қанжардай қадалып, құрдымға ұшыратқан бұл дағдарыстың соңы
шексіздік белгісімен берілуінің өзі қарапайым халықтың психикасына қатты
әсер етуде. Бұл өз кезегіне көпшілік арасында паника тудыруы мүмкін. Ал
ол тиісінше ортақ бір жаумен күресу кезінде ең қажетті дүние -
ауызбіршілікке ірткі салатыны анық. Әлемдік экономикалық дағдарыс АҚШ-ғы
ипотекалық несиелердің қайтарылмауына байланысты пайда болды. Жаһандану
заманында бұл дағдарыс әлем түпкір-түпкіріндегі экономикаларға әсері
қандай десек, Экономикалық даму және әріптестік ұйымының (ОЭРС)
зерттеулерінің нәтижелері бойынша, дағдарыс барлық жерде ЖҰӨ төмендеуіне
алып келді, яғни 2009 ж Жапония, АҚШ және көптеген еуропалық мемлекеттерде
ЖҰӨ 2008 ж салыстырғанда әлде қайда төмен болады. Әсіресе экономикалық
өсімнің баяулауы АҚШ-та қатты байқалатындығын атап өтті. Ұйым 2008 ж АҚШ
ЖҰӨ өсімін 1.4% болжаса, 2009 ж 0.9% төмендейтінін және 2010 ж 1.6%
өсетінін ескертеді. Елдегі жұмыссыздар саны 2008 ж 5.7% -дан 7.3% , 2009 ж
7.5% өскен, ал импорт көлемі өткен жылдың қыркүйегінде рекордты 5.6% -
211.9 млрд долл жеткен. Экспорт көлемі болса 6% төмендеген , бұл дегенің
2001 ж кейінгі максималды төмендеу болды -155.4млрд долл. Тағы бір
статистикалық мәліметтерге көз салсақ, АҚШ-ғы жұмыссыздық көлемі өткен
жылдың қазанында соңғы 14 жыл көрсеткіші бойынша ең жоғарғы 6.5%
көрсеткішіне жетті. Ал еуроаймақта ЖҰӨ көлемі осы жылы 0.6% төмендеуі
мүмкін , сол себепті ОЭРС Еуропалық орталық банкті 2009 ж ортасына қарай
негізгі пайыздық өлшемді 3.25% дан 2.00% төмендетуді ұсынуда. Тауарларға
бағаның төмендеуі және өндірістің құлдырауы 2009 ж Еуроаймақта 1.5% құрауы,
мүмкін инфляция көлемін азайтады. Бұл аймақта да жұмыссыздар көлемі артуда.
2008 ж 7,4% құраса, 2009 ж 8,6%, 2010 ж 9,0% көрсеткішке жетеді деп
болжайды ұйым. Іскерлік сферасының негізгі бес құрамдас бөліктерінің
нашарлауы, атап өтсек, сортақ тапсырыс көлемінің бағалануы, дайын өнім
қорлары, өндірістің қазіргі жағдайын бағалау, жуық айлардағы өндірістен
өнімдерін күту және экспорттық тапсырыстар. Осы көрсеткіштердің күрт
төмендеуі өндіріс саласындағы өсімнің азаюына әкелуі әбден мүмкін. Бүгінгі
күні көптеген халықаралық немесе мемлекеттік зерттеу мекемелері, жеке
экономисттер әлемдік дағдарысты жан-жақты қарастырып, түрлі болжамдар
жасауда. Жақында АҚШ-ң Ұлттық экономисттер ассоцияциясының елуден астам
мамандардың арасында жүргізілген сауалнаманың [iii] нәтижесі жарық көрді.
Ол бойынша, әлемдік қаржылық дағдарыс жуық арада біте қоймайды, ал оның
келтірген шығындарының орнын мемлекеттер бірнеше жылдар бойы толтырмақ.
2. Әлемдік қаржы дағдарысы кезіндегі Қазақстан экономикасының
ағымдағы жағдайы
Қазақстанның экономикалық дамуына қатысты болжам айтқан Халықаралық
валюта қоры Орталық Азиядағы ең ірі экономика болып есептелетін
Қазақстанның болашағы тартымды дегенді мәлімдеді. Олардың бағалауынша,
әлемдік қаржы рыноктарындағы жағдай Қазақстан экономикасына да әсер етіп
отыр және мұнай мен шикізат бағасының төмендеп кетуінен елдегі ІЖӨ
көрсеткіші бәсеңдеуі мүмкіндігін атап көрсетеді. Мемлекет құрған
тұрақтандыру қорлары банктердің капиталдануын күшейтіп, оларға қолдау
көрсетеді. “Тұтастай алғанда, біз алдағы жыл Қазақстанға оңай соқпайтынын
түсініп отырмыз, бірақ орта мерзімдік көрсеткіште жағдай айтарлықтай
өзгермейді” деп мәлімдеді ХВҚ-ның Қазақстандағы миссиясының басшысы Тим
Таллен “Рейтер” агенттігіне берген сұхбатында.
