Экономикалық ғылым – ең ертедегі ғылымдардың бірі

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Қазіргі жағдайда “экономика” сөзі көп мағыналы мәнге ие болуда. Біріншіден, “экономика” сөзімен өндірістік және өндірістік емес салалардың жиынтығы түсіндіріледі және онда игіліктер мен қызметтер көрсетіледі, онсыз адамзат қоғамы өмір сүре алмайды. Сондай-ақ “экономика” сөзімен экономикалық қатынастар жиынтығы түсіндіріледі. Ол қатынастар өндіру, бөлу, айырбастау және тұтыну жүйесінде қалыптасады. Бұл қатынастар қоғамның экономикалық базисін құрайды. Онда идеалогиялық және саяси қондырма орналасады. Екіншіден, “экономика” сөзімен ғылым саласының экономикалық қатынастардағы қызметтік немесе салалық аспектілерін қарастыру түсіндіріледі. Экономикалық теорияның өкілдері өндіріс деңгейінің макро мен микроэкономикасын және интерэкономикасын бөліп қарағанда да “экономика” ұғымын түсінген. Интерэкономика дүниежүзілік шаруашылықтың пайда болуы мен даму заңдылығын сипаттайды. Сондай-ақ экономикалық теорияда бірнеше экономика түрлерін бөліп қарайды: дәстүрлі, нарықтық, еркін бәсекелік, әкімшілдік-әміршілдік, аралас және басқалары. Үшіншіден, “экономика” сөзі ретінде экономикалық ғылымды және экономикалық теорияны түсінеді. Ең соңында, “экономика” сөзімен оқыту пәні түсіндіріледі. Қоғамдық қатынастар жүйесінде экономикаға ерекше орын беріледі, себебі ол саяси, құқықтық, рухани және басқада қоғамдық, өмір саласының мазмұнын анықтайды. Экономикалық саясат экономиканың шоғырланған мағынасын білдіреді. Генетикалық көзқарас тұрғысынан алғанда саясат экономикадан өрбиді деген сөз. Саяси көзқарастар, мекемелер мен қатынастар екінші реттегі байланымтар болып табылады, себебі олар экономикалық қатынастардан туындайды, олармен анықталады және соларға қызмет жасайды. Өз кезегінде саясат әрдайым қоғамдық дамуда ерекше роль атқарады. Экономикалық заңдардың дамуын адамзат қоғамы саясатты қолдану арқылы жүзеге асырады.

Экономикалық ғылым - ең ертедегі ғылымдардың бірі. Алғашқы рет “экономия” (“ойкономия”) термині біздің дәуірімізге дейін ІІІ-ші ғасырда ертедегі грек ойшылдары Ксенофонт (б. д. д. 384-322 жж. ) еңбектерінде пайда болды.

“Ойкономия” (экономия) сөзі ретінде - (үй, шаруашылық) деп Аристотель құл иеленушілік шаруашылықты жүргізуді ұйымдастыру туралы ұсыныстар жиынтығын түсінген. Кейінірек, осы бір талаптарға сүйене отырып, феодалдық иелікті жүргізу үшін ұсыныстар жиынтығы жасалды.

Экономикалық (тауарлы-ақша) байланыстардың дамуы феодалдық тұйықтылықты жоюға және мемлекеттің пайда болуына әсер етті. Сол кездері жеке иеліктерді жүргізумен шектелмейді, жалпы ұлттық, мемлекеттегі (мемлекет грекше - “полис”, “политейя” деген сөз) барлық шаруашылықты жүргізудің жалпы ережесін анықтаудың алғашқы талпыныстары пайда болды. Мемлекеттік шаруашылықты жүргізудің жалпы ережесі “саяси экономия” деген атқа ие болды. Алғашқы рет “саяси экономия” деген ұғымды француз сарай қызметкері Антуан Мокретьен қолданды. Ол 1615-ші “Саяси экономия трактаты” кітабын жазып, онда Франция елінің шаруашылығын мемлекеттік тұрғыдан басқарудың субъектісі ретінде қарастырады. Бірақ мұны әлі де ғылым деп айтуға болмайтын еді. Жалпы экономикалық теория ғылым ретінде XVI-XVII-ші ғасырлар тоғысында пайда болып, осы кезде тауарлы-ақша қатынастары кең дамып, оның даму заңдылықтарын қарастыру мен зерттеудің бастауы болып табылды. “Меркантилизм” (итальян сөзі “меркант” - саудагер, көпес деген ұғымды білдіреді ) бірінші экономикалық ілім болып табылады. Осы ілімінің негізгі мазмұны мынада: меркантилистер байлықтың қайнар көзі мен қоғамның әл-ауқаттылығы материалдық игіліктер өндірісінде емес, ол тауар мен ақша айналымы саласында болады деп есептеді. Олардың ойынша, қоғамының әл-ауқаттылығына сыртқы сауданы реттеу, тауарды сыртқа шығару басқа елден әкелуінен артып тұруы мен елдегі ақша капиталы (алтын, күміс) қорлануының арқасында қол жеткізіледі. Меркантилистік саясат елге барынша көп мөлшерде алтын мен күмісті жинауды көздейді. Меркантилизмнің нағыз өкілдері - Вильям Стаффорд (1554-1612 жж. ) және Тома Мен (1571-1641 жж. ) болып табылады.

Қоғам байлығы саудада емес, ол өндірісте пайда болатындығы туралы идеяны алғашқы рет физиократтар (“физиократ” гректің: “физис” - табиғат, “кратос” - өкімет деген екі сөзінен шыққан) мектебінің еңбектерінде пайда болды. Осы мектептің басты тұлғасы - Франсуа Кенэ (1694-1774 жж. ) еді. Ол ұлттық байлықтың қайнар көзі - ауыл шаруашылығының еңбегі деп есептеді. Кейінірек бұл Уильям Петти (1623-1687 жж. ), Адам Смит (1723-1790 жж. ) және Давид Рекардо (1772-1823 жж. ) еңбектерінде де қарастырылды. Олар ұлттық байлықтың қайнар көзі тек ауыл шаруашылығының еңбегі ғана арқылы емес, барлық өндіріс саласындағы еңбекте (ауыл шаруашылығы, өнеркәсіп және құрылыс өндірісі) болатындығын айғақ етті. Осы идеялар “классикалық” (үлгілі) деген атқа иеленді, сондықтанда бұл ілімінің өкілдері классикалық экономикалық мектептің негізін қалаушылар деп аталды.

Классикалық мектеп саяси экономияның тұжырымдамасын дамыта және тереңдете отырып, Уильям Петти, Адам Смит Давид Рикардо, Карл Маркс (1818-1883 жж. ) және Фридрих Энгельс (1820-1895 жж. ) теориялық тұжырымдаманы жасады, ол жинақталып “марксизм” деген атқа ие болды. К. Маркстың ашқан басты жаңалығы: қоғамдық-экономикалық формация, капитализмнің даму заңдылықтары, социализмнің (коммунизм) жаңа жүйе ретінде пайда болуы, ұдайы өндіріс пен экономикалық дағдарыстар теориясы, тауарға сіңген еңбектің екі табиғаттылығы, қосымша құн туралы ілімдерді қалыптастырды; абсолюттік рентаның, жалдамалы еңбектің мәнін ашты. К. Маркстың басты еңбегі - “Капитал” (1867-ші жылы І-ші, 1885 ж. - 2-ші, 1894 ж. - 3-ші томдары жарыққа шықты), осы еңбек оны әлемдегі ұлы экономистер қатарына қосты.

Бұл ілімінде жеке олқылықтар да бар. Тарих К. Маркстың капитализм кезеңіндегі пролетариаттың абсолюттік кедейленуі туралы қорытындысын қоғам толық мақұлдамады, капитализмді таза қанаушы қоғам деген пікір де қателеу көрінді. Әлемдік экономикалық ғылым марксизмді қатты сынай отырып, осы ілімэкономикалық теорияны дамытудағы ерекше дәуір болатындығын иойындады. Экономикалық теорияның дамуына сүбелі үлес қосқан белгілі американ ғалым-экономисі, “Экономикс” оқулығының авторы Пол Самуэльсон (1915 ж. т. ) ұлы үш ойшылды ерекше бөліп қарайды. Олар А. Смит, К. Маркс және Дж. Кейне болып табылады. Американың көрнекті ғалымы Дж. Гэлбрейт былай деген: К. Маркстің ілімі өте бағалы, сондықтан оны толшық марксистерге беруге бола қоймас. К. Маркстің ілімін бағалаушылар баршылық.

К. Маркстің жұмыстарында баяндалған идеялар шет елдерде де және Реседе де өзінің кейбір ізбасарларын тапты. Ресейде К. Маркс пен Ф. Энгельстің идеяларын В. И. Ленин (1870-1924 жж. ) белгілі дәрежеде толықтырып өңдеді. В. И. Ленин К. Маркстің қоғамдық капиталды ұдайы өндіру және экономикалық дағдарыстар туралы теориясын талдауға ерекше мән береді. Ол туралы оның “Ресейдегі туралы сұрақтар” (1893 ж. ) және басқа еңбектері куәландырады. Бұл еңбектерінде В. И. Ленин ірі өнеркәсіп үшін ішкі рыноктың қалыптасу процесін таңдауды көрсетіп және рыноктың ұйымдастырушылық пен біріктірушілік күшінің экономикалық заңдылығын ашты. Осы айтылған экономикалықи ойлар қазіргі жағдайда ТМД елдерінің нарыққа өтуіне өзекті мәселелер болып табылады.

ХІХ - шы ғасырдың екінші жартысында “маржинализм” (ағылшынның “marginal” - шекті деген сөз) теориясы қалыптасты. Бұл теорияныңнегізін австралиялықмектептің экономистері Карл Менгер (1840-1921 жж. ), Фридрих фон Визер (1851-1926 жж. ), Эйген фон Бем-Баверк (1851-1914 жж. ), сондай-ақ ағылшын экономисті Уильям Стенли Джевенс (1835-1882 жж. ) және басқалары қалады. Маржинанализмнің басты категориялары: шекті пайдалылық, шекті өнімділік, шекті шығындар. Маржинализм экономико-математикалық тәсілдер мен моделдерді кең қолданды. Математикалық мектептің бірден-бір белгілі теоретигі швейцар экономисі Леон Вальрас (1834-1940 жж. ) болып табылады. Ол жалпы рыноктық тепе-теңділік моделін жасады, оның негізінде - сұраным мен ұсынымды талдау жасады.

Қазіргі батыстағы жалпы экономикалық теория негізінен төрт ірі ағыммен сипатталады:

бірінші ағым «неоклассикалық» деп аталып, ол өзіне «монетаризм» және «неолиберализм» теорияларымен жұптасады. Неоклассиктер - А. Смиттің тікелей ізбасарлары былай деп есептейді: егер рыноктықэкономиканың субьектілеріне мүмкіндігінше экономикалық еркіндік берілсе өте жақсы қызмет атқарған болар еді;
екінші ағым «капитализімді реттеу » теориясымен айқындалады. Оның негізін салушы ағылшын экономисі Дж. Кейнс (1883-1946 ж. ) болып табылады.
үшінші ағым «ниститутционализм» (латынның «institutum» - бекіту, құрылтайлау деген сөзі) теориясымен айқындалады. Оның негізін қалаушы американ ғалым-экономисі Торстейн Веблен (1857-1929 жж. ) болып табылады. Оның 1899 жылы « Парықсыз топтың теориясы » атты еңбегі жарық көрді. Осы ағым үшін капиталистік қоғамның дамуы мен түрінің өзгеруіне арналған зерттеулер сипаты тән. Т. Вебленнің ізбасарларына «индустриалды» қоғам »теориясын жасаған американ ғалым-экономисі Дж. Гэлбрейтті (1908 ж. ) және «конвергенция» ( латынның «convergers» - жақындасу, ұқсайтың деген сөзі ) теориясын жасаған голланд ғалым-экономисі Ян Тинбергенді жатқызамыз. Американ ғалым-экономисі Пол Самуэльсонның (1915 ж. ) айтуынша, бұл теорияда «аралас экономиканың» тұп-тұлғасы қарастырылған.
Төртінші ағым әлеуметтік бағытталған рыноктық шаруашылық теориясымен айқындалады. Осы теорияның негізін алаушылар - неміс ғалымы. Мемлекеттік қайраткер Людвиг Эрхард (1897-1977 жж. ) және германияның ғалым -экономисі Вальтер Ойкен (1891-1950 жж. ) болып табылады.

Сонымен, «саяси экономия » әлде «жалпы экономикалық теория » ма? Экономикалық ғалым үш ғасыр бойы (ХVII - XIX ғғ. ) саяси экономия ретінде дамыды. Экономикалық теория анықтамасында таптық көзқарастың басымдылығын дәлелдей отырып, К. Маркс оның кеңінен қолдануды ұсынды. Осы ұғымды алғашқы рет француз-жазушысы әрі король Людвиг ХІІІ-тің сарай қызметкері Антуан Монкретьен өзінің экономикалық ілімнің айналымына енгізіп, ол « Саяси экономия трактаты» атты кітабын 1615 жылы жазған болатын.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.