Қазақстан Республикасындағы шағын және орта бизнесті мемлекеттік қолдау
Қазақстан Республикасындағы шағын және орта бизнесті
мемлекеттік қолдау
Шағын және орта бизнесті қолдаудың шетелдік тәжірибесін зерттеу, әлемдік аренада шағын және орта кәсіпкерлікке негізінен қолдаукдың екі түрі көрсетілетінін анықтады: мемлекеттік және орталықтандырылмаған. Олар өз кезегінде әр түрлерге бөлінеді. Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қорғау келесі формаларда жүзеге асырылады: қаржылық,инновациялық, экономикалық, сыртқы экономикалық және ұйымдастыру – басқарушылық; орталықтандырылмаған – франчайзинг, венчурлік бизнес, субмердігерлік, лизинг. Мемлекеттік қолдаудың негізгі формасы қаржылық қолдау болып табылады, ол қайтарымсыз көмек, несиелер, венчурлік бизнес, салық жеңілдікткрі және тағы басқалар түрінде көрсетіледі. Шетелдік қаржылық қолдаудың әр түрлі формаларын талдау, олардың арасында ШКС ұзақ мерзімді несиелеу жүйесі, мемлекет кепілдігімен және төмен пайыздық ставкалармен немесе жаңа технологияларды игеруші ШКС салық жеңілдіктерін беру; пайдаға салынатын салық дифференциясы көңіл бөлуге тұрарлық.
ШОБ субъектілерін инновациялық қолдау жаңалықтарды дайындаумен ғана емес, сонымен қатар оларды белсенді түрде енгізумен айналысатын кәсіпорындарды ерекше қолдаудан тұрады, бұл да ғылыми – техникалық прогресті жетілдірудің шарттарының бірі болып табылады. Мұндай қолдауды жүзеге асыру инновациялық жобаларды қолдайтын және қаржыландыратын арнайы ұйымдардың, төменгі пайыздық ставкалардың, ұзақ мерзімді несиелеудің, технопарктердің болуына байланысты. Елдің швағын кәсіпкерлігіне инновациялық процесті белсендету үшін инновациялық жобаларды төменгі пайыздық ставкаларымен ұзақ мерзімге несиелейтін қолдаушы және қаржыландырушы арнайы органдар жүйесін ұйымдастыру қажет.
Шағын және орта бизнесті экономикалық қолдаудың бір формасы оны мемлекеттік келісім – шарттарды орындауға қатыстыру болып табылады.Қолдаудың бұл түрін экономиканың отандық секторында іске асыру шағын кәсіпорындарды субмердігелер ретінде тарту қажеттілігін қарастыратын арнайы заңды қабылдау нәтижесінде мүмкін болады. Соңғы 10 жылда көптеген мемлекеттер шағын кәсіпкерлікті орталықтандырылған қолдаудың жеке объектісі ретінде сыртқы нарықта өзін жақсы көрсетеді. Қолдаудың берілген түрін көрсетудің шетелдік тәжірибесін бізге өнімді экспортқа шығарумен айналысатын ШКС несиелеудің және салық салудың жеңілдетілген түрлерінен үлгі алу қажет.
Шетелдерде орталықтандырылған мемлекеттік соңғы объектісі кәсіпорындарды тіркеуден,кәсіпкерлерді оқытудан, ақпараттыққызмет көрсетуден тұратын, ұйымдастыру – басқарушылық қолдау болып табылады. Экономикасы дамығын барлық елдерде ШКС тіркеуге алудың ықшамдалған тәртібі бар. Кейбір елдерде бұл 24 сағатты алады. Бұл аймақта ШКС қазіргі замаңғы компьютерлік технологиялар көмегімен коммерциялық ақпаратпен қамтамасыз ету тәжірибесі қызықты.
мемлекеттік қолдау
Шағын және орта бизнесті қолдаудың шетелдік тәжірибесін зерттеу, әлемдік аренада шағын және орта кәсіпкерлікке негізінен қолдаукдың екі түрі көрсетілетінін анықтады: мемлекеттік және орталықтандырылмаған. Олар өз кезегінде әр түрлерге бөлінеді. Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қорғау келесі формаларда жүзеге асырылады: қаржылық,инновациялық, экономикалық, сыртқы экономикалық және ұйымдастыру – басқарушылық; орталықтандырылмаған – франчайзинг, венчурлік бизнес, субмердігерлік, лизинг. Мемлекеттік қолдаудың негізгі формасы қаржылық қолдау болып табылады, ол қайтарымсыз көмек, несиелер, венчурлік бизнес, салық жеңілдікткрі және тағы басқалар түрінде көрсетіледі. Шетелдік қаржылық қолдаудың әр түрлі формаларын талдау, олардың арасында ШКС ұзақ мерзімді несиелеу жүйесі, мемлекет кепілдігімен және төмен пайыздық ставкалармен немесе жаңа технологияларды игеруші ШКС салық жеңілдіктерін беру; пайдаға салынатын салық дифференциясы көңіл бөлуге тұрарлық.
ШОБ субъектілерін инновациялық қолдау жаңалықтарды дайындаумен ғана емес, сонымен қатар оларды белсенді түрде енгізумен айналысатын кәсіпорындарды ерекше қолдаудан тұрады, бұл да ғылыми – техникалық прогресті жетілдірудің шарттарының бірі болып табылады. Мұндай қолдауды жүзеге асыру инновациялық жобаларды қолдайтын және қаржыландыратын арнайы ұйымдардың, төменгі пайыздық ставкалардың, ұзақ мерзімді несиелеудің, технопарктердің болуына байланысты. Елдің швағын кәсіпкерлігіне инновациялық процесті белсендету үшін инновациялық жобаларды төменгі пайыздық ставкаларымен ұзақ мерзімге несиелейтін қолдаушы және қаржыландырушы арнайы органдар жүйесін ұйымдастыру қажет.
Шағын және орта бизнесті экономикалық қолдаудың бір формасы оны мемлекеттік келісім – шарттарды орындауға қатыстыру болып табылады.Қолдаудың бұл түрін экономиканың отандық секторында іске асыру шағын кәсіпорындарды субмердігелер ретінде тарту қажеттілігін қарастыратын арнайы заңды қабылдау нәтижесінде мүмкін болады. Соңғы 10 жылда көптеген мемлекеттер шағын кәсіпкерлікті орталықтандырылған қолдаудың жеке объектісі ретінде сыртқы нарықта өзін жақсы көрсетеді. Қолдаудың берілген түрін көрсетудің шетелдік тәжірибесін бізге өнімді экспортқа шығарумен айналысатын ШКС несиелеудің және салық салудың жеңілдетілген түрлерінен үлгі алу қажет.
Шетелдерде орталықтандырылған мемлекеттік соңғы объектісі кәсіпорындарды тіркеуден,кәсіпкерлерді оқытудан, ақпараттыққызмет көрсетуден тұратын, ұйымдастыру – басқарушылық қолдау болып табылады. Экономикасы дамығын барлық елдерде ШКС тіркеуге алудың ықшамдалған тәртібі бар. Кейбір елдерде бұл 24 сағатты алады. Бұл аймақта ШКС қазіргі замаңғы компьютерлік технологиялар көмегімен коммерциялық ақпаратпен қамтамасыз ету тәжірибесі қызықты.
1.3 Қазақстан Республикасындағы шағын және орта бизнесті
мемлекеттік қолдау
Шағын және орта бизнесті қолдаудың шетелдік тәжірибесін зерттеу,
әлемдік аренада шағын және орта кәсіпкерлікке негізінен қолдаукдың екі түрі
көрсетілетінін анықтады: мемлекеттік және орталықтандырылмаған. Олар өз
кезегінде әр түрлерге бөлінеді. Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қорғау
келесі формаларда жүзеге асырылады: қаржылық,инновациялық, экономикалық,
сыртқы экономикалық және ұйымдастыру – басқарушылық; орталықтандырылмаған –
франчайзинг, венчурлік бизнес, субмердігерлік, лизинг. Мемлекеттік
қолдаудың негізгі формасы қаржылық қолдау болып табылады, ол қайтарымсыз
көмек, несиелер, венчурлік бизнес, салық жеңілдікткрі және тағы басқалар
түрінде көрсетіледі. Шетелдік қаржылық қолдаудың әр түрлі формаларын
талдау, олардың арасында ШКС ұзақ мерзімді несиелеу жүйесі, мемлекет
кепілдігімен және төмен пайыздық ставкалармен немесе жаңа технологияларды
игеруші ШКС салық жеңілдіктерін беру; пайдаға салынатын салық дифференциясы
көңіл бөлуге тұрарлық.
ШОБ субъектілерін инновациялық қолдау жаңалықтарды дайындаумен ғана
емес, сонымен қатар оларды белсенді түрде енгізумен айналысатын
кәсіпорындарды ерекше қолдаудан тұрады, бұл да ғылыми – техникалық
прогресті жетілдірудің шарттарының бірі болып табылады. Мұндай қолдауды
жүзеге асыру инновациялық жобаларды қолдайтын және қаржыландыратын арнайы
ұйымдардың, төменгі пайыздық ставкалардың, ұзақ мерзімді несиелеудің,
технопарктердің болуына байланысты. Елдің швағын кәсіпкерлігіне
инновациялық процесті белсендету үшін инновациялық жобаларды төменгі
пайыздық ставкаларымен ұзақ мерзімге несиелейтін қолдаушы және
қаржыландырушы арнайы органдар жүйесін ұйымдастыру қажет.
Шағын және орта бизнесті экономикалық қолдаудың бір формасы оны
мемлекеттік келісім – шарттарды орындауға қатыстыру болып
табылады.Қолдаудың бұл түрін экономиканың отандық секторында іске асыру
шағын кәсіпорындарды субмердігелер ретінде тарту қажеттілігін қарастыратын
арнайы заңды қабылдау нәтижесінде мүмкін болады. Соңғы 10 жылда көптеген
мемлекеттер шағын кәсіпкерлікті орталықтандырылған қолдаудың жеке объектісі
ретінде сыртқы нарықта өзін жақсы көрсетеді. Қолдаудың берілген түрін
көрсетудің шетелдік тәжірибесін бізге өнімді экспортқа шығарумен
айналысатын ШКС несиелеудің және салық салудың жеңілдетілген түрлерінен
үлгі алу қажет.
Шетелдерде орталықтандырылған мемлекеттік соңғы объектісі
кәсіпорындарды тіркеуден,кәсіпкерлерді оқытудан, ақпараттыққызмет
көрсетуден тұратын, ұйымдастыру – басқарушылық қолдау болып табылады.
Экономикасы дамығын барлық елдерде ШКС тіркеуге алудың ықшамдалған тәртібі
бар. Кейбір елдерде бұл 24 сағатты алады. Бұл аймақта ШКС қазіргі замаңғы
компьютерлік технологиялар көмегімен коммерциялық ақпаратпен қамтамасыз ету
тәжірибесі қызықты.Шетелдерде шағын кәсіпкерліктің шаруашылық жүргізуші
субъектілеріне орталықтандырылған қолдау көрсетіледі. Оның қажеттілігі
мемлекеттің қаржы ресурстарының объективті тапшылығымен байланысты.
Орталықтандырылмаған қолдаудың арасында шетелде франчайзинг кең
қолдауға ие болады, ол бір сауда белггісімен жұмыс істейтін, бірдей
кәсіпорындардың кең жуйесін құруды қарастырады. Франчайзинг ХХ ғасырдың
ортасында өз өрлеуіне жетті. Қарастырылған қызмет сферасында көпшілікке
танымал лиддерлер Макдоналс, Зиңгер, Херц, Кодакс, Холидей-Инн
және тағы басқалар болып табылады. Қазіргі кезде отандық кәсіпкерлікте
шағын кәсіпкерліктің құрылымына өндірістік және сауда франчайзингің
енгізуге мүмкіндіктер көп.
Орталықтандырылмаған қолдаудың екінші формасы, ірі компаниялар
жағынан қаржыландыру мен бақылау жағдайында шағын кәсіпорындар күшімен
ғылыми – техникалық жобаларды жүзеге асыруды қарастыратын, венчурлік бизнес
болып табылады. Венчурлік бизнес шағын кәсіпорындарға аз шығынмен және
едәуір қысқа мерзімде инновациялық дайындамаларды енгізуді қамтамасыз
етеді.
Ірі бизнес жағынан шағын кәсіпкерлікте көрсетілетін қолдаудың келесі
бағыты – субмердігерлік, ол шағын кәсіпкерлікке дайын өнімді үнемі өзгеріп
отырған жартылай фабрикаттар мен жинақтаушы бұйымдарды шығаруға мүмкіндік
береді. Сонымен қатар, ірі компаниялар белгілі шарттармен шағын
кәсіпорындарға өндірістік жабдықты жалға бере алады,ол аз шығындармен өнім
мен қызметтер өндірісін ұйымдастыруға мүмкіндік
береді.Шетелдіктәжиберенізерттеу, мемлкеттік қолдауменсалыстырғанда
шағынкәсіпкерлікті орталықтандырылмаған қолдаудың елдің шағын кәсіпкерлігін
дамыту себебінің қуатты факторы болып табылатынын көрсетті. Берілген
қолдаудың барлық қарастырылған формалары Республикада кең қолдау үшін оның
барлық формаларын пайдалану қажет.
Эконормикалық, мемлекетіміздің дамуын қазіргі кезеңде кәсіпкерліті
дамыту ең үлкен міндеттердің бірі бодғандықтан 1997 жылы маусымның 19-на
Шағын кәсіпкерлікті мемлкекеттік қолдау туралы заң қабылданды. Заңға
шағын кәсіпкерлікті қолдаудың төрт принципі қарастырылған. Олар:
-Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерлік дамуының басымдылығы;
-шағын кәсіпкерлікті мемлкеттік қолдау кешенділігі;
-шағын кәсіпкерлікті қолдау инфрақұрылысының және жүзеге асырылатын
шаралардың шағын кәсіпкерліктің барлық субъектілері үшін қол жеткізерлік
болуы;
- шағын кәсіпкерлікті қолдау мен дамыту саласындағы халықаралық ынтымастық
болып табылады;
Шағын кәсіпкерлікті мемлкеттік қолдау мына бағыттар бойынша жүзеге асады.
-шағын кәсіпкерлік субъектілері үшін дайындау жәнеолардың біліктілігін
арттыру;
- шағын кәсіпкерлік субъектілерінің мғемлекеттік қаржылық,статистикалық,
материалдық-техникалық және ақпараттық ресурстарды, сондай-ақ ғылыми-
техникалық талдамалар мен технологияларды пайдалануына жеңілдіктер жасау;
- шағын кәсіпкерлік субъектілерін мемлекеттік тіркеудің, олардың қызметін
лицензиялаудың, олардың өнімдерін сертификаттаудың оңайлатылған тәртібін
белгілей;
- шағын кәсіпкерлік субъектілері үшін салық салудың, кеден бажын төлеудіің
жеңілдіктері режимін қамтитын қолайлы жағдай жасаудың құқықтық режимиін
белгілеу;
- шағын кәсіпкерлік субъектілері қолдау мен дамыту үшін инвестицияларды.
оның ішінде шетел инвесиицияларын тарту мен пайдалану жүйесін құру;
-шетелдік әріптестерімен сауда,ғылыми-техникалық, өндірістік және өзге де
байланыстарын қоа алғанда, олардың сыртқы экономикалық қызметін қолдау;
- қаржы көздерін анықтай отырып, шағын кәсіпкерлік субъектіліріне несие
берудің арнаулы бағдарламаларын қабылдау;
-өнімдер өндіруге, жұмыс атқарып, қызмет көрсетуге мемлекеттік сатып алуды
орналастырған кезде шағын кәсіпкерлік субъектілеріне артықшылықтар беру.
Еліміздің даму жылдарында шағын бизнесті қолдау көп шаралар жүзеге
асырылады, ең басты –нормативтік заң базасы жасалып бекітіледі. Қазаөстан
Республикасы заңына сәйкес кәсіпкерлік ретінде (кәсіпкерлік терминімен
қатар ағылшынша баламас бизнесте көп қолданбады) азаматтар мен заңды
тұлғалардың, меншік түріне қарамастан, тауарға (жұмысқа, қызметке)
сұранысты қанағаттандыру жолы мен таза табыс алуға бағыттталған, жеке
меншікке (жеке кәсіпкерлік) немесе мемлекетттік кәсіпорындарды шаруашылық
жүрзізу құқығына негізделген интицативалық іскерлігі жауапкершілікпен
жүзеге асырылады.
Шағын және орта бизнес субъектілері орташа жылдық жұмыскерлер саны 50
адамнан аспайтын, жылдық жалпы актив құны алпысмың есептік көрсеткішпен
аспайтын кәсіпкерлік іскерлікпен пайналысатын заңды тұлғалар және заңды
тұлға құрмаған жеке кәсіпкерлер болып табылады. Айлық есептік көрскткіг
Қазақстан Рнспубликасының Республикалық бюджет туралы заңына сәйкес
тағайындалады. 2009 жылы айлық есептік көрсеткіш 1273 теңгені құрады.
Қазақстанда шағын кәсіпкерлік дамуын мемлкеттік қолдау
мақсатында,Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 12 маусымын,дағы салық
кодексінеде шағын бизнес субъектілеріне арнайы салық рижимі қарастырылған.
Арнай салық режимі төлеу кезінде ұсталатын жеке табыс салығынан басқа
әлеуметтік салық және корпоративтік немесе жеке табыс салығын есмептеуде.
Жеңілдетілген тәртібін шағын бизнес субъектілері үшін қолданылады.Аталған
пунктер көрсетілмеген салық және басқада міндеттітөлемдер бойынша салық
есебін беру, есептеу және төлеу жалпыға тағайындалған
тәртіпппенжүргізіледі. Салық кодексінде Шағын бищнес субъектілері
тенрмині қолданылып, оған сәйкес табыс, саны және іскерлік түрлі бойынша
шектеулер қойылады.
Арнайы салық режимі бір реттік талон, патент және жеңілдетілген
декларация негізінде жүзеге асырылатын шағын бизнес субъектілеріне арналған
режим. Арнайы салық режимін немесе жалпыға бірдей салық салу тәртібін
таңдау кәсіпкердің өзінің таңдауына негізделеді бұл жерде шағын бизнес
субъектісі бюджеттен есептеудің тек бір формасын ғана таңдауға құқығы бар.
Шағын бизнесті субъектілері үшін бюджеттен есептеудің тағы бір
жеңілдетілген түрі енгізілген-ол жеңілдетілген салық режимі.
Жеңілдетілген деклапрация негізіндегі жеңілдетілген салық салу режимі
шағын кәсіпкерлік субъектілеріне салық жүктемесінтөмендетуге бағытталған
жеңілдік ставкаларын салық төлеу мен есептеудің жеңілдетілген тәртібін және
басқа да механизмдерді қарастырылған. Бұл форма жалдамалы еңбек күшін
қолданатын кәсіпкерлерге арналған.
Жеңілдетілген декларация боынша салық соммасын салық төлеуші квартал
соңында, есептік кварталдағы алынған нақты тасбысқа сәйкес ставка шкаласын
қосу жолымен есептейді, ол ставка жеке тұлғаларда табысына қарай 14-тен 11%
-ға, заңды тұлғаларда 5-тегн. 13 %-ға дейін өзгереді.Салық ставкасы жұмысшы
табысынан табыс салығын алу қағидасы боынша тағайындалған.
Шағын кәсіпкерліктімемлекеттік қолдау,салалық және аймақтық
бағдарламалар негізінде жүзеге асырылып, шағын кәсіпкерлікті дамытуға
бағытталған шаралар кешенін білдіреді.
Шағын бизнесті мемлкеттік қолдау жүйесіндегі басты міндеттердің бірі
қаржы-несие институтттары және кәсіпкерлік субъектілері арасындағы несиелік
қарым-қатиынасты жетілдіру болып табылалды.
Шағын бизнесті қолдаудың істегі формасы шағын кәсіпкеерліктің
дамуының мемлкеттік бағдарламысы болып табылады. Барлық Республикалық
бағдарламалардың басты мақсаты шағын кәсіпкерлік субъектілерін қолдауды
қамтамасыз ететін қажеттті өндірістік-шаоуашылық, қаржылық,
материалды,әлеуметтік-экономикалық басқа да жағдайларды құру болып
табылады.
Аталған бағдарламада міндеттерді, негізі шараларды, шараларды
қаржыландыру көздерін және жүзеге асырудағы соғңы нәтижені қарастырған.
Мемлекет дамуындағы он жыл ішінде рекспубликада шағын кәсіпкерлікті
қолдаудың және дамытудың алты мемлкетттік бағдарламасы қабылданды.
1. Қазақстан Республикасының 1994-1995 жылға арналған шағын
кәсіпкерлікті қолдау және дамытудың мемлекеттік бағдарламасы.
2. Қазақстан Республикасының 1995-1996 жылға арналған шағын
кәсіпкерлікті қолдау және дамытудың мемлекеттік бағдарламасы.
3. Қазақстан Республикасының 1999-2000 жылға арналған шағын
кәсіпкерлікті қолдау және дамытудың мемлекеттік бағдарламасы.
4. Қазақстан Республикасының 2000-2001 жылға арналған шағын
кәсіпкерлікті қолдау және дамытудың мемлекеттік бағдарламасы.
5. 2001-2005 жылға арналған шағын кәсіпкерлікті дамытудың
институционалдық мемлекеттік бағдарламасы.
6. Қазақстан Республикасының 2005-2007 жылға арналған шағын және орта
кәсіпкерлікті дамыту боынша жедел шаралар бағдарламасы.
7. Қазақстан Республикасының 2008-2012 жылдарға арналған шағын және
орта кәсіпкерлікті дамыту бойынша жедел шаралар бағдарламасы.
Кәсіпкерлік дамуы және соның ішінде жеке кәсіпкерлік дамуы мақсатты,
тұрақты заң болмауымен, сәйкес салық заңының болмауымен, инвестиция және
несие алудағы қиындықтар мен шикі зат ресурстарын ақпаратты алуымен т.б.
кәсіпкерлікті мемлкеттік қолдаудың нақты мехзанизм жоқтылығымен тезеледі.
Қазақстан Республикасындағы 1992-1994 жылға арналған шағын
кәісіпкерлікті қоллау және дамытудың мемлкеттік бағдарламасы кәсіпкерлік
қалыптасуы мен дамуының негізін салды. Бұл жылдардағы республикадағы шағын
кәсіпкерлік коорпаратив, шағын және жеке кәсіп орындар бар болуымен
сипатталады. Бұл кезеңде шағын кәсіпкерлік субъектілерінің көп бөлігі тек
коммерциялық іскерлікпен шұғылданалы. Кәсіпкерлік дамуы және соның ішінде
жеке кәсіпкерлік дамауы мақсатты, тұрақты заң болмауымен, сәйкес салық
заңының болмауымен, нивесиция және несие алудағы қиындықтар мен шикі зат
ресурстарын ақпаратты алуымен,инвестиция және несие алудағы қиындықтар мен
шикі зат ресурстарын ақпаратты алуымен т.б. кәсіпкерлікті мемлкеттік
қолдаудың нақты мезанизм жоқтылығымен тезеледі.
Осыған орай Қазақстан Республикасында 1995-1996 жылдарға арналған
шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаумен дамытудың екінші бағдарламасы
қабылданды. Бұл бағдарлама мықты жеке кәсіпкерлік,әсіресе шағын кәсіпкерлік
құру үшін жағдайлар қарастыру керек болды. Бұл бағдарламаны жүзеге асыру
Қазақстан Республикасы заңына жеке меншіктен куәсіпкеерлік еркіндігі
қорғауда келесідей өзгерістер мен толыөтырулар енгізуге мүмкіндік берді;
жаңа Салық кодексінің жобасына ұсыныстар даярлау, шағын кәсіпкерлікті
дамытуға бағыттау үшін отандық және шетелдік ресурстар квотасын анықтау;
шағын банктік қызмет көрсетуді жетілдірі боынша ұсыныстар жасау, биржалық
іскерлікті кеңейту: жеке бизнес қалыптасуы үшін жеке, сақтандыру.заңдық,
бухгалтерлік, консалтингтін басқа да арнайы компаниялар мен фирмалар дамуын
қолдау; алғашқы бизнес орталықтар мен технопарктер құру; кәсіпкерлер
даярлаула оқу әдістемелік құралдар кешенін шығару.
Осы жылдары кәсіпкерлікті Еворпалық реконструкция және даму банкінің
100-миллиондық несиенің бірінші траншынан жүеге асырылады. 1995 қоры
құрылды, ол төрт жобаны қаржыландырады.
1995 жыл алдында ЖҰӨ шағын кәсіпкерлік үлесі 2 % құрады, бизнес
сферасындағылар үлесі жалпы ел экономикасында жұмыспен қамтығандардың 5,2%
құрады, ал төлемдер көлемі барлық салықтармен түсімдердің 7,9% құрады.
Шағын бизнестің ары қарай дамуы 1996-1998 жылғы реформалар тереңдету
боынша үкімет істерінің бағдарламасына орай жүзеге асты онда келесі
міндеттер шешіледі:
-шағын және орта кәсіпкерлік түсініктерін нақтылау және заңдық
немесе нормативтік бекіту, ең алдымен жеке, үйдегі және отбасылық
кәсіпкерлікке түсінік беріледі.
- Босаған жұмыс күшінің тез арада мамандық бағытын ауыстыруға
әсер ететін іскерліктің ерекше және арнай шарттарын мемлкетттік
реттеуде құрудың жеңілдетілген режимін анықтау;
- Мемлкеттік бюджет және заемдық қарадат есебінен іскерлігін
жартылай қардыландыруды ескере отырып шығын бизнес орталықтарын құру
және бекітуде тікелей қолдау көсету.
Бұл кезеңде шағын кәсіпкерлікті мемлкетттік қолдау республикада
бірқатар белсенденеді.1997-1998 жылдар аралығында президентің Шағын
кәсіпкерлкті мемлекеттік қолдау және белсендендіруді күшейту бойынша
шаралар туралы және Қазақстан Республикасындашағын кәсіпкерлікті қолдау
және дамытудың приортиеттері және аймақтық бағдарламалары туралы екі
жарлығы: Жеке кәсіпкерлік туралы, Шағын кәсіпкерлікті мемлкеттік қоллдау
туралы, Шағын кәсіпкерлікті мемлкеттік қоллдау боынша Қазақстан
Республикасы кейбір Заң актілеріне қосымшалар мен толықтырулар енгізу тура
төрт заң, министрліктер мен ведомстволардың он бір нормативтік актісі
қабылданды: 1998 жылдың сәуірінде шағын бизнесті қолдау Шағын кәсіпкерлікті
дамытудың мемлекеттік қоры құрылды.
Шағын кәсіпкерлікті дамытуға келесі қадам Қазақстан Республикасының
1999-2000 жылғы арналған шағын кәсіпкерлікті дамыту және қоллаудың
мемлкеттік бағдарламысы шағын бизнестің негізін салды. Соымен қатар
кәсіпкерліктің дамуын тежеп отырған бірқатар мәселелерді де
анаықталады.:материалдық және қаржы ресурстарының шектеушілігі: шағын
бизнесті қолдаудың әлсіз инфрақұрылымы, кадрлардың жеткіліксіз даярлығы;
өткізу нарығының жоқтығы, төмен қабілетінің төмендігіне орай халықтың өнім
мен қызметке сұраныс төмендігі.
Сонымен қатар,бағдарламаныжасаушылар айтуынша мемлкетттік мекемелердің
Қазақстанда шағын бизнес кәсіпорындарда шығарылатын өнімдердің импорттық
аналогтарын сатып алуға тыйым салған дұрыс, ол отандық өнімдерге кепілдікті
сұраныс қалыптастыруды ақпаратттық қамтамасыз ету орта мерзімдік
перспективада бірқатар шаралардың жүзеге асуын көздейді.Оның бәрі
кәсіпкерлік пен шағын бизнеске бағытталған оқытушыларды транфертін жүзеге
асыру; дистонционалыдық тарабын құруғақатысты.
Ең соңғы бағдарлама Қазақстан Республикасында 2005-2007 жылдарға
аранлған шағын және орта кәсіпкерлікдамуы боынша жедел шаралар
бағдарламасы: Бағдарламаны жасаушы Қазақстан Республикасының экономика және
бюджетті жоспарлау министрлігі.
Бағдарлама мақсаты:
Шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің іскерлік сферасын неғұрлым
кеңейтуге бағытталған институционалдық жағдайлады жетілдіру және іскерлігін
белсендірі есебінен Қазақстаннның бәсекелестік қабілетін жоғарлату.
Бағдарлама міндеттері:
1.Шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту үшін неғұрлым анық заң
негізін құру;
2. Экономиканы бюрократизациячыздандыру және әкімшілік
кедергілерді жою;
3. Кәсіпкерлік тарапынан көзқарас негізінде қмірлік қабілетті
инфрақұрылым жүйесін құру және қамтамаыз ету;
4. шағын және орта кәсіпкерлікте көлеңкелі айналымды қысқарту;
5. Мемлкетке тән емес қызметтерді нарықтық ортаға ең біріншіден
шағын және орта кәсіпкерлікке беру;
Жоғарыда аталған міндеттер келесі негізгі шараларды жүзеге асыру
жолымен орындалады.2005 жылы:
1.Ревизиялар жүргізі, Қазақстан Республикасының бірқатар заң
және нормативтік актілер жасап қабылдау;
2. Шағын және орта кәсіпкерлік сферасының заң негізінің неғұрлым
нақтылығын қамтамасыз етуді жүзеге асыру;
3.Шағын және орта кәсіпкерлік саласындағы мемлкеттік органдардың
бақылау және қадағалау қызметтеріндегі іскерлік түрленрне талдау
жүргізі;
4. шағын және орта кәсіпкерлік саласындағы мемлкеттік
органдардың бақылау және қадағалау функцияларын қысқарту және
жүйцелендіру бойынша шаралар қабылдау;
5. Орта және шағын бизнес субъектілерін несиелендірі көлемін 10
млрд теңгеге қосымша ұлғайтуды қамтамасыз ету;
6. Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры Ақ шағын кәсіпкерлік
субъектілерін қаржылық өолдауда рөлінен күшетуді қамтамасыз ету;
7. Қаржылық супермаркет құру да жұмыстарды ұйымдастыру.
2006 жылы:
1. Мемлкет және акционерлік қоғамдардың мамандық қызметтеріне
таңдау жасап, мемлекет қатысуымен шығын және орта кәсіпкерлікке беру;
2. Шағын және орта бизнес субъектілерін несиелендірудің көлемін
25 млрд теңгеге ұлғайтуды қосымша қамтамасыз ету.
2007 жылы:
1. Шағын және орта бизнес субъектілерін несиелендірідің көлемін
25 млрд теңгеге ұлғайтуды қосымша қамтамасыз ету.
2. Мемлекеттік жеке секторымен арақатынасының жаңа идеологиясын
құруды аяқтау.
Ең соңғысы: Меншікті заңдастыруға бірқатар шаралар кешенін қабылдау
қажет, атап айтсақ,қалаға ауылдан қоныс аударғандар мен шағын кәсіпкердің
жері мен шағын кәсіпкерлік инфрақұрылымын құруға бағытталған жағымды
институционалдық климат құру мақсатында қабылданды.
Қазақстан республикасы Үкіметі шағын бизнесті қолдаудың тағы бір жолын
қарастырады: 07.05.2001 жылы Қазақстан Республикасы Президенті жарлығымен
Қазақстан Республикасы 2001-2002 жылдарға арналған шағын кәсіпкерлікті
дамыту және қолдаудың Мемлекеттік бағдарламасы бекітілді.
Бұл бағдарлама мазмұны алдыңғы бағдарламаның шағын кәсіпкерлікті
қоллдану бағыттарынан құрылды. Сондай –ақ аталған мәселелерді шешудегі жаңа
көзқарастарға негізделуде. Оларға келесілерді жатқызуға болады.
-Шағын кәсіпкерлікті қолдау және қорғау мәселелерінде қоғамдық
мәселелер ролін күшейту;
-Шағын бизнесті қолдау және қорғаудың тинфрақұрылымын
қолданудағы тиімділікті арттыру;
- Шағын кәсіпкерлік сферасындағы нормативтік құқықтық актілерді
әрі қарай жетілдіру және олардың орындалуын бақылауды күшейту;
-шағын кәсіпкерлікті қолдаудағы қаржы несиелік және
инвестициялық саясат механизмін ары қарай жетілдіру;
- шағын кәсіпкерлікте кеадр даярлау, ғылыми-әдістемелік қаржылық
және ақпараттық жүйесін қамтамаз етуде тұтастық құру.
Сорндай аөқ бұл бағдарламадағы шығын бизнестің қаржылық мәселелері
ассигнациячлау шегінде республикалық және жергілікті бюджетпен жүзеге
асырылады. Жыл саын Республикалық бюджеттен 50 млн. Теңге көлемінде қаржы
бөлінеді.
Бағдарлама шегінде алғашқы шаралар ретінде келесілер көрсетілген:шағын
кәсіпкерлік инфрақұрылымының субъектілері тарбын дамыту; жергілікті
деңгейде істегі заңның орындалуы бойынша атқарушы тәртібі жоғарлату; негізі
және айналым қорын несие ресурстарына қол жеткізуді қамтамасыз ету;
экономиканың нақты секторындағы кәсіпорындарғаа өндіріс орындарын алу
процедураларын жеңілдету; кадрларды аярлау мен шағын бизнесті ақпараттық
қолдануды жасау.
Шағын бизнестің жектістікпен анықтайтын басты шарттардың бірі шағын
кәсіпкерлік субъектілердің іс-әрекетін қамтамасыз ететін инфрақұрылым
элеметтерінің болуы болып табылады.