Мұнай мен металл бағасының арзандап кетуінен шикізаттық компаниялардың
акциялары да құнсызданып жатыр. Bloomberg агенттігінің хабарлауынша, 10
қазанда несие рыногындағы дағдарыстың және экономикалық тоқыраудың әсерінен
еліміздегі қор индекстерінің барлығы құлдырады. Атап айтсақ, Темірбанктің
(22,4 пайызға), Центркредитбанктің (20,2 пайызға), Қазкоммерцбанктің (17,4
пайызға), Kazakhmys Pls (15 пайызға), “Қазмұнайгаз” өндіру барлау” АҚ-тың
(13 пайызға), БТА банктің (8,8 пайызға), Халық банкінің (4,6 пайызға),
сондай-ақ “Қазақтелеком” АҚ-тың жай акцияларының бағасы төмендеді.
Президенттің биылғы Қазақстан халқына Жолдауында әлемдік қаржы
дағдарысы туралы шындықты, “қазіргі қиындықтар – бұл біздің үлесімізге
тиген алғашқы сынақ” деп барша қазақстандықтың алдына үлкен міндет жүктеліп
отырғандығын айтты.
2.1. Қазақстан Республикасының ұлттық өндірістерінің даму
проблемалары
Қазіргі әлемдік қаржы дағдарысы ең алдымен өндіріс ошақтары өркендеген
өңірлерге ауыр соғып тұрғанын ағымдағы жағдайдан байқаймыз. Еліміздің түрлі
өнеркәсіп салаларының өнімдеріне әлімдік нарықта сұраныстың күрт төмендеуі
салдарынан темір мен мыс өндіретін “Арселор Миттал Теміртау” және
“Қазақмыс” компаниялары жұмыс уақытын, жұмысшыларды қысқарту, өнім көлемін
азайту сияқты амалсыз шараларды қолдануда. Қысқаша сараптама жасап кететін
болсақ, 2009 жылдың қаңтар айында өнеркәсіп өнімі көлемі 26,7 пайызға
төмендесе, құрылыс жұмыстары 36,7 пайызға қысқарды. Бұған дейін
Теміртаудағы металлургиялық комбинатта прокаттың айына 301 мың тоннасына
тапсырыс жасалып келсе, қазір 246 мың тоннаға дейін азайған. Екінші бір
алып – “Қазақмыс” корпорациясы да қиын жағдайды бастан кешіруде. Мыстың бір
тоннасына бағаның 5 мың долларға дейін құлдырауы, үлкен қиындықтарды
туғызуда. Осындай себептерге байланысты болжам бойынша алдағы уақыттарда 15
мың жұмыс орнының қысқару қаупі бар.
Қазақстандық өндірісорындарының тауарына сыртқы және ішкі нарықтағы
сұраныстың төмендеуі өнеркәсіптердің тауарды өндіру көлемін 2,6 пайызға
азайуына әкелді. Әлемдік баға барлық шикізат бағасына әсер етті деп те
айтуға болмайды. Мысалы, орташа темір рудасының бағасы 2008 жылдың
қарашасында 140,6 долл. болды, ал 2006 жылы 77,4 долл.т бағаланған
болатын. Уран концентраттың әлемдік баға ортасын табуға көмектесті, 2007
жылы — 99,2 долл. болса, ал 2008 жылдың қарашасында 50,5 долл. керісінше
2006 — 47,9 долл. бағаланған болатын. Арматуралы сталь, катанкінің әлемдік
бағаға сәйкес рекодты көрсеткішкпен төмендеді, дегенмен, 2006 жылдың
деңгейімен салыстырғанда жоғары. Түсті метталлдар көп шығындалды. Алғашында
алюминий бағасы 2008 жылдың желтоқсанында 1 525 долл.т құраса, керісінше
2 570 долл. болып 2006 жылы бағаланған, ал медь сәйкесінше 3 232 және 6 722
долл.т, цинк — 1 082 және 3 275 долл.т.
Тас көмірдің бағасы 2008 жылдың қарашасында қыркүйекпен салыстырғанда
60 % төмендеді. Бірақ 2006 жылдың бағасымен салыстырғанда өте жөғары
болатын, 92,25 долл.т және 49,09 долл. сәйкесінше. Табиғи газдың бағасы
жоғарғы деңгейде сақталды — 576,7 долл.мың. куб.м.
