Мемелекеттік сорт сынау әдістері мен түрлері

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Ауыл Шаруашылық Министрлігі

Қазақ Ұлттық Аграрлық Университеті

Кафедра: Агрономия

РЕФЕРАТ

Тақырыбы:Мемелекеттік сорт сынау әдістері мен түрлері

Қабылдаған: Абдразақов Е

Орындаған: Пернебек Р

Тобы:АГ-301Қ

АЛМАТЫ-2016

Жоспары:

I. Кіріспе

II. Негізгі бөлім

2. 1. Сорт сынау әдістері мен техникасы

2. 2. Мемлекеттік сорт сынау әдістері мен түрлері

III. Қорытынды

Пайдаланған әдебиеттер

Кіріспе

Селекцияда тұқым шаруашылығы жұмыстарын табыспен жүргізу үшін және ауыл шаруашылығы өндірісінде сорттарды дұрыс пайдалану үшін сорттың не екенін, сорт топтарының өзара ұқсастығы мен олардың бір- бірінен айырмашылығын білу маңызды.

Өсімдіктерді жүйелеуде «форма» және «сорт» бір ұғымды білдіреді. Алайда, сорттар мен ботаникалық формалар арасында түбірлі өзгерістер бар. Сорт адамның өндірістік қызметі арқасында шығарылады. Ол ауыл шаруашылығы өндірісінің құралы болып табылады. Сорт деп, селекция тәсілімен алынған морфологиялық, биологиялық және тұқым қуалау ерекшеліктерімен шаруашылыққа құнды белгілері бар мәдени өсімдіктің жиынтығын айтады. Ауыл шаруашылығы өсімдіктерінің сорттары шығу тегі бойынша жергілікті және селекциялық болып бөлінеді.

Жергілікті сорт деп, дақылдардың нақты бір жерде өсірілуіне орай ұзақ, табиғи және жасанды сұрыптаудың қарапайым әдістерімен жасалған сорттарды атайды. Түрлі дақылдардың жергілікті сорттарының үлкен бөлігі халықтық селекция процесімен алынған.

Селекциялық сорт деп, селекциялық ғылыми әдістері негізінде ғылыми - зерттеу мекемелерінде шығарылған сорттарды айтады. Олар морфологиялық белгілері мен шаруашылық - биологиялық қасиеттері бойынша біркелкі болуымен ерекшеленеді. Өздігінен және айқас тозаңданатын элиталы тұқым өндіру жекелей сұрыптау әдісімен жүргізіледі. Осы әдіспен алынған сорттардың тұқымын өндіруде және болашағы бар, дефицитті (тапшы) элита тұқымдарын өндіру жаппай сұрыптау әдісімен жүргізіледі. Сорттың өнімділік сапасы егістікті тек қана жоғары сапалы тұқым мен сепкенде байқалады. Егістік материалдың құндылығы тұқымның егістік және сорттық сапасымен бағаланады

2. 1. Сорт сынау әдістері мен техникасы

Егер селекциялық-тәжірибе мекемесінде жаңа шығарылған сорт өзінің өнімділігі мен сапасы жөнінен ең жақсы аудандастырылған сорттан асып түссе, онда ол мемлекеттік сорт сынауға берілуі мүмкін. Кейінгі жылдары өзіндігінен тозаңданатын сорттардың тұқымын сорт сынау телімінде өсіреді. Айқас тозаңданатын дақыл сортының тұқымдарын сорт сынау телімдері жыл сайын өз облысының (өлкесінің) селекциялық-тәжірибе мекемелерінен алады немесе оларды көбейту жұмысы сорт сынау телімдерінің бірінде ұйымдастырылады. Сонымен бірге тағы мынадай негізгі бағалы шаруашылық белгілері мен биологиялық қасиеттеріне ерекше назар аударылады: өнімнің сапасы мен өнімділігі, қысқы суыққа, құрғақшылыққа төзімділігі, интенсивті (озық) технология бойынша егіп-өсіруге жарамдылығы.

Жаңадан шығарылған сорттарды ғылыми-зерттеу (оригинатор) мекемесі үш жылдық конкурстық сорт сынау мен бір-екі жылдық өндірістік сорт сынау мәліметтері бойынша мемлекеттік сорт сынауға береді. Жаңа сортты мемлекеттік сорт сынауға берген кезде белгіленген үлгі бойынша оған сипаттама (бейнелеу) ұсынылады, онда сынау нәтижелері келтіріледі және сорттың агротехникаға қоятын талабы көрсетіледі.

Тұқым шаруашылығы ауылшаруашылығы дақылдарының аудандастырылған сорттар мен будандарының жоғары сапалы сорттық тұқымын көбейтіп, шаруашылықтарды қамтамасыз етумен қатар, тұқымдық дәннің сорттық билогиялық және өнім беру қасиеттерінің сақталуын қадағалап отыратын ауыл шаруашылыгы өндірісінің негізгі бір саласы. Тұқым шаруашылығы бір бірімен тығыз байланысты екі міндетті атқарады.

Біріншісі, белгілі бір аймаққа енгізілген жаңа сорттың жоғары сапалы тұқымын қажетті мөлшерге дейін көбейту. Бірақ жалпылама көбейтудің нәтижесінде және сортты ұзақ пайдаланудың әсерінен, олардың өнімділігі азаяды.
Екінші міндеті - аудандастырылған өндірістегі сорттық тұқымның сапасын сақтау. Сондықтан тұқым шаруашьшыгында сорт алмастыру және сорт жаңарту қызметтері жүргізіледі.

Сорталмастыру - мемлекеттік сынақтың қорытындысы бойынша өндірістегі ескі сортты өнімділігі мен сапасы жоғары жаңа сортпен алмастыру.

Сортжаңарту - сорттық биологиялық касиеттері төмендеген тұқымдарды сол сорттың жаңа тұқымдарымен алмастыру.

Тұқым жаңарту негізі - элита болып табылады. Элита француз тілінен аударғанда - өте жақсы, деген мағынаны білдіреді. Сорттың ең жақсы сұрыпталып алынған өсімдіктерінің ұрпағы.

Сорттың генетикалық тұрғыда сақталуын қадағалауда - жекелей және жаппай сұрыптаудың маңызы зор.

Элиталы тұқым өсіру кестесі:

I- жекелей сұрыптауда:

1) І-ші жылғы тұқымды сынау питомнигі

2) 2-ші жылғы тұқымды сынау питомнигі

3) 1-4 жылғы көбейту питомнигі

4) суперэлита

5) Элита

Жаппай сұрыптау:

1) 1-2 жылғы көбейту питомнигі

2) суперэлита

3) Элита

2. 2. Мемлекеттік сорт сынау

Мемлекеттік сорт сынау . Мемлекеттік сорт сынаудың басты міндеті - ауыл шаруашылығы дақылдарының барлық сыналатын сорттары мен будандарын аудандастыру және өндіріске енгізу. Сорт сынау телімдері мен сорт сынау станцияларының жүйелері топырақ-климат жағдайларының барлық түрлерін қамтиды.

Жұмыстарының түріне қарай мемлекеттік сорт сынау телімдері мынадай түрлерге бөлінеді: егістік дақылдар телімдері; көкөніс дақылдары телімдері. Көптеген сорт телімдерінде дәнді дақылдар сортын өсімдіктердің татпен, шаңмен, қаракүйемен жасанды зақымдануы кезінде бағалайды.

Мемлекеттік сорт сынау кезінде сорттардың агротехникасына көп көңіл бөлінеді. 500-ден аса сорт сынау телімдері мен сорт сынау станциялары болашағы бар және аудандастырылған сорттарды ауыспалы егістік әр түрлі
алғы дақылдарына байланысты себу мен қоректендіруді, себу мерзімдерін, тыңайтқыштардың зерттеу нормаларын анықтайды.

Сорт сынау мен жаңа сорттарды көбейту үшін, шаруашылықта тұрақты жер телімін бөледі, оған өзінің ауыспалы егісін енгізеді. Барлық жұмысты ауыл шаруашылығы дақылдарының сортын сынау жөніндегі мемлекеттік комиссия бекіткен бірыңғай әдіс бойынша жүргізеді. Сыналатын сорттарды осы облыстағы (аймақтағы) ең жақсы аудандастырылған сортпен салыстырады, ол сорт бақылаушы (стандарт) қызметін атқарады. Тәжірибелердегі қайталану - төрт-алты дүркін. Мөлтектің есептеу алаңы қағида бойынша 100 м ² . Шағын габаритті техниканы пайдаланған кезде мемлекеттік сынау әдістемесі дақылдар қатары бойынша мөлдектер мөлшерін 25, тіпті алты дүркін қайталану кезінде 10 м ² дейін қысқартуға мүмкіндік береді және мемлекеттік сорт сынауға берілетін жаңа сорттарды бір мезгілде, ірі топырақ-климат аймағынын барлық сынау телімдерінде тез сынауға мүмкіндік береді.

Сорттар шаруашылық-биологиялық қасиеттерінің жиынтығы бойынша былай бағаланады: өнімділігі, өнім сапасы, аурулар мен зиянкестерге төзімділігі, тыңайтқыштарға реакциясы, механизацияны пайдалануға жарамдылығы. Сорттарды бағалау әдісі әр жыл сайын жетілдіріліп отырады.

Мемлекеттік сорт сынау әрбір сорт сынау теліміне 3 жылдан кем болмайды. Негізгі сорт сынаумен бір мезгілде мөлдектерде ең жақсы, анағұрлым болашағы бар сорттарды 2-3 жыл ішінде өндіріс жағдайларына сынайды. Бұдан кейін бағалы сорттарды аудандастырады, ал болашағы жоқ сорттарды әрі қарайғы сынаудан алып тастайды. Кейбір ерекше жағдайларда бағалы сорттар екі жылдық сынаудан кейін аудандастыруға рұқсат етіледі.

Өндіріс үшін болашағы бар сорттардың жарамдылығын дұрыс және тез анықтау өндірістік сорт сынау жолымен жүргізілуі мүмкін. Мөлдектерге бір-екі жылдық сорт сынау нәтижелері бойынша сорт сынау телімі өз аймағының шаруашылықтарында жаңа болашағы бар сортты аудандастырылған стандартты сортпен салыстыра отырып сынауды ұйымдастырады. Дәнді дақылдар үшін мөлдек алаңы 2-4, картоп үшін 1-2 гектар болады. Сорт сынау телімдерінің басым көпшілігі төңірегіндегі шаруашылықтар үшін, егіншілік мәдениетінің үлгісі қызметін атқарады.

Сорт сынау мекемелері жаңа болашағы бар сорттың тұқымдарын көбейтеді және оларды өздерінің аумағында тұрған шаруашылықтарға, сондай-ақ қатар орналасқан шаруашылықтарға егу үшін береді.

Егер селекциялық-тәжірибе мекемесінде жаңа шығарылған сорт өзінің өнімділігі мен сапасы жөнінен ең жақсы аудандастырылған сорттан асып түссе, онда ол мемлекеттік сорт сынауға берілуі мүмкін. Кейінгі жылдары өзіндігінен тозаңданатын сорттардың тұқымын сорт сынау телімінде өсіреді. Айқас тозаңданатын дақыл сортының тұқымдарын сорт сынау телімдері жыл сайын өз облысының (өлкесінің) селекциялық-тәжірибе мекемелерінен алады немесе оларды көбейту жұмысы сорт сынау телімдерінің бірінде ұйымдастырылады. Сонымен бірге тағы мынадай негізгі бағалы шаруашылық белгілері мен биологиялық қасиеттеріне ерекше назар аударылады; өнімнің сапасы мен өнімділігі, қысқы суыққа, құрғақшылыққа төзімділігі, интенсивті (озық) технология бойынша егіп-өсіруге жарамдылығы.

Тұқымның егістік сапасы - оның тазалығы, өскіндік қуаты, ылғалдылығы, 1000 тұқымның салмағы мен аурулар мен зиянкестермен зақымдану дәрежесімен сипатталады.

Сорттың сапасы - сорттың тазалығы және сәйкестілігімеп сипатталады.

Сорттың тазалығы процентпен көрсетілген, осы өсімдіктің негізгі сортының сабақ санының жалпы дамыған сабақ санына қатынасын айтады.

Тұқым өзінің тұқым қуалаушылық белгілерімен, қасиетін, оның ішінде жоғарғы өнімділігін, тек қана жоғары сорттың тазалығымен қамтамасыз етеді.

Жоғары сапалы тұқымның, жоғарғы сорттық тазалығы және жақсы егістік сапасы болу керек, осыған байланысты тұқым егістік сапалығы бойынша үш класқа, ал сорттың тазалығына байланысты үш (санатка) категорияға бөлінеді.

Бірінші класты және бірінші категориялы тұқымның егістік және сорттық тазалығы ең жоғары көрсеткіш береді. Егістік сапалығы жағынан мемлекеттік стандартқа сәйкес келетін тұқымды кондициялы деп айтады.

Тұқымдық егіске бірінші кластық тұқым, ал өндірістік егістікке - бірінші және екінші класты тұқым пайдаланылады.

Өздігінен тозаңданатын дәнді және дәнді бұршақ дақылдарының 1, 2 және 3 категориялы тұқымдарының сорттық тазалығы 99, 5, 98, 0 және 95, 0% кем болмауы керек.

Селекция тұқым өсіру қызметімен айналысатын мемлекеттік өндіріске беретін алғашқы тұқым элиталық немесе элита деп аталады. Оның сорттық тазалығы 100%, егістік сапасы 1 кластан төмен болмауы керек, тұқым жақсы толықкан бірыңғай, сонымен қатар 1000 тұқымдық салмағы мен өнімі жоғары болуы керек. Жыл сайын көбейтілген элитаның ұрпағы репродукция деп аталады.

Сорт жаңартуда 5 және одан теменгі репродукциялык тұқым сол сортгың элитасымен немесе 1 репродукциясымен алмастырылады.

Сорт сапасының төмендеу себептері - тұқымның механикалық ластануы, биологиялык, мутациялық және айқас тозаңдану салдарынан ажырау болып табылады.

Механикалық қоспа басқа сорттардың тұқымдарының қоспасы. Себу кезінде, тасымалдау немесе қырмандағы жұмысты нашар ұйымдастырудың нәтижесінде болады. Мысалы: күздік бидайда - қара бидай, жұмсақ бидайда - қатты бидай, сұлыда - қара сұлы мен арпа, арпада - сұлы және бидай.

Биологиялық қоспа - егістіктегі сорттың басқа сортпен немесе түрмен тозаңдануының әсерінен болады.

Жіктеу мутацияның пайда болуы - көбінесе буданды сорттардың гетерозиготты болуынан байқалады. Өсімдіктердің аурулармен зақымдануының ұлғаюының салдарынан.

Өніп-өсу жағдайдың тұқымның өнімдік сапасына тигізетін әсері айтарлықтай. Сондықтан тұқымдық егістікте жыл сайын егістік сапасын жоғарылататын агротехникалық шараларды қолданып отыру керек.

Тұқым шаруашылығы жүйесі кез келген дақылдың жоғары сапалы тұқымын жеткілікті мөлшерде қажетті қамтамасыз етіп өндіретін бір-бірімен тығыз байланысты өндірістік бірлік.

Ауылшаруашылық өндірісінің осы маңызды саласы қазіргі нарықтық қатынастағы жағдайға дайын емес.

Тұқым шаруашылығының ең маңызды бөлімінің бірі - сорттың тұқымның сапасын мемлекеттік және шаруашылықтың өзінде бақылау. Мемлекеттік бақылау мынандай әдістер арқылы атқарылады:

1) егістік анықтау;

2) зертханалық бақылау;

3) жер қыртысын бақылау.

Дәнді және дәнді бұршақ тұқымдас дақылдарды далалық сынаулардан өткізу өнімді жинау алдында өткізіледі. Сынауда апробация өткізу үшін

A) дайындық жұмысы;

Ә) апробация жасайтын бума алу;

Б) алынған бумаларды талдау;

B) сынаудың қорытындысы бойынша құжаттарды беру керек.

Апробация жүргізу үшін арнайы дайындықтан өтуі керек және апробация жүргізуге құқығы бар деген куәлігі болуы қажет. Апробацияны апробатор астық оруға дейін жасап, егістікті есепке алып, аға сынақшыға қол қойғызып, шаруашылыққа сынақ құжаттарын тапсырады.

Сорттық тазалықтық мөлшері

Барлық міндеттерді бөліп шығарған соң егістіктің сорттық тазалығын, аралас қоспа сорттармен, ұқсас басқа дақылдармен ластануын, өте ұқсас арамшөптермен ластануын, кінәраттармен жарақаттануын анықтайды. Апробация өткен соң, фракцияларды жеке буады, содан соң бәрін бір бумаға буады, өзінің (негізгі дақылдардың, сорттың) этикет қағазын байлайды және сынау актісінің нөмірін, сорттың тазалығын (%) көрсетеді. Мысалы: күздік бидайдың Наз сортының сынау талдауы:

а) негізгі сорттың жақсы дамыған сабағының саны -1570.

б) басқа сорттың және түршелердің сабағының саны- 5;

в) негізгі дақылдардың қаракүйемен жарақаттанған сабағының саны - 6, оның ішінде тозаңды қаракүйемен жарақаттанған сабақ 2, қатты қаракүйемен - 4;

г) сабағы өте ұқсас басқа дақыл сабағы - 4, оның ішінде қарабидай - 4

д) сабағы өте ұқсас арамшөп сабағы - 3;

с) жаңсы жетілген күздік бидай сабағы - 20.

Осыдан барып сорттың тазалығы шығады.

Сорттың ластануы.

Тозаңның қаракүйемен жарақаттануы.

Қатты күйемен жарақаттануы.

Басқа сабағы ұқсас дақылдармен ластануы.

Сабағы ұқсас арамшөптермен ластануы.

Талдаудың қорытындысын сынау актісінің "талдаудың қорытындысы" деген бағанына жазады. Егер карантинді арамшөп болса сынау актісіне онын, атауын және санын көрсетеді:

Сабағы ұқсас басқа дақылдарға жататындар: арпада -бидай, сұлы;

Күздік бидайда - қара бидай, арпа; Сұлыда- арпа.

Сабағы ұқсас арамшөпке жататындар: бидайда - түлкі құйрықты ақ мия, сібір бастышөбі, көккөзшөп, тышқаншөп, татар қарақұмығы;

Сұлыда - арпада: қара сұлы, мысық құйрық, итқонақ;

Тарыда - ірі тұқымды күріш тарысы, көккөз шөп, жатаған укікіре, сүйелжазар (гелиотроп), итқонақ.

Карантин арамшөптерге жататындар: ойраншөптің барлық түрлері, арамсояның барлық түрлері, күнбағыс сұңғыласы (заразиха) ценхрус, жатаған кекіре, тікенек алқа, каролинский.

Кәнігі арамшөптерге жататындар: құмай, түлкі құйрықты ақ мия, сәлем шөп (сыть), пасталюм двурядый, көккөз шөп, жұнсабалақ, тікенқурай, дала шырмауығы, сүттеген, шытырмақ, бидайық (пырей), жау қияқ (острец), қарасұлы, дала қалуені (осот) .

Дәннің сорттық куәлігіне кәнігі, карантин және улы арамшөптердің бар-жоғын көрсетеді.

Тұқымдыққа жарамайтын егістіктер:

а) ұқсас дақылдармен ластануы - 5% -тен жоғары;

б) ұқсас арамшөптермен ластануы - 3% -тен жоғары;

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.