Шағын кәсіпкерлікті қаржы-несиелік және инвестициялық қолдау
тендерлік негіздегі мемлкеттік мақсатты неселер тарту арқылы жүзеге
асырылады, соның ішінде шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры арқылы
жеңілдетілген жағдайда. Банктер беретін несиелерді қамтамасыз ету
мақсатында аймақтарда кепілдік қорлар құру ұсынылуда.
Шағын кәсіпкерлікті ары қарай дамыту үшін 2003-2015 жж. Қазақстан
Республикасының индустиаолдық-инновациялық даму стратегиясы бойыншаарнайы
даму институттары құрылды. Олар: Қазақстанның инвестициялық қоры,
Қазақстанның Даму Банкі,Инновациялық қоры, Экспортты сақтандыру жөніндегі
корпорация. Қазақстаннның инвестициялық жобараын жүзеге асыруға қаржылай
көмек көрсету.
Қазақстанның Даму Банкінің негізгі міндетті ұзақ мерзімді және орта
мерзімді төмен процентті банк несиелерін, оның ішінде экспорттық несиелер
беру арқылы, сондай-ақ басқа несиелік инститтуттар беретін заемдар мен
несиелер бойынша кепілді міндеттер беру арқылы шағын кәсіпорындарға
қаржылай қолдау көрсету болып табылады. Инновациялық қордың міндеті
Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпорындардың инновациялық өндірістегі
дамытуға жәрдемдесу. Ал экспортты сақтандыру жөніндегі корпарацияның
негізгі міндеті саяси және регулятивтік қатерді сақтандыру арқылы
Қазақстандық өндеушілердіңтауарлары мен қызметтерінің экспортталуына
тікелец жәрдемдесу болып табылады.
Қазақстан Республикасының Шағын кәсіпкерлік мемлекеттік қолдау
туралы заңы мен Қазақстан республикасының индустиралдық-инновациялық даму
стратегиясын өткізу мақсатында 2003 жыл 29 желтоқсанында Қазақстан
Республикасының шағын кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың 2004-2006 жж.
Арналған бағдарламасы қабылданды. Бағдарламаның негізгі ақсаты ең көп
қосылған құн мен жоғары технологиялық өндіпіс құруға бейімделген шағын
кәсіпкерлікті дамыту жолымен орта топты қалыптастыруға бағытталған
инстутутционалдық шарттарды жетілдіру. Алға қойылған мақсатқа жету үшін
келесі міндеттерді шешу қажет:
1.шағын кәсіпкерлікте салықтық әкімділік жүйесін жетілдіру;
2. шағын кәсіпкерлікте несиелік ресуртарға қол жеткізуді жеңдеті;
3. шағын кәсіпкерлікті қолдауды мемлекеттік және мемлекеттік емес
институттарды тиімділігін арттыру;
4. шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік реттеуді оптимизациялау;
5. шағын кәсіпкерлікті қолдаудың білімдік және ақпараттық әдістемелік
біріңғай жүйелерінен құру;
6. кәсіпкерлік мәселелері боынша нормативтік құқықтық базаларды жетілдіру.
Бағдарламадан күтілетін нәтиже: шағын кәсіпкерлік субъектісінің санын
2006 жылға дейін 550 мыңға жеткізу, шағын кәсіпкерлікпен айналысушылар
санын 1,6 млн. Адамға ұлғайту; ЖҰӨ құрылымындағы шағын кәсіпкерліктің
алатын бөлігін 27% -ға көбейту.
Соымен қатар 2206 жылы Президенттінің Қазақстан халқына жолдауында да
шағын кәсіпкерлікте назар аударылған. Онда шағын кәсіпкерліктің бәсеке
қабілетін көтеру үшін монополияға қарсы аранйы іс-шаралар жүргізілді. Ал
Президенттің 2007 жылы Қазақстан халқына жолдауында айтылғандай мемлкеттік
кәсіпорындар мен медиахолдингтердің, ең алдымен ірі компаниялар мен
монополиялардың өздерінеи үлеспейтін міндеттерін шағын бизнеске береді.
Келесі бір мәселе, Даму Банкі мен Инвестициялық қорға барлық
кәсіпорындардың қолы жете бермейді.Сондықтан Шағын кәсіпкерлікті дамыту
қоры өзіндік бір үлкен қаржылық маркетке аранаулы тиіс. Сол себепті
Қорға биылғыжылы республикалық бюджеттен қосымша 10 млрд. Теңге бөлінеді,
сонда шағын бизнес субъектілерін несиелеу мүмкіндігі 25 млрд. Теңгеге дейін
өседі.
Кәсіпкерлікті қолдаудың, дамытудың жоғарыда аталған бағыттардан басқа
шағын кәсіпкерлікке көмек көрсетуге арналған құрылымдар құрылған. Ол
құрылымдарға кәсіпкерлікті қолдаудың территориялық орталықтар мен
инновациялық орталықтарды жатқызуға болады.
Қазақстан респуьликасында 2008-2012 жылдарға арналған шағын және орта
кәсіпкерлікті дамыту боынша жедел шаралар бағдарламасы. Ол Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 6 қарашадағы № 1039 қаулысымен
бекітілген елдің әлеуметтік-экономикалық даму тұрақтылығын қамтамасыз ету
боынша бірінші кезектегі іс-әрекеттер Жоспарын жүзеге асыру мақсатында,
Даму кәсіпкерлікті дамыту қоры шағын және орта бизнесті кредиттеуге
араналған қаражатты келісіп орналастыру Бағдарламасын екінші деңгейдегі
банктер арқылы жүзеге асырады.
Қазақстан дамуының 2030 жылға дейінгі Стратегиясын, Қазақстанның
әлемдегі бәсекеге мейлінше қабілетті елу елдің қатарына кіру Стратегиясы
мен 2015 жылға дейінгі индустиралды –инновациялық даму Стратегиясын жүзеге
асыру экономиканы негізгі іргетасыретінде дамытуды болжайды.Қазіргі кезде
Қор Қазақстан Республикасы Үкіметінің шағын кәсіпкерлікті қолдау және
дамыту саясатын жүзеге асыратын жалғыз мемлкеттік даму институты болып
табылады. 10 жылдық дмау кезеңін басынан өткізе отырып, Қор жақында жүзеге
асырылуы 2008 жылдан басталып шағын және орта кәсіпкерлікті дамытудың жаңа
Концепциясын жайындады. Жаңа Концепциясының және шағын және орта бизнесті
қолдауға қатысты саясаттың басты міндеті Қазақстанда шағын және орта
бизнестің бәсекеге қабілеттілігіне жәрдемдесу болып табылады.
Республика Президенті Н.Ә. Назарбаев кәсіпкерлікке барынша қолдау
көрсету мәселелеріне айрықша көңіл бөлуде. Мемлекет басшысы құқықытық және
қаржы-материалдық базаны одан әрі жеңілдетіп, жер-жерде азаматтарды шағын
бизнеске тарту үшін қолайлы жағдай жасауына жоғары талап қойып, бұл
мәселені ұлттық экономикалық стратегиялық аса маңызды секторы ретінде
қарастырып отыр. Алайда, қабылданған шаралардың іс жүзінде нақты жүзеге
асуы жеткіліксіз болып отыр. Шағын бизнеске қолдау көрсетуге бөлінген
қаржы мардымсз болып тұр.
Шағын бизнесті дамыту мемлкеттік маңызы бар, күрделі іс болып
саналады. Бұл арада халықты тығыз байланыс жасамай, оның қолдауына сүйенбей
ілгері басу мүмкін емес, жеке және шағын бизнестің дамуына заңдық база
жасау және оған мемлкеттік қолдау көрсету шағын бизнеске үлкен серпін
береді.
2.Қазақстандағы шағын және орта бизнесті несиелендіруді тәжірибесі
2.1 Даму кәсіпкерлікті дамыту қоры АҚ құру көздері және оның бағыттары
Кәсіпкерлікті мемлекеттің қаржылық қолдауы бірқатар шағымдарды талап
етеді, ал мемлкет бюджет мүмкіндіктері шектеулі. Осы жағдайда бюджет қорын
қолдаудың қайтарымдылық механизіміне көшу қажет.
Шағын кәсіпкерлікті жедел дамыту үшін тікелей инвестицияларды
белсенді тарту маңызды роль атқарады.
Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерлік субъектілерінің қатыспауы
эәне экономикалық өсуін ынталандыру мақссатында, шағын бизнесті қолдауға
бағытталған мемлекеттің қаржы қорын тиімді қолдануды жоғарылату мақсатында
ҚР Үкіметінің 1997 ж. 26-сәуіріндегі № 665 жарғысымен ҚР Ррезидентінің
1997 жылға 6-наурызда ққабылданған № 3398 Шағын кәсіпкерлікті мемлкеттік
қолдау мен дамытудағы белсендіруді күшейту боынша шаралар туралы
жарғысымен, акционерлік қоғам формасында банктік емес қаржылық мекеме
ретінде Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры құрылады.
Қордың даму тарихына тоқталатын болсақ:
БІРІНШІ КЕЗЕҢ 1997-2001 жж. Бірінші кезең 1997 ж. Қордың өқрылуымен
байланысты. Осы жылдары мемлкеттік органдар шағын кәсіпкерлікті қолдауға
және дамытуға бағытталған бірқатар заңдарды, жарлықтар мен қаулыларды
қабылданған.
Бұл мерзім Қордың отандық тауар өндірушілерді қолдау бойынша шаралар
Бағдарламасы жөніндегі мемлкеттік бюджет қаражатын, сондай ақ ЕБРР; АБР-ң
кредит желілерін пайдалануды есепке алу және оны бақылау агенттігінің
функциясын орындаумен суреттеледі.
Еуропалық қайта құру және даму банкінің кредит желісі- Қазақстандағы
шағын бизнесті дамыту Бағдарламасы. Еуропалық қайта құру және даму банкі
(ЕҚҚДБ) Орталық және Шығыс Еуропа елдерінде экономикалық өзгерістерге
жәрдемдесу мақсатында, 1991 жылы халыөаралық шарт негізінде құрылған. ЕБРР
бірден бір мейлінше табысты жобаларының бірі 1998 жылдан бері Қормен
бірлесе жүргізіліп отырған Қазақстандағы шағын бизнесті дамыту Бағдарламасы
болып табылады. ЕБРР мен жобалар бастамашысы болып табылатын Қазақстан
рнспубликасы Үкіметінің ортақ мақсаттарына сейкес, Қазақстанның шағын
бизнес бағдарламасының басты міндеті елдегі барлық шағын бизнестің қаржы
ресурстарына қол жеткізуін қамтамасыз ету қажетті институционалдық
құрылымдар мен кредиттеу әдісін енгізуді дамыту арқылы болып отыр.
Қазақстанда шағын бизнесті дамыту Бағдарламасы бойынша ЕБРР-мен 10
жыл мерхімге 77 500 000 АҚШ долларына заем туралы келісім жасалады. Аталған
Бағдарлама бойынша кредиттеу заемшыларға кредит беру гарттарын өздігінше
анықтайтын және де экономика саласының барлық кәсіпорындары
қаржыландырылатын уәкілетті екінші деңгейдегі банктер арқылы жүзеге
асырылады.
Бағдарламаның басты міндеті кезінде ресми қаржыландыру қол жеткізе
алмаған кәсіпорындарды креиттеу болып табылады.
1198 ж. Мамыр айынан 2007 ж. Мамыр айына дейінгімерзімде қатысушы
банктер жалпы сомасы 2 216,10 млн. АҚШ долл. Барлығы 237 000 жобаны, оның
25,63 пайызы –микрокредиттер (568,09 млн. АҚШ долл.180 253 жоба) және 74,37
пайыз –шағын кредиттер (1 648,01 млн. АҚШ долл. 56 747 жоба). Қазақстандағы
шағын бизнес бағдарламасы шеңберінде серіктес банктерде халықаралық фирм
консультанттарының қатысуымен шағын кәсіпорындарға юерілетін қомақты кредит
санын банктер жедел түрде қарастыруы үшін арнайы әзірленген әдіс бойынша
жұмыс жаайтын шағын бизнесті кредиттеу жөніндегі секторлар құрылған.
Отандық тауар өндірушілерді қолдау жөніндегі шараларБағдарламасы.
Отандық тауар өндірушілерді қолдау жөніндегі шаралар Бағдарламасы боынша
Қор екінші деңгейдегі 6 банкке 22 715,1 мың АҚШ долл. Мөлшерінде мақта және
күнбағыс майын, сүт өнімдерін, буып-түйетін материалдар т.б. шағаратын ірі
жобаларға қолдау көрсетіледі.
Қазақстан Республикасы Үкіметі отандық тауар өндірушілердің 14
инвестициялық жобасын қаржыландыруды мақұлдады. Бағдарламаны жүзеге асыру
барысында 5 537 жұмыс орны құрылды. Атаған Бағдарламаны Қор дайындады, ал
заемшылар қайтарған қаражат келешекте Қор ШКС тікелей кредиттеуге
пайдаланатын қарадат қордың жарғылық капиталын ұлғайтуға бағытталған.
Азия даму банкінің ауылшаруашылығы секторы үшін бағдарламалық заемның
екінші траншы. Азия даму банкі бағдарламалық заемдарының қаражаты
ауылшаруашылық өнімдерін, машина-технологиялық стансалар үшін
ауылшаруашылық техникасын өндіру және қайта өңдеу жөніндегі жабдықтарды
сатып алуды кредиттеу, ауылшаруашылық өнімдерін сату үшін көзделген азық-
түлік көтерме базары мен базардың өзге инфрақұрылымдарын құру үшін, соымен
қатар қажетті айналым қаражаттарын қаржыландыру үшін тағайвндалған.
Бағдарлама жүзеге асырылғаннан бастап, кредит қаражаты екінші
деңгейдегі уәкілетті банктер арқылы соңғы заемшыға ұсынылады. АДБ заемының
екінші траншы қараатын меңгеруге екінші деңгейдегі 12 банк және Астана-
Финанс ВҚ қатысты.
2004 ж. Желтоқсан айында ҚР Қаржы министрлігі мен Қор арасында кредит
келеісіміне қол қойылған, осыған сәйкес қор жобаларды Бағдарламалық
заемдардың екінші траншы қаражаты есебінен өз бетінше кредиттеуге құқығы
бар. Бағдарлама жүзеге асырылғаннан бастап,2007 ж. 1 қазанға шаққандаҚор
тарапынан жалпы сомасы 54 675,4мың АҚШ доларына 95 жоба қаржыландырывлды.
Бағдарлама боынша 4 719 жұмыс орны құрылып құпталды.
ЕКІНШІ КЕЗЕҢ 2002-2004 жж.
2001-2002 жж. Ел экономикасының жоғары қарқынмен өсуі және
Қазақстанның ІЖӨ орта дылдық өсімінің 14,6 пайызға дейін, 2003-2004 жж. 9,3
пайыз өсуі Қазақстан Үкіметіне шағын кәсіпкерлікке үлкен қолдау көрсетуге
мүмкіншілік берді.
Кәсіпкерлікті қолдау жөніндегі мемлкеттік саясат Қазақстан
Республикасының 2003-2015 жж. Арналған индустралы-инновациялық даму
стратегиясының 2003ж. Бекітілуіне байланысты жаңа шабытқа ие болды.
Стратегияның басты міндеттерінің бірі-жеке секторды қолдайтын және
бәсеке артықшылықты жеңілдіретін, нақты өндірістерде қосымша құн
элементтерін меңгерген, ғылыми және жоғарғы технологиялы экспортқа
бағытталған өндірістерді құруды ынталандыратын, елдің экспорттық әлеуетін
тар мен қызмет көрсету пайдасына әртараптандырылған, әлемдік сапа
стандартын енгізетін, ықпалдастықты әлемдік ғылыми- техникалықжәне
инновациялық процестерге қосылу жолымен әлемдік экономика деңгейіне
штастыратын кәсіпкерлік климат орнату және қоғамдық институттар құрылымын
құру болып табылады. Осы мерзімде Қор барлық филиал желісін құрған еді.
Енді кәсіпкерлерге көрсетілген қолдау тек лблыстық маңызы бар қалаларда
ғана емес, және де ауылдық жерлерде де мүмкін болады.
2002 ж. Бастап, Қор шағын бизнесті өз қаражаты есебінен жылдығы 12
пайызбен 5 жылға кредиттеуді, 20204 ж. Маусым айынан бастап, процестік
ставка жылдағы 10 пайызға дейін төмендеді. Шағын кәсіпкерлік субъектілері
кредиттерін аржыландыру сол кезде екінші деңгейдегі банктер арқылы және
тікелей өз меншігі есебінен жүзеге асырылды.
Жаңа бағдарламалар:
- ШКСті ркспубликалық бюджет есебінен кредиттеу Бағдарламасы;
- Шағын қалаларды 2004-2006 жж. Дамыту Бағдарламасы жүзеге асырылуда.