Минералды тыңатқыштар бағасы өз деңгейін ұстап тұр. Фосфаттың бағасы
20 % төмендеді, бірақ бұған дейін он есе жоғары болғанын білеміз. 2008
жылдың қарашасында фосфаттың шартты бағасы 350 дол.т ал 44,2 долл.т болып
2006 жылы сатылды, суперфосфат — 915 долл.т және 201,6 долл.т бағаланған
сәйкесінше.
Републикамыздың өндіріс саласында негізгі потенциалы құрылған, бұл
ішкі нарыққа арнап металлөнімдерінің көлемін арттыру. Яғни мұнай және газ
трубалары, арматуралар. Металлөнімдерін дамыту арқылы, экспорт деңгейін
жоғарлатуға және бәсекелестік қаблетін арттыруға мүмкіндіктерді
жоғарлатамыз.
2.2.Ұлттық бюджетке әсері
Қазіргі күні әлемдік экономикалық қатынастарды жаңаша таразылау
қажеттілігі анық болып отыр. Себебі, үстіміздегі жылы әлемдік экономиканың
өсуі баяулауы және қазақстандық экспорт бойынша энергетикалық және
минералды ресурстарға сұраныстың төмендеуінің байқалуы мен ұлттық валюта –
теңгенің құнсыздануы.
Тұтастай республика бойынша үстіміздегі жылға республикалық бюджеттің
нақтыланған болжамы 1 триллион 529,5 миллиард теңге болды, яғни бұрынғы
бекітілген көрсеткішке қарағанда 371,1 миллиард теңгеге азайды. Бұл мынадай
факторлардың әсерінен туындап отыр.
2008 жылдың қорытындысы бойынша есептерді нақтылау есесінен кірістер 176,9
миллиард теңгеге кеміту жағына қайта қаралды. Сол сияқты, экономиканың өсу
қарқынының төмендеуі 62 миллиард теңгеге тарта мөлшерде шығындарға әкеледі.
Сыртқы сауда айналымы көрсеткіштерінің және теңгенің АҚШ долларына
бағамының өзгеруі кіріс бөлігінде 22,8 миллиард теңге мөлшерінде шығынға
әкелетін болады. Сондай-ақ тау-кен секторы бойынша пайдалы қазбаларды
өндіруге салық көлемі 90 миллиард теңгеге төмендетілді. Бұл минералды
шикізатқа ағымдағы бағалар бойынша есептелген салық ставкасын азайту
есебінен болды. Бұл жерде мыс, хром, мырыш және қорғасын сияқты қатты
пайдалы қазбалар сөз болып отыр.
2009-2011 жылдарға арналған қолданыстағы бюджетті нақтылау және Мемлекет
басшысы Жолдауының тұжырымдарын іске асыру барысында жекелеген шығыстарды
жалпы сомасы 297,4 миллиард теңгеге арттыру көзделуде.
Құнсыздануға байланысты инфляцияның болжамды деңгейі 11 пайызға дейін өсу
жағына түзетілді және қалыптасқан жағдайды негізге ала отырып,
республикалық бюджет шығыстарын түзетудің негізгі бағыттары:
- өңірлік жұмыспен қамту стратегиясын іске асыру – 140,0 млрд теңге;
- инфляцияның болжамды деңгейінің өсуіне байланысты әлеуметтік төлем
шығыстарын индекстеу – 11,2 миллиард теңге;
- үздік студенттерді оқудың ақылы нысанынан мемлекеттік білім грантына
ауыстыруды қамтамасыз ету – 3,2 миллиард теңге;
- тұрғын үй-коммуналдық сектордағы проблемалық мәселелерді және басқаларын
шешу 79 миллиард теңге болды.
Тұтастай, бюджеттің кіріс бөлігінде жоғарыда аталған шығындарды және шығыс
бөлігіндегі қосымша қажеттерді ескере отырып, өтемақы үшін жалпы қажетті
сома 668,5 миллиард теңгені құрады.
Мемлекет басшысының Жолдауында айтылған тапсырмаға сәйкес, аталған
қажеттерді жабудың бірінші көзі 2009 жылға арналған бюджетте бекітілген 843
миллиард теңге мөлшеріндегі кепілді трансфертке қосымша үстіміздегі жылы
шикізат секторына түсімдер есебінен құралған, Ұлттық қордан 347,9 миллиард
теңге мөлшеріндегі нысаналы трансферт болып табылады.
Қосымша бөлінетін нысаналы трансферт Мемлекет басшысы жария еткен
жұмыспен қамту, жұмыссыздық деңгейінің елеулі төмендеуіне жол бермеу және
дағдарыстан кейінгі орнықты даму ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz