Ришельенің Францияның дипломатиялық қызметіне қосқан үлесі
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 ФРАНЦИЯНЫҢ ДИПЛОМАТИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.1 Франция дипломатиялық қызметнің тарихи дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Қазіргі кездегі Францияның Сыртқы істер министрлігі ... ... ... ... ... ... ...8
2 ФРАНЦИЯНЫҢ ДИПЛОМАТИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНЕ РИШЕЛЬЕНІҢ ҚОСҚАН ҮЛЕСІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
2.1 Ришельенің өмірі және саяси қоғамдық қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
2.2 Ришелье Франция тарихындағы ұлы дипломат ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
1 ФРАНЦИЯНЫҢ ДИПЛОМАТИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.1 Франция дипломатиялық қызметнің тарихи дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Қазіргі кездегі Францияның Сыртқы істер министрлігі ... ... ... ... ... ... ...8
2 ФРАНЦИЯНЫҢ ДИПЛОМАТИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНЕ РИШЕЛЬЕНІҢ ҚОСҚАН ҮЛЕСІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
2.1 Ришельенің өмірі және саяси қоғамдық қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
2.2 Ришелье Франция тарихындағы ұлы дипломат ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
Курстық жұмыстың өзектілігі. Халықаралық аренада Француздар өздерін дипломатияның өнері, өздерін дипломатияның шебері ретінде көрсете білді. Францияда дипломатиялық қызметі пайда болғанынан бастап, ең бастысы оның ұйымдасу принциптің дамуына, дипломатия өнеріне, анықтауына және тәртіп сапасына көңіл бөлген. Француз дипломатиясын үлкен үркерлердің атақты адамдар қалыптастырды – мемлекеттік және саяси қайраткерлер, көрнекті ғалымдар, жазушылар. Соның ішінде Ришельенің франция дипломатиясының қызметіне қосқан үлесі туралы қарастырылған.
Курстық жұмыстың нысаны. Ришельенің Франция дипломатиясының қызметіне қосқан үлесі, және Францияның сыртқы істер министрлігі.
Зерттеу жұмысының мақсаты. Францияның қайраткері - кардинал Ришелье дипломатияға үлкен өзгерістер енгізген кезеңін зеріттеу. Осы мақстақа қол жеткізу үшін төмендегі міндеттерді алдыға қойдық:
- Францияның дипломатиялық қызметі
- Франция дипломатиялық қызметнің тарихи дамуы
- Қазіргі кездегі Францияның Сыртқы істер министрлігі
- Францияның дипломатиялық қызметіне Ришельенің қосқан үлесі
- Ришельенің өмірі және саяси қоғамдық қызметі
- Ришелье Франция тарихындағы ұлы дипломат
Зерттеу жұмысының деректік негізі. Зерттеу тақырыбына қатысты орыс тілдерінде жарияланған құжаттық деректерден тұрады.
Деректердің негізгі тобына кітаптар жатады. Сонымен қатар курстық жұмысты жазу барысында әлемдік электронды интернет жүйесіндегі «google.kz», «wikipedia.org», «webirbis.ksu.kz», « www.globalaffairs.ru», « www.allbest.ru/referat/Ришелье» сайттардан қарастырылды.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Францияның дипломатиялық қызметі және Кардинал Ришельенің қосқан үлесі туралы жазылған еңбектер аз емес. Ол еңбектердің көбісінде Францияның Сыртқы істер министрлігінің тарихы туралы және Ришельенің өмір баяаны туралы жазылған. Зонова Т.В. «Дипломатия иностранных государств» [1] атты кітабында, Францияның дипломатиялық қызметінің даму тарихы мен Ришельенің Францияның дипломатиялық қызметіне қосқан үлесі туралы жазылған. Дубинин Ю.В. «Дипломатическая служба Франции» [2] еңбегінде ХVІІ ғасырдың бірінші жартысында Францияның қайраткері - кардинал Ришелье дипломатияға үлкен өзгерістер енгізгені туралы айтыла кеткен. Ф. Кальер «Новая и новейшая история» [3] кітабында Ришельенің келіссөдерді қалай жүргізу керек екендігі туралы айтып кетті. Андреев А. Р. «Гений Франции, или Жизнь кардинала Ришелье» [4] еңбегінде Ришельенің өмірбаяаны, Франция дипломатиясына қосқан үлеі иуралы жазылған. Кнехт Р. «Ришелье» [5] атты еңбегінде Ришельенің Францияда болған саясаты туралы жазылған. Лактионова А. «История дипломатии» [6] кітабында Францияның Сыртқы Істер Министрлігі туралы жазылған. Волков Ф.Д. «За кулисами второй мировой войны» [7] атты еңбегінде Ришелье кезіндегі Австрия және Испания араларындағы дипломатиялық қызметі туралы айтылған. Сондықтан осы еңбектердегі пайдаланылған деректер мен жасалған тұжырымдарға сүйену мақсатында оларды ғылыми саралаудан өткізген болдық.
Курстық жұмыстың нысаны. Ришельенің Франция дипломатиясының қызметіне қосқан үлесі, және Францияның сыртқы істер министрлігі.
Зерттеу жұмысының мақсаты. Францияның қайраткері - кардинал Ришелье дипломатияға үлкен өзгерістер енгізген кезеңін зеріттеу. Осы мақстақа қол жеткізу үшін төмендегі міндеттерді алдыға қойдық:
- Францияның дипломатиялық қызметі
- Франция дипломатиялық қызметнің тарихи дамуы
- Қазіргі кездегі Францияның Сыртқы істер министрлігі
- Францияның дипломатиялық қызметіне Ришельенің қосқан үлесі
- Ришельенің өмірі және саяси қоғамдық қызметі
- Ришелье Франция тарихындағы ұлы дипломат
Зерттеу жұмысының деректік негізі. Зерттеу тақырыбына қатысты орыс тілдерінде жарияланған құжаттық деректерден тұрады.
Деректердің негізгі тобына кітаптар жатады. Сонымен қатар курстық жұмысты жазу барысында әлемдік электронды интернет жүйесіндегі «google.kz», «wikipedia.org», «webirbis.ksu.kz», « www.globalaffairs.ru», « www.allbest.ru/referat/Ришелье» сайттардан қарастырылды.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Францияның дипломатиялық қызметі және Кардинал Ришельенің қосқан үлесі туралы жазылған еңбектер аз емес. Ол еңбектердің көбісінде Францияның Сыртқы істер министрлігінің тарихы туралы және Ришельенің өмір баяаны туралы жазылған. Зонова Т.В. «Дипломатия иностранных государств» [1] атты кітабында, Францияның дипломатиялық қызметінің даму тарихы мен Ришельенің Францияның дипломатиялық қызметіне қосқан үлесі туралы жазылған. Дубинин Ю.В. «Дипломатическая служба Франции» [2] еңбегінде ХVІІ ғасырдың бірінші жартысында Францияның қайраткері - кардинал Ришелье дипломатияға үлкен өзгерістер енгізгені туралы айтыла кеткен. Ф. Кальер «Новая и новейшая история» [3] кітабында Ришельенің келіссөдерді қалай жүргізу керек екендігі туралы айтып кетті. Андреев А. Р. «Гений Франции, или Жизнь кардинала Ришелье» [4] еңбегінде Ришельенің өмірбаяаны, Франция дипломатиясына қосқан үлеі иуралы жазылған. Кнехт Р. «Ришелье» [5] атты еңбегінде Ришельенің Францияда болған саясаты туралы жазылған. Лактионова А. «История дипломатии» [6] кітабында Францияның Сыртқы Істер Министрлігі туралы жазылған. Волков Ф.Д. «За кулисами второй мировой войны» [7] атты еңбегінде Ришелье кезіндегі Австрия және Испания араларындағы дипломатиялық қызметі туралы айтылған. Сондықтан осы еңбектердегі пайдаланылған деректер мен жасалған тұжырымдарға сүйену мақсатында оларды ғылыми саралаудан өткізген болдық.
1. Зонова Т.В. Дипломатия иностранных государств // М, 2004 – С. 38-69
2. Дубинин Ю.В. Дипломатическая служба Франции // М, 2004 – С. 39-45.
3. Ф. Кальер Новая и новейшая история // М, 2001 – С. 403
4. Андреев А. Р. Гений Франции, или Жизнь кардинала Ришелье // М, 2009
5. Кнехт Р. Ришелье // Феникс, 1997
6. Лактионова А. История дипломатии // «АСТ», 2006
7. http://historic.ru/books/item/f00/s00/z0000034/st022.shtml
8. Дипломатическая служба Франции http://cat.yarstud.ru/work/18015/Diplomatiya-i-diplomaticheskaya-sluzhba
9. Центральные органы внешних сношений Франции
http://www.e-reading.org.ua/chapter.php/103223/41/Zorin_-_Osnovy_diplomaticheskoii_sluzhby.html
10. Самойленко В.В. Дипломатическая служба // М, 2010
11. Борисов Ю. В. Новейшая история Франции // М, 1966.
12. Смирнов В. П. Новейшая история Франции // М, 1979
13. В.П.Потемкина История дипломатии // М, 1941
14. Рубинина Е.А. Правовое регулирование несостоятельности во Франции: смена приоритетов// М,2006
15. Демин Ю.Г. Статус дипломатических представительств и их персонала // М, 1995
2. Дубинин Ю.В. Дипломатическая служба Франции // М, 2004 – С. 39-45.
3. Ф. Кальер Новая и новейшая история // М, 2001 – С. 403
4. Андреев А. Р. Гений Франции, или Жизнь кардинала Ришелье // М, 2009
5. Кнехт Р. Ришелье // Феникс, 1997
6. Лактионова А. История дипломатии // «АСТ», 2006
7. http://historic.ru/books/item/f00/s00/z0000034/st022.shtml
8. Дипломатическая служба Франции http://cat.yarstud.ru/work/18015/Diplomatiya-i-diplomaticheskaya-sluzhba
9. Центральные органы внешних сношений Франции
http://www.e-reading.org.ua/chapter.php/103223/41/Zorin_-_Osnovy_diplomaticheskoii_sluzhby.html
10. Самойленко В.В. Дипломатическая служба // М, 2010
11. Борисов Ю. В. Новейшая история Франции // М, 1966.
12. Смирнов В. П. Новейшая история Франции // М, 1979
13. В.П.Потемкина История дипломатии // М, 1941
14. Рубинина Е.А. Правовое регулирование несостоятельности во Франции: смена приоритетов// М,2006
15. Демин Ю.Г. Статус дипломатических представительств и их персонала // М, 1995
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Т.РЫСҚҰЛОВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Әлемдік экономика және халықаралық қатынастар кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Ришельенің Францияның дипломатиялық қызметіне қосқан үлесі
Ғылыми жетекші: т.ғ.к. Жузтаева Б.Н.
Х\қ 1 магистранты: Ағыбаева Ж.Б.
Алматы, 2011
ЖОСПАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 ФРАНЦИЯНЫҢ ДИПЛОМАТИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.1 Франция дипломатиялық қызметнің тарихи дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... 5
1.2 Қазіргі кездегі Францияның Сыртқы істер министрлігі ... ... ... ... ... ... ...8
2 ФРАНЦИЯНЫҢ ДИПЛОМАТИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНЕ РИШЕЛЬЕНІҢ ҚОСҚАН ҮЛЕСІ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
2.1 Ришельенің өмірі және саяси қоғамдық қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
2.2 Ришелье Франция тарихындағы ұлы дипломат ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 35
КІРІСПЕ
Курстық жұмыстың өзектілігі. Халықаралық аренада Француздар өздерін дипломатияның өнері, өздерін дипломатияның шебері ретінде көрсете білді. Францияда дипломатиялық қызметі пайда болғанынан бастап, ең бастысы оның ұйымдасу принциптің дамуына, дипломатия өнеріне, анықтауына және тәртіп сапасына көңіл бөлген. Француз дипломатиясын үлкен үркерлердің атақты адамдар қалыптастырды - мемлекеттік және саяси қайраткерлер, көрнекті ғалымдар, жазушылар. Соның ішінде Ришельенің франция дипломатиясының қызметіне қосқан үлесі туралы қарастырылған.
Курстық жұмыстың нысаны. Ришельенің Франция дипломатиясының қызметіне қосқан үлесі, және Францияның сыртқы істер министрлігі.
Зерттеу жұмысының мақсаты. Францияның қайраткері - кардинал Ришелье дипломатияға үлкен өзгерістер енгізген кезеңін зеріттеу. Осы мақстақа қол жеткізу үшін төмендегі міндеттерді алдыға қойдық:
oo Францияның дипломатиялық қызметі
oo Франция дипломатиялық қызметнің тарихи дамуы
oo Қазіргі кездегі Францияның Сыртқы істер министрлігі
oo Францияның дипломатиялық қызметіне Ришельенің қосқан үлесі
oo Ришельенің өмірі және саяси қоғамдық қызметі
oo Ришелье Франция тарихындағы ұлы дипломат
Зерттеу жұмысының деректік негізі. Зерттеу тақырыбына қатысты орыс тілдерінде жарияланған құжаттық деректерден тұрады.
Деректердің негізгі тобына кітаптар жатады. Сонымен қатар курстық жұмысты жазу барысында әлемдік электронды интернет жүйесіндегі google.kz, wikipedia.org, webirbis.ksu.kz, www.globalaffairs.ru, www.allbest.rureferatРишелье сайттардан қарастырылды.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Францияның дипломатиялық қызметі және Кардинал Ришельенің қосқан үлесі туралы жазылған еңбектер аз емес. Ол еңбектердің көбісінде Францияның Сыртқы істер министрлігінің тарихы туралы және Ришельенің өмір баяаны туралы жазылған. Зонова Т.В. Дипломатия иностранных государств [1] атты кітабында, Францияның дипломатиялық қызметінің даму тарихы мен Ришельенің Францияның дипломатиялық қызметіне қосқан үлесі туралы жазылған. Дубинин Ю.В. Дипломатическая служба Франции [2] еңбегінде ХVІІ ғасырдың бірінші жартысында Францияның қайраткері - кардинал Ришелье дипломатияға үлкен өзгерістер енгізгені туралы айтыла кеткен. Ф. Кальер Новая и новейшая история [3] кітабында Ришельенің келіссөдерді қалай жүргізу керек екендігі туралы айтып кетті. Андреев А. Р. Гений Франции, или Жизнь кардинала Ришелье [4] еңбегінде Ришельенің өмірбаяаны, Франция дипломатиясына қосқан үлеі иуралы жазылған. Кнехт Р. Ришелье [5] атты еңбегінде Ришельенің Францияда болған саясаты туралы жазылған. Лактионова А. История дипломатии [6] кітабында Францияның Сыртқы Істер Министрлігі туралы жазылған. Волков Ф.Д. За кулисами второй мировой войны [7] атты еңбегінде Ришелье кезіндегі Австрия және Испания араларындағы дипломатиялық қызметі туралы айтылған. Сондықтан осы еңбектердегі пайдаланылған деректер мен жасалған тұжырымдарға сүйену мақсатында оларды ғылыми саралаудан өткізген болдық.
Зерттеу жұмысының теориялық-әдістемелік негізі. Курстық жұмыстың методологиясы тарихтану ғылымының, халықаралық қатынастар тану ғылымының және саясаттану ғылымдарының қазіргі замандағы теориялық методологиясы қағидаларына негізделді.
Курстық жұмыстың құрылымы. Курстық жұмысы кіріспеден, негізгі
бөлімі екі тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ФРАНАЦИЯНЫҢ ДИПЛОМАТИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІ
1.1 Франция дипломатиялық қызметнің тарихи дамуы
Халықаралық аренада Француздар өздерін дипломатияның өнері, өздерін дипломатияның шебері ретінде көрсете білді. Дипломатия тарихының маманы, неміс Р. Заллет Францияның дипломатиясы туралы былай айтқан: Францияның Сыртқы Істер Министрлігі және дипломатиялық қызметі ғасырлық тарихын және дәстүрлерін жақсы сақтаған. Бұл аймақта бірде бір мемлекет Франция мемлекеті сияқты мақьан тұта алмайды. Басқа атақты зерттеуші Г. Никольсон былай жазған, ХVІІ - ХVІІІ жүз жылдықта француздар дипломатияда үлгі көрсетіп, барлық еуропа мемлекеттері осы тағылымға ерді. Францияның дипломатиялық қызметі, сол кездердегі басқа елдермен салыстырғанда тармақты болған, және де сол кезеңдерде латын тілінің орнына дипломатиялық тілдесудің тілі француз тілі болды.
Францияда дипломатиялық қызметі пайда болғанынан бастап, ең бастысы оның ұйымдасу принциптің дамуына, дипломатия өнеріне, анықтауына және тәртіп сапасына көңіл бөлген. Француз дипломатиясын үлкен үркерлердің атақты адамдар қалыптастырды - мемлекеттік және саяси қайраткерлер, көрнекті ғалымдар, жазушылар.
Париждің бағалауы бойынша, Франция шетел өкілдері боынша АҚШ - тан кейін екінші орында. [5]
Франция дипломатияның пайда болуы орталықтандырылған мемлекеттердің пайда болуымен және Францияның халықаралық істерге қосылуымен пайда болды. Алғашқы Францияның дипломатиялық қатынастардың қалыптасуы Людовик ІХ (1226 - 1270 жж. ) атымен байланысты. Людовик ІХ арқасында Франция Еуропадағы ықпалды мемлекеттердің бірі болды. Людовик ІХ немересі Филипп ІV Көркем (1285 - 1314 жж.) Франция дипломатиясының негізін ары қарай қалаған. Филипптің патшалығында үлкен келіссөздердің санымен атап өтілген. Бұл келіссөздер соғыстың алдын алуын, тоқтатылуын, немесе территорияларды алуды мақсаттарға ие болған. Бұрын шетел мемлекеттермен дипломатиялық қатынастар сиректі және қысқа мерзімді миссияларға апаратын. Келіссөздер көбінесе ауызша түрінде жүргізілетін. Тек Филипп ІV кезінде ғана дипломатиялық қарым - қатынастар жазбаша түрде жүргізіле бастады және де елшіліктер жиі құбылыс бола бастады.
Людовик ХІ (1461 - 1483 жж.) дипломатияны мемлекет саясатының басты бағытына айналдырды. Людовик ХІ өз өкілдерінің шетелге тәжірибесіне кең бағытта қолданды және уақытша миссияларды тұрақтыға айналдыру маңызды деп есептеді. Ұзақ уақыт бойы сыртқы саясатты король (патша) басшылық етті. Сыртқы саясатты жүргізетін жауапты уәкіл болған жоқ. Тек Генрих ІІІ бұйрығы бойынша, 1589 жылы Францияның шетел байланысына Луи Револьға статс - хатшы атағы берілді. Луи Револь Францияның СІМ - нің тізімінде бірінші.
ХІV Франсуа Кальер (1645-1717ж.) ХІV Людовик кезінде елші болған. Оның ойынша Дипломатияда алдау, өтірік айту дипломаттың ең төмен іс әрекеті деп айтқан. Дипломат әр қашан есінде сақтау керек - сенімділік тек ашық саясатта ғана болады. Дипломат түзу және адал адам болуы керек. Елші болу елінде өзіне орналастыруға және сенімділікке қол жеткізе ала білу керек. Кальердің дипломатия мәні туралы пікірлері бүгінде маңыздылығын жоғалтпады.
1790 ж. Дериктории мансапының үкіметі кезеңінде Сыртқы істер қатынастың министрі Шарль - Морис Талейран болды. 1800 жылдың наурызында Талейран мемлекеттік баяндамасында дипломатия қызметін 2 категорияға бөліп қарастырды:
1. Сақтық, Қарапайымдылық, Адал ниеттілік, Мемлекеттің ішкі саясатын бақылау.
2. Саяси қатынастарға рухани қарау, кез-келген мәселені тез қабылдау, кең түрде ойлау .
Талейран Сыртқы істер министіріне сай қасиет туралы пікір айтқан: өзіндік түйсігі болу керек, өзін қалай ұстау керек екенін жылдам ойға салу, кез - келген келіссөздің басталмай тұрғанында атына кір келтірмеушілікке тап болмау.
Талейран насихаттауға үлкен көңіл бөлген. Осыған байланысты ол Сыртқы Істер қатынаста арнайы құпия бөлім құрды. Бұл бөлім Англияға қарсы насихат жүргізді.
Сыртқы қатынас департаментінде Талейран 2 негізгі территориялды басқаруға оралды - солтүстік және оңтүстік және де сауда қатынастар басқаруды құрды, немесе консулдық бюро. 1800 ж. Талейран дипломатиялық қызмет мекемесінде қызметкерлердің ағалық дәрежесінің бастаушысы болды. Қазірге дейін көбісі сақталған. Олар осылар болған: аспирант, жабдықтаушы - хатшы, референт, 2 және 1 класс миссия хатшылары, уәкіл, елші және министр. Министр тағайындалған кезде оған елші лауазымы тағайындалды. 1815 ж. Вена конгресіндегі қабылданған жұмыс тәртібі Талейран атымен байланысты, шетелде дипломатиялық уәкілдердің ағалық дәрежесін халықаралық жоспарда анықтаған. [6]
Екінші империя заманында француз дипломатиялық қызметі маңызды өзгерістерге төзе алмады. Сол уақытта сыртқы істер министірлігіне жаңа ғимарат салынды (негізі 1853 ж. бітірді). д'Орсэ жағалауында орналасқан. Сол кезден бастап Кэ д'Орсэ Францияның Сыртқы Істер Министрлігінің кейіпі болды.
ІІІ Республика (1871 - 1940 жж.) кезеңінде сыртқы саясатта үкімет анықтаушы рөлге тиіс болды. Президент уәкіл функциясын орындады. Осы уақытта сыртқы саясатты қалыптастыру және іске асыруға маңызды ықпалға Кэ д'Орсэ аппараты ие болды. 1871 - 1932 жылдар аралығында Францияда 50 премьер - министр және 50 сыртқы істер министрі ауысты. Осы жағдайда дипломатиялық аппарат министрдің және үкіметтің пікіріне түбегейлі ықпалды мүмкіншілік алды. Осыған байланысты 1915 ж. Кэ д'Орсэға бас хатшы лауазымын енгізу маңызды адым болды. Оның қызметі президент заңында көрсетілген: министрдің атынан және басшалақтың астында барлық қызметтерді жоғарғы басқару.
ІІІ Республиканың дипломатиясы қарама - қайшы болды. ХІХ ғасырдың аяғында ағайындылар Поль және Жюль Камбон, Баррер, Жюссеран ерекше француз дипломатия мектебін ашты. Олар Францияның сыртқы саясатына күшті ықпал тигізді. Олар одақ жүйесінің ұйымында көп жұмыс істеген (ең біріншіден Ресей, Франция және Англия одағы туралы), Германияға қарсы тұруы және Бірінші дүниежүзілік соғыста Франция жеңіп шығуға дайындаған. [1]
Екі әлемдік соғыстар кезеңінде француздық сыртқы саясатта екі тенденцияның күресі атап өтілді - Еуропада Франция саясатының дәстүрлі жақтастары. Екінші тенденцияның жеңісі мюнхендік азғындыққа алып келді, ІІІ Республика құлдырап Виши қуыршақ тәртібіне алып келді. ІV Республика кезеңінде француз дипломатиясы атлантика саясаты шегінде жүргізілді және колониалды әскерлер топтамасы ауырлық түсірді.
1946 ж. қабылданған конституция бойынша сыртқы саясатта басты рөл парламентте болды, дәлірек айтсақ астыңғы палата - Ұлттық жиналыс. Үкіметтің мақсаты сыртқысаясат бағдарламасын дайындау болды. Халықаралық істерде президент маңызды рөл атқармады. ІV Республика кезінде үкімет жиі ауысатын. Бірақ сыртқы саясаттың тұрақтылығы 1947 - 1954 жж. аралығында (ІV Республика 1958 жылға дейін өмір сүрді) бір католиктік паридің екі адамы сыртқы істер министрлігінің лауазымын басқарды: Жорж Бидо және Робер Шуман. Осыған қоса Массильи былай жазған, Франция - бұл мемлекет, үкімет ауыстырса да, саясатын ауыстырмайды.
1958 жылы Голльдің таққа отыруы тәртіптің алмастыруын және V Республиканың жаралуына алып келді. Француз сыртқы саясатында түбегейлі өзгерістер болды, оның механизмнің қалыптасуы және жүзеге асуы. Сонымен қатар Франция халықаралық істерде дербес курс саясатын жүргізе бастады.[7]
1.2 Қазіргі кездегі Францияның Сыртқы істер министрлігі
V Республика конституциясы (1958 ж. бастап қазіргі таңға дейін) бойынша сыртқы саясатты жүргізуде басты роль атқаратын президент. Ол тек мемлекет басшысы емес, сонымен қатар үкімет отырысында қатысады. Оның өкілділігі, сыртқы саясаттың саласында, АҚШ президентіне қарағанда кеңірек болып табылады. Егерде Францияның халықаралық міндеті қатаң және тікелей қауіп - қатерде болса, президент Конституцияның 16 бабын қолдануға құқы бар. Бұл бап бойынша президенттің ең үлкен уәкілдігі бар.
Үкіметтің рөлі (премьер - министр және сыртқы істер министрі) айтарлықтай шектелді. Президент премьер - министрді өзінің көзқарасы бойынша тағайындайды. Премьер - министрдің мойына осындай міндеттер жүктелді, үкіметтің сыртқы саяси әрекеттерін парламентке ақпарат беріп отыру. Сонымен қатар Сыртқы істер министрлгімен хатама алмасу болып табылады. Кэ д'Орсэмен байланыста болуға дипломатиялық кеңесшінің кабинеті көмектеседі.
Голль кезінде сыртқы саясаттың негізі бүгінде сақталуда. Үлкен жетілікті құру бастамасы Францияға тән, қазір Ресей қосылғалы бері Үлкен сегіздік деп аталатын болды.
ХХІ ғасырда әлемнің жүйесі қандай болуы керек деген сұраққа, Францияның президенті Жак Ширак (1995 - 2007 жж.) былай жауап береді: нағыз көпполярлы халықаралық жүйесі құрылады. Францияның халықаралық маңызды мәселелерге дербес келуі француздың дипломатиялық қызметі рұқсат етеді. Бұған осы мемлекеттің президенті дөптейді. [1]
Сыртқы істер министрі үкіметтің мүшесі және де Сыртқы істер министрліктің басшысы. Ол президенттің сыртқы саясатта басты кеңесшісі. Сыртқы істер министрі Францияның дипломатиялық қызметімен күн сайын басшылық етеді және де шет мемлекеттердің үкіметімен келіссөздер жүргізеді. Министр министрлік қызметкерлерді тағайындау туралы шешім қабылдайды, елшілер және директорлар бұл қатарға кірмейді. Күнделікті жұмыста министрге жеке кабинет көмектеседі. Кабинеттің мақсаты министрге көптеген хаттардан, жеделхаттардан, есептемелерден, жазбахаттардан, анықтамалардан және құжаттамалардан ең маңыздыларын іріктеп алу болып табылады, себебі негізгі мәселелерде шоғырлана алуы керек. [10] Кабинеттің қызметкерлері президенттің бас хатшысымен, үкіметтің бас хатшысымен, президенттің және премьер - министрдің кабинеттерімен және басқа министрліктің хатшылығымен үнемі байланыста болады.
Сыртқы істер бойынша министр - делегаты. Қазіргі таңда олар екеу. Қазіргі таңда бірінші министр - делегаты еуропалық мәселелері тапсырылған. Бұл жерде еуропалық интеграция мәселелерін қарастырады. Екінші министр - делегат халықаралық ынтымақтастық мәселелерін жүргізеді. Министр - делегаттарда жеке кабинеттері бар. Өздерінің әрекеттерінде олар тиісті орталық аппаратқа сүйенеді.
Бас хатшы. Министрден кейін орталық аппаратта екінші уәкіл бас хатшы болып табылады. Ол министрліктің барлық бөлімшелерінде басты үйлестіруші. Бас - хатшы дипломатиялық қызметтің әкімшілік басшылығын, сыртқы істер министрдің кеңесші және негізгі көмекшісінің функцияларын атқарады.
Жақында бас хатшының орынбасары екі лауазымға бөлінді. Біріншісі министрлік қызметпен басшылықпен етуге көмектеседі. Екіншісі Саяси істер және қауіпсіздік дирекциясымен басшылық етеді.
Кэ д'Орсэ құрылымында үш бас дирекциясы бар:
Саяси мәселелер мен қауіпсіздік мәселелері бойынша бас дирекциясы;
Әкімшілік мәселесі бойынша бас дирекциясы;
Халықаралық даму және ынтымақтастық бас дирекциясы.
Олардың функциясы осыларға ептеледі.
Саяси мәселелер мен қауіпсіздік мәселелері бойынша бас дирекциясы - министрліктің бас звеносы. Дирекцияның басшысы бас хатшының орынбасары болып табылады. Дирекция Францияның саясатын халықаралық ұйымдарда іске асырады, қарусыздану, қауіпсіздік және қорғаныс мәселелерімен айналысады, әскери және қорғаныс салаларында шет мемлекеттеріне жәрдемдесуге көмектеседі және ынтымақтастық жүргізеді.
Әкімшілік мәселесі бойынша бас дирекциясы. Ортақ әкімшілік басқару мәселелерімен, орталық аппаратты модернизациялаумен айналысады, саясатқа кадрларды анықтайды және мамандарды дайындайды, министрліктің қаржысын дайындауға көмектеседі, оның орындауын бақылайды, техникалық - заттармен және байланыспен қамтамасыз етеді.
Халықаралық даму және ынтымақтастық бас дирекциясы. Халықаралық даму және ынтымақтастық салаларында саясатты дамытады, оны іске асыру үшін әдістер жоспарлайды, техникалық ынтымақтастық саласында шараларды іске асырады және анықтайды және іске асырады, шет мемлекеттеріне экономикалық, әлеуметтік және мемлекеттік дамуға көмектеседі, мәдени ынтымақтастық мәселесімен айналысады, жоғарғы білім және ғылыми зерттеу салаларында ынтымақтастық мәселелерімен аналысады, Францияның жаңа технологияның информатика және байланыс салаларына қатысуды қамтамасыз етеді. Оның құрамына кіретіндер:
Стратегияны жоспарлау және бағалау мәселелері бойынша департамент;
Даму және техникалық ынтымақтастық департаменті;
Мәдени даму және француз тілінің департаменті;
Ғылыми ынтымақтастық жоғарғы білімі және ғылыми зерттеулер мәселелерінің департаменті;
Келесі бөлімшелер Францияның СІМ Бас Дирекциясының құрылымына кірмейді және министрліктің басшылығына бағынышты тікелей.
Еуропалық ынтымақтастық мәселелер бойынша департаменті. Еуроодақ және еуропа ынтымақтастық әрекетәнәі мәселелерімен айналысады, осы географиялық аймаққа кіретін мемлекеттермен Францияның қатынастарын үйлестіреді.
Территориалды департамент:
Континенталды Еуропа (Шығыс Еуропаны меңгереді, Ресей және ТМД мемлекеттерімен айналысады, және Балқан мемлекеттерімен меңгереді).
Африка және Үнді мұхит (Батыс Африканы, Оңтүстік Африка және Үнді мұхитты, Орталық және Шығыс Африканы меңгереді).
Солтүстік Африка және Таяу Шығыс (Солтүстік Африка, Египет, Таяу Шығысты меңгереді).
Америка және Кариб теңізі (Солтүстік Америка, Мексика, Орталық Америка және Кариб теңізі, Оңтүстік Американы меңгереді).
Азия және Мұхит (Оңтүстік Азия, Оңтүстік - Шығыс Азия, Қиыр Шығысты меңгереді).
Территориалды департамент осы аймаққа кіретін мемлекеттердің экономикалық және әлеуметтік жағдайын, ішкі және сыртқы саясатын бақылайды.
Экономика және қаржы мәселелері бойынша департамент. Халықаралық экономика және қаржы, елеулі экспорт технологияялар мәселелерімен айналысады және бақылайды.
Шетелде франция азаматтарының және Францияда шет мемлекеттер азаматтар істерінің департаменті. Шетелде жүрген Француз азаматтардың қауіпсіздігімен және қызығушылықтарын қорғаумен айналысады. Францияда шетел азаматтарының болуын қамтамасыз етеді.
Заң жүзіндегі департамент. Бұл департаменттің басшысы министрліктің бас заңгері болып табылады. Департамент министрге, орталық аппарат бөлімшелеріне, дипломаттарға және консулдарға заң мәселелері бойынша кеңес береді.
Ақппарат және байланыс басқаруы. БАҚ жұмысына жауап береді.
Хаттама қызметі. [1]
2 ФРАНЦИЯНЫҢ ДИПЛОМАТИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНЕ РИШЕЛЬЕНІҢ ҚОСҚАН ҮЛЕСІ
2.1 Ришельенің өмірі және саяси қоғамдық қызметі
Арман жан дю-Плесси, кардинал және герцог Ришелье, 1585 жылы 9 қыркүйекте Парижде дүниеге келді. Әкесі Франсуа дю-Плесси байырға сарай фамилиясымен болатын және патша ІІІ Генрихке көрсеткен қызметтері үшін сол уақытта ең жоғары саналған Әулие Рух орденімен марапатталады. Соның нәтижесінде патша IV Генрих маңында ол майданда көрсеткен ерліктерімен ажыралып, патша оққағарларының капитаны сабында болды. Ол 1590 жылы қаза табады.
Ұлы кардиналдың анасы алғашында оны әскери қызметке беймдеді. Соған қарамастан ол өз уақытының өте жоғары білімін алды, Лизье де риторика мен философияны үйренді, сонан соң өзінің фехтованиямен атта жүрудегі жетістіктерін әскери училищеде көрсетеді, сол уақытта отбасының жағдайына байланысты ол әскери мансапты рухани атаққа ауыстыруға мәжбүр болады. Себебі соңғы уақытқа дейін дю-Плесси отбасының мұрасына айналған Люсон епископтығы бос болып қалады. Патша IV Генрих жас Арманды епископ етіп тағайындайды, ал уақытта ол жиырма екі жаста болатын осыған байланысты ол епископ санын алу үшін тіркеу заңдары бойынша талап етілетін жасқа толмаған болатын. Бірақ бұл оған Римге кетуіне кедергі болмады. Папа V Павел жас дю-Плессидің латын тілінде айтқан сөздерін тыңдап оны епископ қылып таңдайды. Арман бұл уақытта өте түссіз және азғын болғандықтан өзінің жасынан ісімі көрнетін. Папаның алдында тізесін бүккен кезде V Павел сұрайды: Сіз тіркеу заңы бойынша талап етілетін жасқа толдыңыз ба?. Тап солай, ұлы мәртебелім жерге иіліп жауап берді болашақ кардинал.
Ардақты ырым біткен саң дю-Плесси папаның алдына жығылып айтады: Ұлы мәртебелімле, мен әлі керекті жасқа толмадым, осы ұлы кінәмнен кеше-гөр!. Жас епископқа қажетті кешірімін беріп, папа өзінің жақын қызметтестеріне қарап: Бұл жас жігіттен өте күшті адам шығады. Ол ұзаққа барады! дейді.
Мүмкін папа сол кездің өзінде-ақ Арман дю-Плессидің епископтық санмен ғана шектелмейтінін көре білген шығар. Францияда Париж XVIII ғасырдың өзінде-ақ қызық оқиға іздеушілерге және мансапкер атаққұларлардың орталығына айналған еді. Ришелье Парижге келген кейін ғылыми сабақтарын жалғастырды. Сорбониядағы сынағын өте үздік дәрежеде тапсырып, ол 1607 жылы діннің доктор дәрежесін алады. Патша IV Генрих өзінің епископы деп атауын дю-Плессиді өз қарамағына алды және сол уақыттың дәріптеушісі Андренің аңыздарынан қарағанда өзінің әулие жазуымен таныстығымен және шағыналығымен ажыралатын дю-Плесс аңыздарын құмарлана тыңдады. Дю-Плесси өзінің жастығы үшін сарайда маңызды орын ойнамайтындығын түсінеді. Және өзінің өте бай болмағандығынан бай аристрократиялық жастармен жарысу мағынасыз екендігін түсінді. Сондықтан да жиырма үш жасар епископ өзінің жолдасынан орта, аттармен ат мінуші адамды жолға алып өзінің епархия Люсенға қайтып оралады. Оның кедейліктен безгендігі табиғи болатын, себебі ол сол себепті керекті қызметкерлер, жиһаздар және басқа да қажеттіліктерді өзіне бере алмайтын.[8]
Дю-Плесси епархия басқаруына кіргеннен көп өткен үлкен ұйымдастырушылық қабілетін көрсетті. Бес жылдың ішінде тек қана тіркеулерді қайта құдырып қоймастан, оның санындағы адамдар қажетті күміс ыдысқа ие болды. Сонымен қатар жас жігіт өзінің болашақ мансабын ойластырды және сарай қайтқан жағдайда істейтін жұмыстарының жоспарын дүзді. Өте маңызды өзін қызықтырушы сұрақтарды жазба түрде келтіруге тән болғандықтан ол өзі үшін керекті қағидалар тізбегін істеп шығады және оны былай атайды: Мен сарай құрамына енген уақытта ұстанатын қағидалар. Бұл қызықты документ болашақ ұлы кардиналадың программасын анық көрсетеді.
Дю-Плесси патшаға керекті әсер тигізу үшін алғашқы уақытта сарайға күнделікті баратын болып шешім қабылдайды. Сонан соң патшаға аптасына бір рет баруға болады. Сонымен қатар патшаға жақан адамдардың онымен еркін сөйлесетін бірақта құрмет шегінен шықпайтындары ғана ұнайтындығына назар аудару қажет және оны мақтап отыру қажеттігін де ұмытпау керек. Ең маңыздысы желдің қайдан соғуын байқап отыру және патшаның көзіне шөп салмау. Жас епископ, патшалықтың субъектілерімен өзін қалай ұстау керектігі жайлы сұрақты әржақтама талдай отырып, оларға барып тұру және керек болса жақсы құдайларға да зұлым құдайларға да құрбандық шолып тұру керектігіне көзі жетеді: біріншілеріне көмектесулеріне үшін, ал соңғыларына - жамандық жасамаулары үшін. [9]
Осы уақыт ішінде IV Генрихті (1610 жылы 14 мамырда) өлтіріп кетеді және люсондық епископ Парижге кетуге мәжбүр болады. Жарты жыл өткен соң ол өзінің епархиясына қайта оралады. Оның материалдық жағдайы біршама жақсыланғанымен, ол әлі де ақшаға мұқтаж еді. 1614 жылы Мария Медичи генералдық штаттарды шақырады және дю-Плесси қайтадан діни депутат ретінде Парижге жетіп келеді. Жиналыс уақытында өзінің жастығына қарамастан жолдастарының сеніміне соншалық дәрежеде кіріп кеткендіктен оған баяндамалық хатты жиналыс уақытында бүкіл дінбасылар атынан оқып беру тапсырылады. Арман дю-Плесси өзінің сөздерінде Мари Медичиді және оның басқару жүйесін қызметті сіңбеген еңбектерін мақтауға көмді. Бұл сөздер люсондық епископтың мансабындағы бірінші баспалдақ ретінде қаланды, себебі жас патша және регентша оратордың сөздеріне бүкіл ықыласымен тыңдады. Мария Медичи өзінің қызғаншақ апалогетін жедел марапаттады. 1616 жылдың басында Ришелье Анна Австрийскаяның сарайы маңыздағы штаттық әулие ата етіп тағайындалады және Парижге тұрақтанып өзіне үй сатып алады; сол жылдың өзінде ол мемлекеттік кеңеске кірітіледі және Мария Медичидің кабинетінде хатшы етіп тағайындалады. Ришельенің материалдық жағдайы айтарлықтай жақсылана түседі, себебі оған 6 000 ливрді (10000 рубль) қызметтік жағдайына кететін шығындары үшін ассигндеген болатын.
Сонымен бір уақытта (гугеноттар арасында түйінді толғаныстар болып жатты) ХІІІ Людовикпен Анна Австрийскаяның, ал қапшалым Елизаветаның Филипп Испанскиймен болашақ некелері жайлы естіген соң гугеноттар арасында түйінді толғаныстар болып жатты.[2]
Сөзсіз ешкім испан партиясы арқылы білікке жеткен жаңа министрдің уақыт өте Габсбургтердің ең қауіпті қарсыласына айналатынын ойламады. Шынында да 1616 жылы Ришелье Мария Медичимен Кончинидің қызығушылықтарын бөліспендіктен, елні ІІІ Филипп оны Испанияның ең ыстық қолдауыны деп айтады. Бұл рет люсондық епископ министрлікте көпке дейін тұрмайды және өзінің билігін ешқандай маңызды шаралармен белгілеп өте алмайды. Оның әскери министр ретіндегі қызметі ақша тапшылығы нәтижесінде қатырып тасталады және осы себепті ол 1617 жылы 24 сәуірде әскери төлем үшін өз қалтасынан 3000 ливр шығарып беруге мәжбүр болады. Сыртқы істер министрі ретінде Ришелье бөлекшіл француз католиктерімен протестанттарды шет елдегі баспаналарына алғыру үшін протестантық мемлекеттермен одақ құру үшін күйіп-пісті Істің мән-жойы дінде емес, ал мойынсұнбаудықта, - деп люсондық епископ жазады, - патша өзінің қол астындағылардың бәріне дініне қарамастан бірдей қарағасы келеді, бірақ сонымен бірге католиктер де протестанттар да адал қызметкерлердің міндеттерін атқарудан қашпауын талап етеді.
