Темперамент жөнінде түсінік

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

ТЕМПЕРАМЕНТ

Жоспары: 1. Темперамент жөншде түсінік.

2. Темперамент туралы теориялар.

3. Темперамент түрлері және олардың психо-тогиялық сипатгамасы.

4. Темперамент және іс-әрекет.

1. Темперамент жшшде түсінік

Темперамент - 25 ғасырдан бері ғылыми ойды қызық-тырған мәселелердщ бірі. Оған деген қызьнушылыктың төркіні - адамдар бойында болатын дара өзгешеліктер. Әр адамның жан дүниесі өз алдына бір болмыс. Оның кайталан-бастығы, бір жағынан, адам тәнінің биологаялық және физиологиялық құрылымы мен дамуына байланысты болса, екіншіден - әлеуметпк ерекше байланыстар мен қатынастарға негіз бола алуында. Темперамент адамньщ биологиялық сипатынан көрінеді Адамдар арасындағы көптеген психика-лық айырмашылықтар: эмоция тереңдігі, қарқындылығы, түрақтылығы, ауыспалы-қозғалғыштығы - бэрі осы темпера-мент табиғатымен түсіндіріледі. Дегенмен, осы күнге дейін темперамент мәселесінің шешілмеген, талас-тартысты қыр-лары баршылық. Бірақ проблемаға байланысты көзқарас-тардың көптігіне қарамай, ғалымдардың бәрінің мойындай-гыны: темперамент - жеке адамның әлеуметгік тұлға ретінде қалыптасуыньщ биологиялық, яғни табиғи ірге тасы. Тем-яерамент кобіне адамға тума берілген әрекет-қылығының үдайы қозғалыстағы сипатын бейнелейді. Сондықтан, темпераменттік қасиеттер басқа психикалық құбылыстарға қарағанда түрактанған, өзгеріске келе бермейді Назар аударарлықтай ерекшелік, темпераментгің әрқилы қасиеттері бір-бірімен кездейсоқ қосылмай, заңдылықтар негізіяде түрлі темпераментгің бежілі қүрылымын түзедг

Сонымен, темперамент - адамның психикалык. әрекеті-нің накты динамикасын айкындайтын психиканың дара касиет-теріяің жиынтығы. Бұл психикалық ерекшеліктер адамның барша іс-әрекетінде оның мазмұны, мақсаты және сеп-түрткілеріне тәуелсіз бірқалыпты көрінеді, есейген шақта да өзгеріске туспей, езара байланыста темперамент кейпін өрнектейді

Темперамент түрлерінің жақсы не жаманы болмайды.

Олардың әрқайсысы өзінің ұнамды тараптарына ие, сондық-тан басты назар темпераментті реттеп, түзетуге қаратылмай, нақты іс әрекетге оның тиімді жақтарын саналы әрі өз орны-мен пайдаланудың жолдарын табуға бағытгалғаны жөн. Адам ежелден-ақ әрқилы тұлғалардың психикалық бітістерін айыра танумен, олардың барлығын жалпыланған аз санды саналык бейнелер тобына біріктіруге тырысқан. Мұндай жалпыланған бейнелер бірігімін психология тарихында алғашқыдан тем-перамент типтері деп атаған. Темпераменттердің бүл бірігімдік (типологиялық) жүйесі өмірлік іс-әрекет тұрғысынан өте тиімді, себебі оны пайдалана отырып, нақты тұрмыстық жағ-дайларда белгілі темперамент типіне жататын адамның бола-шақ әрекет-қылығын күні ілгері пайымдауға әбден болады.

2. Темперамент туралы теориялар

Темпераментгер жөніндегі ғылымның ірге тасын қалаған ежелгі грек дәрігері - Гиппократ (б. э. д V ғ. ) . Оның тұжырымы бойьшша, адамдар төрт "дене шырындарының" -қан, шырыш, өт, запыран - өзара қатынасымен ажыраты-лады. Осы психологаялық тағылымды арқау ете отырып, ежелгі дүние дәрігері Клавдий Гален (б. э. д II ғ. ) алгашқы рет гемперамент түрлеріне ғылымдьгқ сипат берді. 'Гален темпера-мент түрін денеде жоғарыда аталган шырындардың бірінің басымдылығымен байланыстырды. Ол біздің заманымызға дейін жеткен темперамент атауларын, белгіледі: сангвиник sangius - қан), флегматик phlegma - шырыш), холерик (chole - өт), меланхолик (melaschole - запыран) . Гален ендірген бұл ғажайып жаңалық кейінгі жүзжылдықтар желісінде көптеген галымдар ізденісіне күшті ықпалын тигізді

Ежелгі дәуірлерден бастап зерттеушілер адамдардьщ дене қүрылымы және физиологиялық қызметінің ерекшелік-герімен сай келетін көп түрлі әрекет-қылықтарды топтап, ретке келтіруге ат салысты. Осыған орай темпераментгің көп түрлі типологиясы қальштасты. Бұлардьщ ішіяде назар салар-лықтай тип - адамның дене құрылымына байланысты дара-ланып, тума темперамент қасиеттеріне негізделген - консти-уциялық типология (Э. Кретмер) . Бұл теориянын мәні әр адам өз дене құрылымына орай өзіндгк психикалық ерекше-лікке ие. Осыдан, дене мүшелерінің (қол, аяқ, бас, кеуде т. б. ) сыртгай өлшемдеріне байланысты төрт конститупионалды психикалық тип белгіленген:

1. Лептосоматик - бойшаң, нәзік денелі, кекірек түсы жайылыңқы, тар иықты, қол-аяғы ұзын, сидыйған.

2. Пикник - мығым, семізшең, кіші немесе орта бойлы, карны қампиған, домалақ бас, қысқа мойьш.

3. Атлетик - бұлшық еттері күшті дамыган, денесі мығым, берік; ұзынша не орта бойлы, кең иықты, жамбас сүйектері тартылған.

4. Диспластик - дене бітімі қисынсыз. Бұл адамдар әрқилы мүшелік зақьгм-сырқаттарға ұшырагандар (сырықтай ұзын, қауға бас, тума аяқ-қолы кемістер) .

Аталган дене құрыльгмы типтеріне үш темперамент типі сай: шизотомик, иксотомик, пиклотомик. Шизотомик - дене құрылымы нәзік, әлсіз дамыған, түйық, эмоциялары ауыспалы, түрақсыз, талаптар мен көзқарастар өзгеріміне ере ^: бермейді, осыдан қоршаған ортаға икемдесуі қиын, Иксотомик - денесі мығым, мінезі байсалды, сезімталдығы кем, ым-ищарага жоқ, ойлау қабілеті шабан, көбіне майдашыл. Циклотомик - семізшең, домаланған денеш, эмоциялары қайғы мен қуаныштын арасында бірдей, тіл табысқыш, көзқарастары шьшдықтан ауытқымайды.

Жоғарыда баяндалған конституциялық типология теориясьшьщ негізін қалаған - Э. Кречмер. Бұл теория Батыс Европада кең қоддауын тапты. Ал осы теорияны өзіндік ерекшеліктерімен осы ғасырдьщ 40-жылдарында АҚІП-та одан әрі жалгастырған У. Шелдон болды. Бұл ғалымның да темперамент типтерін айыруда ұстанған принциш - адам дене қүрылымы және оның өзінің жаңалығы - эмбриологиялық белгілер.

Констатуциондық түжырымдардьың көпшілігі жантану гылымында өткір сынға алынды. Бұл теориялардың негізгі. кемшілігі - тұлғаның психикалық қасиеттерінің қалып-. тасуында қоршаған орта мен әлеуметтік жағдайлардың ескерілмеуі Ү Шеддон теориясын сынға алған Я. Стреляу былай жазады: "Адамның тамакқа әуес болу, ұжымшыл болу не қайырымды болу сияқты темпераменттік қасиеттері оның] дене құрыдымьгядай нәсілдік белгі емес, мүндай қасиетгер анатомиялық-физиологиялық негізге ие болғанымен тәрбие ] және әлеуметгік ортада ғана қальпггасады".

Ал ғылым шьгядыгьша келетін болсақ, адамдағы психикалық процестер мен оның қылыгы жүйке жүйесі кызметімен байланысты екендігі ежелден-ақ белгілі болған. Темперамент түрлерінің кейбір жалпы психикалық процестер срекшелігіне тәуелді келуі И. П. Павлов және оның шәкірт-терінің еңбектерінде экспериментальды дәлелденген.

И. П. ПавлоБ иттің шартты рефлекстік әрекет ерекше-

224

ліктерін зерттей отырып, олар қылық-әрекеттеріндегі даралык өзгешеліктердің пайда болуына назар аударды. Мүндаі айырмашылықтар ең алдымен иттердің рефлекстік қозулары мен сол қозулардың сөну теңцігі мен дәлдігінен көрінтен. Бұл жағдайлардың көрінуі жүйке процесінде калыгггасатьш тұрақты қасиетгер - козу және тежелуге байланысты екендіігі жөнінде эксперименттермен дәлелденген. И. П. Павлов тем перамент типінід жуйке қасиеттері ретінде қозу мен тежел* күшін, тепе-теңдігін және қозгалмалылығъш атап көрсетті

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.