Макроэкономикалық тұрақтылықты қамтамасыз етуде салықтан жалтарынудың әсері

Макроэкономикалық тұрақтылықты қамтамасыз етуде салық төлеуден жалтарудың әсері салықтық құқық бұзушылық, яғни мемлекетпен белгіленген салықтар мен міндетті төлемдерді төлеуден біле тұра бас тартуды білдіретін және қылмыстық жауапкершілікке тартылатын іс-әрекет болып табылады. Салық төлеушілердің мұндай заңсыз іс-әрекеті еліміздің экономика тұрақтылығына, мемлекет мүддесіне айтарлықтай нұқсан келтіреді: мемлекеттік бюджет едәуір қаражаттарды ала алмайды, салық заңнамасын бұзушылар кірістерінің қосымша криминалдық көздері жасалынады, кәсіпкерлік қызмет сферасында, салада, өңірде және т.б. құн қозғалысының негізгі үйлесімдері бұрмаланады. Қазіргі таңда салықтан жалтарынудың себептері әр түрлі болуы мүмкін: шаруашылық, кәсіпкерлік немесе өзге де қызметті қалыпты жүргізуге мүмкүндік бермейтін елеулі салық ауыртпалығы; салықтардың көптігі және жоғары мөлшерлемелері салық салынатын субъектінің «көлеңкелі» экономикаға кетуіне жәрдемдеседі; салық службасын ұйымдастырудағы кемшіліктер; жұмыскерлердің төмен біліктілігі мен біліксіздігі, экономикалық білімдер мен құқықтық мәселелердің шектес салаларын жеткіліксіз білу; тексерулер кезіндегі жұмыскерлердің адалдыққа жатпайтын іс-қылықтары және т.б. Сонымен қатар, «Көлеңкелі экономиканың» орасан зор ауқымы, басқа елдердің банк мекемелеріне ақша аудару, кәсіпкерлік қызметтің шын ауқымын, мүлік құнының мөлшерін төмендету жөніндегі табысты күш салулары – мемлекет бақылауынан салықтық түсімдердің аса ірі сомаларын шығарады.
Кейбір мәліметтер бойынша Қазақстандағы құпия экономика ішкі жалпы өнімнің үштен бірінен 30 пайызына дейін құрайтын көрінеді. Құпия экономикадағы жаман жағдай оның салық базасын мемлекеттің қаржы ресурстарын молайту үшін пайдалануға және экономиканы тұрақтандыруға мүмкіндік бермейді. Қазірде шаруашылық субьектілерінде «қосарлы» есеп жүргізудің практикасы қалыптасқан: ресми органдар үшін және кәсіпкерлердің меншікті пайдалануы үшін; біріншісінде қызметтің тек аз болуы мүмкін нәтижелері, екіншісінде басқару мен бизнесті дамытуға қажетті, ақиқатты нәтижелер көрсетіледі. Соның нәтижесінде, салық салудан жалтарынудың әр түрлі әдістері пайдаланады. Тура салықтарды төлеуден жалтарыну көбірек таралған. Жанама салықтар бойынша оларды өндіріп алудың ерекшелігіне байланысты жасырыну қиынға түседі. Бірақ банктердің катысуынсыз тауар-ақша операцияларын жасау, яғни сатып алу-сату операцияларын есепке алудан іс жүзінде жасыру акциздерді, қосылған құн салығын төлемеуді мүмкін етеді.