Шағын кәсіпкерлік субъектілерін Қазақстан Республикасы бюджет есебінн
кредиттеу Бағдарламасы. Аталған бағдарламаның мақсаты ШКС-тің қалыптасу мен
экономикалық өсуін ынталандыру, оның ішінде Қазақстан экономикасын
дамытудың приоритетті бағыттарына сүйене отырып, әйелдер кәсіпкерлігін
дамыту, шағын кәсіпкерлік және жеке жұмысбыстылық саласында жаңа жұмыс
орындарын құруға жәрдемдесу. ШКС республикалық бюджет қаражаты есебінен
кредиттеу Бағдарламасының басында табиғи монополияларды реттеу және
бәсекелестікті қорғау Агенттігі мен Қор кредит қаражаты лимиттерін барлық
облыстарға бөлуді әзірлеп, бекітті. Кредит берілетін жобалар үшін
приоритетті бағыттар тізбесі белгіленеді.
Бағдарламаны жүзеге асыру 2002 ж. Маусым айында басталған, ол 2008
жылы аяқталуы тиіс. 2007 жылғы 1 қазанға шаққанда Қор республикалық
бюджеттен жалпы сомасы 793,8 млн. Теңгеге 301 жоба қаржыландырылды. Осы
бағдарлама бойынша 2 000 жуық орны құрылып, мақұлданды. Қазіргі уақытта
бағдарлама бойынша қаржыландыру қайтарылатын қаражат есебінен жүргізіледі.
Шағын қалалар 2004-2006 жж. Дамыту Бағдарламасы. Қазақстанда халық
саны 50 мың адамнан аспайтын 60 шағын қала бар. Оның ішінде 41 шағын қала
шағын қалалар санының 65 пайыз және ауылдық аудандар санының 25 пайыз
құрайтын тиісті ауылдық аудандардың өнеркәсіпті өндіріс бір- екі саладағы
көрсетілген мамандандырумен сипатталады. Өзге салалар шамалы дамыған немесе
өнеркәсіпті кәсіпорындары мүлде жоқ. Өндіріс көлемінің немесе қала
құрылысымен айналысатын кәсіпорындардың тоқтап қалуы немесе қала
құрылысымен айналысатын кәсіпорындардың тоқтап қалуы қаладағы әлеуметтік-
экономикалық жағдайдың жалпы құлдырауына алып келеді.
Шағын қалалардың әлеуметтік-экономикалық дамуына жағдайлар жасау
мақсатында, Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен Шағын қалаларды
2004-2006 жж. Дамыту Бағдарламасы қабылданды, оның міндеті шағын
қалалардыолардың функционналдық типологиясына сәйкес дамытудың негігі
бағыттарын анықтау, сондай-ақ өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымдарды
дамыту, шағын қалалардағы халықты жұмыспен қамтамасыз етудің күшейту болып
табылады.
Шағын қалалардағы инвестициялық жобаларды кредиттеу және шағын
кәсіпкерлікті дамыту үшін жарғылық капиталды толықтыруға ркспубликалық
бюджеттен Қорға 1 500 млн. Теңге бөлінген. Қор Бағдарламаны жүзеге асыруды
қамтамасыз ету мақсатында, ШКС үшін бағдарламада белгіленген барлық
қалаларда ақпаратты-консультациялық семинарлар өткізді. Бұл шараға шағын
қалалар әкімдіктері үлкен көмек көрсетті. 2007 ж. 1 қаңтарға шаққанда, осы
бағдарлама бойынша жалпы сомасы 1 484,4 млн. Теңгеге 281 жоба
қаржыландырылады. 2 935 жұмыс орындары ашылып, мақұлданды. 2006 ж.
Бағдарлама толықтай орындалып, жұмысын аяқтады.
ҮШІНШІ КЕЗЕҢ 2005-2007 жж.Кезең Қор қызметіне елеулі ықпал етекен
заңдар, жарлықтар мен қаулылар қабылдануымен сипатталады.
2005 жылы мамыр айында Қазақстан Республикасы Үкіметі Қаазқстан
Республикасындағы шағын және орта кәсіпкерлікті 2005-2007 жж. Дамыту
жөнінде жеңелдетілген шаралар Бағдарламасын қабылдаған. Жеңілдетілген
шаралар Бағдарламасы шағын және орта кәсіпкерлік саласындағы заңды
жетілдіруді, өмірге бейімді инфрақұрылымдылық жүйені құруды,қор рөлін шағын
кәсіпкерлікті мемлекетік қолдаудың жүйе құрушы элементі ретінде
күшейтуді,ШКС кредиттеу мөлшерін ұлғайтуды және т.б. қарастырады. Осы
бағдарламаға сәкес, 2005-2007 жж. Аралығында республикалық бюджеттен Қорға
шағын кәсіпкерлікті қолдау үшін 29 млрд. Теңге мөлшерінде
капитализациялауға қаражат бөлінген.
Республикамыздағы әлеуметтік-экономикалық жағдайы тұрақтандыру,
мемлекет тарапынан Қор қызметін қолдаудың өсуі, Қордың ШКС-ті қаржылай
қолдау боынша жинақталған тәжірибесі, жұмысқа төселген кадрлық және
техникалық әлеует, республикамыздың барлық өңірлерінде ашылған Қор
филилалдарының желісі Қорды еліміздегі шағын кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі
мемлекеттік институт ретінде нағайтуға объективті негіз болды және де ШКС-
ті қаржылай қолдау жөнінде жаңа бағдарламаларды жүзеге асыруға түрткі
болды:
-Жобалық қаржыландыру және лизинг;
-Қазақстанда микрокредиттеу жүйесін дамыту Бағдарламасы;
-Екінші деңгейдегі банктерден алатын ШКС кредиттеріне кепілдік беру;
- Кәсіпкерлікті қолдау орталықтары арқылы ШКС оқыту-
әдістемелік,ақпаратты-аналитикалық және консалтингтік қолдау көрсету.
Жоюалық-қаржыландыру және лизниг. Жобалық қаржыландыру Қордың шағын
кәсіпкерлікті қаржылай қолдау жөніндегі бірден-бір негізгі бағдарламалардың
бірі болып табылады. Оның мақсаты шағын бинесті қолдау жөніндегі
мемлекеттік саясаттың артықшылықты бағыттары бойынша ШКС жобаларын қаржылай
қолдау,соымен қатар банк секторы әлсіз қамтылған аймақтардағы кредит
ресурстарына ШКС-ң қол жеткізілушілігін қамтамасыз ету болып табылады. Қор
тәуекелін азайту және ШКС-ті заем қаражаттарын басқару дағдысына оқыту үшін
жүзеге асырылатын жобаның құрама элементтерін кезеңмен қаржыландыру
енгізілді; бизнес-жоспарды әзірлеу және жобаны жүзеге асыру барысында тегін
консультация беру.
ШКС үшін республикамыздың шалғай жатан елді-менкендері мен шағын
қалаларынан, кәсіпкерлікті қолдау инфрақұрылымын жаңадан бастаушы
қатысушылар үшін жәе кепілдік проблемаларға,ЕДБ пайыздық ставкаларының
жоғары болуына,ШКС активтерінің төмен құнына және бастапқы бизнесті
банктердің кредиттеуге неитінің жоқтығына кездескен жобалары барөзге ШКС
үшін, Қордың жобалық қаржыланыру және қаржы лизингі боынша көрсеткен
қызметі олардың жобаларын,әсіресе,өндірістік бағыттағы жобаларынжүзеге
асыру үшін жалғыз жол болып табылады.
ШКС-ті кредиттеу мақсатында Қордың жарғылық капиталын өсіруге
республикалық бюджеттен бөлілген қомақты көлемдегі қаражаттың арасында,2007
ж. 1 қазанға шаққанда, Қор өз қаражаты есебінен жобалық қаржыландыру және
лихинг бойынша жалпы сомасы 21 800.0 млн. Теңгеден асатын 2000-нан аса
жобаны қаржыландырады. 20 мыңнан ас жұмыс орны мақұлданып, құрылды. Оның
ішінде жобалық қаржыландыру боынша 19 000,0 млн. Теңгемен 1 700-ден аса
жоба, қаржы лизингі боынша 2 500,0 млн. Теңгеден асатын сомаға 200 жоба
қаржыландырылды.
Қаржы лизинг. Қор 2004 жылдан бастап қаржы лизингі бойынша
Бағдарламаны жүзеге асыра бастады. ШКС жобаларын қаржы лизингі бойынша
қаржыландырудың басты мақсаты жоғары технологияларды сатып алу, шығаратын
заманғы жабдықтарды, жаңа технологияларды сатып алу, шығаратын өнімдернің
бәсекеге қабілеттілігін арттыру,оперативті шығындарды төмендету ұүшін
нақтылы мүмкіншілік беру болып табылады. Қордың осы қызмет түрінің
актуалдылығы мүмкіншілік беру болып табылады. Қордың осы қызмет түрінің
актуалдылығы ірі лизинг компаниялардың бастапқы бизнестің кішігірім
жобаларын қаржыландырмайтындығы туралы фактіні күшейте түсті. Лизинг
көмегімен шағын бизнес кәсіпорындарының бірден бір негізгі проблемалары-
кепілдік қамтамасыздығының жетіспеушілігі немесе болмауы жөніндегі
проблемалар шешіледі.
ШКС жобаларын жобалық қаржыландыру және қаржы лизингі бойынша
қаржыландыру шарттары бір заемшыға 120 000 АЕК-ке дейін жылдығы 10 пайыз
сыйақы ставкасымен және негізі қарыз бойынша 12 айға дейін жеңілдік
мерзімімен қаржыландырудың мкаксималды лимитін қарастырған.
Қазақстанда микрокредиттеу жүйесін дамыту Бағдарламасы.
Микорқаржыландыру, халықаралық таным бойынша,кедейлік деңгейін төмендету,
халықтың өмірін жақсарту және тұрмыс жағдаын көтеру үшін бірден бір негізгі
құрал болып табылады.
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасының қаржы қызметі нарығы қарқынды
дамып келеді. Сонымен бірге шағын кәсіпкерлік сегменттерінің заем
қаражаттарына қол жеткізушілік проблемасы әлі де болса орын алып
отыр.Әсіресе, бұл проблема кәсіпкер активтерінің құны қаржы институттары
заемдарын қамтамасыз етудің жалғыз түрі болып табылатын, ірі қалалардағы
активтерге қарағанда нарық құны біршама түрі болып табылатын, ірі
қалалардағы активтерге қарағанда нарық құны біршама төмен аймақтық деңгейге
көрінеді.
Микрокредиттеу Бағдарламасын жүзеге асыру кредит жүйесінің үшінші
деңгейін дамытуға, экономикалық белсенді халықтың қаржы ресурстарына қол
жеткізуіне, халықтың жұмыс бастылығы мен жеке бастылықтың өсуіне және
кәсіпкерлік бастамашылық пен белсенділіктің артуына мүмкіндік туғызады. Қор
Микрокредиттеу Бағдарламасын жүзеге асыру үшін әр елдегі халықаралық
микоркредиттеу тәжірибелерін, Қазақсан жағдайында микроқаржыландыру
практикасын пайдалану мүмкіншілігін оқып үйренеді, сонымен қатар ПРООН,
СGАР (СИГАП) –микроқаржыландыру дамытуға ұсыныстар әзірлеу жөніндегі
Дүниежүзілік банк жанындағы консультацилық топтың ұсыныстары ескеріледі.
Микрокредиттеу Бағдарламасын жүзеге асыруды Қор екі бағытта жүзеге
асырады.
1. Қордың үлестік қатысуымен микрокредит ұйымдарын құру. 2007 ж. 1
қаңтарға шаққанда, ордың қатысуымен Бағдарламаны жүзеге асыру
шеңберінде 28 МКҰ құрылды. Жаңа құрылған МКҰ-ң жарғылық капиталына
Қор инвестициясының барлық мөлшері 94,9 млн. теңгені құрады.
2. Жұмыс жасап жатқан микрокредит ұйымдарын кредиттеу.Осы Бағдарламаны
жүзеге асыру шеңберінде, Қор жұмыс жасап жатқан МКҰ кредит
ресурстарын толықтыру үшін жеңілдікпен қаржыландыруды жүзеге
асырады. 2007 ж. 1 қаңтарға шаққанда, қазсқтанда микоркредиттеу
секторын дамыту бағдарламасы боыйынша, жалпы соасы 5 500,0 млн.
асатын теңгеге 174 жоба қаржыландырылды.
Екінші деңгейдегі банктерден алынатын ШКС кредитіне кепілдік беру. Қор
ШКС екінші деңгейдегі банктерден кредит алған кезде оларға Қор кепілдігін
сақтаныруды пайдалана отырып, кепілдік береді. Бұл Қазақстан нарығы үшін
жаңа өнім болып табылады.
Қордың кепілдік беру механизм банк – кәсіпкер сақтандыру
компаниясы сияқты қаржы қатынастарын құру үшін негіз болатын кредит
тәуекелдерін сақтандыруды қарастырады. Қор екінші деңгейдегі банктер
беретін ШКС кредиттері бойынша тәуекелді төмендету үшін, өздері беретін
кепілдікті сақтандыру үшін сақтандыру ұйымдарымен. Сақтандыру туралы шарт
жасасады.
Кепілдік беру барысымен жүзеге асырудың алғашқы кезеңінде кепілдік
беру механизмінің барлық ТМД елдеріндегі сияқты іс жүзінде Қазақстанда да
игерілмейтін және енгізілмегендігі Қорға біраз қиындықтар туғызады. Қордың
ЕДБ алдында ШКС кредиттеріне кепілдік беру сияқты өнімі банк желісі
мейлінше дамыған аудандарда ғана қол жеткізілкуі мүмкін, себебі Қор
кепілдік берген кезде ШКС жобаларын қаржыландыруға тек ЕДБ қаражаты ғана
дереккөз болып табылады. Бұдан бөлек, Қордың беретін кепілдіктері шалғай
аудандарындағы ШКС тәуекелдерімен әзірше жұмыс істемейтін сақтандыру
компанияларында сақтандырылуы қажет. Осылайша, ШКС-ң осындай өнімді
пайдалануы галғай аудандар мен шағын қалалар үшін біраз қолайсыздау болады.
Қордың кепілдік беру бағдарламасымен Қазақстан Халық банкі Бизнес,
Тұран Әлем банкі –КРЕДИТПРО сияқты банктік өнімдерді әзірлеп, жүзеге
асырады. Қазіргі кезде ШКС-ң екінші деңгейлі банктердегі 39 кредитіне Қор
кепілдігі берілді, Қордың кепілдік сомасы 900,0 млн-ға жуық теңгені құрады.
ТӨРТІНШІ КЕЗЕҢ 2008-2012 жж. Қазақстан дамуының 2030 жылға дейінгі
Стратегиясын, Қазақстаннның әлемдегі бәсекеге мейлінше қабілетті елу елдің
қатарына кіру Стратегиясы мен 2015 жылға дейінгі индустриалды-инновациялық
даму Стратегиясын жүзеге асыру экономиканы диверсификациялауды,
технологиялық серпілістерді жүзеге асыруды,сонымен қатар кәсіпкерлік
секторды гарық қатынастары мен бәсекеге қабілетті экономиканың негізгі
іргетпсы ретінде дамытуды болжайды.
Қазіргі кеде Қор Қазақстан Республикасы Үкіметінің шағын
кәсіпкеерлікті қолдау және дамыту саясатын жүзене асыратын жалғыз
мемлкеттік даму институты болып табылады. 10 жылдық даму кезеңін басынан
өткізе отырып, Қор жақында жүзеге асырылуы 2008 жылдан басталатын шағын
және орта кәсіпкерлікті дамытудың жаңа Концепциясын дайындады.
Жаңа Концепциясының жәнешағын орта бизнесті қолдауға қатысты
саясаттың басты міндеті Қазақстанда шағын және орта бизнестің бәсекеге
қабілеттілігін арттыруға, оның сапалы серпілісіне, осы саладағы бәсекеге
қабілеттілігін жәрдемдесу болып табылады.
Қор ШОК-ты мемлекеттік қолдаудың маңызды жүйе құрушы эленменті ретінде
Қор қызметінің келесі бағыттарын күшейтетеін және жетілдіретін болдаы:
1)осы секторды дасытуға мемлекет тарапынан бөлінетін қаржы
ресурстарына Шок-тың қол жеткізушілігіне жәрдемдесу;
2) ШОК субъектілеріне ақапаратты-аналитикалық және консалтингтік
қолдау көрсету.
Қор алдынақойған мақсаттары:
1)Қор статусын шағын кәсіпкерлікті дамыту Қорынан шағын және орта
кәсіпкерлікті дамыту Қорына өзгерту, сондай-ақ қолдау жөнінде тиісті
уәкілеттіктерді көбейту;
2)Қор функциясын қаржы институтымен шағын және орта кәсіпкерлікті
қолдауға мемлкет тарапынан бөлінетін қаражатты есепке алу, бақылау және
орналастыру жөніндегі Қазақстан Республикасы Үкіметінің агенті функциясына
өзгерту;
3) Шағын және орта кәсіпкерлік субъектілеріне қолдау үшін, ресурстық
базаны біраз ұлғайту;
4)Елдегі аймақтарда шағын орта кәсіпкерлік бизнес-ортасы
инфрақұрылымын құру және дамыту есебінен қол жеткізуге болатынын
болжамдайды.