1617 жылы 24 сәуірде патша оққағарларының капитаны Витри Кончини тұтқынға алу жайлы бұйрықты алып, оны сарайда өлтіреді, осыдан соң ХІІІ Людовик мемлекеттік билікке өзі кіріседі. Осы күндері люсондық епископ Кончиниге қарсы ұйымдастырылып жатқан қастандық жайлы хат алады.
Ришелье бірінші ойланады, сосын хатты жастығының астына қойып ұйықтап қалады. Қастандық негізі патша екендігін түсіне отырып, ал бұл іске араласудың өзіне қауіпті деп шешеді және өзінің досын бұл жайлы хабарландырмайды.
Герцог Люин орнатқан жаңа министрлікке Мария медичимен Ришельенің саясатына қарама-қарсы бағыт IV Генрих саясатын ұстанды.
Кончини қаза тақаннан соң бірнеше сағаттан кейін Ришелье мемлекеттік кеңестің жиналысында қатысу үшін Луврға келеді, бірақ патша оның сарайдан кетуін және артық мемлекеттік ісіне араласпауын бұйырады.
Бұл жағдайда опалдық епископтың ана-патшайыммен бірге қуып шығуға көніп Блуада жақсы замандарды күтусінен басқа шарасы жоқ еді. Осыған қарамай ол жаңа премьер Люинді жоқтап оған өзінің бұрыңғы регентшаны қолдау және ақыл-кеңес беру мақсатында бірге кетіп баратыранын жеткізеді. Бірақ Блуада Ришельедей алғыр дипломаттың болуы патша мен Люинді ойландыра бастайды. Люсондық епископқа өзінің епархиясына қайтып оралу бұйырылады. Ришелье дерек бағынады және түпкілікті діни зерттеулеріне беріліп кетеді.
Куссе аббатығына орналасқан соң ел Католик тіркеуінің басты жағдайларының шарантондық пасторлармен қорғануы деген көлемді шығарма жазады. Бұл шығарма оған католицизмнің көрнекті апологеті атын береді. Бірақ ол мұнымен иектеледі. Ол патшаға өзінің негізі сұрақтарымен хабарласады, онда ол таққа адалдығын және саяси жанжолдардан алыстығына сендіреді. Бұған қарамастан патша және бірінші министр люсондық епископтың Мария Медичимен тілі бірлігіне күмәндануына негіз бар болатын және сондықтан оны француз шекарасын тыс, Авиньонға жібереді. Сонымен бір уақытта бұрынғы регентша өз еркемен Блуадан Ангулем кетіп онда өз әскерлерін жиып, оны басқаруды герцог Эперконға тапсырады. Осы жағдай туғандықтан патша ХІІІ Людовик Ришельені Авиньонмен шақырып алып ана-паташлымға Ангулемге жібереді. Люсондық епископ қажетті келімге қол жеткізгелініп көп өтпей бұл соғыс қайта өршиді. Ана-патшайым әскери Пон-де-Седе жеңіліс тапқаннан кейін ғана Мария Медичиді ұлымен татуласады. Осыған сыйлық ретіндін ХІІІ Людовик Павлдан Ришелье үшін кардинал бөоігін алып беруге сөз береді. Люин қайтыс болған соң Мария Медичи өзінің алғашқы билігіне оралды және Ришелье мемлкеттік кеңеске кіруге мүмкіндік алады.
Герцог Люин ешқашан әскерлерді басқармаған, соған қарамастан коннетабль иенін иемденді. Ол өзінің мінезсіздігімен патшаға жарасатын еді және Испаниямен Австрияның әрекеттеріне қарсы шығудың орнына ол Францияда ұлттық соғыс ашумен оларға өз ойларын іске асыруға көмектесті.
Өзінің премьері ХІІ Людовиктің кеңесі бойынша Нант эдиктінің беарн гугеноттарына қалдырылған католиктік тіркеу иеліктерін жағлы статья бұзады. Гугеноттар қолдарына қару алады. Патша оларға алты маршалымен және әскерімен жүріс бастайды, бірақ шегінуге мәжбүр болады. Бұл қолайсыз жағдай герцог Люиннің абыройын патша алдына түсіріп тастайды. Бұның герцог соншалық әсері күшті болғандықтан ол қайғыдан көз жұмады.
Одан кейін министрлік билігі басына принц Конде келеді және көп өтпей ХІІІ Людовиктің сенімін жоғалтады. Буған қарсы Мария Медичи өзінің ұлының сеніміне кіре бастайды. Оның қайталауы бойынша 1622 жылы люсондық епископ кардинал бөрігін алады және көп өтпей люсон епархиясын бас тартады. [13]
Конденің көкіректігі оның жолдастарының ызасын келтіреді. Патша гугеноттармен соғыстың пайдасыздығынан паразы еді. Конде патша сенімен біртіндей жоғалтқан соң министрлер Мария Медичимен келісе отырып, ХІІІ Людовикті мемлекеттік кеңеске маркиз Вьевиллді кіргізуге көндіреді. Жаңа министр өз жұмысын патшаны жаңа кабинет құруға көндірумен бастайды. Бұрынғы министрліктің таратылуы құпия жиналыста патша, оның анасы, Вьевилл және Ришелье арасында түбегейлі шешілген еді. Вьевилл бірінші министр болады, бірақ ХІІІ Людовик әлі де Ришельеге сенбейтін еді, сондықтан да оны кабинет құрамына қоспайды. Соған қарамастан атақ сүйгіш кардинал ана-патшайым арқасында мемлекеттік билікке тез арады енуіне сенді. Шынында тез арада Вьевиллдың ішкі мемлекеттік істерде және сыртқы саясатта туындыған асқынуларыд шеше алмайтындығы мәлім болды.
ХІІІ Людовик ақылдылығымен ажыралмады бірақ соған қарамай Испания мен Австрияның кейінгі билігін нығайту үшін іс-әрекеттерге Франция қарсы тұруы керектігін түсінді. Бұл ұлы державалардың екеуі бір-біріне өте тығыз байланысты болатын Бірақ Еуропаның бахтына ІІІ Филиппен ІІ Фердинандтың өз әскери күшін біріктіруі мүмкін болады.
Осы бір-бірін бөліп тұрған қашықтықты жою үшін испандықтар Комо және Тиролей көлдерінің ортасында орналасқан Вальтелин алатын иемденуді шешеді. Бұл алап Граубюндық кантондарға вассалды тәуелсіздікте болып оның халқының көбі католиктар еді.
Франция бұл басқыншылыққа қарсылығын тек қана сөздерімен қаралады. Француздардың соғыс ашпайтынын білген Испан билігі оларға аса назар аудармады. Сонымен бірге ол Франциядағы тәртіпсіздікті қолдауға бар күшін жұмсады және онда тоқтаусыз патша билігіне қарсы болып жатқан көтерілістердің басшыларынан өз ақшасын аямады.[4]
Вьевиллдің құлауы Әлеуметтің патшаға дауысы деп аталған памфлеттің айтарлықтай тездетті. Бұл памфлеттің авторы аббат Фонкан Болье Ришельемен жақын қатынста болды және министрлерге қарсы пасквилдерді оның мөремін мақұлдайтын. ХІІІ Людовик бұндай пасквилдерді қызығып оқитынын және оларды белгілі дәрежеде назарға алатындығын кардинал білетін. Ришелье біргелесіп жазған памфлетінде Фонкан Левильені мақтаншақтықта, мансабын асыра қолдануда және патшаға бағынбауда айыптайды. Сонымен бірге ол Фрнацияны бұл қиын жағдайдан шығара алатын тек қана кардинал деп көрсетеді.
Егер кардинал құлықпен ұйымдастырылған жанжолдар мен қастандықтардан шығып кету қабілетіне ие болмағанында ол сонша іс бітіруге үлгірмес еді. Еуропамен Францияның бақытына Ришельенің әлсіз денесінде өте күшті рух өмір сүрді. Бірінші министр лауазымен сақтап қалу үшін ІІІ Людовик қолдаған. ІХ Генрихтің саяси программасын орындау керектігін түсінген Ришелье, оны амалға асыруға кіріседі. Ол патшаға мемлекеттік ішіндегі жоғары біліктің абыройын нығайтуға сөз береді және өз сөзінде тұрады. Бұл міндеттің бірінші бөлімі ең қиыны болып есептелді. Бүкіл жүз жыл бойы болған ішкі соғыстар және діни қоқтығыстар Францияның ішкі байланасын нашарлатты. ІХ Генрихтің тұсында патша билігіне мойынсұна бастаған аристрократия Мария Медичимен ХІІІ Людовиктің билігінің бірінші жылдарында патша декреттеріне қарсыласулар жазасыз қолуына көзі жетті. Француз протестанттары өздерін мемлекетті ішіндегі мемлекеттегі сезінді. Нант әдиктінің күшімен бірнеше қамалдарға ие болған және олардың оң маңыздысы Ла-Рошелье және Монтобан болатын, гугеноттар тек қана діни секта болып қоймай, сонымен бірге сырттан одақтас іздеуге ұялмайтын саяси партия еді. Мемлекеттік қаржы өте нашар жағдайда еді: әділеттілік тек қана қағазда еді. Париждің өзін де патшаның көз алдында халықтың жеке қауіпсіздіктері және иеліктері бұзылып және жазасыз қалып жатты: күндіздің өзінде өздерін қауіпсіз сезінбеген тұрғындар үйлерінен шыққанда қару алып жүретін. Париждің өзінде болса ІХ Карлдың некесіз баласы герцог Ангулемский ХІІІ Людовиктің мансабынан пайдаланып көптеген қызметкеліріне айлық төлемеді. Француз ақ сүйектері сот билігін мойындамады және парламенттік шақыру қағаздарының үстінен күлді. Соттың қызметінде істейтін адамдар атақты отбасылардың үйіне шақыру қағазын апаруға сескенді, себебі апарған жағдайда оларды өлгенше сабап жіберетін еді. ХІІІ Людовик сот қызметкерлеріне жасалатын қатынас тәртіп аясында деп есептеді және париждік парламенттік қызметшісін Фонтебля патша сарайына бір ақ сүйекке шақыру хат әкел барғаны үшін таяқпен сабалауды бұйырады.
Бақытқа орай мұнда қатысқан мемлекеттік кеңестің мүшесі қызметкердің жағын алып патшаға ол кімнің бұйрығымен келіп тұрғандығымен танысуды ұсынады. Күткендей ол қызметкердің патша атынан және оның бұйрығымен іс-әрекет жасағандығы документтерден көрінеді. [7] Былайша алып қарағанда атақты отбасылар өз үйлерінде өздерінің алуына тиген адамдарды сабату үшін бір топ адам жинап қалтын және ол ақ сүйектерді өздері де бағынбаған қол астындағыларды таяқпен сабайтын. Кардинал Ришельенің өзі де олардан қалыспады: ал тек қана өзінің қызметкерлері ғана соғып қоймай, сонымен қатар мемлекеттік канцлер Сегьені және қаржыны басқарушы министр Бюлмонды да сабайды.
Өзі ақ сүйек бола тұра ол сол уақыттың француз билігінің ой жүретуіне көңіл білдіре отыра Ришелье жағдайға байланысты сол уақыттың француз аристрократиясы іс жүзінде ие болған құқығымен артықшылықтарына үзілді-кесілді соққы беруге мәжбүр болады. Оның көрнекті өкілдерінің кардинал билігіне қарсы жанжолдар және қастандықтарға қатысуы кардиналды оларға қарсы қатал жаза қолдануға мәжбүрледі. Ришельенің қарсыластары бұл қаралаушы заңдардың өздері үшін ғана даярланғанына алуы тәжірибелерінде көз жеткізеді. Француз аристрократиясына жасалған бірінші соқтандырулары: ХІІІ Людовиктің некесіз туылған інілері екі герцог Вандомның және граф Шаленің өлімге кесілуі болды. Монморанси үйіне кіретен граф Бутвиллдің өлім жазасына кесілуі өте күшті әсер тигізеді. Бірінші министр болған Ришелье ХІІІ Людовиктен жекпе-жектері қатал қадаған етуді сұрауы шарт болатын. Себебі аристрократиялық жастардың басым бөлігі лиганың дәстүрлеріне ашынды және патшайым Австриялық Аннаның жағын ұстанды. Тоқтаусыз жұртшылық көзінше балағаттаулардан соң, кардиналдың жақтастары орнатылған әдет бойынша жауап ретінде олар жекпе-жекке шақырулары керек еді. Ришельенің жақын адамдарының көбісі дуәлдерде қаза тапты немесе арттырылған жарақаттарына байланысты іс атқаруға жарамсыз болып қалатын. Ришелье өзінің түсінік хатында бұл варвалық әдетті қысқарту жайлы сұрады, себебі адамдары өзінің патшасымен атанына адал қызмет етуге қабілетті батыр сарай қызметкерлері осы әдет үшін құрбан болып жатты.[12]
Әлеуметтік ой-пікірде қолдау таппаған дуэлдерге қарсы патша үкімі жайлы бұрақ жабық болуы керек еді. ХІІІ Людовиктің өзі болса жекпе-жекке шақырудан қашқандарды өзінің үкіміне байланысты екенінен түсіндіруін күлкілі түрде пайымдады. Бірнеше сарай адамдары, соның ішінде дю-Плесси Пролен де жекпе-жекте қатысқаны үшін өз лауазымдарынан айырылды. Соған қарамастан дуэлдер тоқтамады. Граф Бутвилл Парижге маркиз Девронмен жекпе-жекке шығу үшін Брюсселден келеді. Астапада патшаның болуына қарамастан жекпе-жек күн жарығында патша майданында болып өтеді. Деврон өлтіріледі. Жекпе-жектен кейін граф Бутвилл сырт елге қашпақшы болады, бірақ ол тұтқынға алынып оны өлім жазасына кескен париждік парламент сотына беріледі. Барлық адамдар патша оған аяу көрсетіп, өлім жазасын орнына сарайға жақындамақ үкімі берілуін күтеді, бірақ кардиналдың айтуы бойынша ХІІІ Людовик өлім жазасына қол қояды және ол іске асырылады.
Басқыншылық жүйесі ұстанған Ришелье өзінің қарсыластарын қорқыту және өз құдіретін көрсету үшін әр бір қолайлы сәттен пайдаланды. Көп өтпей ол өзінің құдіретін жоғары дәрежеде көрсетуіне мүмкіндік беруін жағдай туады, бұл француз ақсүйектерінің көрнекті өкілі граф Монморансиге күнәларын кешпеуге патшаны сендіруі болады. ХІІІ Людовиктің жақын тұтқан адамдары, Ришельеден басқа, тулуз парламенті орнатқан үкімді жұмсартуды сұрайды, бірақ патша Монморансидің басын шабуын бұйырады.
Өзінің билігінің шектелуіне үйренбеген Ришелье сол уақытқа дейін Нормандия, Прованс, Лангедок және басқа да француз бөліктері пайдаланған құқықтармен артықшылықтардың жойылуына өз күш жігерін салды. Облыстық губернаторлар қатысқан қастандықтармен көтерілістер Ришельенің жоғары аристрократтық қысымды айтарлықтар төмендеткен губернаторлық шансаптарды қысқартуға түрткі болады. Губернатордың орнына бірінші министрге бағынатын патша интенданттары келеді. Бұл реформаларға деген сарай маңындағындың қарсылықтарын белгілі дәрежеде сындыру үшін мемлекеттік қорғанысқа қажет деп есептелмейтін нығайтылған сарайларды бұзу бұйырылады.
Қарсылық көрсетуші адамдарды жою жолында Ришелье парламенті де алмады. Парламент тек қана кардиналға ұнайтын ой-пікірлерін айтуға құқылы еді. Өздігінен жүрітуге деген әрқандай ұмтылыстар парламент кеңесшілері үшін өте қауіпті еді. Сол уақыттың парламенттері қызығушылықтарды қарастырудың орнына жеке аймақтардың қызығушылықтармен шұғылданғанын байқау қажет. Солайша, бургун парламенті бұл аймақты қорғанысына кіру үшін кеткен патша шығынның бір бөлігін болса да қайтармады. Бірнеше майда заңдық кемшіліктерді сылтаулап кеткен парламенті француз ост-инд компаниясын құру жайлы патша декретін қабылдамайды. Солайша ұйымдастырылып толық біткен француздың Ост-Индиямен сауда-сатық жүргізу үшін әлеуметтік ұйғымы құлайды. Тап осылайша Дафине тұрғындарына нан жектей қалуынан қорқып гренобль парламенті Италия іс жүріткен патша әскерлеріне азық-түлік жеткеру жойлы келісім-шартты жоққа шығарады. Парламенттердің саяси маңызын түбегейлі жою үшін кардинал Ришелье өзінің өліміне бір жыл қалғанда ХІІІ Людовикке олар мемлекеттік және білік істеріне араласуын қадаған ететін үкім шығаруына көндіреді. Заңды оппозицияның мүмкіндіктерін жоққа шығаратын бұл үкім Мишле және басқа да тарихшылардың пікірігіне жүз елу жыл өткен соң Францияда патша тағын құлатқан революцияға себінген бірінші тұқым еді. Қарсылық көрсетуші затқа сүйбену туралы пікірге Ришелье қосылмады. Ол ешқандай қарсылықты мойындамады. [11]
Француз дін басылары басында Ришелье өзінің сословиесінің прерогативтерін кардинал ретінде қолдайды деп үлкен үміт ортады. Бірінші министр лауазымына отырған соң Ришелье француз жерлерінен төртпен бір бөліген иемденген дін басылардан қазынаға қажетті салықтарды төлеуін екіленбестен талап етеді. Сонымен бірге ол тіркеулер мен монастырлары Франция жылжымайтын мүлікті иемденуге заңды құқықтары жоқтығын және патша дін басылармен шіркеу қызметкерлеріне өздерін бағуға ғана жететін ойлық беріп олардың барлық иелітерін тартып алуы мүмкіндігін айтады. Ришелье қорытынды ретінде былай дейді: Шіркеудің қажеттіліктері - ойлап табылған бассыздық болып, ал мемлекеттік қажеттіліктері ақиқатында маңызды. Егер патша әскерлері өзінің дұшпанының бетін қайтарлағанында, француз рухани дүниесінің барлық иеліктері шексіз шығынға ұшырайтын еді. Оның замандастарына бұл сөздерді кардиналдың ауызынан есту өте оған жағдай еді.
Кардинал Ришельемен әке билігінсіз қарым-қатынасы оларға одан да болып көрінеді. Патша және императорлар міндеттерін орындай алмайтын жағдайда болса және жаман істер жасаса оларды папа тақтон құлатуға заңды құқығы бар деп айтатын Ерес және бөліну атты шығарманы Иезуит Санкратель жазады. Ришелье бұл теорияның патша билігінің абыройына тіл тигізеді деп шешіп, Санкротельдің кітабын қарап шығуы үшін париждік парламентке береді және олар өз кезегінде бұл кітапты Гаевтық майданда жендеттің қолымен жағылуын иемеді. Сонан соң иезуиттер автордың тезистерін қорғауға тырысқан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Т.РЫСҚҰЛОВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Әлемдік экономика және халықаралық қатынастар кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Ришельенің Францияның дипломатиялық қызметіне қосқан үлесі
Ғылыми жетекші: т.ғ.к. Жузтаева Б.Н.
Х\қ 1 магистранты: Ағыбаева Ж.Б.
Алматы, 2011
ЖОСПАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 ФРАНЦИЯНЫҢ ДИПЛОМАТИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.1 Франция дипломатиялық қызметнің тарихи дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... 5
1.2 Қазіргі кездегі Францияның Сыртқы істер министрлігі ... ... ... ... ... ... ...8
2 ФРАНЦИЯНЫҢ ДИПЛОМАТИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНЕ РИШЕЛЬЕНІҢ ҚОСҚАН ҮЛЕСІ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
2.1 Ришельенің өмірі және саяси қоғамдық қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
2.2 Ришелье Франция тарихындағы ұлы дипломат ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 35
КІРІСПЕ
Курстық жұмыстың өзектілігі. Халықаралық аренада Француздар өздерін дипломатияның өнері, өздерін дипломатияның шебері ретінде көрсете білді. Францияда дипломатиялық қызметі пайда болғанынан бастап, ең бастысы оның ұйымдасу принциптің дамуына, дипломатия өнеріне, анықтауына және тәртіп сапасына көңіл бөлген. Француз дипломатиясын үлкен үркерлердің атақты адамдар қалыптастырды - мемлекеттік және саяси қайраткерлер, көрнекті ғалымдар, жазушылар. Соның ішінде Ришельенің франция дипломатиясының қызметіне қосқан үлесі туралы қарастырылған.
Курстық жұмыстың нысаны. Ришельенің Франция дипломатиясының қызметіне қосқан үлесі, және Францияның сыртқы істер министрлігі.
Зерттеу жұмысының мақсаты. Францияның қайраткері - кардинал Ришелье дипломатияға үлкен өзгерістер енгізген кезеңін зеріттеу. Осы мақстақа қол жеткізу үшін төмендегі міндеттерді алдыға қойдық:
oo Францияның дипломатиялық қызметі
oo Франция дипломатиялық қызметнің тарихи дамуы
oo Қазіргі кездегі Францияның Сыртқы істер министрлігі
oo Францияның дипломатиялық қызметіне Ришельенің қосқан үлесі
oo Ришельенің өмірі және саяси қоғамдық қызметі
oo Ришелье Франция тарихындағы ұлы дипломат
Зерттеу жұмысының деректік негізі. Зерттеу тақырыбына қатысты орыс тілдерінде жарияланған құжаттық деректерден тұрады.
Деректердің негізгі тобына кітаптар жатады. Сонымен қатар курстық жұмысты жазу барысында әлемдік электронды интернет жүйесіндегі google.kz, wikipedia.org, webirbis.ksu.kz, www.globalaffairs.ru, www.allbest.rureferatРишелье сайттардан қарастырылды.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Францияның дипломатиялық қызметі және Кардинал Ришельенің қосқан үлесі туралы жазылған еңбектер аз емес. Ол еңбектердің көбісінде Францияның Сыртқы істер министрлігінің тарихы туралы және Ришельенің өмір баяаны туралы жазылған. Зонова Т.В. Дипломатия иностранных государств [1] атты кітабында, Францияның дипломатиялық қызметінің даму тарихы мен Ришельенің Францияның дипломатиялық қызметіне қосқан үлесі туралы жазылған. Дубинин Ю.В. Дипломатическая служба Франции [2] еңбегінде ХVІІ ғасырдың бірінші жартысында Францияның қайраткері - кардинал Ришелье дипломатияға үлкен өзгерістер енгізгені туралы айтыла кеткен. Ф. Кальер Новая и новейшая история [3] кітабында Ришельенің келіссөдерді қалай жүргізу керек екендігі туралы айтып кетті. Андреев А. Р. Гений Франции, или Жизнь кардинала Ришелье [4] еңбегінде Ришельенің өмірбаяаны, Франция дипломатиясына қосқан үлеі иуралы жазылған. Кнехт Р. Ришелье [5] атты еңбегінде Ришельенің Францияда болған саясаты туралы жазылған. Лактионова А. История дипломатии [6] кітабында Францияның Сыртқы Істер Министрлігі туралы жазылған. Волков Ф.Д. За кулисами второй мировой войны [7] атты еңбегінде Ришелье кезіндегі Австрия және Испания араларындағы дипломатиялық қызметі туралы айтылған. Сондықтан осы еңбектердегі пайдаланылған деректер мен жасалған тұжырымдарға сүйену мақсатында оларды ғылыми саралаудан өткізген болдық.
Зерттеу жұмысының теориялық-әдістемелік негізі. Курстық жұмыстың методологиясы тарихтану ғылымының, халықаралық қатынастар тану ғылымының және саясаттану ғылымдарының қазіргі замандағы теориялық методологиясы қағидаларына негізделді.
Курстық жұмыстың құрылымы. Курстық жұмысы кіріспеден, негізгі
бөлімі екі тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ФРАНАЦИЯНЫҢ ДИПЛОМАТИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІ
1.1 Франция дипломатиялық қызметнің тарихи дамуы
Халықаралық аренада Француздар өздерін дипломатияның өнері, өздерін дипломатияның шебері ретінде көрсете білді. Дипломатия тарихының маманы, неміс Р. Заллет Францияның дипломатиясы туралы былай айтқан: Францияның Сыртқы Істер Министрлігі және дипломатиялық қызметі ғасырлық тарихын және дәстүрлерін жақсы сақтаған. Бұл аймақта бірде бір мемлекет Франция мемлекеті сияқты мақьан тұта алмайды. Басқа атақты зерттеуші Г. Никольсон былай жазған, ХVІІ - ХVІІІ жүз жылдықта француздар дипломатияда үлгі көрсетіп, барлық еуропа мемлекеттері осы тағылымға ерді. Францияның дипломатиялық қызметі, сол кездердегі басқа елдермен салыстырғанда тармақты болған, және де сол кезеңдерде латын тілінің орнына дипломатиялық тілдесудің тілі француз тілі болды.
Францияда дипломатиялық қызметі пайда болғанынан бастап, ең бастысы оның ұйымдасу принциптің дамуына, дипломатия өнеріне, анықтауына және тәртіп сапасына көңіл бөлген. Француз дипломатиясын үлкен үркерлердің атақты адамдар қалыптастырды - мемлекеттік және саяси қайраткерлер, көрнекті ғалымдар, жазушылар.
Париждің бағалауы бойынша, Франция шетел өкілдері боынша АҚШ - тан кейін екінші орында. [5]
Франция дипломатияның пайда болуы орталықтандырылған мемлекеттердің пайда болуымен және Францияның халықаралық істерге қосылуымен пайда болды. Алғашқы Францияның дипломатиялық қатынастардың қалыптасуы Людовик ІХ (1226 - 1270 жж. ) атымен байланысты. Людовик ІХ арқасында Франция Еуропадағы ықпалды мемлекеттердің бірі болды. Людовик ІХ немересі Филипп ІV Көркем (1285 - 1314 жж.) Франция дипломатиясының негізін ары қарай қалаған. Филипптің патшалығында үлкен келіссөздердің санымен атап өтілген. Бұл келіссөздер соғыстың алдын алуын, тоқтатылуын, немесе территорияларды алуды мақсаттарға ие болған. Бұрын шетел мемлекеттермен дипломатиялық қатынастар сиректі және қысқа мерзімді миссияларға апаратын. Келіссөздер көбінесе ауызша түрінде жүргізілетін. Тек Филипп ІV кезінде ғана дипломатиялық қарым - қатынастар жазбаша түрде жүргізіле бастады және де елшіліктер жиі құбылыс бола бастады.
Людовик ХІ (1461 - 1483 жж.) дипломатияны мемлекет саясатының басты бағытына айналдырды. Людовик ХІ өз өкілдерінің шетелге тәжірибесіне кең бағытта қолданды және уақытша миссияларды тұрақтыға айналдыру маңызды деп есептеді. Ұзақ уақыт бойы сыртқы саясатты король (патша) басшылық етті. Сыртқы саясатты жүргізетін жауапты уәкіл болған жоқ. Тек Генрих ІІІ бұйрығы бойынша, 1589 жылы Францияның шетел байланысына Луи Револьға статс - хатшы атағы берілді. Луи Револь Францияның СІМ - нің тізімінде бірінші.
ХІV Франсуа Кальер (1645-1717ж.) ХІV Людовик кезінде елші болған. Оның ойынша Дипломатияда алдау, өтірік айту дипломаттың ең төмен іс әрекеті деп айтқан. Дипломат әр қашан есінде сақтау керек - сенімділік тек ашық саясатта ғана болады. Дипломат түзу және адал адам болуы керек. Елші болу елінде өзіне орналастыруға және сенімділікке қол жеткізе ала білу керек. Кальердің дипломатия мәні туралы пікірлері бүгінде маңыздылығын жоғалтпады.
1790 ж. Дериктории мансапының үкіметі кезеңінде Сыртқы істер қатынастың министрі Шарль - Морис Талейран болды. 1800 жылдың наурызында Талейран мемлекеттік баяндамасында дипломатия қызметін 2 категорияға бөліп қарастырды:
1. Сақтық, Қарапайымдылық, Адал ниеттілік, Мемлекеттің ішкі саясатын бақылау.
2. Саяси қатынастарға рухани қарау, кез-келген мәселені тез қабылдау, кең түрде ойлау .
Талейран Сыртқы істер министіріне сай қасиет туралы пікір айтқан: өзіндік түйсігі болу керек, өзін қалай ұстау керек екенін жылдам ойға салу, кез - келген келіссөздің басталмай тұрғанында атына кір келтірмеушілікке тап болмау.
Талейран насихаттауға үлкен көңіл бөлген. Осыған байланысты ол Сыртқы Істер қатынаста арнайы құпия бөлім құрды. Бұл бөлім Англияға қарсы насихат жүргізді.
Сыртқы қатынас департаментінде Талейран 2 негізгі территориялды басқаруға оралды - солтүстік және оңтүстік және де сауда қатынастар басқаруды құрды, немесе консулдық бюро. 1800 ж. Талейран дипломатиялық қызмет мекемесінде қызметкерлердің ағалық дәрежесінің бастаушысы болды. Қазірге дейін көбісі сақталған. Олар осылар болған: аспирант, жабдықтаушы - хатшы, референт, 2 және 1 класс миссия хатшылары, уәкіл, елші және министр. Министр тағайындалған кезде оған елші лауазымы тағайындалды. 1815 ж. Вена конгресіндегі қабылданған жұмыс тәртібі Талейран атымен байланысты, шетелде дипломатиялық уәкілдердің ағалық дәрежесін халықаралық жоспарда анықтаған. [6]
Екінші империя заманында француз дипломатиялық қызметі маңызды өзгерістерге төзе алмады. Сол уақытта сыртқы істер министірлігіне жаңа ғимарат салынды (негізі 1853 ж. бітірді). д'Орсэ жағалауында орналасқан. Сол кезден бастап Кэ д'Орсэ Францияның Сыртқы Істер Министрлігінің кейіпі болды.
ІІІ Республика (1871 - 1940 жж.) кезеңінде сыртқы саясатта үкімет анықтаушы рөлге тиіс болды. Президент уәкіл функциясын орындады. Осы уақытта сыртқы саясатты қалыптастыру және іске асыруға маңызды ықпалға Кэ д'Орсэ аппараты ие болды. 1871 - 1932 жылдар аралығында Францияда 50 премьер - министр және 50 сыртқы істер министрі ауысты. Осы жағдайда дипломатиялық аппарат министрдің және үкіметтің пікіріне түбегейлі ықпалды мүмкіншілік алды. Осыған байланысты 1915 ж. Кэ д'Орсэға бас хатшы лауазымын енгізу маңызды адым болды. Оның қызметі президент заңында көрсетілген: министрдің атынан және басшалақтың астында барлық қызметтерді жоғарғы басқару.
ІІІ Республиканың дипломатиясы қарама - қайшы болды. ХІХ ғасырдың аяғында ағайындылар Поль және Жюль Камбон, Баррер, Жюссеран ерекше француз дипломатия мектебін ашты. Олар Францияның сыртқы саясатына күшті ықпал тигізді. Олар одақ жүйесінің ұйымында көп жұмыс істеген (ең біріншіден Ресей, Франция және Англия одағы туралы), Германияға қарсы тұруы және Бірінші дүниежүзілік соғыста Франция жеңіп шығуға дайындаған. [1]
Екі әлемдік соғыстар кезеңінде француздық сыртқы саясатта екі тенденцияның күресі атап өтілді - Еуропада Франция саясатының дәстүрлі жақтастары. Екінші тенденцияның жеңісі мюнхендік азғындыққа алып келді, ІІІ Республика құлдырап Виши қуыршақ тәртібіне алып келді. ІV Республика кезеңінде француз дипломатиясы атлантика саясаты шегінде жүргізілді және колониалды әскерлер топтамасы ауырлық түсірді.
1946 ж. қабылданған конституция бойынша сыртқы саясатта басты рөл парламентте болды, дәлірек айтсақ астыңғы палата - Ұлттық жиналыс. Үкіметтің мақсаты сыртқысаясат бағдарламасын дайындау болды. Халықаралық істерде президент маңызды рөл атқармады. ІV Республика кезінде үкімет жиі ауысатын. Бірақ сыртқы саясаттың тұрақтылығы 1947 - 1954 жж. аралығында (ІV Республика 1958 жылға дейін өмір сүрді) бір католиктік паридің екі адамы сыртқы істер министрлігінің лауазымын басқарды: Жорж Бидо және Робер Шуман. Осыған қоса Массильи былай жазған, Франция - бұл мемлекет, үкімет ауыстырса да, саясатын ауыстырмайды.
1958 жылы Голльдің таққа отыруы тәртіптің алмастыруын және V Республиканың жаралуына алып келді. Француз сыртқы саясатында түбегейлі өзгерістер болды, оның механизмнің қалыптасуы және жүзеге асуы. Сонымен қатар Франция халықаралық істерде дербес курс саясатын жүргізе бастады.[7]
1.2 Қазіргі кездегі Францияның Сыртқы істер министрлігі
V Республика конституциясы (1958 ж. бастап қазіргі таңға дейін) бойынша сыртқы саясатты жүргізуде басты роль атқаратын президент. Ол тек мемлекет басшысы емес, сонымен қатар үкімет отырысында қатысады. Оның өкілділігі, сыртқы саясаттың саласында, АҚШ президентіне қарағанда кеңірек болып табылады. Егерде Францияның халықаралық міндеті қатаң және тікелей қауіп - қатерде болса, президент Конституцияның 16 бабын қолдануға құқы бар. Бұл бап бойынша президенттің ең үлкен уәкілдігі бар.
Үкіметтің рөлі (премьер - министр және сыртқы істер министрі) айтарлықтай шектелді. Президент премьер - министрді өзінің көзқарасы бойынша тағайындайды. Премьер - министрдің мойына осындай міндеттер жүктелді, үкіметтің сыртқы саяси әрекеттерін парламентке ақпарат беріп отыру. Сонымен қатар Сыртқы істер министрлгімен хатама алмасу болып табылады. Кэ д'Орсэмен байланыста болуға дипломатиялық кеңесшінің кабинеті көмектеседі.
Голль кезінде сыртқы саясаттың негізі бүгінде сақталуда. Үлкен жетілікті құру бастамасы Францияға тән, қазір Ресей қосылғалы бері Үлкен сегіздік деп аталатын болды.
ХХІ ғасырда әлемнің жүйесі қандай болуы керек деген сұраққа, Францияның президенті Жак Ширак (1995 - 2007 жж.) былай жауап береді: нағыз көпполярлы халықаралық жүйесі құрылады. Францияның халықаралық маңызды мәселелерге дербес келуі француздың дипломатиялық қызметі рұқсат етеді. Бұған осы мемлекеттің президенті дөптейді. [1]
Сыртқы істер министрі үкіметтің мүшесі және де Сыртқы істер министрліктің басшысы. Ол президенттің сыртқы саясатта басты кеңесшісі. Сыртқы істер министрі Францияның дипломатиялық қызметімен күн сайын басшылық етеді және де шет мемлекеттердің үкіметімен келіссөздер жүргізеді. Министр министрлік қызметкерлерді тағайындау туралы шешім қабылдайды, елшілер және директорлар бұл қатарға кірмейді. Күнделікті жұмыста министрге жеке кабинет көмектеседі. Кабинеттің мақсаты министрге көптеген хаттардан, жеделхаттардан, есептемелерден, жазбахаттардан, анықтамалардан және құжаттамалардан ең маңыздыларын іріктеп алу болып табылады, себебі негізгі мәселелерде шоғырлана алуы керек. [10] Кабинеттің қызметкерлері президенттің бас хатшысымен, үкіметтің бас хатшысымен, президенттің және премьер - министрдің кабинеттерімен және басқа министрліктің хатшылығымен үнемі байланыста болады.
Сыртқы істер бойынша министр - делегаты. Қазіргі таңда олар екеу. Қазіргі таңда бірінші министр - делегаты еуропалық мәселелері тапсырылған. Бұл жерде еуропалық интеграция мәселелерін қарастырады. Екінші министр - делегат халықаралық ынтымақтастық мәселелерін жүргізеді. Министр - делегаттарда жеке кабинеттері бар. Өздерінің әрекеттерінде олар тиісті орталық аппаратқа сүйенеді.
Бас хатшы. Министрден кейін орталық аппаратта екінші уәкіл бас хатшы болып табылады. Ол министрліктің барлық бөлімшелерінде басты үйлестіруші. Бас - хатшы дипломатиялық қызметтің әкімшілік басшылығын, сыртқы істер министрдің кеңесші және негізгі көмекшісінің функцияларын атқарады.
Жақында бас хатшының орынбасары екі лауазымға бөлінді. Біріншісі министрлік қызметпен басшылықпен етуге көмектеседі. Екіншісі Саяси істер және қауіпсіздік дирекциясымен басшылық етеді.
Кэ д'Орсэ құрылымында үш бас дирекциясы бар:
Саяси мәселелер мен қауіпсіздік мәселелері бойынша бас дирекциясы;
Әкімшілік мәселесі бойынша бас дирекциясы;
Халықаралық даму және ынтымақтастық бас дирекциясы.
Олардың функциясы осыларға ептеледі.
Саяси мәселелер мен қауіпсіздік мәселелері бойынша бас дирекциясы - министрліктің бас звеносы. Дирекцияның басшысы бас хатшының орынбасары болып табылады. Дирекция Францияның саясатын халықаралық ұйымдарда іске асырады, қарусыздану, қауіпсіздік және қорғаныс мәселелерімен айналысады, әскери және қорғаныс салаларында шет мемлекеттеріне жәрдемдесуге көмектеседі және ынтымақтастық жүргізеді.
Әкімшілік мәселесі бойынша бас дирекциясы. Ортақ әкімшілік басқару мәселелерімен, орталық аппаратты модернизациялаумен айналысады, саясатқа кадрларды анықтайды және мамандарды дайындайды, министрліктің қаржысын дайындауға көмектеседі, оның орындауын бақылайды, техникалық - заттармен және байланыспен қамтамасыз етеді.
Халықаралық даму және ынтымақтастық бас дирекциясы. Халықаралық даму және ынтымақтастық салаларында саясатты дамытады, оны іске асыру үшін әдістер жоспарлайды, техникалық ынтымақтастық саласында шараларды іске асырады және анықтайды және іске асырады, шет мемлекеттеріне экономикалық, әлеуметтік және мемлекеттік дамуға көмектеседі, мәдени ынтымақтастық мәселесімен айналысады, жоғарғы білім және ғылыми зерттеу салаларында ынтымақтастық мәселелерімен аналысады, Францияның жаңа технологияның информатика және байланыс салаларына қатысуды қамтамасыз етеді. Оның құрамына кіретіндер:
Стратегияны жоспарлау және бағалау мәселелері бойынша департамент;
Даму және техникалық ынтымақтастық департаменті;
Мәдени даму және француз тілінің департаменті;
Ғылыми ынтымақтастық жоғарғы білімі және ғылыми зерттеулер мәселелерінің департаменті;
Келесі бөлімшелер Францияның СІМ Бас Дирекциясының құрылымына кірмейді және министрліктің басшылығына бағынышты тікелей.
Еуропалық ынтымақтастық мәселелер бойынша департаменті. Еуроодақ және еуропа ынтымақтастық әрекетәнәі мәселелерімен айналысады, осы географиялық аймаққа кіретін мемлекеттермен Францияның қатынастарын үйлестіреді.
Территориалды департамент:
Континенталды Еуропа (Шығыс Еуропаны меңгереді, Ресей және ТМД мемлекеттерімен айналысады, және Балқан мемлекеттерімен меңгереді).
Африка және Үнді мұхит (Батыс Африканы, Оңтүстік Африка және Үнді мұхитты, Орталық және Шығыс Африканы меңгереді).
Солтүстік Африка және Таяу Шығыс (Солтүстік Африка, Египет, Таяу Шығысты меңгереді).
Америка және Кариб теңізі (Солтүстік Америка, Мексика, Орталық Америка және Кариб теңізі, Оңтүстік Американы меңгереді).
Азия және Мұхит (Оңтүстік Азия, Оңтүстік - Шығыс Азия, Қиыр Шығысты меңгереді).
Территориалды департамент осы аймаққа кіретін мемлекеттердің экономикалық және әлеуметтік жағдайын, ішкі және сыртқы саясатын бақылайды.
Экономика және қаржы мәселелері бойынша департамент. Халықаралық экономика және қаржы, елеулі экспорт технологияялар мәселелерімен айналысады және бақылайды.
Шетелде франция азаматтарының және Францияда шет мемлекеттер азаматтар істерінің департаменті. Шетелде жүрген Француз азаматтардың қауіпсіздігімен және қызығушылықтарын қорғаумен айналысады. Францияда шетел азаматтарының болуын қамтамасыз етеді.
Заң жүзіндегі департамент. Бұл департаменттің басшысы министрліктің бас заңгері болып табылады. Департамент министрге, орталық аппарат бөлімшелеріне, дипломаттарға және консулдарға заң мәселелері бойынша кеңес береді.
Ақппарат және байланыс басқаруы. БАҚ жұмысына жауап береді.
Хаттама қызметі. [1]
2 ФРАНЦИЯНЫҢ ДИПЛОМАТИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНЕ РИШЕЛЬЕНІҢ ҚОСҚАН ҮЛЕСІ
2.1 Ришельенің өмірі және саяси қоғамдық қызметі
Арман жан дю-Плесси, кардинал және герцог Ришелье, 1585 жылы 9 қыркүйекте Парижде дүниеге келді. Әкесі Франсуа дю-Плесси байырға сарай фамилиясымен болатын және патша ІІІ Генрихке көрсеткен қызметтері үшін сол уақытта ең жоғары саналған Әулие Рух орденімен марапатталады. Соның нәтижесінде патша IV Генрих маңында ол майданда көрсеткен ерліктерімен ажыралып, патша оққағарларының капитаны сабында болды. Ол 1590 жылы қаза табады.
Ұлы кардиналдың анасы алғашында оны әскери қызметке беймдеді. Соған қарамастан ол өз уақытының өте жоғары білімін алды, Лизье де риторика мен философияны үйренді, сонан соң өзінің фехтованиямен атта жүрудегі жетістіктерін әскери училищеде көрсетеді, сол уақытта отбасының жағдайына байланысты ол әскери мансапты рухани атаққа ауыстыруға мәжбүр болады. Себебі соңғы уақытқа дейін дю-Плесси отбасының мұрасына айналған Люсон епископтығы бос болып қалады. Патша IV Генрих жас Арманды епископ етіп тағайындайды, ал уақытта ол жиырма екі жаста болатын осыған байланысты ол епископ санын алу үшін тіркеу заңдары бойынша талап етілетін жасқа толмаған болатын. Бірақ бұл оған Римге кетуіне кедергі болмады. Папа V Павел жас дю-Плессидің латын тілінде айтқан сөздерін тыңдап оны епископ қылып таңдайды. Арман бұл уақытта өте түссіз және азғын болғандықтан өзінің жасынан ісімі көрнетін. Папаның алдында тізесін бүккен кезде V Павел сұрайды: Сіз тіркеу заңы бойынша талап етілетін жасқа толдыңыз ба?. Тап солай, ұлы мәртебелім жерге иіліп жауап берді болашақ кардинал.
Ардақты ырым біткен саң дю-Плесси папаның алдына жығылып айтады: Ұлы мәртебелімле, мен әлі керекті жасқа толмадым, осы ұлы кінәмнен кеше-гөр!. Жас епископқа қажетті кешірімін беріп, папа өзінің жақын қызметтестеріне қарап: Бұл жас жігіттен өте күшті адам шығады. Ол ұзаққа барады! дейді.
Мүмкін папа сол кездің өзінде-ақ Арман дю-Плессидің епископтық санмен ғана шектелмейтінін көре білген шығар. Францияда Париж XVIII ғасырдың өзінде-ақ қызық оқиға іздеушілерге және мансапкер атаққұларлардың орталығына айналған еді. Ришелье Парижге келген кейін ғылыми сабақтарын жалғастырды. Сорбониядағы сынағын өте үздік дәрежеде тапсырып, ол 1607 жылы діннің доктор дәрежесін алады. Патша IV Генрих өзінің епископы деп атауын дю-Плессиді өз қарамағына алды және сол уақыттың дәріптеушісі Андренің аңыздарынан қарағанда өзінің әулие жазуымен таныстығымен және шағыналығымен ажыралатын дю-Плесс аңыздарын құмарлана тыңдады. Дю-Плесси өзінің жастығы үшін сарайда маңызды орын ойнамайтындығын түсінеді. Және өзінің өте бай болмағандығынан бай аристрократиялық жастармен жарысу мағынасыз екендігін түсінді. Сондықтан да жиырма үш жасар епископ өзінің жолдасынан орта, аттармен ат мінуші адамды жолға алып өзінің епархия Люсенға қайтып оралады. Оның кедейліктен безгендігі табиғи болатын, себебі ол сол себепті керекті қызметкерлер, жиһаздар және басқа да қажеттіліктерді өзіне бере алмайтын.[8]
Дю-Плесси епархия басқаруына кіргеннен көп өткен үлкен ұйымдастырушылық қабілетін көрсетті. Бес жылдың ішінде тек қана тіркеулерді қайта құдырып қоймастан, оның санындағы адамдар қажетті күміс ыдысқа ие болды. Сонымен қатар жас жігіт өзінің болашақ мансабын ойластырды және сарай қайтқан жағдайда істейтін жұмыстарының жоспарын дүзді. Өте маңызды өзін қызықтырушы сұрақтарды жазба түрде келтіруге тән болғандықтан ол өзі үшін керекті қағидалар тізбегін істеп шығады және оны былай атайды: Мен сарай құрамына енген уақытта ұстанатын қағидалар. Бұл қызықты документ болашақ ұлы кардиналадың программасын анық көрсетеді.
Дю-Плесси патшаға керекті әсер тигізу үшін алғашқы уақытта сарайға күнделікті баратын болып шешім қабылдайды. Сонан соң патшаға аптасына бір рет баруға болады. Сонымен қатар патшаға жақан адамдардың онымен еркін сөйлесетін бірақта құрмет шегінен шықпайтындары ғана ұнайтындығына назар аудару қажет және оны мақтап отыру қажеттігін де ұмытпау керек. Ең маңыздысы желдің қайдан соғуын байқап отыру және патшаның көзіне шөп салмау. Жас епископ, патшалықтың субъектілерімен өзін қалай ұстау керектігі жайлы сұрақты әржақтама талдай отырып, оларға барып тұру және керек болса жақсы құдайларға да зұлым құдайларға да құрбандық шолып тұру керектігіне көзі жетеді: біріншілеріне көмектесулеріне үшін, ал соңғыларына - жамандық жасамаулары үшін. [9]
Осы уақыт ішінде IV Генрихті (1610 жылы 14 мамырда) өлтіріп кетеді және люсондық епископ Парижге кетуге мәжбүр болады. Жарты жыл өткен соң ол өзінің епархиясына қайта оралады. Оның материалдық жағдайы біршама жақсыланғанымен, ол әлі де ақшаға мұқтаж еді. 1614 жылы Мария Медичи генералдық штаттарды шақырады және дю-Плесси қайтадан діни депутат ретінде Парижге жетіп келеді. Жиналыс уақытында өзінің жастығына қарамастан жолдастарының сеніміне соншалық дәрежеде кіріп кеткендіктен оған баяндамалық хатты жиналыс уақытында бүкіл дінбасылар атынан оқып беру тапсырылады. Арман дю-Плесси өзінің сөздерінде Мари Медичиді және оның басқару жүйесін қызметті сіңбеген еңбектерін мақтауға көмді. Бұл сөздер люсондық епископтың мансабындағы бірінші баспалдақ ретінде қаланды, себебі жас патша және регентша оратордың сөздеріне бүкіл ықыласымен тыңдады. Мария Медичи өзінің қызғаншақ апалогетін жедел марапаттады. 1616 жылдың басында Ришелье Анна Австрийскаяның сарайы маңыздағы штаттық әулие ата етіп тағайындалады және Парижге тұрақтанып өзіне үй сатып алады; сол жылдың өзінде ол мемлекеттік кеңеске кірітіледі және Мария Медичидің кабинетінде хатшы етіп тағайындалады. Ришельенің материалдық жағдайы айтарлықтай жақсылана түседі, себебі оған 6 000 ливрді (10000 рубль) қызметтік жағдайына кететін шығындары үшін ассигндеген болатын.
Сонымен бір уақытта (гугеноттар арасында түйінді толғаныстар болып жатты) ХІІІ Людовикпен Анна Австрийскаяның, ал қапшалым Елизаветаның Филипп Испанскиймен болашақ некелері жайлы естіген соң гугеноттар арасында түйінді толғаныстар болып жатты.[2]
Сөзсіз ешкім испан партиясы арқылы білікке жеткен жаңа министрдің уақыт өте Габсбургтердің ең қауіпті қарсыласына айналатынын ойламады. Шынында да 1616 жылы Ришелье Мария Медичимен Кончинидің қызығушылықтарын бөліспендіктен, елні ІІІ Филипп оны Испанияның ең ыстық қолдауыны деп айтады. Бұл рет люсондық епископ министрлікте көпке дейін тұрмайды және өзінің билігін ешқандай маңызды шаралармен белгілеп өте алмайды. Оның әскери министр ретіндегі қызметі ақша тапшылығы нәтижесінде қатырып тасталады және осы себепті ол 1617 жылы 24 сәуірде әскери төлем үшін өз қалтасынан 3000 ливр шығарып беруге мәжбүр болады. Сыртқы істер министрі ретінде Ришелье бөлекшіл француз католиктерімен протестанттарды шет елдегі баспаналарына алғыру үшін протестантық мемлекеттермен одақ құру үшін күйіп-пісті Істің мән-жойы дінде емес, ал мойынсұнбаудықта, - деп люсондық епископ жазады, - патша өзінің қол астындағылардың бәріне дініне қарамастан бірдей қарағасы келеді, бірақ сонымен бірге католиктер де протестанттар да адал қызметкерлердің міндеттерін атқарудан қашпауын талап етеді.
1617 жылы 24 сәуірде патша оққағарларының капитаны Витри Кончини тұтқынға алу жайлы бұйрықты алып, оны сарайда өлтіреді, осыдан соң ХІІІ Людовик мемлекеттік билікке өзі кіріседі. Осы күндері люсондық епископ Кончиниге қарсы ұйымдастырылып жатқан қастандық жайлы хат алады.
Ришелье бірінші ойланады, сосын хатты жастығының астына қойып ұйықтап қалады. Қастандық негізі патша екендігін түсіне отырып, ал бұл іске араласудың өзіне қауіпті деп шешеді және өзінің досын бұл жайлы хабарландырмайды.
Герцог Люин орнатқан жаңа министрлікке Мария медичимен Ришельенің саясатына қарама-қарсы бағыт IV Генрих саясатын ұстанды.
Кончини қаза тақаннан соң бірнеше сағаттан кейін Ришелье мемлекеттік кеңестің жиналысында қатысу үшін Луврға келеді, бірақ патша оның сарайдан кетуін және артық мемлекеттік ісіне араласпауын бұйырады.
Бұл жағдайда опалдық епископтың ана-патшайыммен бірге қуып шығуға көніп Блуада жақсы замандарды күтусінен басқа шарасы жоқ еді. Осыған қарамай ол жаңа премьер Люинді жоқтап оған өзінің бұрыңғы регентшаны қолдау және ақыл-кеңес беру мақсатында бірге кетіп баратыранын жеткізеді. Бірақ Блуада Ришельедей алғыр дипломаттың болуы патша мен Люинді ойландыра бастайды. Люсондық епископқа өзінің епархиясына қайтып оралу бұйырылады. Ришелье дерек бағынады және түпкілікті діни зерттеулеріне беріліп кетеді.
Куссе аббатығына орналасқан соң ел Католик тіркеуінің басты жағдайларының шарантондық пасторлармен қорғануы деген көлемді шығарма жазады. Бұл шығарма оған католицизмнің көрнекті апологеті атын береді. Бірақ ол мұнымен иектеледі. Ол патшаға өзінің негізі сұрақтарымен хабарласады, онда ол таққа адалдығын және саяси жанжолдардан алыстығына сендіреді. Бұған қарамастан патша және бірінші министр люсондық епископтың Мария Медичимен тілі бірлігіне күмәндануына негіз бар болатын және сондықтан оны француз шекарасын тыс, Авиньонға жібереді. Сонымен бір уақытта бұрынғы регентша өз еркемен Блуадан Ангулем кетіп онда өз әскерлерін жиып, оны басқаруды герцог Эперконға тапсырады. Осы жағдай туғандықтан патша ХІІІ Людовик Ришельені Авиньонмен шақырып алып ана-паташлымға Ангулемге жібереді. Люсондық епископ қажетті келімге қол жеткізгелініп көп өтпей бұл соғыс қайта өршиді. Ана-патшайым әскери Пон-де-Седе жеңіліс тапқаннан кейін ғана Мария Медичиді ұлымен татуласады. Осыған сыйлық ретіндін ХІІІ Людовик Павлдан Ришелье үшін кардинал бөоігін алып беруге сөз береді. Люин қайтыс болған соң Мария Медичи өзінің алғашқы билігіне оралды және Ришелье мемлкеттік кеңеске кіруге мүмкіндік алады.
Герцог Люин ешқашан әскерлерді басқармаған, соған қарамастан коннетабль иенін иемденді. Ол өзінің мінезсіздігімен патшаға жарасатын еді және Испаниямен Австрияның әрекеттеріне қарсы шығудың орнына ол Францияда ұлттық соғыс ашумен оларға өз ойларын іске асыруға көмектесті.
Өзінің премьері ХІІ Людовиктің кеңесі бойынша Нант эдиктінің беарн гугеноттарына қалдырылған католиктік тіркеу иеліктерін жағлы статья бұзады. Гугеноттар қолдарына қару алады. Патша оларға алты маршалымен және әскерімен жүріс бастайды, бірақ шегінуге мәжбүр болады. Бұл қолайсыз жағдай герцог Люиннің абыройын патша алдына түсіріп тастайды. Бұның герцог соншалық әсері күшті болғандықтан ол қайғыдан көз жұмады.
Одан кейін министрлік билігі басына принц Конде келеді және көп өтпей ХІІІ Людовиктің сенімін жоғалтады. Буған қарсы Мария Медичи өзінің ұлының сеніміне кіре бастайды. Оның қайталауы бойынша 1622 жылы люсондық епископ кардинал бөрігін алады және көп өтпей люсон епархиясын бас тартады. [13]
Конденің көкіректігі оның жолдастарының ызасын келтіреді. Патша гугеноттармен соғыстың пайдасыздығынан паразы еді. Конде патша сенімен біртіндей жоғалтқан соң министрлер Мария Медичимен келісе отырып, ХІІІ Людовикті мемлекеттік кеңеске маркиз Вьевиллді кіргізуге көндіреді. Жаңа министр өз жұмысын патшаны жаңа кабинет құруға көндірумен бастайды. Бұрынғы министрліктің таратылуы құпия жиналыста патша, оның анасы, Вьевилл және Ришелье арасында түбегейлі шешілген еді. Вьевилл бірінші министр болады, бірақ ХІІІ Людовик әлі де Ришельеге сенбейтін еді, сондықтан да оны кабинет құрамына қоспайды. Соған қарамастан атақ сүйгіш кардинал ана-патшайым арқасында мемлекеттік билікке тез арады енуіне сенді. Шынында тез арада Вьевиллдың ішкі мемлекеттік істерде және сыртқы саясатта туындыған асқынуларыд шеше алмайтындығы мәлім болды.
ХІІІ Людовик ақылдылығымен ажыралмады бірақ соған қарамай Испания мен Австрияның кейінгі билігін нығайту үшін іс-әрекеттерге Франция қарсы тұруы керектігін түсінді. Бұл ұлы державалардың екеуі бір-біріне өте тығыз байланысты болатын Бірақ Еуропаның бахтына ІІІ Филиппен ІІ Фердинандтың өз әскери күшін біріктіруі мүмкін болады.
Осы бір-бірін бөліп тұрған қашықтықты жою үшін испандықтар Комо және Тиролей көлдерінің ортасында орналасқан Вальтелин алатын иемденуді шешеді. Бұл алап Граубюндық кантондарға вассалды тәуелсіздікте болып оның халқының көбі католиктар еді.
Франция бұл басқыншылыққа қарсылығын тек қана сөздерімен қаралады. Француздардың соғыс ашпайтынын білген Испан билігі оларға аса назар аудармады. Сонымен бірге ол Франциядағы тәртіпсіздікті қолдауға бар күшін жұмсады және онда тоқтаусыз патша билігіне қарсы болып жатқан көтерілістердің басшыларынан өз ақшасын аямады.[4]
Вьевиллдің құлауы Әлеуметтің патшаға дауысы деп аталған памфлеттің айтарлықтай тездетті. Бұл памфлеттің авторы аббат Фонкан Болье Ришельемен жақын қатынста болды және министрлерге қарсы пасквилдерді оның мөремін мақұлдайтын. ХІІІ Людовик бұндай пасквилдерді қызығып оқитынын және оларды белгілі дәрежеде назарға алатындығын кардинал білетін. Ришелье біргелесіп жазған памфлетінде Фонкан Левильені мақтаншақтықта, мансабын асыра қолдануда және патшаға бағынбауда айыптайды. Сонымен бірге ол Фрнацияны бұл қиын жағдайдан шығара алатын тек қана кардинал деп көрсетеді.
Егер кардинал құлықпен ұйымдастырылған жанжолдар мен қастандықтардан шығып кету қабілетіне ие болмағанында ол сонша іс бітіруге үлгірмес еді. Еуропамен Францияның бақытына Ришельенің әлсіз денесінде өте күшті рух өмір сүрді. Бірінші министр лауазымен сақтап қалу үшін ІІІ Людовик қолдаған. ІХ Генрихтің саяси программасын орындау керектігін түсінген Ришелье, оны амалға асыруға кіріседі. Ол патшаға мемлекеттік ішіндегі жоғары біліктің абыройын нығайтуға сөз береді және өз сөзінде тұрады. Бұл міндеттің бірінші бөлімі ең қиыны болып есептелді. Бүкіл жүз жыл бойы болған ішкі соғыстар және діни қоқтығыстар Францияның ішкі байланасын нашарлатты. ІХ Генрихтің тұсында патша билігіне мойынсұна бастаған аристрократия Мария Медичимен ХІІІ Людовиктің билігінің бірінші жылдарында патша декреттеріне қарсыласулар жазасыз қолуына көзі жетті. Француз протестанттары өздерін мемлекетті ішіндегі мемлекеттегі сезінді. Нант әдиктінің күшімен бірнеше қамалдарға ие болған және олардың оң маңыздысы Ла-Рошелье және Монтобан болатын, гугеноттар тек қана діни секта болып қоймай, сонымен бірге сырттан одақтас іздеуге ұялмайтын саяси партия еді. Мемлекеттік қаржы өте нашар жағдайда еді: әділеттілік тек қана қағазда еді. Париждің өзін де патшаның көз алдында халықтың жеке қауіпсіздіктері және иеліктері бұзылып және жазасыз қалып жатты: күндіздің өзінде өздерін қауіпсіз сезінбеген тұрғындар үйлерінен шыққанда қару алып жүретін. Париждің өзінде болса ІХ Карлдың некесіз баласы герцог Ангулемский ХІІІ Людовиктің мансабынан пайдаланып көптеген қызметкеліріне айлық төлемеді. Француз ақ сүйектері сот билігін мойындамады және парламенттік шақыру қағаздарының үстінен күлді. Соттың қызметінде істейтін адамдар атақты отбасылардың үйіне шақыру қағазын апаруға сескенді, себебі апарған жағдайда оларды өлгенше сабап жіберетін еді. ХІІІ Людовик сот қызметкерлеріне жасалатын қатынас тәртіп аясында деп есептеді және париждік парламенттік қызметшісін Фонтебля патша сарайына бір ақ сүйекке шақыру хат әкел барғаны үшін таяқпен сабалауды бұйырады.
Бақытқа орай мұнда қатысқан мемлекеттік кеңестің мүшесі қызметкердің жағын алып патшаға ол кімнің бұйрығымен келіп тұрғандығымен танысуды ұсынады. Күткендей ол қызметкердің патша атынан және оның бұйрығымен іс-әрекет жасағандығы документтерден көрінеді. [7] Былайша алып қарағанда атақты отбасылар өз үйлерінде өздерінің алуына тиген адамдарды сабату үшін бір топ адам жинап қалтын және ол ақ сүйектерді өздері де бағынбаған қол астындағыларды таяқпен сабайтын. Кардинал Ришельенің өзі де олардан қалыспады: ал тек қана өзінің қызметкерлері ғана соғып қоймай, сонымен қатар мемлекеттік канцлер Сегьені және қаржыны басқарушы министр Бюлмонды да сабайды.
Өзі ақ сүйек бола тұра ол сол уақыттың француз билігінің ой жүретуіне көңіл білдіре отыра Ришелье жағдайға байланысты сол уақыттың француз аристрократиясы іс жүзінде ие болған құқығымен артықшылықтарына үзілді-кесілді соққы беруге мәжбүр болады. Оның көрнекті өкілдерінің кардинал билігіне қарсы жанжолдар және қастандықтарға қатысуы кардиналды оларға қарсы қатал жаза қолдануға мәжбүрледі. Ришельенің қарсыластары бұл қаралаушы заңдардың өздері үшін ғана даярланғанына алуы тәжірибелерінде көз жеткізеді. Француз аристрократиясына жасалған бірінші соқтандырулары: ХІІІ Людовиктің некесіз туылған інілері екі герцог Вандомның және граф Шаленің өлімге кесілуі болды. Монморанси үйіне кіретен граф Бутвиллдің өлім жазасына кесілуі өте күшті әсер тигізеді. Бірінші министр болған Ришелье ХІІІ Людовиктен жекпе-жектері қатал қадаған етуді сұрауы шарт болатын. Себебі аристрократиялық жастардың басым бөлігі лиганың дәстүрлеріне ашынды және патшайым Австриялық Аннаның жағын ұстанды. Тоқтаусыз жұртшылық көзінше балағаттаулардан соң, кардиналдың жақтастары орнатылған әдет бойынша жауап ретінде олар жекпе-жекке шақырулары керек еді. Ришельенің жақын адамдарының көбісі дуәлдерде қаза тапты немесе арттырылған жарақаттарына байланысты іс атқаруға жарамсыз болып қалатын. Ришелье өзінің түсінік хатында бұл варвалық әдетті қысқарту жайлы сұрады, себебі адамдары өзінің патшасымен атанына адал қызмет етуге қабілетті батыр сарай қызметкерлері осы әдет үшін құрбан болып жатты.[12]
Әлеуметтік ой-пікірде қолдау таппаған дуэлдерге қарсы патша үкімі жайлы бұрақ жабық болуы керек еді. ХІІІ Людовиктің өзі болса жекпе-жекке шақырудан қашқандарды өзінің үкіміне байланысты екенінен түсіндіруін күлкілі түрде пайымдады. Бірнеше сарай адамдары, соның ішінде дю-Плесси Пролен де жекпе-жекте қатысқаны үшін өз лауазымдарынан айырылды. Соған қарамастан дуэлдер тоқтамады. Граф Бутвилл Парижге маркиз Девронмен жекпе-жекке шығу үшін Брюсселден келеді. Астапада патшаның болуына қарамастан жекпе-жек күн жарығында патша майданында болып өтеді. Деврон өлтіріледі. Жекпе-жектен кейін граф Бутвилл сырт елге қашпақшы болады, бірақ ол тұтқынға алынып оны өлім жазасына кескен париждік парламент сотына беріледі. Барлық адамдар патша оған аяу көрсетіп, өлім жазасын орнына сарайға жақындамақ үкімі берілуін күтеді, бірақ кардиналдың айтуы бойынша ХІІІ Людовик өлім жазасына қол қояды және ол іске асырылады.
Басқыншылық жүйесі ұстанған Ришелье өзінің қарсыластарын қорқыту және өз құдіретін көрсету үшін әр бір қолайлы сәттен пайдаланды. Көп өтпей ол өзінің құдіретін жоғары дәрежеде көрсетуіне мүмкіндік беруін жағдай туады, бұл француз ақсүйектерінің көрнекті өкілі граф Монморансиге күнәларын кешпеуге патшаны сендіруі болады. ХІІІ Людовиктің жақын тұтқан адамдары, Ришельеден басқа, тулуз парламенті орнатқан үкімді жұмсартуды сұрайды, бірақ патша Монморансидің басын шабуын бұйырады.
Өзінің билігінің шектелуіне үйренбеген Ришелье сол уақытқа дейін Нормандия, Прованс, Лангедок және басқа да француз бөліктері пайдаланған құқықтармен артықшылықтардың жойылуына өз күш жігерін салды. Облыстық губернаторлар қатысқан қастандықтармен көтерілістер Ришельенің жоғары аристрократтық қысымды айтарлықтар төмендеткен губернаторлық шансаптарды қысқартуға түрткі болады. Губернатордың орнына бірінші министрге бағынатын патша интенданттары келеді. Бұл реформаларға деген сарай маңындағындың қарсылықтарын белгілі дәрежеде сындыру үшін мемлекеттік қорғанысқа қажет деп есептелмейтін нығайтылған сарайларды бұзу бұйырылады.
Қарсылық көрсетуші адамдарды жою жолында Ришелье парламенті де алмады. Парламент тек қана кардиналға ұнайтын ой-пікірлерін айтуға құқылы еді. Өздігінен жүрітуге деген әрқандай ұмтылыстар парламент кеңесшілері үшін өте қауіпті еді. Сол уақыттың парламенттері қызығушылықтарды қарастырудың орнына жеке аймақтардың қызығушылықтармен шұғылданғанын байқау қажет. Солайша, бургун парламенті бұл аймақты қорғанысына кіру үшін кеткен патша шығынның бір бөлігін болса да қайтармады. Бірнеше майда заңдық кемшіліктерді сылтаулап кеткен парламенті француз ост-инд компаниясын құру жайлы патша декретін қабылдамайды. Солайша ұйымдастырылып толық біткен француздың Ост-Индиямен сауда-сатық жүргізу үшін әлеуметтік ұйғымы құлайды. Тап осылайша Дафине тұрғындарына нан жектей қалуынан қорқып гренобль парламенті Италия іс жүріткен патша әскерлеріне азық-түлік жеткеру жойлы келісім-шартты жоққа шығарады. Парламенттердің саяси маңызын түбегейлі жою үшін кардинал Ришелье өзінің өліміне бір жыл қалғанда ХІІІ Людовикке олар мемлекеттік және білік істеріне араласуын қадаған ететін үкім шығаруына көндіреді. Заңды оппозицияның мүмкіндіктерін жоққа шығаратын бұл үкім Мишле және басқа да тарихшылардың пікірігіне жүз елу жыл өткен соң Францияда патша тағын құлатқан революцияға себінген бірінші тұқым еді. Қарсылық көрсетуші затқа сүйбену туралы пікірге Ришелье қосылмады. Ол ешқандай қарсылықты мойындамады. [11]
Француз дін басылары басында Ришелье өзінің сословиесінің прерогативтерін кардинал ретінде қолдайды деп үлкен үміт ортады. Бірінші министр лауазымына отырған соң Ришелье француз жерлерінен төртпен бір бөліген иемденген дін басылардан қазынаға қажетті салықтарды төлеуін екіленбестен талап етеді. Сонымен бірге ол тіркеулер мен монастырлары Франция жылжымайтын мүлікті иемденуге заңды құқықтары жоқтығын және патша дін басылармен шіркеу қызметкерлеріне өздерін бағуға ғана жететін ойлық беріп олардың барлық иелітерін тартып алуы мүмкіндігін айтады. Ришелье қорытынды ретінде былай дейді: Шіркеудің қажеттіліктері - ойлап табылған бассыздық болып, ал мемлекеттік қажеттіліктері ақиқатында маңызды. Егер патша әскерлері өзінің дұшпанының бетін қайтарлағанында, француз рухани дүниесінің барлық иеліктері шексіз шығынға ұшырайтын еді. Оның замандастарына бұл сөздерді кардиналдың ауызынан есту өте оған жағдай еді.
Кардинал Ришельемен әке билігінсіз қарым-қатынасы оларға одан да болып көрінеді. Патша және императорлар міндеттерін орындай алмайтын жағдайда болса және жаман істер жасаса оларды папа тақтон құлатуға заңды құқығы бар деп айтатын Ерес және бөліну атты шығарманы Иезуит Санкратель жазады. Ришелье бұл теорияның патша билігінің абыройына тіл тигізеді деп шешіп, Санкротельдің кітабын қарап шығуы үшін париждік парламентке береді және олар өз кезегінде бұл кітапты Гаевтық майданда жендеттің қолымен жағылуын иемеді. Сонан соң иезуиттер автордың тезистерін қорғауға тырысқан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz