Ислам діні, ислам дінінің негізгі ағымдары

Пән: Дінтану
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

1. Кіріспе

Ислам діні
Мұсылман дінінің парыздары.
Ислам дінінің негізгі ағымдары.

2. Тапсырмалар

Бақылау сұрақтар
Тест
Кроссворд
Ребус
Глоссарий

3. Пайдалынған әдебиеттер

Кіріспе

1. Ислам (араб тілінде бас июшілік, құлшылык) - үшінші әлемдік, ең жас дін. Мұсылман қауымдары 120 мемлекетке тарап, 35 мемлекетте мұсылмандар саны басым болып, 28 мемлекетте мемлекеттік дін болып есептеледі.

Жалпы тарихи жағынан Ислам ҮІІ ғасырда Араб халыктарының алғашқы қауымдык кұрылыстан таптық қоғамға өтуі, олардың феодалдық-теократиялық мемлекеттерінің Араб халифатына бірігуі кезеңінде пайда болып немесе осы жүйелердің тездеп өтуінің идеологиялық бейнесі болды.

VI-VII ғасырларда Аравия түбегі әр түрлі діни ілімге бай болды. Араб жерінде орын алған, Иудаизм жэне Христиан, зороастризм діни ағымдары, сондай-ақ политеистік көзқарастарды да исламның идеялық көзқарасының қалыптасуына әсерін тигізді.

Ислам діні шықканға дейін Алла (Аллах) деген Құдайға бас иген, бірақ бұл ұғымға арабтар қатардағы бір Құдайлардың есебінде қабылдады. Құрейіштер тайпаласы Мекке қаласын қоршаған Құдайлар бейнесін және Қағбаның ішіндегі рулық Құдайлардың бейнелерін сақтап қызмет етіп, біз «Алла үйінің» адамымыз, «Алламен көршіміз» деп санаған. Тек Мұхаммед пайғамбардың түсында «Аллаға» жеке Құдай түсінігі берілді. Мұхаммед бір ғана «Жаратушы күшті» мойындады, ол «күші» - Алла еді. Міне, сол себепті ислам дінінің шығуы тікелей Мұхаммедтің өмірбаянына тығыз байланысты болды.

Ислам дінінің негізін салушы Мұхаммед 570 жылы Мекке қаласында дүниеге келген. Оның әкесі Абдолла Бен Абдул-Муталиб Мұхаммед туған кезде сауда-саттық жолда жүріп, Ясриб қаласында өз баласын көре алмай қайтыс болды. Анасы Амина 4 жаска дейін баласын «ауылға», бедуинге - Халима ас-Саадияға беріп асыратты. Мұхаммед 6 жасқа толғанда анасымен Ясриб қаласына қонаққа барып, ал қайтар жолында анасы Амина қатты ауырып, Абве қонысында дүние салады. Мұхаммедтің атасы Абдул-Муталиб Мұхаммедті 8 жасқа дейін тәрбиелейді. Атасы дүние салғаннан соң, немере ағасы Абу-Талиб Мұхаммедті өзінің жанұясына алады.

12 жасынан бастап Абу-Талиб Мұхаммедті өзімен бірге басқа елдерге сауда-саттық жасағанда алып жүреді. Мұхаммед ер жеткен соң, сауда-саттықты өзі жасай бастайды. Сонымен қатар, Хувайлиданың қызы Хадиджа (жесір әйел) Мұхаммедке ірі тауарлар беріп, сауда-саттық жасатады. Қатарынан екі рет алыс елдерге барып, Хадиджаның товарларын сатып, үлкен олжамен қайтқаны үшін, оның адалдығы үшін, Хадиджа Мұхаммедке түрмысқа шығуына ризашылығын беріп, үйленеді. Ол кезде Мұхаммед 25 жаска, ал Хадиджа 40 жасқа толған кездері болатын. Осындай жастық айырмашылыққа қарамай, олар бақытты өмір сүреді. Хадиджа болса Мұхаммедке 6 бала: екі ұл, төрт қыз туады. Өкінішке орай Фатимадан басқа балалары Мұхаммедтің тірі кезінде өледі. Хадиджа Мұхаммедтің тек әйелі ғана болған жоқ, ол ең жақын досы болды. Мұхаммедті барлық жағынан қолдап жәрдем беріп отырды. Мұхаммед болса Хадиджаны сүйгенінен жэне сыйлағанынан, оның тірі кезінде баска әйел алмаған.

Мұхаммедтің қай кезде, неше жаста дін жолын бастағанын ешкім де айта алмайды. Бірақ білетініміз ол өз уақытында көптеген діндермен таныс болғандығы. Сауда-саттық жолында, көптеген елдерге барып, олардың діндерімен танысты. Меккенің өзінде де көптеген діндер болғандығын біз жоғарыда айтқан болатынбыз. Бірақ Мұхаммед осы діндердің біреуін де қабылдамай өз жолымен жүрді.

Мұсылмандар түсінігі бойынша, ислам уағызында «Құран» Алланың үмбеті Мұхаммедке Жәбірәйіл періште арқылы көктің бірінші қабатынан түсіріп, бір оқиға боларда, не бір жағдай туарда оның үзінділерін Мүхаммедке мезгіл-мезгіл жіберіп түрыпты. Ал Мұхаммед сол Құдайдың берген өсиеттерін халыққа ауызша жеткізіп отырды. Құран Құдай сөзі болғандықтан бүған ешкім де ешбір шәк келтіруге тиіс емес.

Қазіргі «Осман шығарған Құран» 114 сүре, 6225 аяттан (басқа да Құранның түрлерінде 6204 жэне 6336 аяттан) түрады. «Медина Құраныда» аяттардың саны 6000, «Куфа Кұраны» мен үнді мүсылмандарының Құранында 6232 аяттан түратын Құрандар кездеседі. Шиитер қолданып жүрген Құранда 115 сүре бар.

Барлық сүрелер көлеміне қарай орналасқан, басында ұзақ сүрелер, одан кейін орта, ақырында қыска сүрелер. Сүрелердің аттары өздерінің мазмұндарымен анықталады. Бірақ біраз жағдайларда сүренің аты өз мазмұнына сәйкес келмейтіні де бар.

Біздің заманымызда ең дүрысы Құранның араб тілінен аудармасы болып есептелетін академик И. Ю. Крачковскийдің еңбегі, оның аудармасы 1963 ж. шықты. Қазақ тіліне араб тілінен «Құран кэрім» аудармасын 1991 жылы Алматы қаласынан қажы Р. Нысанбайүлы мен У. Қыдырханүлы аударды. Дегенмен Құранды аударуға рұқсат болғанымен, намаз оқу бес парызды орындау тек араб тілінде жүруі керек.

Ислам дінінің шығуына байланысты, Мұхаммедтің ауызекі айтқан қасиетті сөздері және Мұхаммедтің күнделікті өмірдегі мінез-кұлқы мен әдет-ғұрыптарын іс-әрекеттері аркылы айтылуы суннаны шығарды.

Суннаның немесе Хадистің шығу себебі Құран кітабындағы 114 сүре барлық мұсылман өмірінің катынастарын көрсету мүмкін болмағандықтан, мұсылмандар арасындағы қатынастарды Мұхаммедтің өміріне сәйкес етіп көрсету. Қандай бір іс-әрекетке мүсылман кездессе ол шешімді Мұхаммед өмірінен тосуы керек. Екіншіден, Хадис арқылы мүсылман өміріне жаңа әдет-ғұрыптар енгізуге икемді болды.

ХІ-ХІІ ғасырларда Құран мен Суннаның арқасында фикха (мүсылман заңы) немесе шариғат күрастырылды . Шариғат пен фикха синоним есебінде қолданылады. Фикханың негізгі қызметі - мемлекет пен қоғам арасындағы, азаматтық қатынастарды реттейтін құкық (заңы) . Шариғат жолдары - Құдай жолдары, оларды орындау әрбір мұсылманның борышы. Шариғатта діни әдет-ғүрыптар, діни салттарды орындау жолдары да көрсетіледі. Фикха сол орындаудың практикалық жолдарын, әрбір адамдардың өмірге байланысты, қалай және қайтып орындау керектігін көрсетеді.

Шариғат төрт Ислам қүқығына негізделген : Құран, Сүннет, Иджме (мүсылман қауымының және окымыстылардың пікірлеріне) және Қияса (үқсату арқылы жасалатын пікірлер) . Құранда заңдық емес, этикалық меже мен діни, азаматтық және қылмыстық талаптар бар. Заңдық межелер он шақтыдан аспайды. Екі-үш мыңдай заңдық шешімдер (Мүхаммедтің шешімдері) Суннада.

2. Мұсылман дінінің парыздары. «Ислам» деген үғым араб тілінде «бас июшілік», «құлшылық» деген мағына бойынша құлшылық ету, табыну екі бөлімнен түрады. Біріншісі, міндетті түрде, ал екінші бөлімі, ерікті түрде орындалатын діни іс-әрекет.

Біріншіге, бес «парыз» діни іс-әрекеттер жатады. Олар:

1. Иманану (тавхид) - сену деген сөз, яғни бір Құдайға сену «бір Алладан басқа Құдай жоқ және Мұхаммед оның бізге жіберген елшісі» - дегенге сену.

2. Намаз - арабша «салят». Намаз сөздері Аллаға сыйыну, тілек тілеу, құлдық үрумен өтеді. Күн сайын бес рет сыйыну (намаз) . Әрбір сыйыну (намаз) рахаттан (араб тілінде қүран сүресінен үзінді, дене тұрғысы мен қозғалысы) тұрады. Таңертеңгілік 2 рахаттан, түскайталық, кешкі және түнгі 4 рахаттан, түнгі - 3 рахаттан . . . Жұма күнгі намазды мешітте оқу ұсынылады. Намазға қалай дайындалу керек, қалай оқылуы керек шариғатта рет-ретімен жазылып көрсетіледі.

3. Зекет ( қайыр) - жылына бір рет мұсылмандар өздерінің табыстарының 10/1 бөлігін Мешітке беріп отырулары керек. Ислам діні мемлекеттік дін деген елдерде, барлык меншігінің нақты құнының немесе оның таза пайдасының 2, 5%-ын кұрайды. Мұсылмандардың түсінігі бойынша, зекет-қайырымдылық, мейірімді іс, ресми салық, ерікті кұрбандық т. б. Ислам дінінде басқа да садақа беру бар, мүгедек, жесір, жетім адамдарға кайырымдылық ету.

4. Ораза - арабша «ас-саум» үстау, «Рамазан» айында отыз күн ораза ұстау. Ораза ұстауда таң атқаннан (ақ жіпті қара жіптен айырғанда) кешке дейін (ак жіпті кара жіптен айыра алмау), яғни жарык күннің өне бойында тамақ ішуден, судан, шылым шегуден, жыныстық қатынастан толық тыйылуды білдіреді. Ораза тек нәпсіні тазалау емес, рухани тазаруға да жатады. Денсаулыққа жақсы әсерін тигізеді деп түсіндіріледі. Рамазан айы ең «касиетті ай», ораза әрбір пенденің адамгершілігін білдіретін сауапты іс деп түсінеді. .

5. Хаджи ( хадж) - әрбір мұсылман өмірінде ең болмағанда бір рет Мекке мен Мәдинеге барып, Кағбаны айналып, намаз оқып, Мұхаммедтің бейітіне кұран окып, кұрбан шалып қайтуға тиіс шалып қайтады.

Қажыға барып келген адамдарға «кажы» атағы беріледі. Оның кіші мешітті басқаруға құқықтык правосы бар. Болса да хаджның ең бір алға қойған мақсаты, барлык мұсылмандардың басын қосу, олардың барлығы, ұлттарына, тілдеріне қарамай бауырлас екенін сезіну. Сондықтан қажылықтың терең діни, идеологиялык және саяси мән бар. Осы бес намаздан басқа діни көзқарас толық болу үшш әрбір мұсылман ең болмағанда 5 сенімге кәміл сенулері керек. Олар: 1) Алланың әр түрлі періштелері. 2) Құран мен хадис кітабын Алланың жіберген кітабы есебінде, олардағы әрбір сөз Алланың сөзі деп сену керек. 3) Алланың пайғамбарларына, әсіресе ең соңғы пайғамбарға -Мұхаммедке сену керек. 4) о дүниенің барына - жұмақ пен тозаққа сену керек. 5) тағдырға, әрбір адамның тағдыры Алланың қолында екеніне сену керек.

Салттар. Құлшылықтың екінші бөлімі, ерекше түрде орындалатын діни салттар мен діни мейрамдар. Оларға жататындар: 1) Балаларды сүндетке отырғызу. Жас балалардың балағатқа жеткенін көрсету, «шын» мұсылман қатарына қосылғандығын көрсетеді. Бала сүндеттеуді қазақтар көбінесе баласы есейіп қалған кезде, 5-9 жас арасында орындайды. 2) Құрбан шалушылық. Құрбан айтта орындалады. Бүл мейрам ораза өткен соң, жетпіс күннен кейін құрбан айты мейрамдалады. Құрбан айт 3-4 күнге созылады. Бұл салт Ибрахим пайғамбардың өз баласын Аллаға құрбан шалуға дайын болғандығы туралы шықты.

Екінші бір мейрам ораза айт (ар. Ид аль-фитр. ) . Бұл мейрам ораза біткеннен соң жасалады. Бұл мейрамда мұсылмандар өздерінің қайтыс болған жақындарының бейітіне барады, үй-үйлерге кіріп тамақ, дәм татады, садақа береді. Елеулі діни мейрам деп жұма күнін айтады. Әрбір жұма намазда, мұсылмандар мешітке жиналып намаз оқиды, себебі Мұхаммед Меккеден Мединаға ауысқанда ол күн жұма күні болыпты. Ақыр заман болар алдында жұма күнінен басталады дейді. Сол себепті жұма күн мұсылмандар үшін қадірлі күн.

Жалпы Халифаттың басқаруы X ғасырдан бастап Аббасидтердің қолына өтті. XIII ғасырға дейін мұсылмандар орталығы Бағдат қаласына ауысып, бүл қала ислам дінінің тек орталығы емес, үлкен мәдени-ғылым орталығына айналды. Осы кезде атақты ғылыми адамдар шығып, Араб мемлекетін өркениетті елдер катарына қосты.

Ислам дінінің негізгі ағымдары. Құранда пайғамбардың «бөлінбеңдер» деген нұсқауын тыңдамай Ислам діні бірнеше ағымдарға бөлініп кетеді. Хараджиттеден кейінгі, елеулі екі ағымына: суннизм және шиизм тоқталайық.

Суннизм. Ислам дінінің ең үлкен ағымы (90%) суниттер. Сунниттердің шиит ағымына қарама-қарсы, ортодоксиялық ағым болып құралды.

Суннәнің (хадистің) алты жинағын құранмен бірдей мойындаған көпшілік мұсылмандарды ахль-ас суннэ, яғни сунниттер деп атады. Суннизмнің негізгі айырмашылығы: алғашкы төрт халифты заңды деп мойындау; 6-хадисты ешбір күмәнсіз мойындау; суннизмнің 4 мектебінің (маликитік, шафиитік; ханифиттік немесе ханбалитік) біріне жату. О дүниеде Құдай мен адам арасындағы қатынастарда Мұхаммед пайғамбардың ешбір қатысы болмауы; Мұхаммедтің пайғамбар, Али болса Халиф есебінде қабылдау; Шиизмге қарағанда Суннизм ағымында сектлердің аздығы және т. е. с

Шиизм. Араб елінде, Мұхаммед пайғамбар қайтыс болғаннан соң, Халифаттық басқару басталды. Төртінші халиф Алидің түсында ең үлкен рулардың арасынан алауыздық көзқарастар пайда болды. Омейядтар рулары, хурайш руынан шыққан Алиге қарсы шығып, бір тұтас халифаттық басқаруды қолдамады. Осының салдарынан, Алидің оппозициялары, оны өлтірумен аяқтады. Алиді жақтаушылар «екі нүр» деген (теория) көзқарас таратты, бүл көзқарас бойынша: бірінші нұр Мұхаммед болса, екінші нұр Али еді. Солай болғаннан соң Құранға Алидің де атын пайғамбар ретінде ендіру керек еді. Осылай, Алиді де пайғамбар есебінде қабылдаушылар Шииттер (арабша, топ, партия) деп аталды. Осының арқасында Шииттер Құранға тағы бір сүре қосты (114 сүренің орнына 115 сүре) . Шииттер қасиетті аңызында, сүнниттік Халифтар билікті заңсыз күшпен тартып алушылар деп түсіндіреді. Олар Алиді және оның ұрпағын өздерінің заңды басшылары деп санап, сүнниттік Халифтарға Мұхаммедтің қызы Фатима мен Алиден тараған ұрпақтың 12 имамын қарсы қояды. Шииалардың діни догмасының құрастырылуы VII ғасырдың ортасында Аббасид династиясында жасалды.

IX ғасырда Шииттердің 12-ші имамы жоқ болып кетті, оның аты Мұхаммед аль-Махди болатын деген аңыз таратты. Ол көрінбейтін басшы деп жарияланды, өйткені ол өлген жоқ, оны Аллатағала өзіне керек болғандықтан, жасырып қойды деп сенеді. Аллатағала кажет болған кез-де оны қайтып жер бетіне жібереді, ол келіп жер бетіне әділеттік орнатады дейді. Сөйтіп «Махди» (жасырын имам) мен оның жер бетіне кайта оралуы жөнінде ілім шиизмнің басты уағызына айналды Шиит ағымынан көптеген қауымдар (партия) бөлініп шықты және ол қауымдар өз бетімен тағы да майда қауымдарға бөлініп отырды. Ең үлкен қауымдары: қайсандықтар, зейдиттер, имамиттер, «шектелген» шииттер және исмайллиттер.

Тапсырмалар

1. Бақылау сұрақтар