ШКС-ті қаржылау қолдау жөнінде 10 жылдық тәжірибесіне қарамастан,
Қордың қаржы нарығындағы шағын кәсіпкерлік субъектілерін қаржылай қолдау
боынша екінші деңгейдегі банктер арасындағы нақты үлесі 2-3 % құрады.
Жақын уақытта Қазақстанның шағын және орта бизнес секторына елеулі ықпал
ету үшін және кәсіпкерлердің көпшілігінің қаржы ресурстарына қол
жеткізушілігіне нақты мүмкіншілік беру үшін және де осы ресурстардың құнына
әсер ету үшін Қор қаржылай қолдауды едәуір лғайтуы тиіс. Мемлекет
тарапынанҚорға бөлінетін қаржылай қаражатты шартты орналастыру бағдарламасы
бойынша екінші деңгейдегі банктер арқылы жіберу жоспарланып отыр. Бұл
әрекет ШКС үшін соңғы проценттік ставканы едәуір төмендетуі тиіс, себебі
ЕДБ-ң Қор арқылы алатын қаражат құны ЕДБ-ң сыртқы нарықтан алатын қаражат
құнына қарағанда, басынан төмен болатын болады.
Бұдан бөлек, Қор жеке кәсіпкерлік субъектілерін жкономиканы дамыту
қажеттілігімен бірдей анықтау критерийлерін өзгертуді және заңды,
статистикалық, қаржылық және есепке алуды осыған сейкестендіру бастамашылық
етті.
Жеке кәсіпкерлік субъектілерін анықтау критерийлерін таңдау үшін,
алдағы уақытта бәсекеге қабілетті елдердің алдыңғы ондығаны кіретін елдерге
(Қазақстан қазір сол сатыда) бейімделу қажет. 2006 ж. Қорытындысы бойынша
бәсекеге қабілетті Қазақстан 56-шы орын, Литва -40шы, Италия-42-ші,Греция
47-ші,Польша-48-ші. Индонезия-50-ші орында.
Қазақстан жақын уақытта дұрыс бағыт таңдау үшін саластырмалы түрде
Италия және Польша сияқты елдерге бет бұрды (Италия –кәсіпкерлігі
тұрақтанған дәстүрлі ел, Польша ІЖӨ бірдей деңгейлі өткен кеңестік ел
сияқты).
Кәсіпкерлік субъектілері бұл елдерде:
1) микор -10 адамға дейін және жылдық айналымы 2,7 млн. долл. дейін;
2) шағын -50 адамға дейін және жылдық айналымы 13,5 млн. долл. дейін;
3) орта -250 адамға дейін және жылыдқ айналымы 67,4 млн. долл. дейін деп
бөлінеді.
Қзақстанда төмендегідей көрсеткіштеді пайдалану қарастырылуда:
1) микор -10 адамға дейін және жылдық айналымы 1 млн. долл. дейін;
2) шағын -50 адамға дейін және жылдық айналымы 3 млн. долл. дейін;
3) орта -250 адамға дейін және жылыдқ айналымы 10 млн. долл. дейін;
Қорды құрудың негізгі мақсаты:Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерлік
субъектілерінің (әрі қарай-ШКС) қалыптасуы мен экономикалық өсуін
ынталандыру, шағын бизнеске қолдау көрсетуге бағытталған мемлкеттің қаржы
ресурстарының тиімді пайдалануын арттыру болып табылады.
2007 жылыдң басынан бері ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
мемлекеттік қолдау
Шағын және орта бизнесті қолдаудың шетелдік тәжірибесін зерттеу,
әлемдік аренада шағын және орта кәсіпкерлікке негізінен қолдаукдың екі түрі
көрсетілетінін анықтады: мемлекеттік және орталықтандырылмаған. Олар өз
кезегінде әр түрлерге бөлінеді. Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қорғау
келесі формаларда жүзеге асырылады: қаржылық,инновациялық, экономикалық,
сыртқы экономикалық және ұйымдастыру – басқарушылық; орталықтандырылмаған –
франчайзинг, венчурлік бизнес, субмердігерлік, лизинг. Мемлекеттік
қолдаудың негізгі формасы қаржылық қолдау болып табылады, ол қайтарымсыз
көмек, несиелер, венчурлік бизнес, салық жеңілдікткрі және тағы басқалар
түрінде көрсетіледі. Шетелдік қаржылық қолдаудың әр түрлі формаларын
талдау, олардың арасында ШКС ұзақ мерзімді несиелеу жүйесі, мемлекет
кепілдігімен және төмен пайыздық ставкалармен немесе жаңа технологияларды
игеруші ШКС салық жеңілдіктерін беру; пайдаға салынатын салық дифференциясы
көңіл бөлуге тұрарлық.
ШОБ субъектілерін инновациялық қолдау жаңалықтарды дайындаумен ғана
емес, сонымен қатар оларды белсенді түрде енгізумен айналысатын
кәсіпорындарды ерекше қолдаудан тұрады, бұл да ғылыми – техникалық
прогресті жетілдірудің шарттарының бірі болып табылады. Мұндай қолдауды
жүзеге асыру инновациялық жобаларды қолдайтын және қаржыландыратын арнайы
ұйымдардың, төменгі пайыздық ставкалардың, ұзақ мерзімді несиелеудің,
технопарктердің болуына байланысты. Елдің швағын кәсіпкерлігіне
инновациялық процесті белсендету үшін инновациялық жобаларды төменгі
пайыздық ставкаларымен ұзақ мерзімге несиелейтін қолдаушы және
қаржыландырушы арнайы органдар жүйесін ұйымдастыру қажет.
Шағын және орта бизнесті экономикалық қолдаудың бір формасы оны
мемлекеттік келісім – шарттарды орындауға қатыстыру болып
табылады.Қолдаудың бұл түрін экономиканың отандық секторында іске асыру
шағын кәсіпорындарды субмердігелер ретінде тарту қажеттілігін қарастыратын
арнайы заңды қабылдау нәтижесінде мүмкін болады. Соңғы 10 жылда көптеген
мемлекеттер шағын кәсіпкерлікті орталықтандырылған қолдаудың жеке объектісі
ретінде сыртқы нарықта өзін жақсы көрсетеді. Қолдаудың берілген түрін
көрсетудің шетелдік тәжірибесін бізге өнімді экспортқа шығарумен
айналысатын ШКС несиелеудің және салық салудың жеңілдетілген түрлерінен
үлгі алу қажет.
Шетелдерде орталықтандырылған мемлекеттік соңғы объектісі
кәсіпорындарды тіркеуден,кәсіпкерлерді оқытудан, ақпараттыққызмет
көрсетуден тұратын, ұйымдастыру – басқарушылық қолдау болып табылады.
Экономикасы дамығын барлық елдерде ШКС тіркеуге алудың ықшамдалған тәртібі
бар. Кейбір елдерде бұл 24 сағатты алады. Бұл аймақта ШКС қазіргі замаңғы
компьютерлік технологиялар көмегімен коммерциялық ақпаратпен қамтамасыз ету
тәжірибесі қызықты.Шетелдерде шағын кәсіпкерліктің шаруашылық жүргізуші
субъектілеріне орталықтандырылған қолдау көрсетіледі. Оның қажеттілігі
мемлекеттің қаржы ресурстарының объективті тапшылығымен байланысты.
Орталықтандырылмаған қолдаудың арасында шетелде франчайзинг кең
қолдауға ие болады, ол бір сауда белггісімен жұмыс істейтін, бірдей
кәсіпорындардың кең жуйесін құруды қарастырады. Франчайзинг ХХ ғасырдың
ортасында өз өрлеуіне жетті. Қарастырылған қызмет сферасында көпшілікке
танымал лиддерлер Макдоналс, Зиңгер, Херц, Кодакс, Холидей-Инн
және тағы басқалар болып табылады. Қазіргі кезде отандық кәсіпкерлікте
шағын кәсіпкерліктің құрылымына өндірістік және сауда франчайзингің
енгізуге мүмкіндіктер көп.
Орталықтандырылмаған қолдаудың екінші формасы, ірі компаниялар
жағынан қаржыландыру мен бақылау жағдайында шағын кәсіпорындар күшімен
ғылыми – техникалық жобаларды жүзеге асыруды қарастыратын, венчурлік бизнес
болып табылады. Венчурлік бизнес шағын кәсіпорындарға аз шығынмен және
едәуір қысқа мерзімде инновациялық дайындамаларды енгізуді қамтамасыз
етеді.
Ірі бизнес жағынан шағын кәсіпкерлікте көрсетілетін қолдаудың келесі
бағыты – субмердігерлік, ол шағын кәсіпкерлікке дайын өнімді үнемі өзгеріп
отырған жартылай фабрикаттар мен жинақтаушы бұйымдарды шығаруға мүмкіндік
береді. Сонымен қатар, ірі компаниялар белгілі шарттармен шағын
кәсіпорындарға өндірістік жабдықты жалға бере алады,ол аз шығындармен өнім
мен қызметтер өндірісін ұйымдастыруға мүмкіндік
береді.Шетелдіктәжиберенізерттеу, мемлкеттік қолдауменсалыстырғанда
шағынкәсіпкерлікті орталықтандырылмаған қолдаудың елдің шағын кәсіпкерлігін
дамыту себебінің қуатты факторы болып табылатынын көрсетті. Берілген
қолдаудың барлық қарастырылған формалары Республикада кең қолдау үшін оның
барлық формаларын пайдалану қажет.
Эконормикалық, мемлекетіміздің дамуын қазіргі кезеңде кәсіпкерліті
дамыту ең үлкен міндеттердің бірі бодғандықтан 1997 жылы маусымның 19-на
Шағын кәсіпкерлікті мемлкекеттік қолдау туралы заң қабылданды. Заңға
шағын кәсіпкерлікті қолдаудың төрт принципі қарастырылған. Олар:
-Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерлік дамуының басымдылығы;
-шағын кәсіпкерлікті мемлкеттік қолдау кешенділігі;
-шағын кәсіпкерлікті қолдау инфрақұрылысының және жүзеге асырылатын
шаралардың шағын кәсіпкерліктің барлық субъектілері үшін қол жеткізерлік
болуы;
- шағын кәсіпкерлікті қолдау мен дамыту саласындағы халықаралық ынтымастық
болып табылады;
Шағын кәсіпкерлікті мемлкеттік қолдау мына бағыттар бойынша жүзеге асады.
-шағын кәсіпкерлік субъектілері үшін дайындау жәнеолардың біліктілігін
арттыру;
- шағын кәсіпкерлік субъектілерінің мғемлекеттік қаржылық,статистикалық,
материалдық-техникалық және ақпараттық ресурстарды, сондай-ақ ғылыми-
техникалық талдамалар мен технологияларды пайдалануына жеңілдіктер жасау;
- шағын кәсіпкерлік субъектілерін мемлекеттік тіркеудің, олардың қызметін
лицензиялаудың, олардың өнімдерін сертификаттаудың оңайлатылған тәртібін
белгілей;
- шағын кәсіпкерлік субъектілері үшін салық салудың, кеден бажын төлеудіің
жеңілдіктері режимін қамтитын қолайлы жағдай жасаудың құқықтық режимиін
белгілеу;
- шағын кәсіпкерлік субъектілері қолдау мен дамыту үшін инвестицияларды.
оның ішінде шетел инвесиицияларын тарту мен пайдалану жүйесін құру;
-шетелдік әріптестерімен сауда,ғылыми-техникалық, өндірістік және өзге де
байланыстарын қоа алғанда, олардың сыртқы экономикалық қызметін қолдау;
- қаржы көздерін анықтай отырып, шағын кәсіпкерлік субъектіліріне несие
берудің арнаулы бағдарламаларын қабылдау;
-өнімдер өндіруге, жұмыс атқарып, қызмет көрсетуге мемлекеттік сатып алуды
орналастырған кезде шағын кәсіпкерлік субъектілеріне артықшылықтар беру.
Еліміздің даму жылдарында шағын бизнесті қолдау көп шаралар жүзеге
асырылады, ең басты –нормативтік заң базасы жасалып бекітіледі. Қазаөстан
Республикасы заңына сәйкес кәсіпкерлік ретінде (кәсіпкерлік терминімен
қатар ағылшынша баламас бизнесте көп қолданбады) азаматтар мен заңды
тұлғалардың, меншік түріне қарамастан, тауарға (жұмысқа, қызметке)
сұранысты қанағаттандыру жолы мен таза табыс алуға бағыттталған, жеке
меншікке (жеке кәсіпкерлік) немесе мемлекетттік кәсіпорындарды шаруашылық
жүрзізу құқығына негізделген интицативалық іскерлігі жауапкершілікпен
жүзеге асырылады.
Шағын және орта бизнес субъектілері орташа жылдық жұмыскерлер саны 50
адамнан аспайтын, жылдық жалпы актив құны алпысмың есептік көрсеткішпен
аспайтын кәсіпкерлік іскерлікпен пайналысатын заңды тұлғалар және заңды
тұлға құрмаған жеке кәсіпкерлер болып табылады. Айлық есептік көрскткіг
Қазақстан Рнспубликасының Республикалық бюджет туралы заңына сәйкес
тағайындалады. 2009 жылы айлық есептік көрсеткіш 1273 теңгені құрады.
Қазақстанда шағын кәсіпкерлік дамуын мемлкеттік қолдау
мақсатында,Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 12 маусымын,дағы салық
кодексінеде шағын бизнес субъектілеріне арнайы салық рижимі қарастырылған.
Арнай салық режимі төлеу кезінде ұсталатын жеке табыс салығынан басқа
әлеуметтік салық және корпоративтік немесе жеке табыс салығын есмептеуде.
Жеңілдетілген тәртібін шағын бизнес субъектілері үшін қолданылады.Аталған
пунктер көрсетілмеген салық және басқада міндеттітөлемдер бойынша салық
есебін беру, есептеу және төлеу жалпыға тағайындалған
тәртіпппенжүргізіледі. Салық кодексінде Шағын бищнес субъектілері
тенрмині қолданылып, оған сәйкес табыс, саны және іскерлік түрлі бойынша
шектеулер қойылады.
Арнайы салық режимі бір реттік талон, патент және жеңілдетілген
декларация негізінде жүзеге асырылатын шағын бизнес субъектілеріне арналған
режим. Арнайы салық режимін немесе жалпыға бірдей салық салу тәртібін
таңдау кәсіпкердің өзінің таңдауына негізделеді бұл жерде шағын бизнес
субъектісі бюджеттен есептеудің тек бір формасын ғана таңдауға құқығы бар.
Шағын бизнесті субъектілері үшін бюджеттен есептеудің тағы бір
жеңілдетілген түрі енгізілген-ол жеңілдетілген салық режимі.
Жеңілдетілген деклапрация негізіндегі жеңілдетілген салық салу режимі
шағын кәсіпкерлік субъектілеріне салық жүктемесінтөмендетуге бағытталған
жеңілдік ставкаларын салық төлеу мен есептеудің жеңілдетілген тәртібін және
басқа да механизмдерді қарастырылған. Бұл форма жалдамалы еңбек күшін
қолданатын кәсіпкерлерге арналған.
Жеңілдетілген декларация боынша салық соммасын салық төлеуші квартал
соңында, есептік кварталдағы алынған нақты тасбысқа сәйкес ставка шкаласын
қосу жолымен есептейді, ол ставка жеке тұлғаларда табысына қарай 14-тен 11%
-ға, заңды тұлғаларда 5-тегн. 13 %-ға дейін өзгереді.Салық ставкасы жұмысшы
табысынан табыс салығын алу қағидасы боынша тағайындалған.
Шағын кәсіпкерліктімемлекеттік қолдау,салалық және аймақтық
бағдарламалар негізінде жүзеге асырылып, шағын кәсіпкерлікті дамытуға
бағытталған шаралар кешенін білдіреді.
Шағын бизнесті мемлкеттік қолдау жүйесіндегі басты міндеттердің бірі
қаржы-несие институтттары және кәсіпкерлік субъектілері арасындағы несиелік
қарым-қатиынасты жетілдіру болып табылалды.
Шағын бизнесті қолдаудың істегі формасы шағын кәсіпкеерліктің
дамуының мемлкеттік бағдарламысы болып табылады. Барлық Республикалық
бағдарламалардың басты мақсаты шағын кәсіпкерлік субъектілерін қолдауды
қамтамасыз ететін қажеттті өндірістік-шаоуашылық, қаржылық,
материалды,әлеуметтік-экономикалық басқа да жағдайларды құру болып
табылады.
Аталған бағдарламада міндеттерді, негізі шараларды, шараларды
қаржыландыру көздерін және жүзеге асырудағы соғңы нәтижені қарастырған.
Мемлекет дамуындағы он жыл ішінде рекспубликада шағын кәсіпкерлікті
қолдаудың және дамытудың алты мемлкетттік бағдарламасы қабылданды.
1. Қазақстан Республикасының 1994-1995 жылға арналған шағын
кәсіпкерлікті қолдау және дамытудың мемлекеттік бағдарламасы.
2. Қазақстан Республикасының 1995-1996 жылға арналған шағын
кәсіпкерлікті қолдау және дамытудың мемлекеттік бағдарламасы.
3. Қазақстан Республикасының 1999-2000 жылға арналған шағын
кәсіпкерлікті қолдау және дамытудың мемлекеттік бағдарламасы.
4. Қазақстан Республикасының 2000-2001 жылға арналған шағын
кәсіпкерлікті қолдау және дамытудың мемлекеттік бағдарламасы.
5. 2001-2005 жылға арналған шағын кәсіпкерлікті дамытудың
институционалдық мемлекеттік бағдарламасы.
6. Қазақстан Республикасының 2005-2007 жылға арналған шағын және орта
кәсіпкерлікті дамыту боынша жедел шаралар бағдарламасы.
7. Қазақстан Республикасының 2008-2012 жылдарға арналған шағын және
орта кәсіпкерлікті дамыту бойынша жедел шаралар бағдарламасы.
Кәсіпкерлік дамуы және соның ішінде жеке кәсіпкерлік дамуы мақсатты,
тұрақты заң болмауымен, сәйкес салық заңының болмауымен, инвестиция және
несие алудағы қиындықтар мен шикі зат ресурстарын ақпаратты алуымен т.б.
кәсіпкерлікті мемлкеттік қолдаудың нақты мехзанизм жоқтылығымен тезеледі.
Қазақстан Республикасындағы 1992-1994 жылға арналған шағын
кәісіпкерлікті қоллау және дамытудың мемлкеттік бағдарламасы кәсіпкерлік
қалыптасуы мен дамуының негізін салды. Бұл жылдардағы республикадағы шағын
кәсіпкерлік коорпаратив, шағын және жеке кәсіп орындар бар болуымен
сипатталады. Бұл кезеңде шағын кәсіпкерлік субъектілерінің көп бөлігі тек
коммерциялық іскерлікпен шұғылданалы. Кәсіпкерлік дамуы және соның ішінде
жеке кәсіпкерлік дамауы мақсатты, тұрақты заң болмауымен, сәйкес салық
заңының болмауымен, нивесиция және несие алудағы қиындықтар мен шикі зат
ресурстарын ақпаратты алуымен,инвестиция және несие алудағы қиындықтар мен
шикі зат ресурстарын ақпаратты алуымен т.б. кәсіпкерлікті мемлкеттік
қолдаудың нақты мезанизм жоқтылығымен тезеледі.
Осыған орай Қазақстан Республикасында 1995-1996 жылдарға арналған
шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаумен дамытудың екінші бағдарламасы
қабылданды. Бұл бағдарлама мықты жеке кәсіпкерлік,әсіресе шағын кәсіпкерлік
құру үшін жағдайлар қарастыру керек болды. Бұл бағдарламаны жүзеге асыру
Қазақстан Республикасы заңына жеке меншіктен куәсіпкеерлік еркіндігі
қорғауда келесідей өзгерістер мен толыөтырулар енгізуге мүмкіндік берді;
жаңа Салық кодексінің жобасына ұсыныстар даярлау, шағын кәсіпкерлікті
дамытуға бағыттау үшін отандық және шетелдік ресурстар квотасын анықтау;
шағын банктік қызмет көрсетуді жетілдірі боынша ұсыныстар жасау, биржалық
іскерлікті кеңейту: жеке бизнес қалыптасуы үшін жеке, сақтандыру.заңдық,
бухгалтерлік, консалтингтін басқа да арнайы компаниялар мен фирмалар дамуын
қолдау; алғашқы бизнес орталықтар мен технопарктер құру; кәсіпкерлер
даярлаула оқу әдістемелік құралдар кешенін шығару.
Осы жылдары кәсіпкерлікті Еворпалық реконструкция және даму банкінің
100-миллиондық несиенің бірінші траншынан жүеге асырылады. 1995 қоры
құрылды, ол төрт жобаны қаржыландырады.
1995 жыл алдында ЖҰӨ шағын кәсіпкерлік үлесі 2 % құрады, бизнес
сферасындағылар үлесі жалпы ел экономикасында жұмыспен қамтығандардың 5,2%
құрады, ал төлемдер көлемі барлық салықтармен түсімдердің 7,9% құрады.
Шағын бизнестің ары қарай дамуы 1996-1998 жылғы реформалар тереңдету
боынша үкімет істерінің бағдарламасына орай жүзеге асты онда келесі
міндеттер шешіледі:
-шағын және орта кәсіпкерлік түсініктерін нақтылау және заңдық
немесе нормативтік бекіту, ең алдымен жеке, үйдегі және отбасылық
кәсіпкерлікке түсінік беріледі.
- Босаған жұмыс күшінің тез арада мамандық бағытын ауыстыруға
әсер ететін іскерліктің ерекше және арнай шарттарын мемлкетттік
реттеуде құрудың жеңілдетілген режимін анықтау;
- Мемлкеттік бюджет және заемдық қарадат есебінен іскерлігін
жартылай қардыландыруды ескере отырып шығын бизнес орталықтарын құру
және бекітуде тікелей қолдау көсету.
Бұл кезеңде шағын кәсіпкерлікті мемлкетттік қолдау республикада
бірқатар белсенденеді.1997-1998 жылдар аралығында президентің Шағын
кәсіпкерлкті мемлекеттік қолдау және белсендендіруді күшейту бойынша
шаралар туралы және Қазақстан Республикасындашағын кәсіпкерлікті қолдау
және дамытудың приортиеттері және аймақтық бағдарламалары туралы екі
жарлығы: Жеке кәсіпкерлік туралы, Шағын кәсіпкерлікті мемлкеттік қоллдау
туралы, Шағын кәсіпкерлікті мемлкеттік қоллдау боынша Қазақстан
Республикасы кейбір Заң актілеріне қосымшалар мен толықтырулар енгізу тура
төрт заң, министрліктер мен ведомстволардың он бір нормативтік актісі
қабылданды: 1998 жылдың сәуірінде шағын бизнесті қолдау Шағын кәсіпкерлікті
дамытудың мемлекеттік қоры құрылды.
Шағын кәсіпкерлікті дамытуға келесі қадам Қазақстан Республикасының
1999-2000 жылғы арналған шағын кәсіпкерлікті дамыту және қоллаудың
мемлкеттік бағдарламысы шағын бизнестің негізін салды. Соымен қатар
кәсіпкерліктің дамуын тежеп отырған бірқатар мәселелерді де
анаықталады.:материалдық және қаржы ресурстарының шектеушілігі: шағын
бизнесті қолдаудың әлсіз инфрақұрылымы, кадрлардың жеткіліксіз даярлығы;
өткізу нарығының жоқтығы, төмен қабілетінің төмендігіне орай халықтың өнім
мен қызметке сұраныс төмендігі.
Сонымен қатар,бағдарламаныжасаушылар айтуынша мемлкетттік мекемелердің
Қазақстанда шағын бизнес кәсіпорындарда шығарылатын өнімдердің импорттық
аналогтарын сатып алуға тыйым салған дұрыс, ол отандық өнімдерге кепілдікті
сұраныс қалыптастыруды ақпаратттық қамтамасыз ету орта мерзімдік
перспективада бірқатар шаралардың жүзеге асуын көздейді.Оның бәрі
кәсіпкерлік пен шағын бизнеске бағытталған оқытушыларды транфертін жүзеге
асыру; дистонционалыдық тарабын құруғақатысты.
Ең соңғы бағдарлама Қазақстан Республикасында 2005-2007 жылдарға
аранлған шағын және орта кәсіпкерлікдамуы боынша жедел шаралар
бағдарламасы: Бағдарламаны жасаушы Қазақстан Республикасының экономика және
бюджетті жоспарлау министрлігі.
Бағдарлама мақсаты:
Шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің іскерлік сферасын неғұрлым
кеңейтуге бағытталған институционалдық жағдайлады жетілдіру және іскерлігін
белсендірі есебінен Қазақстаннның бәсекелестік қабілетін жоғарлату.
Бағдарлама міндеттері:
1.Шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту үшін неғұрлым анық заң
негізін құру;
2. Экономиканы бюрократизациячыздандыру және әкімшілік
кедергілерді жою;
3. Кәсіпкерлік тарапынан көзқарас негізінде қмірлік қабілетті
инфрақұрылым жүйесін құру және қамтамаыз ету;
4. шағын және орта кәсіпкерлікте көлеңкелі айналымды қысқарту;
5. Мемлкетке тән емес қызметтерді нарықтық ортаға ең біріншіден
шағын және орта кәсіпкерлікке беру;
Жоғарыда аталған міндеттер келесі негізгі шараларды жүзеге асыру
жолымен орындалады.2005 жылы:
1.Ревизиялар жүргізі, Қазақстан Республикасының бірқатар заң
және нормативтік актілер жасап қабылдау;
2. Шағын және орта кәсіпкерлік сферасының заң негізінің неғұрлым
нақтылығын қамтамасыз етуді жүзеге асыру;
3.Шағын және орта кәсіпкерлік саласындағы мемлкеттік органдардың
бақылау және қадағалау қызметтеріндегі іскерлік түрленрне талдау
жүргізі;
4. шағын және орта кәсіпкерлік саласындағы мемлкеттік
органдардың бақылау және қадағалау функцияларын қысқарту және
жүйцелендіру бойынша шаралар қабылдау;
5. Орта және шағын бизнес субъектілерін несиелендірі көлемін 10
млрд теңгеге қосымша ұлғайтуды қамтамасыз ету;
6. Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры Ақ шағын кәсіпкерлік
субъектілерін қаржылық өолдауда рөлінен күшетуді қамтамасыз ету;
7. Қаржылық супермаркет құру да жұмыстарды ұйымдастыру.
2006 жылы:
1. Мемлкет және акционерлік қоғамдардың мамандық қызметтеріне
таңдау жасап, мемлекет қатысуымен шығын және орта кәсіпкерлікке беру;
2. Шағын және орта бизнес субъектілерін несиелендірудің көлемін
25 млрд теңгеге ұлғайтуды қосымша қамтамасыз ету.
2007 жылы:
1. Шағын және орта бизнес субъектілерін несиелендірідің көлемін
25 млрд теңгеге ұлғайтуды қосымша қамтамасыз ету.
2. Мемлекеттік жеке секторымен арақатынасының жаңа идеологиясын
құруды аяқтау.
Ең соңғысы: Меншікті заңдастыруға бірқатар шаралар кешенін қабылдау
қажет, атап айтсақ,қалаға ауылдан қоныс аударғандар мен шағын кәсіпкердің
жері мен шағын кәсіпкерлік инфрақұрылымын құруға бағытталған жағымды
институционалдық климат құру мақсатында қабылданды.
Қазақстан республикасы Үкіметі шағын бизнесті қолдаудың тағы бір жолын
қарастырады: 07.05.2001 жылы Қазақстан Республикасы Президенті жарлығымен
Қазақстан Республикасы 2001-2002 жылдарға арналған шағын кәсіпкерлікті
дамыту және қолдаудың Мемлекеттік бағдарламасы бекітілді.
Бұл бағдарлама мазмұны алдыңғы бағдарламаның шағын кәсіпкерлікті
қоллдану бағыттарынан құрылды. Сондай –ақ аталған мәселелерді шешудегі жаңа
көзқарастарға негізделуде. Оларға келесілерді жатқызуға болады.
-Шағын кәсіпкерлікті қолдау және қорғау мәселелерінде қоғамдық
мәселелер ролін күшейту;
-Шағын бизнесті қолдау және қорғаудың тинфрақұрылымын
қолданудағы тиімділікті арттыру;
- Шағын кәсіпкерлік сферасындағы нормативтік құқықтық актілерді
әрі қарай жетілдіру және олардың орындалуын бақылауды күшейту;
-шағын кәсіпкерлікті қолдаудағы қаржы несиелік және
инвестициялық саясат механизмін ары қарай жетілдіру;
- шағын кәсіпкерлікте кеадр даярлау, ғылыми-әдістемелік қаржылық
және ақпараттық жүйесін қамтамаз етуде тұтастық құру.
Сорндай аөқ бұл бағдарламадағы шығын бизнестің қаржылық мәселелері
ассигнациячлау шегінде республикалық және жергілікті бюджетпен жүзеге
асырылады. Жыл саын Республикалық бюджеттен 50 млн. Теңге көлемінде қаржы
бөлінеді.
Бағдарлама шегінде алғашқы шаралар ретінде келесілер көрсетілген:шағын
кәсіпкерлік инфрақұрылымының субъектілері тарбын дамыту; жергілікті
деңгейде істегі заңның орындалуы бойынша атқарушы тәртібі жоғарлату; негізі
және айналым қорын несие ресурстарына қол жеткізуді қамтамасыз ету;
экономиканың нақты секторындағы кәсіпорындарғаа өндіріс орындарын алу
процедураларын жеңілдету; кадрларды аярлау мен шағын бизнесті ақпараттық
қолдануды жасау.
Шағын бизнестің жектістікпен анықтайтын басты шарттардың бірі шағын
кәсіпкерлік субъектілердің іс-әрекетін қамтамасыз ететін инфрақұрылым
элеметтерінің болуы болып табылады.
Шағын кәсіпкерлікті қаржы-несиелік және инвестициялық қолдау
тендерлік негіздегі мемлкеттік мақсатты неселер тарту арқылы жүзеге
асырылады, соның ішінде шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры арқылы
жеңілдетілген жағдайда. Банктер беретін несиелерді қамтамасыз ету
мақсатында аймақтарда кепілдік қорлар құру ұсынылуда.
Шағын кәсіпкерлікті ары қарай дамыту үшін 2003-2015 жж. Қазақстан
Республикасының индустиаолдық-инновациялық даму стратегиясы бойыншаарнайы
даму институттары құрылды. Олар: Қазақстанның инвестициялық қоры,
Қазақстанның Даму Банкі,Инновациялық қоры, Экспортты сақтандыру жөніндегі
корпорация. Қазақстаннның инвестициялық жобараын жүзеге асыруға қаржылай
көмек көрсету.
Қазақстанның Даму Банкінің негізгі міндетті ұзақ мерзімді және орта
мерзімді төмен процентті банк несиелерін, оның ішінде экспорттық несиелер
беру арқылы, сондай-ақ басқа несиелік инститтуттар беретін заемдар мен
несиелер бойынша кепілді міндеттер беру арқылы шағын кәсіпорындарға
қаржылай қолдау көрсету болып табылады. Инновациялық қордың міндеті
Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпорындардың инновациялық өндірістегі
дамытуға жәрдемдесу. Ал экспортты сақтандыру жөніндегі корпарацияның
негізгі міндеті саяси және регулятивтік қатерді сақтандыру арқылы
Қазақстандық өндеушілердіңтауарлары мен қызметтерінің экспортталуына
тікелец жәрдемдесу болып табылады.
Қазақстан Республикасының Шағын кәсіпкерлік мемлекеттік қолдау
туралы заңы мен Қазақстан республикасының индустиралдық-инновациялық даму
стратегиясын өткізу мақсатында 2003 жыл 29 желтоқсанында Қазақстан
Республикасының шағын кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың 2004-2006 жж.
Арналған бағдарламасы қабылданды. Бағдарламаның негізгі ақсаты ең көп
қосылған құн мен жоғары технологиялық өндіпіс құруға бейімделген шағын
кәсіпкерлікті дамыту жолымен орта топты қалыптастыруға бағытталған
инстутутционалдық шарттарды жетілдіру. Алға қойылған мақсатқа жету үшін
келесі міндеттерді шешу қажет:
1.шағын кәсіпкерлікте салықтық әкімділік жүйесін жетілдіру;
2. шағын кәсіпкерлікте несиелік ресуртарға қол жеткізуді жеңдеті;
3. шағын кәсіпкерлікті қолдауды мемлекеттік және мемлекеттік емес
институттарды тиімділігін арттыру;
4. шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік реттеуді оптимизациялау;
5. шағын кәсіпкерлікті қолдаудың білімдік және ақпараттық әдістемелік
біріңғай жүйелерінен құру;
6. кәсіпкерлік мәселелері боынша нормативтік құқықтық базаларды жетілдіру.
Бағдарламадан күтілетін нәтиже: шағын кәсіпкерлік субъектісінің санын
2006 жылға дейін 550 мыңға жеткізу, шағын кәсіпкерлікпен айналысушылар
санын 1,6 млн. Адамға ұлғайту; ЖҰӨ құрылымындағы шағын кәсіпкерліктің
алатын бөлігін 27% -ға көбейту.
Соымен қатар 2206 жылы Президенттінің Қазақстан халқына жолдауында да
шағын кәсіпкерлікте назар аударылған. Онда шағын кәсіпкерліктің бәсеке
қабілетін көтеру үшін монополияға қарсы аранйы іс-шаралар жүргізілді. Ал
Президенттің 2007 жылы Қазақстан халқына жолдауында айтылғандай мемлкеттік
кәсіпорындар мен медиахолдингтердің, ең алдымен ірі компаниялар мен
монополиялардың өздерінеи үлеспейтін міндеттерін шағын бизнеске береді.
Келесі бір мәселе, Даму Банкі мен Инвестициялық қорға барлық
кәсіпорындардың қолы жете бермейді.Сондықтан Шағын кәсіпкерлікті дамыту
қоры өзіндік бір үлкен қаржылық маркетке аранаулы тиіс. Сол себепті
Қорға биылғыжылы республикалық бюджеттен қосымша 10 млрд. Теңге бөлінеді,
сонда шағын бизнес субъектілерін несиелеу мүмкіндігі 25 млрд. Теңгеге дейін
өседі.
Кәсіпкерлікті қолдаудың, дамытудың жоғарыда аталған бағыттардан басқа
шағын кәсіпкерлікке көмек көрсетуге арналған құрылымдар құрылған. Ол
құрылымдарға кәсіпкерлікті қолдаудың территориялық орталықтар мен
инновациялық орталықтарды жатқызуға болады.
Қазақстан респуьликасында 2008-2012 жылдарға арналған шағын және орта
кәсіпкерлікті дамыту боынша жедел шаралар бағдарламасы. Ол Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 6 қарашадағы № 1039 қаулысымен
бекітілген елдің әлеуметтік-экономикалық даму тұрақтылығын қамтамасыз ету
боынша бірінші кезектегі іс-әрекеттер Жоспарын жүзеге асыру мақсатында,
Даму кәсіпкерлікті дамыту қоры шағын және орта бизнесті кредиттеуге
араналған қаражатты келісіп орналастыру Бағдарламасын екінші деңгейдегі
банктер арқылы жүзеге асырады.
Қазақстан дамуының 2030 жылға дейінгі Стратегиясын, Қазақстанның
әлемдегі бәсекеге мейлінше қабілетті елу елдің қатарына кіру Стратегиясы
мен 2015 жылға дейінгі индустиралды –инновациялық даму Стратегиясын жүзеге
асыру экономиканы негізгі іргетасыретінде дамытуды болжайды.Қазіргі кезде
Қор Қазақстан Республикасы Үкіметінің шағын кәсіпкерлікті қолдау және
дамыту саясатын жүзеге асыратын жалғыз мемлкеттік даму институты болып
табылады. 10 жылдық дмау кезеңін басынан өткізе отырып, Қор жақында жүзеге
асырылуы 2008 жылдан басталып шағын және орта кәсіпкерлікті дамытудың жаңа
Концепциясын жайындады. Жаңа Концепциясының және шағын және орта бизнесті
қолдауға қатысты саясаттың басты міндеті Қазақстанда шағын және орта
бизнестің бәсекеге қабілеттілігіне жәрдемдесу болып табылады.
Республика Президенті Н.Ә. Назарбаев кәсіпкерлікке барынша қолдау
көрсету мәселелеріне айрықша көңіл бөлуде. Мемлекет басшысы құқықытық және
қаржы-материалдық базаны одан әрі жеңілдетіп, жер-жерде азаматтарды шағын
бизнеске тарту үшін қолайлы жағдай жасауына жоғары талап қойып, бұл
мәселені ұлттық экономикалық стратегиялық аса маңызды секторы ретінде
қарастырып отыр. Алайда, қабылданған шаралардың іс жүзінде нақты жүзеге
асуы жеткіліксіз болып отыр. Шағын бизнеске қолдау көрсетуге бөлінген
қаржы мардымсз болып тұр.
Шағын бизнесті дамыту мемлкеттік маңызы бар, күрделі іс болып
саналады. Бұл арада халықты тығыз байланыс жасамай, оның қолдауына сүйенбей
ілгері басу мүмкін емес, жеке және шағын бизнестің дамуына заңдық база
жасау және оған мемлкеттік қолдау көрсету шағын бизнеске үлкен серпін
береді.
2.Қазақстандағы шағын және орта бизнесті несиелендіруді тәжірибесі
2.1 Даму кәсіпкерлікті дамыту қоры АҚ құру көздері және оның бағыттары
Кәсіпкерлікті мемлекеттің қаржылық қолдауы бірқатар шағымдарды талап
етеді, ал мемлкет бюджет мүмкіндіктері шектеулі. Осы жағдайда бюджет қорын
қолдаудың қайтарымдылық механизіміне көшу қажет.
Шағын кәсіпкерлікті жедел дамыту үшін тікелей инвестицияларды
белсенді тарту маңызды роль атқарады.
Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерлік субъектілерінің қатыспауы
эәне экономикалық өсуін ынталандыру мақссатында, шағын бизнесті қолдауға
бағытталған мемлекеттің қаржы қорын тиімді қолдануды жоғарылату мақсатында
ҚР Үкіметінің 1997 ж. 26-сәуіріндегі № 665 жарғысымен ҚР Ррезидентінің
1997 жылға 6-наурызда ққабылданған № 3398 Шағын кәсіпкерлікті мемлкеттік
қолдау мен дамытудағы белсендіруді күшейту боынша шаралар туралы
жарғысымен, акционерлік қоғам формасында банктік емес қаржылық мекеме
ретінде Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры құрылады.
Қордың даму тарихына тоқталатын болсақ:
БІРІНШІ КЕЗЕҢ 1997-2001 жж. Бірінші кезең 1997 ж. Қордың өқрылуымен
байланысты. Осы жылдары мемлкеттік органдар шағын кәсіпкерлікті қолдауға
және дамытуға бағытталған бірқатар заңдарды, жарлықтар мен қаулыларды
қабылданған.
Бұл мерзім Қордың отандық тауар өндірушілерді қолдау бойынша шаралар
Бағдарламасы жөніндегі мемлкеттік бюджет қаражатын, сондай ақ ЕБРР; АБР-ң
кредит желілерін пайдалануды есепке алу және оны бақылау агенттігінің
функциясын орындаумен суреттеледі.
Еуропалық қайта құру және даму банкінің кредит желісі- Қазақстандағы
шағын бизнесті дамыту Бағдарламасы. Еуропалық қайта құру және даму банкі
(ЕҚҚДБ) Орталық және Шығыс Еуропа елдерінде экономикалық өзгерістерге
жәрдемдесу мақсатында, 1991 жылы халыөаралық шарт негізінде құрылған. ЕБРР
бірден бір мейлінше табысты жобаларының бірі 1998 жылдан бері Қормен
бірлесе жүргізіліп отырған Қазақстандағы шағын бизнесті дамыту Бағдарламасы
болып табылады. ЕБРР мен жобалар бастамашысы болып табылатын Қазақстан
рнспубликасы Үкіметінің ортақ мақсаттарына сейкес, Қазақстанның шағын
бизнес бағдарламасының басты міндеті елдегі барлық шағын бизнестің қаржы
ресурстарына қол жеткізуін қамтамасыз ету қажетті институционалдық
құрылымдар мен кредиттеу әдісін енгізуді дамыту арқылы болып отыр.
Қазақстанда шағын бизнесті дамыту Бағдарламасы бойынша ЕБРР-мен 10
жыл мерхімге 77 500 000 АҚШ долларына заем туралы келісім жасалады. Аталған
Бағдарлама бойынша кредиттеу заемшыларға кредит беру гарттарын өздігінше
анықтайтын және де экономика саласының барлық кәсіпорындары
қаржыландырылатын уәкілетті екінші деңгейдегі банктер арқылы жүзеге
асырылады.
Бағдарламаның басты міндеті кезінде ресми қаржыландыру қол жеткізе
алмаған кәсіпорындарды креиттеу болып табылады.
1198 ж. Мамыр айынан 2007 ж. Мамыр айына дейінгімерзімде қатысушы
банктер жалпы сомасы 2 216,10 млн. АҚШ долл. Барлығы 237 000 жобаны, оның
25,63 пайызы –микрокредиттер (568,09 млн. АҚШ долл.180 253 жоба) және 74,37
пайыз –шағын кредиттер (1 648,01 млн. АҚШ долл. 56 747 жоба). Қазақстандағы
шағын бизнес бағдарламасы шеңберінде серіктес банктерде халықаралық фирм
консультанттарының қатысуымен шағын кәсіпорындарға юерілетін қомақты кредит
санын банктер жедел түрде қарастыруы үшін арнайы әзірленген әдіс бойынша
жұмыс жаайтын шағын бизнесті кредиттеу жөніндегі секторлар құрылған.
Отандық тауар өндірушілерді қолдау жөніндегі шараларБағдарламасы.
Отандық тауар өндірушілерді қолдау жөніндегі шаралар Бағдарламасы боынша
Қор екінші деңгейдегі 6 банкке 22 715,1 мың АҚШ долл. Мөлшерінде мақта және
күнбағыс майын, сүт өнімдерін, буып-түйетін материалдар т.б. шағаратын ірі
жобаларға қолдау көрсетіледі.
Қазақстан Республикасы Үкіметі отандық тауар өндірушілердің 14
инвестициялық жобасын қаржыландыруды мақұлдады. Бағдарламаны жүзеге асыру
барысында 5 537 жұмыс орны құрылды. Атаған Бағдарламаны Қор дайындады, ал
заемшылар қайтарған қаражат келешекте Қор ШКС тікелей кредиттеуге
пайдаланатын қарадат қордың жарғылық капиталын ұлғайтуға бағытталған.
Азия даму банкінің ауылшаруашылығы секторы үшін бағдарламалық заемның
екінші траншы. Азия даму банкі бағдарламалық заемдарының қаражаты
ауылшаруашылық өнімдерін, машина-технологиялық стансалар үшін
ауылшаруашылық техникасын өндіру және қайта өңдеу жөніндегі жабдықтарды
сатып алуды кредиттеу, ауылшаруашылық өнімдерін сату үшін көзделген азық-
түлік көтерме базары мен базардың өзге инфрақұрылымдарын құру үшін, соымен
қатар қажетті айналым қаражаттарын қаржыландыру үшін тағайвндалған.
Бағдарлама жүзеге асырылғаннан бастап, кредит қаражаты екінші
деңгейдегі уәкілетті банктер арқылы соңғы заемшыға ұсынылады. АДБ заемының
екінші траншы қараатын меңгеруге екінші деңгейдегі 12 банк және Астана-
Финанс ВҚ қатысты.
2004 ж. Желтоқсан айында ҚР Қаржы министрлігі мен Қор арасында кредит
келеісіміне қол қойылған, осыған сәйкес қор жобаларды Бағдарламалық
заемдардың екінші траншы қаражаты есебінен өз бетінше кредиттеуге құқығы
бар. Бағдарлама жүзеге асырылғаннан бастап,2007 ж. 1 қазанға шаққандаҚор
тарапынан жалпы сомасы 54 675,4мың АҚШ доларына 95 жоба қаржыландырывлды.
Бағдарлама боынша 4 719 жұмыс орны құрылып құпталды.
ЕКІНШІ КЕЗЕҢ 2002-2004 жж.
2001-2002 жж. Ел экономикасының жоғары қарқынмен өсуі және
Қазақстанның ІЖӨ орта дылдық өсімінің 14,6 пайызға дейін, 2003-2004 жж. 9,3
пайыз өсуі Қазақстан Үкіметіне шағын кәсіпкерлікке үлкен қолдау көрсетуге
мүмкіншілік берді.
Кәсіпкерлікті қолдау жөніндегі мемлкеттік саясат Қазақстан
Республикасының 2003-2015 жж. Арналған индустралы-инновациялық даму
стратегиясының 2003ж. Бекітілуіне байланысты жаңа шабытқа ие болды.
Стратегияның басты міндеттерінің бірі-жеке секторды қолдайтын және
бәсеке артықшылықты жеңілдіретін, нақты өндірістерде қосымша құн
элементтерін меңгерген, ғылыми және жоғарғы технологиялы экспортқа
бағытталған өндірістерді құруды ынталандыратын, елдің экспорттық әлеуетін
тар мен қызмет көрсету пайдасына әртараптандырылған, әлемдік сапа
стандартын енгізетін, ықпалдастықты әлемдік ғылыми- техникалықжәне
инновациялық процестерге қосылу жолымен әлемдік экономика деңгейіне
штастыратын кәсіпкерлік климат орнату және қоғамдық институттар құрылымын
құру болып табылады. Осы мерзімде Қор барлық филиал желісін құрған еді.
Енді кәсіпкерлерге көрсетілген қолдау тек лблыстық маңызы бар қалаларда
ғана емес, және де ауылдық жерлерде де мүмкін болады.
2002 ж. Бастап, Қор шағын бизнесті өз қаражаты есебінен жылдығы 12
пайызбен 5 жылға кредиттеуді, 20204 ж. Маусым айынан бастап, процестік
ставка жылдағы 10 пайызға дейін төмендеді. Шағын кәсіпкерлік субъектілері
кредиттерін аржыландыру сол кезде екінші деңгейдегі банктер арқылы және
тікелей өз меншігі есебінен жүзеге асырылды.
Жаңа бағдарламалар:
- ШКСті ркспубликалық бюджет есебінен кредиттеу Бағдарламасы;
- Шағын қалаларды 2004-2006 жж. Дамыту Бағдарламасы жүзеге асырылуда.
Шағын кәсіпкерлік субъектілерін Қазақстан Республикасы бюджет есебінн
кредиттеу Бағдарламасы. Аталған бағдарламаның мақсаты ШКС-тің қалыптасу мен
экономикалық өсуін ынталандыру, оның ішінде Қазақстан экономикасын
дамытудың приоритетті бағыттарына сүйене отырып, әйелдер кәсіпкерлігін
дамыту, шағын кәсіпкерлік және жеке жұмысбыстылық саласында жаңа жұмыс
орындарын құруға жәрдемдесу. ШКС республикалық бюджет қаражаты есебінен
кредиттеу Бағдарламасының басында табиғи монополияларды реттеу және
бәсекелестікті қорғау Агенттігі мен Қор кредит қаражаты лимиттерін барлық
облыстарға бөлуді әзірлеп, бекітті. Кредит берілетін жобалар үшін
приоритетті бағыттар тізбесі белгіленеді.
Бағдарламаны жүзеге асыру 2002 ж. Маусым айында басталған, ол 2008
жылы аяқталуы тиіс. 2007 жылғы 1 қазанға шаққанда Қор республикалық
бюджеттен жалпы сомасы 793,8 млн. Теңгеге 301 жоба қаржыландырылды. Осы
бағдарлама бойынша 2 000 жуық орны құрылып, мақұлданды. Қазіргі уақытта
бағдарлама бойынша қаржыландыру қайтарылатын қаражат есебінен жүргізіледі.
Шағын қалалар 2004-2006 жж. Дамыту Бағдарламасы. Қазақстанда халық
саны 50 мың адамнан аспайтын 60 шағын қала бар. Оның ішінде 41 шағын қала
шағын қалалар санының 65 пайыз және ауылдық аудандар санының 25 пайыз
құрайтын тиісті ауылдық аудандардың өнеркәсіпті өндіріс бір- екі саладағы
көрсетілген мамандандырумен сипатталады. Өзге салалар шамалы дамыған немесе
өнеркәсіпті кәсіпорындары мүлде жоқ. Өндіріс көлемінің немесе қала
құрылысымен айналысатын кәсіпорындардың тоқтап қалуы немесе қала
құрылысымен айналысатын кәсіпорындардың тоқтап қалуы қаладағы әлеуметтік-
экономикалық жағдайдың жалпы құлдырауына алып келеді.
Шағын қалалардың әлеуметтік-экономикалық дамуына жағдайлар жасау
мақсатында, Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен Шағын қалаларды
2004-2006 жж. Дамыту Бағдарламасы қабылданды, оның міндеті шағын
қалалардыолардың функционналдық типологиясына сәйкес дамытудың негігі
бағыттарын анықтау, сондай-ақ өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымдарды
дамыту, шағын қалалардағы халықты жұмыспен қамтамасыз етудің күшейту болып
табылады.
Шағын қалалардағы инвестициялық жобаларды кредиттеу және шағын
кәсіпкерлікті дамыту үшін жарғылық капиталды толықтыруға ркспубликалық
бюджеттен Қорға 1 500 млн. Теңге бөлінген. Қор Бағдарламаны жүзеге асыруды
қамтамасыз ету мақсатында, ШКС үшін бағдарламада белгіленген барлық
қалаларда ақпаратты-консультациялық семинарлар өткізді. Бұл шараға шағын
қалалар әкімдіктері үлкен көмек көрсетті. 2007 ж. 1 қаңтарға шаққанда, осы
бағдарлама бойынша жалпы сомасы 1 484,4 млн. Теңгеге 281 жоба
қаржыландырылады. 2 935 жұмыс орындары ашылып, мақұлданды. 2006 ж.
Бағдарлама толықтай орындалып, жұмысын аяқтады.
ҮШІНШІ КЕЗЕҢ 2005-2007 жж.Кезең Қор қызметіне елеулі ықпал етекен
заңдар, жарлықтар мен қаулылар қабылдануымен сипатталады.
2005 жылы мамыр айында Қазақстан Республикасы Үкіметі Қаазқстан
Республикасындағы шағын және орта кәсіпкерлікті 2005-2007 жж. Дамыту
жөнінде жеңелдетілген шаралар Бағдарламасын қабылдаған. Жеңілдетілген
шаралар Бағдарламасы шағын және орта кәсіпкерлік саласындағы заңды
жетілдіруді, өмірге бейімді инфрақұрылымдылық жүйені құруды,қор рөлін шағын
кәсіпкерлікті мемлекетік қолдаудың жүйе құрушы элементі ретінде
күшейтуді,ШКС кредиттеу мөлшерін ұлғайтуды және т.б. қарастырады. Осы
бағдарламаға сәкес, 2005-2007 жж. Аралығында республикалық бюджеттен Қорға
шағын кәсіпкерлікті қолдау үшін 29 млрд. Теңге мөлшерінде
капитализациялауға қаражат бөлінген.
Республикамыздағы әлеуметтік-экономикалық жағдайы тұрақтандыру,
мемлекет тарапынан Қор қызметін қолдаудың өсуі, Қордың ШКС-ті қаржылай
қолдау боынша жинақталған тәжірибесі, жұмысқа төселген кадрлық және
техникалық әлеует, республикамыздың барлық өңірлерінде ашылған Қор
филилалдарының желісі Қорды еліміздегі шағын кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі
мемлекеттік институт ретінде нағайтуға объективті негіз болды және де ШКС-
ті қаржылай қолдау жөнінде жаңа бағдарламаларды жүзеге асыруға түрткі
болды:
-Жобалық қаржыландыру және лизинг;
-Қазақстанда микрокредиттеу жүйесін дамыту Бағдарламасы;
-Екінші деңгейдегі банктерден алатын ШКС кредиттеріне кепілдік беру;
- Кәсіпкерлікті қолдау орталықтары арқылы ШКС оқыту-
әдістемелік,ақпаратты-аналитикалық және консалтингтік қолдау көрсету.
Жоюалық-қаржыландыру және лизниг. Жобалық қаржыландыру Қордың шағын
кәсіпкерлікті қаржылай қолдау жөніндегі бірден-бір негізгі бағдарламалардың
бірі болып табылады. Оның мақсаты шағын бинесті қолдау жөніндегі
мемлекеттік саясаттың артықшылықты бағыттары бойынша ШКС жобаларын қаржылай
қолдау,соымен қатар банк секторы әлсіз қамтылған аймақтардағы кредит
ресурстарына ШКС-ң қол жеткізілушілігін қамтамасыз ету болып табылады. Қор
тәуекелін азайту және ШКС-ті заем қаражаттарын басқару дағдысына оқыту үшін
жүзеге асырылатын жобаның құрама элементтерін кезеңмен қаржыландыру
енгізілді; бизнес-жоспарды әзірлеу және жобаны жүзеге асыру барысында тегін
консультация беру.
ШКС үшін республикамыздың шалғай жатан елді-менкендері мен шағын
қалаларынан, кәсіпкерлікті қолдау инфрақұрылымын жаңадан бастаушы
қатысушылар үшін жәе кепілдік проблемаларға,ЕДБ пайыздық ставкаларының
жоғары болуына,ШКС активтерінің төмен құнына және бастапқы бизнесті
банктердің кредиттеуге неитінің жоқтығына кездескен жобалары барөзге ШКС
үшін, Қордың жобалық қаржыланыру және қаржы лизингі боынша көрсеткен
қызметі олардың жобаларын,әсіресе,өндірістік бағыттағы жобаларынжүзеге
асыру үшін жалғыз жол болып табылады.
ШКС-ті кредиттеу мақсатында Қордың жарғылық капиталын өсіруге
республикалық бюджеттен бөлілген қомақты көлемдегі қаражаттың арасында,2007
ж. 1 қазанға шаққанда, Қор өз қаражаты есебінен жобалық қаржыландыру және
лихинг бойынша жалпы сомасы 21 800.0 млн. Теңгеден асатын 2000-нан аса
жобаны қаржыландырады. 20 мыңнан ас жұмыс орны мақұлданып, құрылды. Оның
ішінде жобалық қаржыландыру боынша 19 000,0 млн. Теңгемен 1 700-ден аса
жоба, қаржы лизингі боынша 2 500,0 млн. Теңгеден асатын сомаға 200 жоба
қаржыландырылды.
Қаржы лизинг. Қор 2004 жылдан бастап қаржы лизингі бойынша
Бағдарламаны жүзеге асыра бастады. ШКС жобаларын қаржы лизингі бойынша
қаржыландырудың басты мақсаты жоғары технологияларды сатып алу, шығаратын
заманғы жабдықтарды, жаңа технологияларды сатып алу, шығаратын өнімдернің
бәсекеге қабілеттілігін арттыру,оперативті шығындарды төмендету ұүшін
нақтылы мүмкіншілік беру болып табылады. Қордың осы қызмет түрінің
актуалдылығы мүмкіншілік беру болып табылады. Қордың осы қызмет түрінің
актуалдылығы ірі лизинг компаниялардың бастапқы бизнестің кішігірім
жобаларын қаржыландырмайтындығы туралы фактіні күшейте түсті. Лизинг
көмегімен шағын бизнес кәсіпорындарының бірден бір негізгі проблемалары-
кепілдік қамтамасыздығының жетіспеушілігі немесе болмауы жөніндегі
проблемалар шешіледі.
ШКС жобаларын жобалық қаржыландыру және қаржы лизингі бойынша
қаржыландыру шарттары бір заемшыға 120 000 АЕК-ке дейін жылдығы 10 пайыз
сыйақы ставкасымен және негізі қарыз бойынша 12 айға дейін жеңілдік
мерзімімен қаржыландырудың мкаксималды лимитін қарастырған.
Қазақстанда микрокредиттеу жүйесін дамыту Бағдарламасы.
Микорқаржыландыру, халықаралық таным бойынша,кедейлік деңгейін төмендету,
халықтың өмірін жақсарту және тұрмыс жағдаын көтеру үшін бірден бір негізгі
құрал болып табылады.
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасының қаржы қызметі нарығы қарқынды
дамып келеді. Сонымен бірге шағын кәсіпкерлік сегменттерінің заем
қаражаттарына қол жеткізушілік проблемасы әлі де болса орын алып
отыр.Әсіресе, бұл проблема кәсіпкер активтерінің құны қаржы институттары
заемдарын қамтамасыз етудің жалғыз түрі болып табылатын, ірі қалалардағы
активтерге қарағанда нарық құны біршама түрі болып табылатын, ірі
қалалардағы активтерге қарағанда нарық құны біршама төмен аймақтық деңгейге
көрінеді.
Микрокредиттеу Бағдарламасын жүзеге асыру кредит жүйесінің үшінші
деңгейін дамытуға, экономикалық белсенді халықтың қаржы ресурстарына қол
жеткізуіне, халықтың жұмыс бастылығы мен жеке бастылықтың өсуіне және
кәсіпкерлік бастамашылық пен белсенділіктің артуына мүмкіндік туғызады. Қор
Микрокредиттеу Бағдарламасын жүзеге асыру үшін әр елдегі халықаралық
микоркредиттеу тәжірибелерін, Қазақсан жағдайында микроқаржыландыру
практикасын пайдалану мүмкіншілігін оқып үйренеді, сонымен қатар ПРООН,
СGАР (СИГАП) –микроқаржыландыру дамытуға ұсыныстар әзірлеу жөніндегі
Дүниежүзілік банк жанындағы консультацилық топтың ұсыныстары ескеріледі.
Микрокредиттеу Бағдарламасын жүзеге асыруды Қор екі бағытта жүзеге
асырады.
1. Қордың үлестік қатысуымен микрокредит ұйымдарын құру. 2007 ж. 1
қаңтарға шаққанда, ордың қатысуымен Бағдарламаны жүзеге асыру
шеңберінде 28 МКҰ құрылды. Жаңа құрылған МКҰ-ң жарғылық капиталына
Қор инвестициясының барлық мөлшері 94,9 млн. теңгені құрады.
2. Жұмыс жасап жатқан микрокредит ұйымдарын кредиттеу.Осы Бағдарламаны
жүзеге асыру шеңберінде, Қор жұмыс жасап жатқан МКҰ кредит
ресурстарын толықтыру үшін жеңілдікпен қаржыландыруды жүзеге
асырады. 2007 ж. 1 қаңтарға шаққанда, қазсқтанда микоркредиттеу
секторын дамыту бағдарламасы боыйынша, жалпы соасы 5 500,0 млн.
асатын теңгеге 174 жоба қаржыландырылды.
Екінші деңгейдегі банктерден алынатын ШКС кредитіне кепілдік беру. Қор
ШКС екінші деңгейдегі банктерден кредит алған кезде оларға Қор кепілдігін
сақтаныруды пайдалана отырып, кепілдік береді. Бұл Қазақстан нарығы үшін
жаңа өнім болып табылады.
Қордың кепілдік беру механизм банк – кәсіпкер сақтандыру
компаниясы сияқты қаржы қатынастарын құру үшін негіз болатын кредит
тәуекелдерін сақтандыруды қарастырады. Қор екінші деңгейдегі банктер
беретін ШКС кредиттері бойынша тәуекелді төмендету үшін, өздері беретін
кепілдікті сақтандыру үшін сақтандыру ұйымдарымен. Сақтандыру туралы шарт
жасасады.
Кепілдік беру барысымен жүзеге асырудың алғашқы кезеңінде кепілдік
беру механизмінің барлық ТМД елдеріндегі сияқты іс жүзінде Қазақстанда да
игерілмейтін және енгізілмегендігі Қорға біраз қиындықтар туғызады. Қордың
ЕДБ алдында ШКС кредиттеріне кепілдік беру сияқты өнімі банк желісі
мейлінше дамыған аудандарда ғана қол жеткізілкуі мүмкін, себебі Қор
кепілдік берген кезде ШКС жобаларын қаржыландыруға тек ЕДБ қаражаты ғана
дереккөз болып табылады. Бұдан бөлек, Қордың беретін кепілдіктері шалғай
аудандарындағы ШКС тәуекелдерімен әзірше жұмыс істемейтін сақтандыру
компанияларында сақтандырылуы қажет. Осылайша, ШКС-ң осындай өнімді
пайдалануы галғай аудандар мен шағын қалалар үшін біраз қолайсыздау болады.
Қордың кепілдік беру бағдарламасымен Қазақстан Халық банкі Бизнес,
Тұран Әлем банкі –КРЕДИТПРО сияқты банктік өнімдерді әзірлеп, жүзеге
асырады. Қазіргі кезде ШКС-ң екінші деңгейлі банктердегі 39 кредитіне Қор
кепілдігі берілді, Қордың кепілдік сомасы 900,0 млн-ға жуық теңгені құрады.
ТӨРТІНШІ КЕЗЕҢ 2008-2012 жж. Қазақстан дамуының 2030 жылға дейінгі
Стратегиясын, Қазақстаннның әлемдегі бәсекеге мейлінше қабілетті елу елдің
қатарына кіру Стратегиясы мен 2015 жылға дейінгі индустриалды-инновациялық
даму Стратегиясын жүзеге асыру экономиканы диверсификациялауды,
технологиялық серпілістерді жүзеге асыруды,сонымен қатар кәсіпкерлік
секторды гарық қатынастары мен бәсекеге қабілетті экономиканың негізгі
іргетпсы ретінде дамытуды болжайды.
Қазіргі кеде Қор Қазақстан Республикасы Үкіметінің шағын
кәсіпкеерлікті қолдау және дамыту саясатын жүзене асыратын жалғыз
мемлкеттік даму институты болып табылады. 10 жылдық даму кезеңін басынан
өткізе отырып, Қор жақында жүзеге асырылуы 2008 жылдан басталатын шағын
және орта кәсіпкерлікті дамытудың жаңа Концепциясын дайындады.
Жаңа Концепциясының жәнешағын орта бизнесті қолдауға қатысты
саясаттың басты міндеті Қазақстанда шағын және орта бизнестің бәсекеге
қабілеттілігін арттыруға, оның сапалы серпілісіне, осы саладағы бәсекеге
қабілеттілігін жәрдемдесу болып табылады.
Қор ШОК-ты мемлекеттік қолдаудың маңызды жүйе құрушы эленменті ретінде
Қор қызметінің келесі бағыттарын күшейтетеін және жетілдіретін болдаы:
1)осы секторды дасытуға мемлекет тарапынан бөлінетін қаржы
ресурстарына Шок-тың қол жеткізушілігіне жәрдемдесу;
2) ШОК субъектілеріне ақапаратты-аналитикалық және консалтингтік
қолдау көрсету.
Қор алдынақойған мақсаттары:
1)Қор статусын шағын кәсіпкерлікті дамыту Қорынан шағын және орта
кәсіпкерлікті дамыту Қорына өзгерту, сондай-ақ қолдау жөнінде тиісті
уәкілеттіктерді көбейту;
2)Қор функциясын қаржы институтымен шағын және орта кәсіпкерлікті
қолдауға мемлкет тарапынан бөлінетін қаражатты есепке алу, бақылау және
орналастыру жөніндегі Қазақстан Республикасы Үкіметінің агенті функциясына
өзгерту;
3) Шағын және орта кәсіпкерлік субъектілеріне қолдау үшін, ресурстық
базаны біраз ұлғайту;
4)Елдегі аймақтарда шағын орта кәсіпкерлік бизнес-ортасы
инфрақұрылымын құру және дамыту есебінен қол жеткізуге болатынын
болжамдайды.
ШКС-ті қаржылау қолдау жөнінде 10 жылдық тәжірибесіне қарамастан,
Қордың қаржы нарығындағы шағын кәсіпкерлік субъектілерін қаржылай қолдау
боынша екінші деңгейдегі банктер арасындағы нақты үлесі 2-3 % құрады.
Жақын уақытта Қазақстанның шағын және орта бизнес секторына елеулі ықпал
ету үшін және кәсіпкерлердің көпшілігінің қаржы ресурстарына қол
жеткізушілігіне нақты мүмкіншілік беру үшін және де осы ресурстардың құнына
әсер ету үшін Қор қаржылай қолдауды едәуір лғайтуы тиіс. Мемлекет
тарапынанҚорға бөлінетін қаржылай қаражатты шартты орналастыру бағдарламасы
бойынша екінші деңгейдегі банктер арқылы жіберу жоспарланып отыр. Бұл
әрекет ШКС үшін соңғы проценттік ставканы едәуір төмендетуі тиіс, себебі
ЕДБ-ң Қор арқылы алатын қаражат құны ЕДБ-ң сыртқы нарықтан алатын қаражат
құнына қарағанда, басынан төмен болатын болады.
Бұдан бөлек, Қор жеке кәсіпкерлік субъектілерін жкономиканы дамыту
қажеттілігімен бірдей анықтау критерийлерін өзгертуді және заңды,
статистикалық, қаржылық және есепке алуды осыған сейкестендіру бастамашылық
етті.
Жеке кәсіпкерлік субъектілерін анықтау критерийлерін таңдау үшін,
алдағы уақытта бәсекеге қабілетті елдердің алдыңғы ондығаны кіретін елдерге
(Қазақстан қазір сол сатыда) бейімделу қажет. 2006 ж. Қорытындысы бойынша
бәсекеге қабілетті Қазақстан 56-шы орын, Литва -40шы, Италия-42-ші,Греция
47-ші,Польша-48-ші. Индонезия-50-ші орында.
Қазақстан жақын уақытта дұрыс бағыт таңдау үшін саластырмалы түрде
Италия және Польша сияқты елдерге бет бұрды (Италия –кәсіпкерлігі
тұрақтанған дәстүрлі ел, Польша ІЖӨ бірдей деңгейлі өткен кеңестік ел
сияқты).
Кәсіпкерлік субъектілері бұл елдерде:
1) микор -10 адамға дейін және жылдық айналымы 2,7 млн. долл. дейін;
2) шағын -50 адамға дейін және жылдық айналымы 13,5 млн. долл. дейін;
3) орта -250 адамға дейін және жылыдқ айналымы 67,4 млн. долл. дейін деп
бөлінеді.
Қзақстанда төмендегідей көрсеткіштеді пайдалану қарастырылуда:
1) микор -10 адамға дейін және жылдық айналымы 1 млн. долл. дейін;
2) шағын -50 адамға дейін және жылдық айналымы 3 млн. долл. дейін;
3) орта -250 адамға дейін және жылыдқ айналымы 10 млн. долл. дейін;
Қорды құрудың негізгі мақсаты:Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерлік
субъектілерінің (әрі қарай-ШКС) қалыптасуы мен экономикалық өсуін
ынталандыру, шағын бизнеске қолдау көрсетуге бағытталған мемлкеттің қаржы
ресурстарының тиімді пайдалануын арттыру болып табылады.
2007 жылыдң басынан бері ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz