Мағжан Жұмабаев, Мағжанның өлеңдері

Кіріспе

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

МАҒЖАН ЖҰМАБАЕВ
(1893-1938)
Кеңес өкіметінің жетпіс жылдық билігі тұсында қазақ әдебиетінің
тарихынан жазықсыз сызылып тасталған тұлғалардың бірі – Мағжан Жұмабаев.
Талантты ақынның есімі де, маржан жырлары да бұл кезеңде идеологиялық
қудалауға ұшырады. Азат өмірді, халқының тәуелсіз ел болған қалпын көруге
ұмтылған, сол жолда білегіндегі күшімен де, жүрегіндегі жырымен де күресіп
өткен қайраткер ақынның тағдыры аса күрделі белестерді бастан кешірді.
Өмір жолы. Мағжан Жұмабаев 1893 жылы Солтүстік Қазақстан облысының
бүгінде өз есімімен аталатын ауылында орташа ғана дәулеті бар отбасында
дүниеге келеді. Әуелі ауыл молдасынан, содан соң ауылдағы мұғалімнен оқып,
сауатын ашады. 1905-1910 жылдары Қызылжар (Петропавл) қаласындағы медреседе
оқиды. Медреседе бірқатар шығыс тілдерінен дәріс алады, шығыс ақындарының
жырларымен танысады. Өзі де әдебиетпен шұғылданады. 1910 жылдың күзінде
Уфаға келіп, осындағы Ғалия медресесіне түсіп білімін молайтады. 1913-1917
жылдары Омбыдағы мұғалімдер семинариясында оқиды.
Омбыдан елге қайтып келіп, айналасында болып жатқан қоғамдық жұмыстарға
араласады. 1917 жылдың көктемінде Ақмола облыстық халық ағарту бөліміне
қызметке кіреді. Алаш партиясының жұмысына араласады. Ақмола губерниялық
"Бостандық туы" газетінде жұмыс істейді. 1922 жылы Ташкентке келіп, сондағы
"Ақ жол" газетінің редакциясына кіреді.
1923-1926 жылдары Мәскеудегі әдебиет-көркемөнер институтында оқиды.
1927 жылы елге оралып, оқытушылықпен айналысады. Бірақ көп ұзамай Мәскеуде
оқып жүргенде "Алқа" ұйымын ұйымдастырғаны үшін тұтқындалып, он жылға
сотталады. 1936 жылы тұтқыннан босап, еңбек жолына қайта оралысымен, 1937
жылдың аяғында ұсталып, 1938 жылы "халық жауы" деген жаламен ату жазасына
кесіледі.
Шығармашылық мұрасы. Мағжанның шығармашылық жолы Қызылжар қаласында
оқып жүргенде басталады. Бойында әдебиетке деген құштарлықтың ұшқыны бар
жас Мағжанның жүрегіне 1909 жылы Петербург қаласында жарық көрген Абайдың
тұңғыш өлеңдер жинағы орасан зор әсерін тигізеді. Абайдың жыры талапкер
ақын жүрегіндегі ұшқынға алау береді Алғашқы жырларын жазады. Татар
жазушысы Ғалымжан Ибрагимовтің көмегімен 1912 жылы Қазан қаласында
Мағжанның "Шолпан" деп аталатын тұңғыш өлеңдер жинағы жарық көреді. 1922
жылы Қазанда ақынның таңдамалы өлеңдер жинағы кітап болып шығады.
Мағжан – лирикалық өлеңдермен қатар бірнеше көркем поэмалар жазған
ақын. Атап айтқанда, "Қойлыбайдың қобызы", "Батыр Баян", "Қорқыт", т.б.
поэмалары ақын талантының ерекше қырын танытады.
Әдеби шығармаларымен бірге Мағжанның қаламынан туған ғылыми еңбектер,
оқу құралдары да кезінде халқының қызметіне жарап, елеулі мәнге ие болды.
Жастарды оқу, білімге шақырған қаламгер педагогика саласында бірқатар еңбек
жазды. 1923 жылы Ташкентте "Педагогика" атты кітап шығарды. Сонымен бірге
1928 жылы Мәскеуде төменгі сынып шәкірттеріне арналған "Сауатты бол" атты
оқулығы жарық көреді.
1938 жылы жазықсыз жазаның құрбаны болғаннан кейін Мағжан
шығармашылығын оқуға, жариялауға тыйым салынды. Тек еліміз тәуелсіздік алар
тұстағы арнайы үкімет шешімі арқылы ғана ақынның есімі мен шығармашылық
мұрасы толық ақталды. 1989 жылы ақын шығармаларының бір томдығы, 1995 жылы
үш томдық жинағы жарық көрді.
Мағжанның өлеңдері

Мағжан Жұмабаевтың алғашқы өлеңдері ағартушылық сарында жазылды. Ол
түсінікті еді. Мағжан өмір сүрген уақыт қаншалықты күрделі саяси, қоғамдық
тақырыптарды алға тартқанымен, оның алдындағы Шоқан, Ыбырай, Абайлар бастап
кеткен ағартушылық ой-пиғыл бұл кезең әдебиетінде басымдау жатты. Мағжан да
Абай дәстүрінде жыр жазды, ұлы ұстаз үлгісін жалғастырды. Алғашқы
өлеңдерінің бірін "Алтын хакім Абайға" деп атауының өзінен ақынның ұлы
Абайды ерекше құрмет тұтқаны сезіледі. Өз өлеңдерінде қазақ арасындағы әр
түрлі келеңсіз мінез-құлықты, әрекетсіздік пен жалқаулықты, сауатсыздықты
сынайды. Елін білім алуға, өнер үйренуге шақырады. "Жазғы таң", "Өнер-білім
қайтсе табылар", Қазағым", т.б. өлеңдерінде ақын осы тақырыпты көтереді.
Мағжанның ағартушылық сарындағы өлеңдерінің арасында ел мен жер тағдырына
алаңдаушылық жатады. Ақын туған елін сүйді, туған жерінің әрбір пұшпағын
жүрегіне жақын тұтты. Ол:

Басқа жұрт аспан-көкке асып жатыр,
Кілтін өнер-білім ашып жатыр,–

дей келіп, қазақ арасында мұндай ұмтылыстың әлі де жоқ екеніне өзегі
өртенеді. Қолында дәулеті бар деген бай-болыстар да, азын-аулақ оқыған
төрелер де өз басының қамын ойлаумен жүр. Халықтың жайына алаңдайтын ешкім
жоқ. Оқудағы шәкірттерге де дұрыс білім берілмейді. Қыз балалар малға
сатылуда. Өзара дау-жанжал, айтыс-тартыс көп. Міне, Мағжанның өкініші –
осылар.
Дегенмен Мағжанның ойлары мұнымен шектелмейді. Бір ұлттың өз халқының
мүддесін ойлаумен ғана қалып қоймайды. Мағжанның азаматтық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.