«корпоративтік табыс салығы және Қазақстан Республикасында компаниялар қызметіне оның әсері (ауезов ауданының салық басқармасы мысалында)»
Мазмұны
Кiрiспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1. Қазақстан Республикасының салық жүйесiндегi корпоративтік табыс салығының теориялық аспектілері
1.1 Корпоративтік табыс салығының қалыптасуының мәні ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.2 Корпоративтік табыс салығының әлеуметтік . экономикалық мәні ... ... ...14
1.3 Әлемдiк тәжiрибеде корпоративтік табыс салығының ролi ... ... ... ... ... ... 20
2 Қазақстан Республикасында корпоративтік табыс салығының компаниялар қызметіне тигізетін әсерінің қазіргі кездегі жағдайын талдау
2.1 Корпоративтік табыс салығының компаниялар қызметіне тигізетін әсерінің қазіргі кездегі жағдайы (Ауезов ауданының салық басқармасы мысалында).26
2.2 Заңды тұлғаларға салынатын корпоративтік табыс салығы ... ... ... ... ... ...32
2.3 Компаниялардың жылдық жиынтық табысына салынатын корпоративтік
табыс салығын есептеу мен төлеу тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
2.4. Корпоративтік табыс салығы бойынша декларация және төлеу
мерзiмдерi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...45
3. Қазақстан Республикасының салық жүйесіндегі корпоративтік табыс салығының үлес салмағы және оны жетiлдiру бағыттары
3.1 Салық жүйесiндегі корпоративтік табыс салығының үлес салмағы ... ... ... 54
3.2. Корпоративтік табыс салығын жетiлдiру бағыттарына байланысты
мәселелер және оларды шешу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 62
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 70
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .73
Кiрiспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1. Қазақстан Республикасының салық жүйесiндегi корпоративтік табыс салығының теориялық аспектілері
1.1 Корпоративтік табыс салығының қалыптасуының мәні ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.2 Корпоративтік табыс салығының әлеуметтік . экономикалық мәні ... ... ...14
1.3 Әлемдiк тәжiрибеде корпоративтік табыс салығының ролi ... ... ... ... ... ... 20
2 Қазақстан Республикасында корпоративтік табыс салығының компаниялар қызметіне тигізетін әсерінің қазіргі кездегі жағдайын талдау
2.1 Корпоративтік табыс салығының компаниялар қызметіне тигізетін әсерінің қазіргі кездегі жағдайы (Ауезов ауданының салық басқармасы мысалында).26
2.2 Заңды тұлғаларға салынатын корпоративтік табыс салығы ... ... ... ... ... ...32
2.3 Компаниялардың жылдық жиынтық табысына салынатын корпоративтік
табыс салығын есептеу мен төлеу тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
2.4. Корпоративтік табыс салығы бойынша декларация және төлеу
мерзiмдерi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...45
3. Қазақстан Республикасының салық жүйесіндегі корпоративтік табыс салығының үлес салмағы және оны жетiлдiру бағыттары
3.1 Салық жүйесiндегі корпоративтік табыс салығының үлес салмағы ... ... ... 54
3.2. Корпоративтік табыс салығын жетiлдiру бағыттарына байланысты
мәселелер және оларды шешу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 62
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 70
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .73
Кiрiспе
Тақырыптың өзектілігі. Рыноктық қатынастардың қазіргі даму жағдайы, өнеркәсіп орындарының көбеюі, халықтың әл ауқатының жақсаруы, қаржы жүйесінің нығайып дамуы, мемлекетаралық экономикалық қатынастардың ұлғаюы елімізде салық жүйесін негізді түрде дамытудың қажеттілігін көрсетіп отыр. Себебі, ғылыми негізделген, шынайы өзгерістерді бейнелейтін әрі жүйелі түрде реттейтін салық жүйесі экономикалық процестерге оң ықпал етіп, жағымсыз жағдайлардың орын алуына жол бермей, қоғамда өркениетті құқықтық қатынастарды нығайта түседі.
Президентіміз Н.Ә.Назарбаевтың 2008 жылғы 6 ақпанда «Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру – мемлекеттік саясаттың мақсаты» атты Қазақстан халқына жолдауында «Салық жүйесін Қазақстанның жаңа сатыдағы дамуының міндеттері мен сәйкестендіру қажет. Қолданыстағы Салық кодексі экономикалық өсуде оң рөл атқарады, дегенмен, қазіргі кезде оның әлеуеті іс жүзінде таусылды. Жаңа кодекс салық қызметтерінің оның нормаларын өз қалауынша түсіндірулерінен қорғайтындай, әкімшілендіру сапасы мен салық төлеушілер мүдделері үйлесетіндей тікелей іс-әрекет ету заңы сипатына ие болуы керек деді.
Рыноктық экономиканы терендету, қоғамдық өмiрiмiзге әрқилы жаңаша өзгерiстердi енгiзе отырып, өзiнiң талабын қойып келедi. Бұл ретте Елбасының “Қазақстан-2030” стратегиясында қойып отырғандай “Егер салық пен жарналарды толық жинай алмасақ, өзiмiздi бiз қуатты мемлекет ретiнде сезiне аламыз ба?”-деген сұрағына ерекше көңiл аудару керек [1].
Қазақстанды салық жүйесiнiң қалыптасуы алдында салық салу теориясы мен практикасы аумағында ұзаққа созылған дағдарыс құбылысы болған. Ал бұл басқа елдiң тәжiрибесiн, ұлттық экономикалық ерекшелiктерiн ескермей қолдануға байланысты болды.
Қазақстан Республикасында дәл қазiргi кезде әрекет ететiн 13 түрлi салықтардың iшiнде ең негiзгiсi болып және республикалық бюджеттiң кiрiс бөлiгiнiң 100 пайызын құрайтын салық корпоративтік табыс салығы жатады. Корпоративтік табыс салығы-салықтардың классикалық түрлерiнiң бiрi болып табылады.
Корпоративтік табыс салығы кеңiнен таралған және аса маңызды, ең күрделi салық салу түрi, яғни басқа салық түрлерiмен салыстыра қарағанда табыс салығының ставкалары да ең жоғары болып келедi. Сондықтан да ол салық төлеушiлер үшiн өте ауыр. Елiмiзде қолданылып жүрген салық салу механизмiнде анықтап айтқанда, заңды тұлғалардың табысына салынатын корпоративтiк табыс салығын жинауда айтарлықтай кемшiлiктер бар. Бұл механизм тауарлар көлемiн көбейтуге және оны өндiру мен сату шығындарын азайтуға әсер етпейдi.
Кез келген мемлекеттiң салық жүйесiнiң айтарлықтай бөлiгi-заңды тұлғалардан алынатын корпоративтік табыс салығы болып табылады. Корпоративтік табыс салығы салық салудың кең таралған түрi ғана емес, сонымен қатар маңызды түрi болып табылады. Корпоративтiк табыс салығының ставкалары салықтардың басқа түрлерiмен салыстырғанда ең жоғары салықтардың бiрi едi, осыған орай елiмiздiң президентi заңды тұлғалардың табыс салығы ставкасына жеңiлдiктер жасауға, яғни салық ставкасының пайызын түсiрдi. Осыған дейiн табыс салығын төлеу оның материалдық қызығушылықтар көзқарасынан қарағанда салық төлеушiлерге ауыр болып табылатын. Бұл ең алдымен сәйкестiрiлген ең жоғарғы ставка бойынша салық салынатын үлкен табысы бар азаматтарға тиiс едi.
Салық ставкаларының жоғары болуы мемлекеттiк табысты ұлғайтады , бұл қоғамға және ел бюджетiне жұмыс iстеудi көрсетедi. Бiрақ ол нарықтық қарама –қайшылықтарға әкеледi, яғни заңды тұлғалардың шамадан тыс салық ставкаларының жоғары болуы, оларға жұмыс iстеу тиiмсiз екендiгiн көрсетедi. Ал салық ставкаларының төмен болуы мемлекет бюджетiне едәуiр зиян келтiредi. Салық ставкаларын қысқарту бұл жиынтық сұраныстың өсуiне әкеледi және бiр уақытылы ұлттық iшкi өнiм көлемiнiң нақты өсуiн, сонымен бiрге баға деңгейi өседi, бұл инфляция қарқынын жылдамдатады. Мұндай жағдайлар бюджетке ақша қаражаттарының түсуiн қысқартып, бюджет тапшылығының өсуiне әкеледi. Осы мәселелердiң барлығын ескере отырып, қазiргi таңда мемлекетiмiздiң жаңа салық кодексi жобасының қабылдануы осы мәселелер мен кемшiлiктердi кең ауқымда қамтылуына сенiм артылуда. Жалпы, жаңа салық кодексі:
- өңдеуші сектордың түсімдерін бір уақытта арттыра отырып, экономиканың шикізаттық емс секторына ауыртпалықты төмендетеді;
- экономиканы жаңғырту мен диверсификациялауға ықпал ететін жағдай жасайды;
- салық әкімшілендіру жүйесн жетілдіру және салық процедураларын қысқарту есебінен бизнесті жүргізу жағдайын жақсартуды қарастырады.
Салық жүктемесін төмендету мақсатында 3 жыл ішінде қолданыстағы корпоративтік табыс салығының ставкасы екі есе азайту ұсынылды. Салықты азайту өндірісті сатып алу және жаңғырту үшін қаржыландырудың қосымша көздерін қалыптастырады, кәсіпкерлердің инвестициялық мүмкіндіктерін кеңейтуге жағдай жасайды. Бюджеттің теңгерімін сақтау мақсатында корпоративтік табыс салығын 20% қолданыстағыға қарағанда кезең-кезеңмен төмендету ұсынылады: 2010 жылы-20% өзгеріссіз қалды, 2011 жылы- 17,5% дейін, 2012 жылы- 15% дейін. Жобада шағын және орта бизнес үшін корпоративтік табыс салығы бойынша аванстық төлемдерді есептеу және төлеу міндеттемелерінің таратылуы қарастырылады. Шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері өткен кезеңдегі табысты бірдей дәл анықтай алмайды, сондықтан мұндай босату кәсіпкерлердің салықтық міндеттемелерін орындауларын жеңілдететін болады.
Тақырыптың өзектілігі. Рыноктық қатынастардың қазіргі даму жағдайы, өнеркәсіп орындарының көбеюі, халықтың әл ауқатының жақсаруы, қаржы жүйесінің нығайып дамуы, мемлекетаралық экономикалық қатынастардың ұлғаюы елімізде салық жүйесін негізді түрде дамытудың қажеттілігін көрсетіп отыр. Себебі, ғылыми негізделген, шынайы өзгерістерді бейнелейтін әрі жүйелі түрде реттейтін салық жүйесі экономикалық процестерге оң ықпал етіп, жағымсыз жағдайлардың орын алуына жол бермей, қоғамда өркениетті құқықтық қатынастарды нығайта түседі.
Президентіміз Н.Ә.Назарбаевтың 2008 жылғы 6 ақпанда «Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру – мемлекеттік саясаттың мақсаты» атты Қазақстан халқына жолдауында «Салық жүйесін Қазақстанның жаңа сатыдағы дамуының міндеттері мен сәйкестендіру қажет. Қолданыстағы Салық кодексі экономикалық өсуде оң рөл атқарады, дегенмен, қазіргі кезде оның әлеуеті іс жүзінде таусылды. Жаңа кодекс салық қызметтерінің оның нормаларын өз қалауынша түсіндірулерінен қорғайтындай, әкімшілендіру сапасы мен салық төлеушілер мүдделері үйлесетіндей тікелей іс-әрекет ету заңы сипатына ие болуы керек деді.
Рыноктық экономиканы терендету, қоғамдық өмiрiмiзге әрқилы жаңаша өзгерiстердi енгiзе отырып, өзiнiң талабын қойып келедi. Бұл ретте Елбасының “Қазақстан-2030” стратегиясында қойып отырғандай “Егер салық пен жарналарды толық жинай алмасақ, өзiмiздi бiз қуатты мемлекет ретiнде сезiне аламыз ба?”-деген сұрағына ерекше көңiл аудару керек [1].
Қазақстанды салық жүйесiнiң қалыптасуы алдында салық салу теориясы мен практикасы аумағында ұзаққа созылған дағдарыс құбылысы болған. Ал бұл басқа елдiң тәжiрибесiн, ұлттық экономикалық ерекшелiктерiн ескермей қолдануға байланысты болды.
Қазақстан Республикасында дәл қазiргi кезде әрекет ететiн 13 түрлi салықтардың iшiнде ең негiзгiсi болып және республикалық бюджеттiң кiрiс бөлiгiнiң 100 пайызын құрайтын салық корпоративтік табыс салығы жатады. Корпоративтік табыс салығы-салықтардың классикалық түрлерiнiң бiрi болып табылады.
Корпоративтік табыс салығы кеңiнен таралған және аса маңызды, ең күрделi салық салу түрi, яғни басқа салық түрлерiмен салыстыра қарағанда табыс салығының ставкалары да ең жоғары болып келедi. Сондықтан да ол салық төлеушiлер үшiн өте ауыр. Елiмiзде қолданылып жүрген салық салу механизмiнде анықтап айтқанда, заңды тұлғалардың табысына салынатын корпоративтiк табыс салығын жинауда айтарлықтай кемшiлiктер бар. Бұл механизм тауарлар көлемiн көбейтуге және оны өндiру мен сату шығындарын азайтуға әсер етпейдi.
Кез келген мемлекеттiң салық жүйесiнiң айтарлықтай бөлiгi-заңды тұлғалардан алынатын корпоративтік табыс салығы болып табылады. Корпоративтік табыс салығы салық салудың кең таралған түрi ғана емес, сонымен қатар маңызды түрi болып табылады. Корпоративтiк табыс салығының ставкалары салықтардың басқа түрлерiмен салыстырғанда ең жоғары салықтардың бiрi едi, осыған орай елiмiздiң президентi заңды тұлғалардың табыс салығы ставкасына жеңiлдiктер жасауға, яғни салық ставкасының пайызын түсiрдi. Осыған дейiн табыс салығын төлеу оның материалдық қызығушылықтар көзқарасынан қарағанда салық төлеушiлерге ауыр болып табылатын. Бұл ең алдымен сәйкестiрiлген ең жоғарғы ставка бойынша салық салынатын үлкен табысы бар азаматтарға тиiс едi.
Салық ставкаларының жоғары болуы мемлекеттiк табысты ұлғайтады , бұл қоғамға және ел бюджетiне жұмыс iстеудi көрсетедi. Бiрақ ол нарықтық қарама –қайшылықтарға әкеледi, яғни заңды тұлғалардың шамадан тыс салық ставкаларының жоғары болуы, оларға жұмыс iстеу тиiмсiз екендiгiн көрсетедi. Ал салық ставкаларының төмен болуы мемлекет бюджетiне едәуiр зиян келтiредi. Салық ставкаларын қысқарту бұл жиынтық сұраныстың өсуiне әкеледi және бiр уақытылы ұлттық iшкi өнiм көлемiнiң нақты өсуiн, сонымен бiрге баға деңгейi өседi, бұл инфляция қарқынын жылдамдатады. Мұндай жағдайлар бюджетке ақша қаражаттарының түсуiн қысқартып, бюджет тапшылығының өсуiне әкеледi. Осы мәселелердiң барлығын ескере отырып, қазiргi таңда мемлекетiмiздiң жаңа салық кодексi жобасының қабылдануы осы мәселелер мен кемшiлiктердi кең ауқымда қамтылуына сенiм артылуда. Жалпы, жаңа салық кодексі:
- өңдеуші сектордың түсімдерін бір уақытта арттыра отырып, экономиканың шикізаттық емс секторына ауыртпалықты төмендетеді;
- экономиканы жаңғырту мен диверсификациялауға ықпал ететін жағдай жасайды;
- салық әкімшілендіру жүйесн жетілдіру және салық процедураларын қысқарту есебінен бизнесті жүргізу жағдайын жақсартуды қарастырады.
Салық жүктемесін төмендету мақсатында 3 жыл ішінде қолданыстағы корпоративтік табыс салығының ставкасы екі есе азайту ұсынылды. Салықты азайту өндірісті сатып алу және жаңғырту үшін қаржыландырудың қосымша көздерін қалыптастырады, кәсіпкерлердің инвестициялық мүмкіндіктерін кеңейтуге жағдай жасайды. Бюджеттің теңгерімін сақтау мақсатында корпоративтік табыс салығын 20% қолданыстағыға қарағанда кезең-кезеңмен төмендету ұсынылады: 2010 жылы-20% өзгеріссіз қалды, 2011 жылы- 17,5% дейін, 2012 жылы- 15% дейін. Жобада шағын және орта бизнес үшін корпоративтік табыс салығы бойынша аванстық төлемдерді есептеу және төлеу міндеттемелерінің таратылуы қарастырылады. Шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері өткен кезеңдегі табысты бірдей дәл анықтай алмайды, сондықтан мұндай босату кәсіпкерлердің салықтық міндеттемелерін орындауларын жеңілдететін болады.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру мемлекеттік саясаттың басты мақсаты. ҚР Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы, 2008 ж
2. ҚР “Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдері туралы кодексі” , 100-тарау, 552-б., А.: “БИКО”, 2009ж.
3. Қазақстан Республикасының Конституциясы, 77-бап, 3.2-т.
4. Д.Кушубаева. По анализу декларации КПН.// Вестник НС РК.№6.2008г.
5. Е.Галиев, А. Аушанов. Административные правонарушения в области налогообложения//Юрист, 2008ж., №2, 50-53-бб.
6. Генрих Шнитгер. К вопросу о политической экономии налогов (некоторые вопросы налогового права)//Юрист, 2008ж., №3, 37-б.
7. Мамыров Н.К., Ихданов Ж.О. Государственное регулирование экономики в условиях Казахстана (теория, опыт, проблемы): Учебное пособие №-Алматы: Экономика, 1998 с.248.
8. Қ.Қ.Ілиясов. С.Құлпыбаев. Қаржы. Оқулық. – Алматы: 2005ж. 208-209 беттер.
9. Идрисова Э.К. Налоги и налогообложения в Казахстане. Алматы.2003г. с.129.
10. Нурумов, А. А. Налоги Республики Казахстан и развитых стран: учебное пособие - Алматы : Сөздік-Словарь, 2005. - 216 с.
11. Ковалев В. В. Финансы : учебник. ред.. - 2-е изд., испр. и доп. - М. : Проспект, 2007. - 640 с.
12. Пушкарева, В. М. История финансовой мысли и политики налогов: учебное пособие. - М. : Финансы и статистика, 2005. - 256 с. -
13. Умбеталиева, А. Д. Салық және салық салу.Оқулық - Алматы : Экономика, 2008ж. - 685 с.
14. Крамаренко Т.Н., Қомбарова А.М. Салық және салық салу: Оқулық.-Астана: Фолиант, 2007ж.
15. Майбурова И. А. Налоги и налогообложение: учебник . - М. : ЮНИТИ-ДАНА, 2007. - 655 с.
16. Ермекбаева Б.Ж.Лесбеков Г.А. Основы налогообложения: Учебное пособие.-Алматы. 2002ж. 38-бет.
17. Султанова, Б. Б. Налоговый учет: учеб. пособие / Б. Б. Султанова. - Алматы : Экономика, 2007. - 250 с.
18. А.Б. Зейнельгабдин. Финансовая система Казахстана: становление и развитие. Астана, 2008ж. 126 –бет.
19. Р.Кыстаубаев.Анализ налоговых поступлений в компетенции Налогового Комитета за 2007-2009 годы.// Вестник налоговой службы Республики Казахстан. №4. апрель.2009г.
20. Карагусова Г. ²Налоги: сущность и практика пользования² -Алматы, ²Қаржы -қаражат², 2008ж
21. Мән берiлер мәселелер- Салық қызметi туралы, ²Қаржы -қаражат² 2007ж. N24-27б.
22. Салық жинауда салғырттық болмасын. Қ. Ашутов. Қаржы- қаражат 2001/8.
23. Қазақстан Республикасының “Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы” кодексі, 205-219-баптар, А., “БИКО”, 2006ж.
24. Алматы қаласы Ауезов ауданы бойынша салық комитетінің ведомстволық статистикалық есептілігі. Форма №1,2-н.
25. Статистический ежегодник. Агенство РК по статистике, А., 2009г.
26. А.Досболов. Особенности борьбы с налоговыми правонарушениями в развитых странах.// Фемида.-2007-№1.
27. Козырин А. Налоговое право зарубежных стран: вопросы теории и практики.- М. Независимое изд- во «Манускрипт», 2003г. С 18
28. Ермекбаева, Б. Ж. Проблемы развития налоговой системы Республики Казахстан в условиях глобализации экономики. КазНУ им.Аль-Фараби. - Алматы : Қазақ университеті, 2007. - 138 с.
29. Қазақстанның жыл сайынғы статистикалық мәліметтері: Статистикалық жинақ-Алматы:ҚР Статистика агенттігі, 2009 жыл.
30. Мандрощенко, О. В. Налоги и налогообложение: учеб. пособие / О. В. Мандрощенко. - М. : Дашков и К, 2007. - 344 с.
31. Кусаинов, К. К. Налоговое регулирование экономики: региональный аспект (на примере северных областей Казахстана): автореферат. - Алматы, 2004.
32. Наукенова Б. Экономический механизм налогового регулирования
инвестиционоого климата в Казахстане. //Қаржы-қаражат.-2008.-№3.-с.8.
33. Нурумов А.А. ҚР салық жүйесінің дамуының негізгі нәтижелері мен
бағыттары.// Қаржы –қаражат.2008ж. №2. 25-30 беттер.
34.Рахметов Н. Основные проблемы налогового законодательства при
наличии льгот.// Вестник налоговой службы РК.-2008.-№12.
35.Ермекбаева Б.Ж. Жубаева С. Гармонизация налоговой системы.// Аль-
Пари.-2008.№2.-с9.
1. Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру мемлекеттік саясаттың басты мақсаты. ҚР Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы, 2008 ж
2. ҚР “Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдері туралы кодексі” , 100-тарау, 552-б., А.: “БИКО”, 2009ж.
3. Қазақстан Республикасының Конституциясы, 77-бап, 3.2-т.
4. Д.Кушубаева. По анализу декларации КПН.// Вестник НС РК.№6.2008г.
5. Е.Галиев, А. Аушанов. Административные правонарушения в области налогообложения//Юрист, 2008ж., №2, 50-53-бб.
6. Генрих Шнитгер. К вопросу о политической экономии налогов (некоторые вопросы налогового права)//Юрист, 2008ж., №3, 37-б.
7. Мамыров Н.К., Ихданов Ж.О. Государственное регулирование экономики в условиях Казахстана (теория, опыт, проблемы): Учебное пособие №-Алматы: Экономика, 1998 с.248.
8. Қ.Қ.Ілиясов. С.Құлпыбаев. Қаржы. Оқулық. – Алматы: 2005ж. 208-209 беттер.
9. Идрисова Э.К. Налоги и налогообложения в Казахстане. Алматы.2003г. с.129.
10. Нурумов, А. А. Налоги Республики Казахстан и развитых стран: учебное пособие - Алматы : Сөздік-Словарь, 2005. - 216 с.
11. Ковалев В. В. Финансы : учебник. ред.. - 2-е изд., испр. и доп. - М. : Проспект, 2007. - 640 с.
12. Пушкарева, В. М. История финансовой мысли и политики налогов: учебное пособие. - М. : Финансы и статистика, 2005. - 256 с. -
13. Умбеталиева, А. Д. Салық және салық салу.Оқулық - Алматы : Экономика, 2008ж. - 685 с.
14. Крамаренко Т.Н., Қомбарова А.М. Салық және салық салу: Оқулық.-Астана: Фолиант, 2007ж.
15. Майбурова И. А. Налоги и налогообложение: учебник . - М. : ЮНИТИ-ДАНА, 2007. - 655 с.
16. Ермекбаева Б.Ж.Лесбеков Г.А. Основы налогообложения: Учебное пособие.-Алматы. 2002ж. 38-бет.
17. Султанова, Б. Б. Налоговый учет: учеб. пособие / Б. Б. Султанова. - Алматы : Экономика, 2007. - 250 с.
18. А.Б. Зейнельгабдин. Финансовая система Казахстана: становление и развитие. Астана, 2008ж. 126 –бет.
19. Р.Кыстаубаев.Анализ налоговых поступлений в компетенции Налогового Комитета за 2007-2009 годы.// Вестник налоговой службы Республики Казахстан. №4. апрель.2009г.
20. Карагусова Г. ²Налоги: сущность и практика пользования² -Алматы, ²Қаржы -қаражат², 2008ж
21. Мән берiлер мәселелер- Салық қызметi туралы, ²Қаржы -қаражат² 2007ж. N24-27б.
22. Салық жинауда салғырттық болмасын. Қ. Ашутов. Қаржы- қаражат 2001/8.
23. Қазақстан Республикасының “Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы” кодексі, 205-219-баптар, А., “БИКО”, 2006ж.
24. Алматы қаласы Ауезов ауданы бойынша салық комитетінің ведомстволық статистикалық есептілігі. Форма №1,2-н.
25. Статистический ежегодник. Агенство РК по статистике, А., 2009г.
26. А.Досболов. Особенности борьбы с налоговыми правонарушениями в развитых странах.// Фемида.-2007-№1.
27. Козырин А. Налоговое право зарубежных стран: вопросы теории и практики.- М. Независимое изд- во «Манускрипт», 2003г. С 18
28. Ермекбаева, Б. Ж. Проблемы развития налоговой системы Республики Казахстан в условиях глобализации экономики. КазНУ им.Аль-Фараби. - Алматы : Қазақ университеті, 2007. - 138 с.
29. Қазақстанның жыл сайынғы статистикалық мәліметтері: Статистикалық жинақ-Алматы:ҚР Статистика агенттігі, 2009 жыл.
30. Мандрощенко, О. В. Налоги и налогообложение: учеб. пособие / О. В. Мандрощенко. - М. : Дашков и К, 2007. - 344 с.
31. Кусаинов, К. К. Налоговое регулирование экономики: региональный аспект (на примере северных областей Казахстана): автореферат. - Алматы, 2004.
32. Наукенова Б. Экономический механизм налогового регулирования
инвестиционоого климата в Казахстане. //Қаржы-қаражат.-2008.-№3.-с.8.
33. Нурумов А.А. ҚР салық жүйесінің дамуының негізгі нәтижелері мен
бағыттары.// Қаржы –қаражат.2008ж. №2. 25-30 беттер.
34.Рахметов Н. Основные проблемы налогового законодательства при
наличии льгот.// Вестник налоговой службы РК.-2008.-№12.
35.Ермекбаева Б.Ж. Жубаева С. Гармонизация налоговой системы.// Аль-
Пари.-2008.№2.-с9.
Т.Рысқұлов атындағы Қазақ Экономикалық Университеті
Қаржы факультеті
Қаржы кафедрасы
Корпоративтік табыс салығы және Қазақстан Республикасында компаниялар
қызметіне оның әсері (Ауезов ауданының салық басқармасы мысалында)
тақырыбына
Қаржы мамандығы бойынша жазылған
ДипломДЫҚ ЖҰМЫСЫ
Орындаған: Жадилов Ануар ______________
(аты-жөні) (студенттің қолы)
4 курс 410 топ студенті
Ғылыми жетекшісі: э.ғ.к, доцент С.Н. Абиева _______________
аты-жөні, ғылыми дәрежесі, атағы (жетекшінің қолы)
Диплом жұмысы Қаржы кафедрасы отырысының № ___ хаттама ____ __________
2010 жылғы шешімімен Мемлекеттік аттестациялау комиссиясына алдында
қорғауға жіберіледі.
Кафедра меңгерушісі
э.ғ.д., профессор Интыкбаева С.Ж.
__________
(қолы)
Алматы, 2010
Мазмұны
Кiрiспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1. Қазақстан Республикасының салық жүйесiндегi корпоративтік табыс
салығының теориялық аспектілері
1.1 Корпоративтік табыс салығының қалыптасуының
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.2 Корпоративтік табыс салығының әлеуметтік – экономикалық
мәні ... ... ...14
1.3 Әлемдiк тәжiрибеде корпоративтік табыс салығының
ролi ... ... ... ... ... ... 20
2 Қазақстан Республикасында корпоративтік табыс салығының компаниялар
қызметіне тигізетін әсерінің қазіргі кездегі жағдайын талдау
2.1 Корпоративтік табыс салығының компаниялар қызметіне тигізетін әсерінің
қазіргі кездегі жағдайы (Ауезов ауданының салық басқармасы мысалында).26
2.2 Заңды тұлғаларға салынатын корпоративтік табыс
салығы ... ... ... ... ... ...32
2.3 Компаниялардың жылдық жиынтық табысына салынатын корпоративтік
табыс салығын есептеу мен төлеу
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
2.4. Корпоративтік табыс салығы бойынша декларация және
төлеу
мерзiмдерi ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..45
3. Қазақстан Республикасының салық жүйесіндегі корпоративтік табыс
салығының үлес салмағы және оны жетiлдiру бағыттары
3.1 Салық жүйесiндегі корпоративтік табыс салығының үлес
салмағы ... ... ... 54
3.2. Корпоративтік табыс салығын жетiлдiру бағыттарына
байланысты
мәселелер және оларды шешу
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
2
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..70
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..73
Кiрiспе
Тақырыптың өзектілігі. Рыноктық қатынастардың қазіргі даму жағдайы,
өнеркәсіп орындарының көбеюі, халықтың әл ауқатының жақсаруы, қаржы
жүйесінің нығайып дамуы, мемлекетаралық экономикалық қатынастардың ұлғаюы
елімізде салық жүйесін негізді түрде дамытудың қажеттілігін көрсетіп
отыр. Себебі, ғылыми негізделген, шынайы өзгерістерді бейнелейтін әрі
жүйелі түрде реттейтін салық жүйесі экономикалық процестерге оң ықпал етіп,
жағымсыз жағдайлардың орын алуына жол бермей, қоғамда өркениетті құқықтық
қатынастарды нығайта түседі.
Президентіміз Н.Ә.Назарбаевтың 2008 жылғы 6 ақпанда Қазақстан
халқының әл-ауқатын арттыру – мемлекеттік саясаттың мақсаты атты
Қазақстан халқына жолдауында Салық жүйесін Қазақстанның жаңа сатыдағы
дамуының міндеттері мен сәйкестендіру қажет. Қолданыстағы Салық кодексі
экономикалық өсуде оң рөл атқарады, дегенмен, қазіргі кезде оның әлеуеті
іс жүзінде таусылды. Жаңа кодекс салық қызметтерінің оның нормаларын өз
қалауынша түсіндірулерінен қорғайтындай, әкімшілендіру сапасы мен салық
төлеушілер мүдделері үйлесетіндей тікелей іс-әрекет ету заңы сипатына ие
болуы керек деді.
Рыноктық экономиканы терендету, қоғамдық өмiрiмiзге әрқилы жаңаша
өзгерiстердi енгiзе отырып, өзiнiң талабын қойып келедi. Бұл ретте
Елбасының “Қазақстан-2030” стратегиясында қойып отырғандай “Егер салық пен
жарналарды толық жинай алмасақ, өзiмiздi бiз қуатты мемлекет ретiнде сезiне
аламыз ба?”-деген сұрағына ерекше көңiл аудару керек [1].
Қазақстанды салық жүйесiнiң қалыптасуы алдында салық салу теориясы мен
практикасы аумағында ұзаққа созылған дағдарыс құбылысы болған. Ал бұл басқа
елдiң тәжiрибесiн, ұлттық экономикалық ерекшелiктерiн ескермей қолдануға
байланысты болды.
Қазақстан Республикасында дәл қазiргi кезде әрекет ететiн 13 түрлi
салықтардың iшiнде ең негiзгiсi болып және республикалық бюджеттiң кiрiс
бөлiгiнiң 100 пайызын құрайтын салық корпоративтік табыс салығы жатады.
Корпоративтік табыс салығы-салықтардың классикалық түрлерiнiң бiрi болып
табылады.
Корпоративтік табыс салығы кеңiнен таралған және аса маңызды, ең
күрделi салық салу түрi, яғни басқа салық түрлерiмен салыстыра қарағанда
табыс салығының ставкалары да ең жоғары болып келедi. Сондықтан да ол салық
төлеушiлер үшiн өте ауыр. Елiмiзде қолданылып жүрген салық салу
механизмiнде анықтап айтқанда, заңды тұлғалардың табысына салынатын
корпоративтiк табыс салығын жинауда айтарлықтай кемшiлiктер бар. Бұл
механизм тауарлар көлемiн көбейтуге және оны өндiру мен сату шығындарын
азайтуға әсер етпейдi.
Кез келген мемлекеттiң салық жүйесiнiң айтарлықтай бөлiгi-заңды
тұлғалардан алынатын корпоративтік табыс салығы болып табылады.
Корпоративтік табыс салығы салық салудың кең таралған түрi ғана емес,
сонымен қатар маңызды түрi болып табылады. Корпоративтiк табыс салығының
ставкалары салықтардың басқа түрлерiмен салыстырғанда ең жоғары
салықтардың бiрi едi, осыған орай елiмiздiң президентi заңды тұлғалардың
табыс салығы ставкасына жеңiлдiктер жасауға, яғни салық ставкасының пайызын
түсiрдi. Осыған дейiн табыс салығын төлеу оның материалдық қызығушылықтар
көзқарасынан қарағанда салық төлеушiлерге ауыр болып табылатын. Бұл ең
алдымен сәйкестiрiлген ең жоғарғы ставка бойынша салық салынатын үлкен
табысы бар азаматтарға тиiс едi.
Салық ставкаларының жоғары болуы мемлекеттiк табысты ұлғайтады ,
бұл қоғамға және ел бюджетiне жұмыс iстеудi көрсетедi. Бiрақ ол нарықтық
қарама –қайшылықтарға әкеледi, яғни заңды тұлғалардың шамадан тыс салық
ставкаларының жоғары болуы, оларға жұмыс iстеу тиiмсiз екендiгiн көрсетедi.
Ал салық ставкаларының төмен болуы мемлекет бюджетiне едәуiр зиян
келтiредi. Салық ставкаларын қысқарту бұл жиынтық сұраныстың өсуiне әкеледi
және бiр уақытылы ұлттық iшкi өнiм көлемiнiң нақты өсуiн, сонымен бiрге
баға деңгейi өседi, бұл инфляция қарқынын жылдамдатады. Мұндай жағдайлар
бюджетке ақша қаражаттарының түсуiн қысқартып, бюджет тапшылығының өсуiне
әкеледi. Осы мәселелердiң барлығын ескере отырып, қазiргi таңда
мемлекетiмiздiң жаңа салық кодексi жобасының қабылдануы осы мәселелер мен
кемшiлiктердi кең ауқымда қамтылуына сенiм артылуда. Жалпы, жаңа салық
кодексі:
- өңдеуші сектордың түсімдерін бір уақытта арттыра отырып, экономиканың
шикізаттық емс секторына ауыртпалықты төмендетеді;
- экономиканы жаңғырту мен диверсификациялауға ықпал ететін жағдай
жасайды;
- салық әкімшілендіру жүйесн жетілдіру және салық процедураларын
қысқарту есебінен бизнесті жүргізу жағдайын жақсартуды қарастырады.
Салық жүктемесін төмендету мақсатында 3 жыл ішінде қолданыстағы
корпоративтік табыс салығының ставкасы екі есе азайту ұсынылды. Салықты
азайту өндірісті сатып алу және жаңғырту үшін қаржыландырудың қосымша
көздерін қалыптастырады, кәсіпкерлердің инвестициялық мүмкіндіктерін
кеңейтуге жағдай жасайды. Бюджеттің теңгерімін сақтау мақсатында
корпоративтік табыс салығын 20% қолданыстағыға қарағанда кезең-кезеңмен
төмендету ұсынылады: 2010 жылы-20% өзгеріссіз қалды, 2011 жылы- 17,5%
дейін, 2012 жылы- 15% дейін. Жобада шағын және орта бизнес үшін
корпоративтік табыс салығы бойынша аванстық төлемдерді есептеу және төлеу
міндеттемелерінің таратылуы қарастырылады. Шағын және орта кәсіпкерлік
субъектілері өткен кезеңдегі табысты бірдей дәл анықтай алмайды, сондықтан
мұндай босату кәсіпкерлердің салықтық міндеттемелерін орындауларын
жеңілдететін болады.
Алайда, экономиканың көлеңкелі секторын қысқарту қажеттілігі мен
нарықтардағы салық салу жүйесін ескере отырып, 2011 жылдан бастап бір
реттік талон негізіндегі арнаулы салық режимін жою ұсынылды. Салық жүйесі
қызметінің алдында жаңа фискалды саясатты құру сияқты негізгі міндетімен
қоса, Қазақстанның экономикасындағы қазіргі кездегі ерекшеліктерімен және
халықаралық стандарттармен үйлесімді түрде қызмет етуі тиіс. Осы мақсатта
жазылған диплом жұмысының тақырыбы өзекті болып табылады.
Жұмыстың мақсаты Қазақстан Республикасында корпоративтік табыс
салығының әлеуметтік-экономикалық мәнін ашып және оның компаниялар
қызметіне тигізетін әсерінің қазіргі кездегі жағдайына талдау жасауды
теориялық және практикалық негіздеу болып табылады.
Дипломдық жұмыста қойылған мақсаттарға жету үшін төмендегідей
міндеттері алға қойылды:
- Қазақстан Республикасында корпоративтік табыс салығының әлеуметтік-
экономикалық мәнін ашу;
- Корпоративтік табыс салығының компаниялар қызметіне тигізетін
әсерінің қазіргі кездегі жағдайына талдау жүргізу;
- Заңды тұлғаларға салынатын корпоративтік табыс салығына сипаттама
беру;
- Компаниялардың жылдық жиынтық табысына салынатын корпоративтік табыс
салығын есептеу мен төлеу тәртібінің мәнін нақтылау;
Қазақстан Республикасының салық жүйесіндегі корпоративтік табыс
салығының үлес салмағын анықтау;
Корпоративтік табыс салығының жетiлдiру бағыттарына
байланысты ұсыныстар әзірлеу.
Зерттеудің ғылыми жаңалықтары келесілерден көрінеді:
- Қазақстан Республикасында Корпоративтік табыс салығының қызмет
ету барысындағы әлеуметтік-экономикалық мәні нақтыланды;
- Корпоративтік табыс салығының компаниялар қызметіне тигізетін
әсерінің қазіргі кездегі жағдайына талдау жасалды;
- Қазақстан Республикасының салық жүйесіндегі корпоративтік табыс
салығының үлес салмағы анықталды;
- Корпоративтік табыс салығының жетiлдiру бағыттарына байланысты
ұсыныстар берілді.
Диплом жұмысының зерттеу объектісі ретінде Қазақстан
Республикасының салық жүйесі алынған.
Диплом жұмысының зерттеу пәні ретінде Қазақстан Республикасының
салық жүйесіндегі корпоративтік табыс салығының компаниялар қызметіне әсері
кезінде пайда болатын экономикалық қарым-қатынастар қарастырылады.
Дипломдық жұмысын жазуда келесі материалдар: ҚР нормативті-құқықтық
заң актілері, қаржы және салықтар жөніндегі оқулықтар, монографиялар,
Қазақстан Республикасы қаржы министрлігі, ҚР статистика Агенттігінің
мәліметтері қолданылған және Алматы қаласы Ауезов ауданы бойынша салық
комитетінің, компаниялардың сандық мәліметтері.
1. Қазақстан Республикасының салық жүйесiндегi корпоративтік
табыс салығының теориялық аспектілері
1.1 Корпоративтік табыс салығының қалыптасуының мәні
Рыноктық қатынастар жағдайында салық жүйесі экономиканы
мемлекеттік реттеудің негізгі қаржы – несие механизмі, ең маңызды
реттеушілердің бірі болып табылады. Салық саясаты облысындағы негізгі бағыт
– мемлекет пен салық төлеушілер арасындағы қатынастардың жаңа типін
қалыптастыру басты негізде салық жүйесі арқылы жүзеге асырылады.
Табыс салығы ежелгі және классикалық салықтардың бірі болып табылады.
Салықтың бұл түрі негізінен XIX және XX ғасырларда Батыс Еуропа елдерінде
кең дамыды. Қазақстан Республикасында табыс салығы 1991 жылдың 24
желтоқсанынан Қазақ ССР азаматтарынан, шетел азаматтары мен азаматтығы жоқ
тұлғалардан алынатын табыс салығы туралы заң негізінде енгізілді. Заңды
тұлғалар 1994 жылдан 2001 жыл аралығында табыс салығын төледі. 2002 жылдан
бастап табыс салығы корпоративтік табыс салығы болып өзгерді.
Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі он жылдан астам уақыт бойы
әрекет етуде және де осы уақытқа дейін қатан сынаудың объектісі болуын
жалғастырып келеді. Еліміздің жеке салық қызметінің ұйымдасқан күніне
бастағандығы он жыл ішінде біздің тәуелсіз мемлекетіміздің салық жүйесін
қалыптастырып және оның, әрі қарай дамуына сәйкес біршама жұмыстар
атқарылады.
Салықтар кез – келген өркениетті мемлекеттердің негізгі кіріс көзі.
Қазақстан Республикасы аумағында қолданылып жүрген заңды тұлғалардан
алынатын барлық салықтар мен алымдардың ішінде табыс салығының алатын орны
ерекше. Әлемнің қандай мемлекеті болмасын, барлығында табысқа не пайдаға
салынады. Салықтар әр мемлекет бюджетінің ең негізгі құраушы көзі
болғандықтан, бүгінгі күнге дейін біздің мемлекетте экономиканың әр түрлі
салаларына салық салуды жетілдіру бағытында үлкен жұмыстар жасалынып
жатыр[4].
Экономикамыздағы әр түрлі салалардың ішінде қазіргі кезде ең маңызды
саласы заңды тұлғалар болып табылатын ірі кәсіпорындар мен өндіріс болып
табылатындықтан және шикізат шығарушы ел болып қала бермеуіміз үшін елбасы
бұл мәселелерді шешуді және жетілдіруді ең басты мақсат етіп қойды.
Бұл экономикалық категориялардың мазмұны, әсересе олар салық салу объектісі
ретінде қызмет атқарса, олар тұрақсыз болады. Жалпы алғанда, пайда
дегеніміз шығыстарды шегергеннен кейінгі табыс, ал табыс – шаруашылық
субъектілерінің өз тауарын, қызметін, жұмысын сатқаннан түскен түсім.
Табыс категориясы қашанда пайда ұғымынан кең екендігі белгілі.
Қазақстанда қабылданған салықтық есеп ережесіне сәйкес, табыс – бұл есепті
кезеңдегі активтердің өсуі немесе міндеттемелердің азаюы. Табыс алынған
немесе алынуға тиіс өткізу құны бойынша бағаланады. Өткізу құны салық
төлеуші мен сатып алушы немесе активтерді қолданушы арасындағы келісіммен
анықталады.
Сонымен, Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығында заңды
және жеке тұлғаларды қамтитын табыс салығының біртұтас конструкциясы
енгізілді. Бірақ бұл субъектілер арасында олардың табыс түрлері мен оны алу
әдістерінде айтарлықтай айырмашылық болуы бұл біріктірудің тиімсіздігін
көрсетті және жеке тұлғаларға салық салудың екі режимі сақталды. Бұған қоса
Қаржы Министрлігі заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығын
есептеу мен төлеудің тәртібі туралы бөлек 2 нұсқаулық дайындады.
Жаңа Салық Кодексінде осы кемшіліктер ескеріп Салық Кодексінің
табыс салығына байланысты ең негізгі ерекшелігі заңды және жеке тұлғалардан
алынатын табыс салығының бір тұтастығы бұзылып, жеке – жеке салық болып
бөлінген және дүниежүзілік халықаралық стандартқа сәйкес заңды тұлғалардан
алынатын табыс салығы корпоративтік табыс салығы деген жаңа терминмен
алынатын болды. Қабылданған концепцияға сәйкес корпоративтік табыс
салығының салық салу негізінде заңды тұлғалардан алынатын табыс салығының
салық салу принциптері алынған. Салық заңдылықтарының нормаларын біркелкі
түсіндіруді қамтамасыз ету, салық төлеушінің қолдануын жеңілдету, салық
тәртібін сақтау деңгейін жоғарлату мақсатында Салық Кодексінде нормативтік
– құқықтық актілерінің біргеше ережелері біріктірілген, яғни Салық
Кодексінде бұрыңғы салық заңдылығындай, салықтың төлеушілері, салық салу
объектісі, жылдық жиынтық табысты қалыптастыру әдістемесі, оны кейін түзету
мүмкіндіктері, шығындарды шегеріске жатқызу, сол сияқты табысты анықтау,
залады көшіру құқығы және бюджетке төлеуге жататын салықты есептеу жолдары
анықталған.
Корпоративтік табыс салығы корпорациялардың табысына салынатын
тікелей салық. Сондай –ақ республикалық бюджеттің реттеуші кірісі болып
табылады. Бюджеттің кірісін реттелетін және бекітілетін салықтар құрайды.
Реттелген салықтар – қалыпты мөлшер бойынша бюджеттің әр деңгейі
арасындағы бөлінетін салықтар.
Бекітілетін салықтар – тек бір бюджетке түсетін салықтар.
Салық салынатын табыс жылдық жиынтық табыс пен көзделген шегерімдер
арасындағы айырма ретінде анықталды.
Салық салынатын табыс = жылдық жиынтық табыс = шегерістер.
Жылдық жиынтық табыс – заңды тұлғалардың бір жыл ішінде түрлі
көздерден алған табысы. Резидент заңды тұлғаның жылдық жиынтық табысы
салық жылы ішінде салық төлеушінің ҚР – да және одан тыс жерлерден алынуға
тиіс табыстарынан тұрады. Резидент емес заңды тұлғаның жылдық жиынтық
табысы қазақстандық көздерден алынған табыстарынан тұрады [2].
Жылдық жиынтық табыста салық төлеуші табыстарының барлық түрлері,
соның ішінде:
1.Тауарларды өткізуден түсетін табыс;
2.Үйлерді, ғимараттарды, құрылыстарды, сондай-ақ амортизациялауға
жататын активтерді өткізу кезіндегі құн өсімінен түсетін табыстар;
3.Міндеттемелерді есептен шығарудан түсетін табыстар;
4.Күмәнді міндеттемелер бойынша түсетін табыстар;
5. Мүлікті жалға беруден түсетін табыстар;
6.Кәсіпкерлік қызметті шектеуге немесе тоқтатуға келісім үшін алынған
табыстар;
7.Шығып қалған тіркелген активтер құнының ішкі топтың баланстық құнынан
асып түсуінен алынатын табыстар;
8.Ортақ үлестік меншіктен түсетін табысты бөлу кезінде алынатын табыстар;
9.Өтеусіз алынған мүлік, орындалған жұмыстар, көрсетілген қызметтер;
10.Дивидендтер;
11.Сыйақылар;
12.Ұтыстар.
Әлеуметтік сала объектілерін пайдалану кезінде алынған табыстардың
шығыстардың артығы қамтылады. Түзетілген жылдық жиынтық табыстан салық
салынатын табысты анықтау үшін шегерістер жасалады.
Салықтық шегерістер – заңмен бекітілген шекте салық төлеушінің жылдық
жиынтық табысыты алуға байланысты шығындары. Оған өткізілген тауар, қызмет,
жұмыс бойынша шығындар және басқа да шығындар, оның ішінде:
Тауарлар – материалдық қорлар бойынша;
тіркелген активтер;
Еңбекке ақы төлеу;
Төленген күмәнді міндеттемелер бойынша;
Сыйақы бойынша;
Теріс бағамдық айырма бойынша;
Әлеуметтік төлемдерге жұмсалған шығыстар бойынша;
Сақтандыру сыйақылар бойынша;
Тіркелген активтерді жөндеуге жұмсалған шығыстар бойынша;
Бюджеттен төленген салықтар бойынша;
Басқа да шығыстар бойынша шегерімге жатады.
Залалдар ұғымы, түзетiлген жиынтық жылдық табыстан шегерiмдердiң
асып түсуi кәсiпкерлiк қызметтен шегетiн залал деп танылады. Бағалы
қағаздарды өткiзуден шегетiн залал мыналар: борыштық бағалы қағаздарды
қоспағанда, бағалы қағаздар бойынша-өткiзу құны мен иемденiп алу құны
арасындағы терiс айырма; борыштық бағалы қағаздар бойынша-өткiзген күнгi
дисконт амортизациясы мен сыйақылықақы есептегенiндегi өткiзу құны мен
иемденiп алу құны арасындағы терiс айырма.
Залалдарды ауыстыру кәсiпкерлiк қызметтен шегетiн залалдар, сондай-ақ
салық төлеушiнiң кәсiпкерлiк қызметiнде пайдаланылған үйлердi,
құрылыстарды, ғимараттарды өткiзуден шеккен залалдар кейiнгi салық
кезеңдерiнiң салық салынатын табысы есебiнен өтеу үшiн үш жылға қоса
есептелiр, ауыстырылады. Жер қойнауын пайдалану келiсiм-шарттары бойынша
жүзеге асырылатын қызметке байланысты туындайтын залалдар жетi жылға
дейiнгi мерзiмге, жетiншi жылы қоса есептелiп, ауыстырылады.
Салық төлеушi салық кезеңiнде шығарылған амортизациялық аударымдарды
шегерiмге жатқызу нәтижесiнде шеккен залалдарға осы баптың ережелерi
қолданылмайды. өткiзу күнiне қор биржасының “А” және “В” ресми тiзiмiндегi
акциялар мен облигацияларды, мемлекеттiк бағалы қағаздар мен агенттiк
облигацияларды өткiзуден шегетiн залалдарыды қоспағанда, бағалы қағаздарды
өткiзу кезiнде туындайтын залалдар өткiзу күнiне қор биржасының “А” және
“В” ресми тiзiмiндегi акциялар мен облигацияларды, мемлекеттiк бағалы
қағаздар мен агенттiк облигацияларды өткiзудегi құн өсiмiнен түскен табысты
қоспағанда, басқа бағалы қағаздарды өткiзу кезiнде алынған құн өсiмiнен
табыс есебiнен өтеледi [3].
Мемлекеттiң экономикасын көтеруде оның азаматтарының ақшалай немесе
натуралдық тұрақты түрде төлейтiн жарналарының ықпалы үлкен. Қоғамның
тарихында салықтық формаларымен әдiстерi мемлекеттiк сұранымды және
қажеттiлiктердi қамтамасыз ету, сондай-ақ салық салудағы мәселелердi шешу
жолдарына бейiмделiп отырып, әр түрлi өзгерiстерге ұшырайды. Олардың қызмет
ауқымы арқылы әлеуметтiк және экономикалық процестерге ролi де өзгерiп
отырады.
Бұрын соңды салыққа қатысты заңдар бiр жүйеге түсiрiлмегенде оның
үстiне аталған салық жүйесiнiң түгелдей iргетасын қалаудан, яғни бәрiн
жаңадан бастадық. Салық заңдарын дайындау, оны қалыптастыру, кез -келген
мемлекетте болатын күрделi процесс. Өйткенi, онда қоғамның барлық тобының
мүддесiн тепе-тең жағдайда қарастыру талап етiледi. Елiмiздегi салық
заңдарының қалыптасуы қоғамдық түпкiлiктi реформалау уақыты мен тұспа тұс
келедi. Осының бәрi жинақталып келiп, салық заңдарының көп жағдайда талас
тартыс шеңберiнде өрбуiне әкеледi. Ерте баста салық жүйесiнде жiберiлген
кемшiлiктер де, қателiктер де жеткiлiктi болады. Оған үкiметтiң рұқсатымен
салықтан босатылған ұйымдардың қызметi де өзiнiң зардабын тигiзбей қойған
жоқ.
Корпоративтік салық төлеушiлердiң сақтандыру ұйымдарына салық салу
обьектiсi, яғни сақтанушылар мен қайта сақтанушылардан салық кезеңi iшiнде
сақтандыру шарттары бойынша алуға жатқызылған сақтандыру сыйақыларының
қайта сақтандыру шарты бойынша төленген сақтандыру сыйақыларына азайтылған
сомасы түрiндегi табысы сақтандыру ұйымдарына олардың сақтандыру және қайта
сақтандыру қызметiн жүзеге асыратын бөлiгiнде корпоративтік табыс салығын
салу обьектiсi болып табылады.
Сақтандыру қызметiнiң мынадай кiрiс түрлерi:
-қайта сақтандыру шарттары бойынша алуға жататын комиссиялық
сыйақылар;
-инвестициялық кiрiстер, сондай-ақ сақтандыру ұйымының активтерiн
депозиттерге, бағалы қағаздар мен басқа да қаржы құралдарына орналастырудан
алуға жататын бағам айырмасы жөнiндегi кiрiстер;
-сақтандыру шартына байланысты дебиторлық және кредиторлық
берешектердi қайта бағалау жөнiндегi бағам айырмасы;
-қайта сақтандыру шартына сәйкес сақтандыру жағдайын реттеу жөнiндегi
сақтандыру төлемдерi меншығыстарындағы қайта сақтандырушының үлесi;
-сақтандыру шарттары бойынша үшiншi тұлғалардан суброгация тәртiбiмен
қойылатын талаптар бойынша кiрiстер;
-2002 жылғы 1 қаңтарға дейiнгi қолданылған елiмiздiң салық заңдарына
сәйкес шегерiмдерге жатқызылған сақтандыру резервтерiне аударымдар
сомаларын қоспағанды, салық кезеңi iшiндегi сақтандыру резервтерiнiң
мөлшерiн азайту;
-жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша сақтанушыларға берiлген
заемдар бойынша кiрiстер;
-шығыстары 2002 жылғы 1 қаңтарға дейiн қолданылған заңдарына сәйкес
шегерiмге жатқызылған күмәндi мiндеттемелердi қоспағанда, сақтандыру
қызметiнен күмәндi мiндеттемелер бойынша алынатын кiрiстер сақтандыру
ұйымының салқы салу обьектiсi болып табылмайды.
Өзге қызметтен алуға жататын жиынтық жылдық кiрiс пен осы тармақта
белгiленген тәртiппен анықталатын шегерiмдер арасындағы айырма ретiнде
есептелiп, салық салынатын кiрiс заңда көрсетiлмеген өзге қызметтен алуға
жататын кiрiстер бойынша корпоративтік табыс салығын салу обьектiсi болып
табылады.
Сақтандыру ұйымының өзге қызмет бойынша шегерiмге жатқызуға жататын
шығыстар сомасы, шығыстардың жалпы сомасында қайта сақтандыру шарттары
бойынша төленген сақтандыру сыйақыларын қоспағанда, сақтандыру ұйымының
жалпы кiрiстер сомасындағы өзге қызметтен алуға үлес салмағы негiзiне алына
отырып, барабар әдiспен белгiленедi.
Салықты табыс алатын заңды тұлғалар, резиденттер мен
бейрезиденттер, соның iшiнде кәсiпкерлiк қызметтен алатын табыстары бойынша
коммерциялық ұйымдар да, бюджет ұйымдары да төлейдi. Төлем көзiнен салық
салынатын табыстар егер заңда өзгеше көзделмесе, төлем көзiнен салынатын
табыстарға:
-дивиденттер;
-елiмiздiң ұлттық Банкiнiң лицензиясы бар банктердегi және банк
операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын ұйымдардағы жеке
тұлғалардың салымдары бойынша оларға төленетiн сыйақыларды қоспағанда,
депозиттер бойынша сыйақы;
- ұтыстар;
-резидент емес тұлғалардың заңға сәйкес айқындалатын, Қазақстан
Республикасындағы көздерден алған табыстары;
-резидент-банктер мен лизинг берушiлерге төленетiн сыйақыны
қоспағанда, заңды тұлғаларға борыштық бағалы қағаздар бойынша төленетiн
сыйақы;
- резидент-банктерге төленетiн сыйақыны қоспағанда, эмитент борыштық
бағалы қағаздар бойынша шығару шарттарына сәйкес төлейтiн купон түрiндегi
сыйақы ;
-сыйақы есептелген күні Қазақстан Республикасының аумағында жұмыс
істейтін қор биржасының ресми тізімінде болатын борыштық бағалы қағаздар
бойынша сыйақы;
- қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау жөніндегі
уәкілетті мемлекеттік органның лицензиясы негізінде банктік қарыз
операцияларын жүзеге асыратын ұйымдарға төленетін кредиттер (қарыздар)
бойынша сыйақы;
-кредиттік серіктестіктерге төленетін кредиттер (қарыздар) бойынша
сыйақы;
-Қазақстан Республикасының секьюритилендіру туралы заңнамасына сәйкес
құрылған арнаулы қаржы компанияларына төленетін кредиттер (қарыздар)
бойынша сыйақы;
-резидент банкке төленетін кредит (қарыз), депозит бойынша сыйақы;
- резидент лизинг берушіге төленетін қаржы лизингі бойынша сыйақы;
- кәсіби қызметін бағалы қағаздар нарығында жүзеге асыратын ұйымдарға
төленетін, репо операциялары және борыштық бағалы қағаздар бойынша сыйақы;
-микрокредиттік ұйымдарға төленетін микрокредиттер бойынша сыйақы төлем
көзінен салық салуға жатпайды [2].
Мыналар: мемлекеттiк бағалы қағаздар бойынша сыйақылар және
орналастырылған зейнетақы активтерi бойынша жинақтаушы зейнетақы қорларына
төленетiн инвестициялық кiрiстер төлем көзiнен салық салуға жатпайды:
ұтысты, сыйақыны төлеу кезiнде ұсталған салық сомасы, осы салықтың төлем
көзiнен ұсталғанын растайтын құжаттар болған жағдайда, сақтандыру
ұйымдарын қоспағанда, салық төлеушiнiң салық кезеңi iшiнде есептелген
корпоративтік табыс салығының есебiне жатқызылады.
Корпоративтік табыс салығы үшiн салық кезеңi 1 қаңтар - 31
желтоқсан аралығындағы күнтізбелік жыл салық кезеңi болып табылады. Егер
ұйым
күнтiзбелiк жыл басталғаннан кейiн құрылса, оның құрылған күнiнен бастап
күнтiзбелiк жылдың аяғына дейiнгi уақыт кезеңi ол үшiн бiрiншi салық кезеңi
болып табылады. Бұл ретте ұйымның әділет органында мемлекеттік тiркеуден
өткен күнi оның құрылған күнi болып есептеледі. Кәсіпорындар күнтiзбелiк
жылдың аяғына дейiн таратылса, қайта ұйымдастырылса, жыл басталғаннан
бастап тарату, қайта ұйымдастыру аяқталған күнге дейiнгi уақыт кезеңi ол
үшiн соңғы салық кезеңi болып табылады.
Күнтiзбелiк жыл басталғаннан кейiн құрылған ұйым осы жылдың аяғына
дейiн таратылса, қайта ұйымдастырылса, құрылған күнiнен бастап тарату,
қайта ұйымдастыру аяқталған күнге дейiнгi уақыт кезеңi ол үшiн салық кезеңi
болып табылады. Төлем көзінен ұсталатын корпоративтік табыс салығын аудару
тәртiбi салық агенттерi төлем жүзеге асырылған ай аяқталғаннан кейiн
күнтізбелік жиырма бес күннен кешiктiрмей, төлем көзiнен ұсталған
корпоративтік табыс салығының сомасын аударуға мiндеттi.
Төлем көзiнен ұсталған корпоративтік табыс салығының сомасын аудару
салық агентi орналасқан жер бойынша жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасында қызметiн тұрақты мекеме арқылы жүзеге
асыратын резидент емес заңды тұлға төлем көзiнен ұсталған корпоративтік
табыс салығының сомасын бюджетке аударуды тұрақты мекеме орналасқан жер
бойынша жүргiзедi.
1.2 Корпоративтік табыс салығының әлеуметтік – экономикалық
мәні
Корпоративтік табыс салығын төлеушiлерге Қазақстан Республикасының
Ұлттық Банкi мен
мемлекеттiк мекемелердi қоспағанда, резидент заңды тұлғалары, сондай-ақ өз
елiмiздiң қызметiн тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын немесе бiршама
көздерден табыс алатын резидент емес заңды тұлғалар төлейдi.
Арнаулы салық режимiн қолданушы заңды тұлғалар-шағын бизнестiң
субъектiлерi, шаруа қожалықтары, заңды тұлға-ауылшаруашылық өнiмiн
өндiрушiлер, кәсiпкерлiк қызметтiң жекелеген түрлерi корпоративтік табыс
салығын төлейдi. Салық салу механизiмi кез -келген экономикалық жүйенiң
күрделi бөлiгiнiң бiрi болып табылады. Салық салу мемлекеттiк реттеудiң
маңызды тәсiлi ретiнде орын алып оның әрекет етуiнiң тиiмдiлiгiн
әлеуметтiк және экономикалық саясатының жетiстiктерiне әкеледi.
Қазiргi кездегi жағдайларға салықтардың мәнi мен ролi мемлекеттiк
органдарды қаржылық ресурстармен қаматамсыз ету шекарасынан шығып отыр.
Ендi, салықтар ұлттық табысты мемлекеттендiрудiң маңызды құрамы бола
бастады. Олар макроэкономикалық реттеуге белсендi араласа отырып, iшкi
ұлттық табыстың жалпы көлемiнде салықтық төлемдердiң салыстырмасы
мөлшерiнiң өсуiн қамтамасыз етiп отырады. Салықтар экономикалық
белсендiлiктi реттей отырып, өндiрiстiк процестерге де әсер етедi. бұл әсер
жан-жақты болып табылады. Салынатын салықтармен әркет ете отырып, мемлекет
капиталының қорлауына асқан ықпал етедi. Сондай-ақ салықтық реттеу шаралары
әртүрлi салалардың бәсекелесу мүмкiндiктерiн кеңiнен ынталандыра отырып
капиталдық қорлануына тиiмдi жағдайлар жасап, кәсiпорындардың iс-
әрекеттерiнiң әлеуметтiк қажеттiлiктерiне қанағаттандыруына ықпалын
тигiзедi [4].
Корпоративтік табыс салығы-салықтардың классикалық түрлерiнiң бiрi
болып табылады. Корпоративтік табыс салығы кеңiнен таралған және аса
маңызды, ең күрделi салық салу түрi, яғни басқа салық түрлерiмен салыстыра
қарағанда табыс салығының ставкалары да ең жоғары болып келедi. Сондықтан
да ол салық төлеушiлер үшiн өте ауыр болып келедi. Елiмiзде қолданылып
жүрген салық салу механизмiнде анықтап айтқанда, заңды тұлғалардың табысына
салынатын корпоративтiк табыс салығын жинауда айтарлықтай кемшiлiктер бар.
Бұл механизм тауарлар көлемiн көбейтуге және оны өндiру мен сату шығындарын
азайтуға әсер етпейдi.Төлем көзiнен салық салынатын табыстар-девидендтер,
депозиттер бойынша сыйақы, ұтыстар, заңды тұлғаларға төленетiн сыйақы,
эмитент борыштық бағалы қағаздар бойынша шығару шарттарына сәйкес төлейтiн
купон түрiндегi сыйақылар т.б.
Салықтар – шаруашылық жүргізуші субъектілердің, жеке тұлғалардың
мемлекетпен екі арадағы мемлекеттік бюджет арқылы жүзеге асырылатын қаржы
қатынастарын сипаттайтын экономикалық категория.
Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялары мен
міндеттерін жүзеге асыру үшін мемлекет жұмылдыратын ұлттық табыстың бір
бөлігі болып табылатындығында. Немесе, шаруашылық жүргізуші субъектілер мен
халық табысының белгілі бір мөлшерін мемлекет үлесіне жинақтап,
жиынтықтауының қаржылық қатынастарын көрсетеді.
Салықтарда мемлекеттің экономикалық мазмұны нақты түрде көрінеді, ал
салықтардың әлеуметтік – экономикалық мәні, олардың түрлері мен рөлі
қоғамның экономикалық құрылысымен, мемлекеттің табиғатымен және
функцияларымен айқындалды. Белгілі философ Френсис Бэкон салықтарды төлеу
әрбір азаматтың қасиетті борыш деген еді.
Салықтарда ежелден салық жүктемесін бөлудің екі қағидаты
қалыптасқан:
1. пайда (алынған игіліктер) қағидаты;
2. қайыр көрсету (төлем қабілеттілігі) қағидаты.
Салықты ұтымды ұйымдастырудың классикалық қағидаттарын А. Смит ұсынған
еді. Оған келесілер жатады:
-салық салық төлеушінің табысына сәйкес алынуы тиіс (әділеттілік
қағидаты);
-салықтың мөлшері мен оны төлеу мерзімі алдын ала және дәл анықталуы керек
(анықтылық қағидаты);
-әрбір салық салық төлеуші үшін неғұрлым қолайлы уақытта және әдіспен
алынуы тиіс (қолайлылық қағидаты);
-салықты алудың шығындары өте аз болуы тиіс (үнем қағидаты).
Салық салудағы өзгерістермен қатар салық салу қағидаттары да
өзгерістерге ұшырады. Қазіргі қағидаттарға келесілер жатады:
Салық салудағы әділеттілік қағидаты екі аспектіде қарастырылады:
деңгейлес теңдікке жету – салық төлеушілердің табыстарына тең жағдайда
біркелкі салық салынады; сатылас теңдікті сақтау – жеке тұлғалардың
табыстарына салық салу табыстардың бір бөлігін қайта бөлу үшін прогрессивті
шәкіл бойынша сараланған мөлшерлемелерді қолдана отырып жүргізілуі тиіс.
Қарапайымдылық қағидаты. Салық механизмі салық төлеушіге түсінікті
болуы тиіс, ол күрделі және әр түрлі болмауы керек.
Салықтардың анықтылығы – алдын ала белгіленген шарттар мен
талаптардың мызғымас теңдігі елдің барлық аумағында және барлық шаруашылық
жүргізуші субъектілер үшін түсіндіру мен қолданудың біркелкілігі.
Жеңілдіктердің ең аз саны. Жеңілдіктер құндық үйлесімдерді бұрмалайды
және салық салу субъектілерін тең емес жағдайларға әдейі қояды.
Салық салудың экономикалық бейтараптығы. Салықтар экономиканың жұмыс
істеуін жақсартуға және инвестициялардың өсуіне кедергі жасамауы тиіс.
Экономикалық қатынастар бойынша осы елдің басқа әріптес елдермен
салықтардың негізгі түрлері бойынша салық мөлшерлемелерінің салыстырмалығы.
Салықтардың әлеуметтік – экономикалық мәні мен мазмұны олар
атқаратын функцияларында толық ашыла түседі. Жалпы қаржы категориясы
тұрғысынан салықтар қосалқы категория болып табылатындығын есте ұстаған
жөн, сондықтан қаржыға қатысты салықтардың функцияларын қаржының бөлгіштік
функциясының құрамдас қосалқы функциясы ретінде қарастырған жөн. Қазіргі
кезде салықтар негізгі:
- фискалдық;
- реттеушілік;
- қайта бөлу
функцияларын орындайды. Бұлардың әрқайсысы осы қаржы категориясының ішкі
белгілері мен өзіндік ерекшеліктерін білдіреді.
Енді осы қызметтеріне қысқаша тоқталайық. Фискалдық немесе бюджеттік
функция – барлық мемлекеттерге тән негізгі функция. Бұл қызмет арқылы
мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлімі құрылып, салықтардың қоғамдық міндеті
артады. Себебі, салықтар мемлекеттік бюджеттің кірісін толтыра отырып,
әлеуметтік, әскери – қорғаныс, мәдени тағы басқа да шаралардың іске асуын
қамтамасыз етеді.
Реттеушілік функция мемлекеттің экономикалық қызметінің ұлғаюымен
байланысты пайда болады. Ол ұлттық шаруашылықтың дамуына сәйкес
қабылданатын бағдарламаларға ықпал етеді. Бұл орайда салықтардың нысандарын
тандау, олардың мөлшерлемелерінің, алу әдістерінің өзгеруі, жеңілдіктер мен
шегерімдер пайдалынады. Бұл реттеуіштер қоғамдық ұдайы өндірістің құрылым
мен үйлесіміне, қорлану мен тұтыну көлеміне ықпал етеді.
Қайта бөлу функциясы арқылы түрлі субъектілер табысының бір бөлшегі
мемлекет қарамығына өтеді. Бұл қызметтің іс - әрекетінің көлемі жалпы
ұлттық өнімде салықтардың алатын үлес салмағы арқылы анықталады.
Салықтардың осы үш негізгі функциясы арқылы, олардың маңыздылығын
көоуге болады. Бұл функциялардың салықтарды төлеушілерге әсерін де
байқаймыз, әсіресе салық төлеуші заңды тұлғаларға бұл қызметтердің әсері
зор. Мысалы: реттеуші қызметі заңды тұлға болып табылатын және экономикада
қазіргі кезде мемлекеттің дамуына аса қажетті кәсіпорындар, акционерлік
қоғамдар, өнеркәсіптер мен шағын бизнес субъектілері, яғни жалпы алғанда
шаруашылық жүргізуші субъектілерге салықты салу әдістері, мөлшерлемелері
мен жеңілдіктері осы ұйымдардың дамуы үшін және салықтардың мемлекетке
қолайлы, жоспарланған түрде түсуіне ықпал етеді [5].
Ал фискалдық функция тауар – ақша қатынастары мен өндіріс дамыған
сайын мемлекетке қаражаттардың салық ретінде көп түсуін қадағалайды.
Үшінші, қайта бөлу қызметіне келсек, мемлекет мүддесі үшін
орталықтанған қаржы көзін құрудың үлесі зор.
Мемлекетте салықтардың әсіресе заңды тұлғалардың кірістерінен
түсетін салықтардың мөлшері артып отырғандықтан және осы қызметтердің
кәсіпорындар мен өндірістердің, сондай – ақ шағын бизнес субъектілеріне
тигізер әсерін негізге ала отырып, жалпы заңды тұлғаларға салынатын
салықтардың экономикадағы орнына тереңірек көңіл бөлейік.
Келесіні атай кеткеніміз дұрыс болар: егер Қазақстан Республикасының
қаржы жүйесін қарастырсақ, онда кәсіпорындар мен мекемелердің, яғни заңды
тұлғалардың қаржысы өте салмақты орын алатынын көреміз. Өйткені осы салада
материалдық өндіріс пайда болды, яғни жаңадан өнім жасалып айналысқа
жіберіледі. Оның бәрі жалпы түрде ұлттық табысты көрсетеді, ал ұлттық табыс
мемлекеттік бюджеттің қайнар көзі – себебі, ұлттық табыс – салықтың көзі.
Заңды тұлғаларға салынатын салықтарға – заңды тұлға болып табылатын
кәсіпорындарға, өнеркәсіптерге, корпорацияларға және тағы басқа ұйымдар мен
мекемелердің объектілеріне салынатын салықтарды жатқызамыз. Бұл салықтың
экономикадағы алатын орны мен мәнін көру үшін ең алдымен заңды тұлға болып
табылатын ұйымдар мен мекемелердің маңызын ұғынуымыз керек.
Кәсіпорындар, өнеркәсіптер, корпорациялар, ауыл шаруашылығындағы
шағын бизнес субъектілері және тағы да басқа көптеген ірі немесе көп салалы
ұйымдар қазіргі нарықтық экономикада, аралас экономикада өте қажет болып
отыр.
Мемлекет нарықтық жүйеге көшкеннен бері мемлекеттің меншігіндегі
кәсіпорындарды, өндірістерді, ауыл шаруашылығын жекешелендіру жүргізілуде.
Себебі, бұл салалардың қажетті шығындарын мемлекет қамтамасыз ете алмады,
ал жекешелендіру арқылы осы кәсіпорындардың ары қарай жұмыс істеуіне
мүмкіндік туды. Сонымен мемлекетте өз меншігін пайдаланғаны үшін заңды
тұлғаларға салық салына бастайды және пайда көзіне де табыс салығы ретінде
салық ретінде салық салынады. Яғни олар: - корпоративтік жер қойнауын
пайдаланғаны үшін, әлеуметтік салаларға, жеке табысқа, қосымша құнға,
мүлікке, көлікке және тағы да басқа салық түрлері бойынша салық салынады.
Осы салық түсімдері арқылы мемлекет өз қажеттіліктерін қамтамасыз етеді.
Олар: әлеуметтік – мәдени шаралар, қорғаныс, байланыс, білім беру,
денсаулық сақтау, транспорт, табиғи ортаны қорғау және тағыда басқа
шараларды жүзеге асырады.
Сонымен қатар заңды тұлғаларға салынатын салықтардың экономикадағы
маңызды салаларға оң әсерін көруге болады. Және бұл салықтың түрі
мемлекеттің экономикасының дамуының негізгі құралы, сондай – ақ бюджеттің
қаржы көзі деп айтуға болады.
Нарықтық жағдайда, мемлекет, салық саясатын және салық механизімін
өзгерте отырып, анықталған шекте, экономикалық дамуды ынталандыруы немесе
оны шектеуі мүмкін.
Салықтық реттеу, экономикаға әсер еткен кезде әмбебап құрал
болғандықтан елдің шаруашылық өмірін, өндіріс құрылымын, капитал қорлануды,
жеке тұтынуды қамтамасыз етеді.
Жоғарыда аталған салықтық реттеудiң тетiктерi тек қана өндiрiстiң
дамуын реттеп қана қоймайды. Сонымен қатар, ақша және баға саясаты,
шетелдiк инвесторлары ынталандыру, шағын және кiшi кәсiпкерлiктi дамыту
жұмыстарын жүзеге асырады. Салықтық реттеу тетiктерi тиiмдi қызмет атқару
үшiн олардың басқа да экономикалық тетiктерiмен тығыз байланысты болуы
қажет. Салықтық реттеуде салық ставкалары мен салық жеңiлдiктерiнiң алатын
орны ерекше себебi ғылыми негiзделмеген шектен тыс жоғары қойылған
ставкалары кәсiпкерлердiң ынтасын төмендеттi, өндiрiстiк қырқынын
бәсеңдеттi, ал шектен тыс төмен қойылған ставкалар салық төлеушiлердiң
жауапкершiлiгiн азайтып өндiрiстiң төмендеуiне және мемлекеттiң бюджет
кiрiсiнiң азайуына әкелiп соқтырды [6].
Арнайы салық режимiн қолданушы заңдыы тұлғалар корпоративтік табыс
салығын да заңдарға сәйкес төлеу керек. Корпоративтік табыс салығында салық
салу обьектiлерi мыналар:
-салық салынатын табыс;
-төлем көзiнен салық салынатын табыс;
Қазақстан Республикасында қызметiн тұрақты мекеме арқылы жүзеге
асыратын резидент емес заңды тұлғаның таза табысы корпоративтік табыс
салығы салынатын обьектiлер болып табылады.
Кәсіпорындар корпорациялық табыс салығын алға төлейді. Яғни, айлық
төлемдердің сомасы нақты табыс сомасынан емес, жоспарланған табыс сомасынан
есептелінеді. Бұл жоспарды кәсіпорын бекітілген мерзімде (қантар – наурыз,
наурыз – июль және жылдың соңына дейін) салық органына тапсыруға міндетті.
Осы жоспар бойынша кәсіпорын корпорациялық табыс салығын төлейді. Яғни,
салықты нақты тапқан табыс бойынша емес, жоспарланған табыс бойынша
төлейді. Кәсіпорын шығынға ұшыраған жағдайда, табыстар алмай жатқан
жағдайда болса да жоспарланған сома бойынша корпорациялық табыс салығын
төлеуге міндетті. Бұл арада, еркін нарықтық жағдайында кәсіпорынның табысын
қалай тура жоспарлауға болады деген сұрақ туындайды. Жауабы табылмаған, бұл
тек бірінші сұрақ.
Рыноктық экономикаға өткеннен кейін пайдаға салық салуда
өзгерістер болған. Бірақ 2001 жылы аванстық төлемдердің еңгізілуіне
бюджеттік қатынастардың тең бір қалыптылығы және жоспарлығы қағидасы негіз
болды. 2001 жылға дейін кәсіпорындар аванстық төлемдерге кез – келген
шартты салық соманы жатқыза алатын, ал жыл соңында оны нақты түсімдер
бойынша түзетіп жылдық декларациядан кейін төлей алатын. Яғни, бюджетке
салықтық түсімдердің қомақты бөлігі наурыз – сәуір айларында түсетін. Бұл
жергілікті органдарға бюджетті жоспарлауға кедергі жасайтын. 2001 жылы
қабылданған салық кодексіне сай салықтық төлемдерді жоспарланған түсім
бойынша жыл ішінде, ай сайын тең көлемде төлеу міндетті талап болды.
Кодекс бойынша салықтық түсімдердің аванстық төлемдер бойынша
түсуі біркелкілік тудырады. Егер кәсіпорыннан салық артық төленсе, ол
түзетуге жазылады. Түзетілгеннен кейінгі артық сома келесі есептік жылға
аударылады. Ал егер жоспардан кем түссе, онда салық сомасы алынып
тасталады. Ресми түрде еш кемшіліктер мен қарама қайшылықтар жоқ. Бірақта,
іс жүзінде жүйе әлде қайда күрделі. Және ең қызықты әр өкініштісі бұл жүйе
еркін нарықтық қатынастарға емес, жоспарлы экономика принциптеріне
бағынады.
Салық төлеушінің бизнесін жоспарлауы. 2004 жылға дейін
кәсіпорындар аванстық төлемдер жоспарын өткен жылғы тапсырған
декларациялары бойынша түзетсе. 2004 жылдан бастап аванстық төлемдер нақты
түсімнен емес, максималдық (жоспар мен нақты) түсім бойынша жасалатын
болды. Сонымен кәсіпорындар шығынға ұшырып жатса да, аванстық төлемдерді
жоспар бойынша төлейді. Нәтижесінде кәсіпорындар тек айналым қаражаттарын
жоғалтып қана қоймай, инфляцыядан да зардап шегеді.
Салық жүйеміздегі мемлекетіміздің жоспарлы саяасатының тағы бір
маңызды құралы – оның жазалаушы мезанизмі. Заңнама жоспардың нақтыдан
ауытқымауын қатал бақылайды.
Егер кәсіпорынның нақты түсімі жоспарынан біршама өзгеріп кетсе
салық органдары бұғанда еөңіл бөлуі мүмкін. Салық органдары тарапынан
құжаттарға камералды тексерулер жүргізіліі мүмкін. Нәтижесінде, табысты
төмендеткені үшін айыппұлдар қарастырылған.
Шынында да, аванстық төлемдерді жоспарлағанда кәсіпорынның табысты
төмен көрсетуге құқығы жоқ. Сонымен, нақты табыс жоспардағы табыстан артық
болса, артық сомаға салық салынады. Ал егер нақты табыс жоспарлаған табыс
сомасынан 10 % артық болған жағдайда, бұл қатал заң бұзушылыққа жатады.
Және әкімшілік айыппұл артық соманың 70 % мөлшерінде алынады. Бұл арада
кәсіпорын басшысында айыппұл салынатын. Ағымдағы жылда өзгерістер енгізу
барысында, нақты табыс жоспарлаған табыс сомасынан 20 % артық орындалған
жағдайда, әкімшілік айыппұл артық соманың 40 % мөлшерінде алынады. Сонымен
кәсіпорындар өз табыстарын жоспардан артық немесе кем табуға болмайды.
Яғни, өз нақты табыстарын аванстық төлемдеріне немесе жоспарлы табыстарына
байлауы керек. Басқа жағдайда, жоспарланған авансты төлемдердің 20 %
мөлшерінен аспайтын шекте табыс табуы керек. Көптеген кәсіпорындар нақты
табыстарының жоспардағы табыстарға сай келу үшін көлеңкелі қызметті
қолдануға немесе жалған есептеулер тапсыруға мәжбүрлі. Себебі, бұндай
реттеу механизімі кәсіпорындарды заң бұзушылығы итермелейді. Бұл
механизмнің қаталдануы 2002 жылғы жағдаймен байланысты. 2 жылы мұнайдың
бағасы өсу барысында, өндірістік өнім көлемі жоғары көрсеткішштер көрсетті,
бірақ саладан түскен салықтық түсімдер өндіріс көлеміне сәйкес келмеді,
салық түсімдерінің төмендігі байқалды. Сәйкессіздік, салық төлеушінің
аванстық төлемдерін өткен жылдағы табыстары бойынша жоспарлауына
байланысты. Нәтижесінде салық комитеті салық инспекторларына 126 баптың 2
бөлімін қатал қолдануды талап етті. Соңғы жылдары Қазақстан ТМД елдері
арасында ЖІО – нің ең қарқынды дамуын көрсетеді. Бұл арада, жеңілдіктің бір
түрі ретінде корпорациялық табыс салығы мөлшерлемесін кемінде 25 %
төмендету ұсынылады. Себебі, соңғы жылдары бюджет профицитпен (табыстың
шығындардан артық болуы) орындалу қайталанып жатыр және түскен ақша
қаражаттары толық игерілмей, қолданылмай жатыр. Яғни, мемлекеттің нақты
уақытта ақша қаражаттарына тапшылығы сезілмейді. Сондықтан, мемлекет нақты
уақытта кәсіпорындардың белсенділігін арттыру үшін барынша жағдай жасауы
керек [7].
1.3 Әлемдiк тәжiрибеде корпоративтік табыс салығының ролi
Шетелдiк салықты есепке жатқызу кезiнде салық төлеушiнiң еiлмiздiң
шегiнен тыс жерлерде төленген табыс салығының және елiмiздiң шегiнен тыс
жерлерде алған кiрiстерi бойынша табысқа салынатын салық сомасы елiмiздiң
корпоративтік табыс салығын төлеу кезiнде төлеу кезiнде есепке жатқызылады.
Заңда көзделген есепке жатқызылатын сомалардың мөлшерi салық төлеушiнiң әр
мемлекетте алған табыстары бойынша нақты төлеген салық сомасы негiзге алына
отырып, әр мемлекет бойынша жеке жеке анықталады. Есепке жатқызылатын салық
сомасының мөлшерi осы табыс бойынша елiмiздiң заңдарында белгiленген
ставкамен есептелетiндей сомадан аспауға тиiс. Заңдарда қосарланған салық
салуды болғызбау және табыстар мен мүлiктерге салық салудан жалтаруға жол
бермеу туралы халықаралық шарт жасасқан мемлекетте елiмiзде резидент заңды
және жеке тұлғаларының табыстарынан немесе мүлiктерiнен ұсталған салыққа
қолданылмайды, оған осындай халықаралық шарттың ережелерiне сәйкес
елiмiздiң салық салынуға тиiс. Салық салуда жеңiлдiгi бар мемлекеттерде
алынған табыс егер резидетке резидент емес заңды тұлғаның жарғылық
капиталын 10 және одан астам процентi тiкелей немесе жанама тиесiлi болса
немесе ол салық салуда жеңiлдiгi бар мемлекетте табыс алатын осы резидент
емес заңды тұлғаның дауыс беретiн акцияларының 10 және одан астам
процентiне ие болса онда заңды тұлға табысының резидентке қатысты осы
бөлiгi оның салық салынатын табысына енгiзiледi. Бұл ереже резиденттiң
заңды тұлға құрмай кәсiпкерлiк қызмет ұйымдастырудың басқа нысандарына
қатысуына да қолданылады. Егер шет мемлекетте салық ставкасы заңға сәйкес
айқындалатын салық ставкасынан 1\3 төмен болса немесе мүлiктiң нақты иесi
немесе табыстың нақты иесi туралы құпияны сақтауға мүмкiндiк беретiн қаржы
ақпаратының немесе компаниялар туралы ақпараттың құпиялығы туралы заңдар
болса, ол салық салуда жеңiлдiгi бар мемлекет ретiнде қаралады .
Бiрлiк ставка бойынша Бельгияда (1(), Данияда (2,2(), Германияда (0,5(
жеке тұлғалар үшiн, 0,6- корпорациялар үшiн), Исландияда, Люкембургте жеке
әл-ауқат салығы салынады. Прогрессивтi салық салу Финляндияда,
Норвегияда, Испанияда, Щвецияда және Щвецарияда әрекет етедi. Ал басқа
дамыған мемлекеттерде салықтың бұл түрi әрекет етпейдi немесе әкiмшiлiк
территориялық бiрлiк денгейiнде жүзеге асырылады. Айтарлықтай жоғары
сомма және салық салу кезiндегi жеңiлдiктер бұл салықтық ерекшелiктерi
болып табылады.
Мұрагерлiктен салық – бұл мұраға алу құқығы бойынша жаңа иегерге
өтетiн мүлiкке салынатын салық (жылжитын және жылжымайтын). Сыйға салынатын
салық – бұл меншiк иесiнен екiншiсiне сый түрiнде өтетiн мүлiкке
салынатын салық (жылжитын немесе жылжымайтын).
Көптеген елдерде салықтың бұл түрлерi жеке – жеке әрекет етедi, ал
кейбiр мемлекеттерде мұрагерлiкке және сыйға салынатын салық бiр салық
ретiнде қарастырылған. Бiрақ, бiрiншi жағдайда салықтар ереже бойынша
жалпы нормалармен реттеледi және салық ставкалары мен салық салынатын
соманы анықтау тәртiбi бiрдей.
Барлық дамыған мемлекеттерде мұрагерлiк және сыйға салынатын
салық орталық (федералды) денгейде жүзеге асырылады. Барлық мемлекеттерде
мұрагерлiкке және сыйға салық салу ставкалары күрделi прогрессия
бойынша қалыптасады. Мұрагерлер мен сый алушылар туыстық денгейiне
байланысты топтарға бөлiнедi (I-тiкелей мұрагер, II-ерлi-зайыптылар,
III- ағалары мен қарындастары, iнi, әпкелерi, IV-алыс туысқандары және тағы
да басқа). Әрбiр топқа салық ставкаларының жүйесi белгiленген. Салықтық
класқа салық салу сомасы көлемi де тәуелдi.
80-шi жылдары дамыған мемлекеттерде салықтық түсiмдердiң жалпы
сомасында корпорациялардың табысына салынатын салық салудан түсiмдер
сомасы айтарлықтай қысқарды. Тек Жапонияда ғана салық салудың бұл түрi
бойынша түсiмдер елдегi жалпы салықтың түсiмдердiң жалпы сомасының 1%-
iн құрады (1985 жылы 1,19(). Ал басқа мемлекеттерде салықтың бұл түрi 1(-
тен төмен болды.
Францияда мұрагерлердiң үлесi тiкелей мұрегерлер немесе ерлi-
зайыптылар үшiн 275 мың фр. франкiнен асса, Австрияда 30 мың кроннан
(ерлi-зайыптылар үшiн), Грецияда –901 мың драхмадан, Ирландияда –150 мың
ирл.фунтынан, Жаңа зеландияда –450мың ж.з. долларынан асқан жағдайда ғана
салық салуға жатады [10].
Корпорацияның жылжымайтын мүлiктердiң жекелеген түрлерiне салықтар
әрқалай болып келедi. Барлық мемлекеттерде бұл салықтар жергiлiктi өзiн-
өзi басқару органдарының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қаржы факультеті
Қаржы кафедрасы
Корпоративтік табыс салығы және Қазақстан Республикасында компаниялар
қызметіне оның әсері (Ауезов ауданының салық басқармасы мысалында)
тақырыбына
Қаржы мамандығы бойынша жазылған
ДипломДЫҚ ЖҰМЫСЫ
Орындаған: Жадилов Ануар ______________
(аты-жөні) (студенттің қолы)
4 курс 410 топ студенті
Ғылыми жетекшісі: э.ғ.к, доцент С.Н. Абиева _______________
аты-жөні, ғылыми дәрежесі, атағы (жетекшінің қолы)
Диплом жұмысы Қаржы кафедрасы отырысының № ___ хаттама ____ __________
2010 жылғы шешімімен Мемлекеттік аттестациялау комиссиясына алдында
қорғауға жіберіледі.
Кафедра меңгерушісі
э.ғ.д., профессор Интыкбаева С.Ж.
__________
(қолы)
Алматы, 2010
Мазмұны
Кiрiспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1. Қазақстан Республикасының салық жүйесiндегi корпоративтік табыс
салығының теориялық аспектілері
1.1 Корпоративтік табыс салығының қалыптасуының
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.2 Корпоративтік табыс салығының әлеуметтік – экономикалық
мәні ... ... ...14
1.3 Әлемдiк тәжiрибеде корпоративтік табыс салығының
ролi ... ... ... ... ... ... 20
2 Қазақстан Республикасында корпоративтік табыс салығының компаниялар
қызметіне тигізетін әсерінің қазіргі кездегі жағдайын талдау
2.1 Корпоративтік табыс салығының компаниялар қызметіне тигізетін әсерінің
қазіргі кездегі жағдайы (Ауезов ауданының салық басқармасы мысалында).26
2.2 Заңды тұлғаларға салынатын корпоративтік табыс
салығы ... ... ... ... ... ...32
2.3 Компаниялардың жылдық жиынтық табысына салынатын корпоративтік
табыс салығын есептеу мен төлеу
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
2.4. Корпоративтік табыс салығы бойынша декларация және
төлеу
мерзiмдерi ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..45
3. Қазақстан Республикасының салық жүйесіндегі корпоративтік табыс
салығының үлес салмағы және оны жетiлдiру бағыттары
3.1 Салық жүйесiндегі корпоративтік табыс салығының үлес
салмағы ... ... ... 54
3.2. Корпоративтік табыс салығын жетiлдiру бағыттарына
байланысты
мәселелер және оларды шешу
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
2
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..70
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..73
Кiрiспе
Тақырыптың өзектілігі. Рыноктық қатынастардың қазіргі даму жағдайы,
өнеркәсіп орындарының көбеюі, халықтың әл ауқатының жақсаруы, қаржы
жүйесінің нығайып дамуы, мемлекетаралық экономикалық қатынастардың ұлғаюы
елімізде салық жүйесін негізді түрде дамытудың қажеттілігін көрсетіп
отыр. Себебі, ғылыми негізделген, шынайы өзгерістерді бейнелейтін әрі
жүйелі түрде реттейтін салық жүйесі экономикалық процестерге оң ықпал етіп,
жағымсыз жағдайлардың орын алуына жол бермей, қоғамда өркениетті құқықтық
қатынастарды нығайта түседі.
Президентіміз Н.Ә.Назарбаевтың 2008 жылғы 6 ақпанда Қазақстан
халқының әл-ауқатын арттыру – мемлекеттік саясаттың мақсаты атты
Қазақстан халқына жолдауында Салық жүйесін Қазақстанның жаңа сатыдағы
дамуының міндеттері мен сәйкестендіру қажет. Қолданыстағы Салық кодексі
экономикалық өсуде оң рөл атқарады, дегенмен, қазіргі кезде оның әлеуеті
іс жүзінде таусылды. Жаңа кодекс салық қызметтерінің оның нормаларын өз
қалауынша түсіндірулерінен қорғайтындай, әкімшілендіру сапасы мен салық
төлеушілер мүдделері үйлесетіндей тікелей іс-әрекет ету заңы сипатына ие
болуы керек деді.
Рыноктық экономиканы терендету, қоғамдық өмiрiмiзге әрқилы жаңаша
өзгерiстердi енгiзе отырып, өзiнiң талабын қойып келедi. Бұл ретте
Елбасының “Қазақстан-2030” стратегиясында қойып отырғандай “Егер салық пен
жарналарды толық жинай алмасақ, өзiмiздi бiз қуатты мемлекет ретiнде сезiне
аламыз ба?”-деген сұрағына ерекше көңiл аудару керек [1].
Қазақстанды салық жүйесiнiң қалыптасуы алдында салық салу теориясы мен
практикасы аумағында ұзаққа созылған дағдарыс құбылысы болған. Ал бұл басқа
елдiң тәжiрибесiн, ұлттық экономикалық ерекшелiктерiн ескермей қолдануға
байланысты болды.
Қазақстан Республикасында дәл қазiргi кезде әрекет ететiн 13 түрлi
салықтардың iшiнде ең негiзгiсi болып және республикалық бюджеттiң кiрiс
бөлiгiнiң 100 пайызын құрайтын салық корпоративтік табыс салығы жатады.
Корпоративтік табыс салығы-салықтардың классикалық түрлерiнiң бiрi болып
табылады.
Корпоративтік табыс салығы кеңiнен таралған және аса маңызды, ең
күрделi салық салу түрi, яғни басқа салық түрлерiмен салыстыра қарағанда
табыс салығының ставкалары да ең жоғары болып келедi. Сондықтан да ол салық
төлеушiлер үшiн өте ауыр. Елiмiзде қолданылып жүрген салық салу
механизмiнде анықтап айтқанда, заңды тұлғалардың табысына салынатын
корпоративтiк табыс салығын жинауда айтарлықтай кемшiлiктер бар. Бұл
механизм тауарлар көлемiн көбейтуге және оны өндiру мен сату шығындарын
азайтуға әсер етпейдi.
Кез келген мемлекеттiң салық жүйесiнiң айтарлықтай бөлiгi-заңды
тұлғалардан алынатын корпоративтік табыс салығы болып табылады.
Корпоративтік табыс салығы салық салудың кең таралған түрi ғана емес,
сонымен қатар маңызды түрi болып табылады. Корпоративтiк табыс салығының
ставкалары салықтардың басқа түрлерiмен салыстырғанда ең жоғары
салықтардың бiрi едi, осыған орай елiмiздiң президентi заңды тұлғалардың
табыс салығы ставкасына жеңiлдiктер жасауға, яғни салық ставкасының пайызын
түсiрдi. Осыған дейiн табыс салығын төлеу оның материалдық қызығушылықтар
көзқарасынан қарағанда салық төлеушiлерге ауыр болып табылатын. Бұл ең
алдымен сәйкестiрiлген ең жоғарғы ставка бойынша салық салынатын үлкен
табысы бар азаматтарға тиiс едi.
Салық ставкаларының жоғары болуы мемлекеттiк табысты ұлғайтады ,
бұл қоғамға және ел бюджетiне жұмыс iстеудi көрсетедi. Бiрақ ол нарықтық
қарама –қайшылықтарға әкеледi, яғни заңды тұлғалардың шамадан тыс салық
ставкаларының жоғары болуы, оларға жұмыс iстеу тиiмсiз екендiгiн көрсетедi.
Ал салық ставкаларының төмен болуы мемлекет бюджетiне едәуiр зиян
келтiредi. Салық ставкаларын қысқарту бұл жиынтық сұраныстың өсуiне әкеледi
және бiр уақытылы ұлттық iшкi өнiм көлемiнiң нақты өсуiн, сонымен бiрге
баға деңгейi өседi, бұл инфляция қарқынын жылдамдатады. Мұндай жағдайлар
бюджетке ақша қаражаттарының түсуiн қысқартып, бюджет тапшылығының өсуiне
әкеледi. Осы мәселелердiң барлығын ескере отырып, қазiргi таңда
мемлекетiмiздiң жаңа салық кодексi жобасының қабылдануы осы мәселелер мен
кемшiлiктердi кең ауқымда қамтылуына сенiм артылуда. Жалпы, жаңа салық
кодексі:
- өңдеуші сектордың түсімдерін бір уақытта арттыра отырып, экономиканың
шикізаттық емс секторына ауыртпалықты төмендетеді;
- экономиканы жаңғырту мен диверсификациялауға ықпал ететін жағдай
жасайды;
- салық әкімшілендіру жүйесн жетілдіру және салық процедураларын
қысқарту есебінен бизнесті жүргізу жағдайын жақсартуды қарастырады.
Салық жүктемесін төмендету мақсатында 3 жыл ішінде қолданыстағы
корпоративтік табыс салығының ставкасы екі есе азайту ұсынылды. Салықты
азайту өндірісті сатып алу және жаңғырту үшін қаржыландырудың қосымша
көздерін қалыптастырады, кәсіпкерлердің инвестициялық мүмкіндіктерін
кеңейтуге жағдай жасайды. Бюджеттің теңгерімін сақтау мақсатында
корпоративтік табыс салығын 20% қолданыстағыға қарағанда кезең-кезеңмен
төмендету ұсынылады: 2010 жылы-20% өзгеріссіз қалды, 2011 жылы- 17,5%
дейін, 2012 жылы- 15% дейін. Жобада шағын және орта бизнес үшін
корпоративтік табыс салығы бойынша аванстық төлемдерді есептеу және төлеу
міндеттемелерінің таратылуы қарастырылады. Шағын және орта кәсіпкерлік
субъектілері өткен кезеңдегі табысты бірдей дәл анықтай алмайды, сондықтан
мұндай босату кәсіпкерлердің салықтық міндеттемелерін орындауларын
жеңілдететін болады.
Алайда, экономиканың көлеңкелі секторын қысқарту қажеттілігі мен
нарықтардағы салық салу жүйесін ескере отырып, 2011 жылдан бастап бір
реттік талон негізіндегі арнаулы салық режимін жою ұсынылды. Салық жүйесі
қызметінің алдында жаңа фискалды саясатты құру сияқты негізгі міндетімен
қоса, Қазақстанның экономикасындағы қазіргі кездегі ерекшеліктерімен және
халықаралық стандарттармен үйлесімді түрде қызмет етуі тиіс. Осы мақсатта
жазылған диплом жұмысының тақырыбы өзекті болып табылады.
Жұмыстың мақсаты Қазақстан Республикасында корпоративтік табыс
салығының әлеуметтік-экономикалық мәнін ашып және оның компаниялар
қызметіне тигізетін әсерінің қазіргі кездегі жағдайына талдау жасауды
теориялық және практикалық негіздеу болып табылады.
Дипломдық жұмыста қойылған мақсаттарға жету үшін төмендегідей
міндеттері алға қойылды:
- Қазақстан Республикасында корпоративтік табыс салығының әлеуметтік-
экономикалық мәнін ашу;
- Корпоративтік табыс салығының компаниялар қызметіне тигізетін
әсерінің қазіргі кездегі жағдайына талдау жүргізу;
- Заңды тұлғаларға салынатын корпоративтік табыс салығына сипаттама
беру;
- Компаниялардың жылдық жиынтық табысына салынатын корпоративтік табыс
салығын есептеу мен төлеу тәртібінің мәнін нақтылау;
Қазақстан Республикасының салық жүйесіндегі корпоративтік табыс
салығының үлес салмағын анықтау;
Корпоративтік табыс салығының жетiлдiру бағыттарына
байланысты ұсыныстар әзірлеу.
Зерттеудің ғылыми жаңалықтары келесілерден көрінеді:
- Қазақстан Республикасында Корпоративтік табыс салығының қызмет
ету барысындағы әлеуметтік-экономикалық мәні нақтыланды;
- Корпоративтік табыс салығының компаниялар қызметіне тигізетін
әсерінің қазіргі кездегі жағдайына талдау жасалды;
- Қазақстан Республикасының салық жүйесіндегі корпоративтік табыс
салығының үлес салмағы анықталды;
- Корпоративтік табыс салығының жетiлдiру бағыттарына байланысты
ұсыныстар берілді.
Диплом жұмысының зерттеу объектісі ретінде Қазақстан
Республикасының салық жүйесі алынған.
Диплом жұмысының зерттеу пәні ретінде Қазақстан Республикасының
салық жүйесіндегі корпоративтік табыс салығының компаниялар қызметіне әсері
кезінде пайда болатын экономикалық қарым-қатынастар қарастырылады.
Дипломдық жұмысын жазуда келесі материалдар: ҚР нормативті-құқықтық
заң актілері, қаржы және салықтар жөніндегі оқулықтар, монографиялар,
Қазақстан Республикасы қаржы министрлігі, ҚР статистика Агенттігінің
мәліметтері қолданылған және Алматы қаласы Ауезов ауданы бойынша салық
комитетінің, компаниялардың сандық мәліметтері.
1. Қазақстан Республикасының салық жүйесiндегi корпоративтік
табыс салығының теориялық аспектілері
1.1 Корпоративтік табыс салығының қалыптасуының мәні
Рыноктық қатынастар жағдайында салық жүйесі экономиканы
мемлекеттік реттеудің негізгі қаржы – несие механизмі, ең маңызды
реттеушілердің бірі болып табылады. Салық саясаты облысындағы негізгі бағыт
– мемлекет пен салық төлеушілер арасындағы қатынастардың жаңа типін
қалыптастыру басты негізде салық жүйесі арқылы жүзеге асырылады.
Табыс салығы ежелгі және классикалық салықтардың бірі болып табылады.
Салықтың бұл түрі негізінен XIX және XX ғасырларда Батыс Еуропа елдерінде
кең дамыды. Қазақстан Республикасында табыс салығы 1991 жылдың 24
желтоқсанынан Қазақ ССР азаматтарынан, шетел азаматтары мен азаматтығы жоқ
тұлғалардан алынатын табыс салығы туралы заң негізінде енгізілді. Заңды
тұлғалар 1994 жылдан 2001 жыл аралығында табыс салығын төледі. 2002 жылдан
бастап табыс салығы корпоративтік табыс салығы болып өзгерді.
Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі он жылдан астам уақыт бойы
әрекет етуде және де осы уақытқа дейін қатан сынаудың объектісі болуын
жалғастырып келеді. Еліміздің жеке салық қызметінің ұйымдасқан күніне
бастағандығы он жыл ішінде біздің тәуелсіз мемлекетіміздің салық жүйесін
қалыптастырып және оның, әрі қарай дамуына сәйкес біршама жұмыстар
атқарылады.
Салықтар кез – келген өркениетті мемлекеттердің негізгі кіріс көзі.
Қазақстан Республикасы аумағында қолданылып жүрген заңды тұлғалардан
алынатын барлық салықтар мен алымдардың ішінде табыс салығының алатын орны
ерекше. Әлемнің қандай мемлекеті болмасын, барлығында табысқа не пайдаға
салынады. Салықтар әр мемлекет бюджетінің ең негізгі құраушы көзі
болғандықтан, бүгінгі күнге дейін біздің мемлекетте экономиканың әр түрлі
салаларына салық салуды жетілдіру бағытында үлкен жұмыстар жасалынып
жатыр[4].
Экономикамыздағы әр түрлі салалардың ішінде қазіргі кезде ең маңызды
саласы заңды тұлғалар болып табылатын ірі кәсіпорындар мен өндіріс болып
табылатындықтан және шикізат шығарушы ел болып қала бермеуіміз үшін елбасы
бұл мәселелерді шешуді және жетілдіруді ең басты мақсат етіп қойды.
Бұл экономикалық категориялардың мазмұны, әсересе олар салық салу объектісі
ретінде қызмет атқарса, олар тұрақсыз болады. Жалпы алғанда, пайда
дегеніміз шығыстарды шегергеннен кейінгі табыс, ал табыс – шаруашылық
субъектілерінің өз тауарын, қызметін, жұмысын сатқаннан түскен түсім.
Табыс категориясы қашанда пайда ұғымынан кең екендігі белгілі.
Қазақстанда қабылданған салықтық есеп ережесіне сәйкес, табыс – бұл есепті
кезеңдегі активтердің өсуі немесе міндеттемелердің азаюы. Табыс алынған
немесе алынуға тиіс өткізу құны бойынша бағаланады. Өткізу құны салық
төлеуші мен сатып алушы немесе активтерді қолданушы арасындағы келісіммен
анықталады.
Сонымен, Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығында заңды
және жеке тұлғаларды қамтитын табыс салығының біртұтас конструкциясы
енгізілді. Бірақ бұл субъектілер арасында олардың табыс түрлері мен оны алу
әдістерінде айтарлықтай айырмашылық болуы бұл біріктірудің тиімсіздігін
көрсетті және жеке тұлғаларға салық салудың екі режимі сақталды. Бұған қоса
Қаржы Министрлігі заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығын
есептеу мен төлеудің тәртібі туралы бөлек 2 нұсқаулық дайындады.
Жаңа Салық Кодексінде осы кемшіліктер ескеріп Салық Кодексінің
табыс салығына байланысты ең негізгі ерекшелігі заңды және жеке тұлғалардан
алынатын табыс салығының бір тұтастығы бұзылып, жеке – жеке салық болып
бөлінген және дүниежүзілік халықаралық стандартқа сәйкес заңды тұлғалардан
алынатын табыс салығы корпоративтік табыс салығы деген жаңа терминмен
алынатын болды. Қабылданған концепцияға сәйкес корпоративтік табыс
салығының салық салу негізінде заңды тұлғалардан алынатын табыс салығының
салық салу принциптері алынған. Салық заңдылықтарының нормаларын біркелкі
түсіндіруді қамтамасыз ету, салық төлеушінің қолдануын жеңілдету, салық
тәртібін сақтау деңгейін жоғарлату мақсатында Салық Кодексінде нормативтік
– құқықтық актілерінің біргеше ережелері біріктірілген, яғни Салық
Кодексінде бұрыңғы салық заңдылығындай, салықтың төлеушілері, салық салу
объектісі, жылдық жиынтық табысты қалыптастыру әдістемесі, оны кейін түзету
мүмкіндіктері, шығындарды шегеріске жатқызу, сол сияқты табысты анықтау,
залады көшіру құқығы және бюджетке төлеуге жататын салықты есептеу жолдары
анықталған.
Корпоративтік табыс салығы корпорациялардың табысына салынатын
тікелей салық. Сондай –ақ республикалық бюджеттің реттеуші кірісі болып
табылады. Бюджеттің кірісін реттелетін және бекітілетін салықтар құрайды.
Реттелген салықтар – қалыпты мөлшер бойынша бюджеттің әр деңгейі
арасындағы бөлінетін салықтар.
Бекітілетін салықтар – тек бір бюджетке түсетін салықтар.
Салық салынатын табыс жылдық жиынтық табыс пен көзделген шегерімдер
арасындағы айырма ретінде анықталды.
Салық салынатын табыс = жылдық жиынтық табыс = шегерістер.
Жылдық жиынтық табыс – заңды тұлғалардың бір жыл ішінде түрлі
көздерден алған табысы. Резидент заңды тұлғаның жылдық жиынтық табысы
салық жылы ішінде салық төлеушінің ҚР – да және одан тыс жерлерден алынуға
тиіс табыстарынан тұрады. Резидент емес заңды тұлғаның жылдық жиынтық
табысы қазақстандық көздерден алынған табыстарынан тұрады [2].
Жылдық жиынтық табыста салық төлеуші табыстарының барлық түрлері,
соның ішінде:
1.Тауарларды өткізуден түсетін табыс;
2.Үйлерді, ғимараттарды, құрылыстарды, сондай-ақ амортизациялауға
жататын активтерді өткізу кезіндегі құн өсімінен түсетін табыстар;
3.Міндеттемелерді есептен шығарудан түсетін табыстар;
4.Күмәнді міндеттемелер бойынша түсетін табыстар;
5. Мүлікті жалға беруден түсетін табыстар;
6.Кәсіпкерлік қызметті шектеуге немесе тоқтатуға келісім үшін алынған
табыстар;
7.Шығып қалған тіркелген активтер құнының ішкі топтың баланстық құнынан
асып түсуінен алынатын табыстар;
8.Ортақ үлестік меншіктен түсетін табысты бөлу кезінде алынатын табыстар;
9.Өтеусіз алынған мүлік, орындалған жұмыстар, көрсетілген қызметтер;
10.Дивидендтер;
11.Сыйақылар;
12.Ұтыстар.
Әлеуметтік сала объектілерін пайдалану кезінде алынған табыстардың
шығыстардың артығы қамтылады. Түзетілген жылдық жиынтық табыстан салық
салынатын табысты анықтау үшін шегерістер жасалады.
Салықтық шегерістер – заңмен бекітілген шекте салық төлеушінің жылдық
жиынтық табысыты алуға байланысты шығындары. Оған өткізілген тауар, қызмет,
жұмыс бойынша шығындар және басқа да шығындар, оның ішінде:
Тауарлар – материалдық қорлар бойынша;
тіркелген активтер;
Еңбекке ақы төлеу;
Төленген күмәнді міндеттемелер бойынша;
Сыйақы бойынша;
Теріс бағамдық айырма бойынша;
Әлеуметтік төлемдерге жұмсалған шығыстар бойынша;
Сақтандыру сыйақылар бойынша;
Тіркелген активтерді жөндеуге жұмсалған шығыстар бойынша;
Бюджеттен төленген салықтар бойынша;
Басқа да шығыстар бойынша шегерімге жатады.
Залалдар ұғымы, түзетiлген жиынтық жылдық табыстан шегерiмдердiң
асып түсуi кәсiпкерлiк қызметтен шегетiн залал деп танылады. Бағалы
қағаздарды өткiзуден шегетiн залал мыналар: борыштық бағалы қағаздарды
қоспағанда, бағалы қағаздар бойынша-өткiзу құны мен иемденiп алу құны
арасындағы терiс айырма; борыштық бағалы қағаздар бойынша-өткiзген күнгi
дисконт амортизациясы мен сыйақылықақы есептегенiндегi өткiзу құны мен
иемденiп алу құны арасындағы терiс айырма.
Залалдарды ауыстыру кәсiпкерлiк қызметтен шегетiн залалдар, сондай-ақ
салық төлеушiнiң кәсiпкерлiк қызметiнде пайдаланылған үйлердi,
құрылыстарды, ғимараттарды өткiзуден шеккен залалдар кейiнгi салық
кезеңдерiнiң салық салынатын табысы есебiнен өтеу үшiн үш жылға қоса
есептелiр, ауыстырылады. Жер қойнауын пайдалану келiсiм-шарттары бойынша
жүзеге асырылатын қызметке байланысты туындайтын залалдар жетi жылға
дейiнгi мерзiмге, жетiншi жылы қоса есептелiп, ауыстырылады.
Салық төлеушi салық кезеңiнде шығарылған амортизациялық аударымдарды
шегерiмге жатқызу нәтижесiнде шеккен залалдарға осы баптың ережелерi
қолданылмайды. өткiзу күнiне қор биржасының “А” және “В” ресми тiзiмiндегi
акциялар мен облигацияларды, мемлекеттiк бағалы қағаздар мен агенттiк
облигацияларды өткiзуден шегетiн залалдарыды қоспағанда, бағалы қағаздарды
өткiзу кезiнде туындайтын залалдар өткiзу күнiне қор биржасының “А” және
“В” ресми тiзiмiндегi акциялар мен облигацияларды, мемлекеттiк бағалы
қағаздар мен агенттiк облигацияларды өткiзудегi құн өсiмiнен түскен табысты
қоспағанда, басқа бағалы қағаздарды өткiзу кезiнде алынған құн өсiмiнен
табыс есебiнен өтеледi [3].
Мемлекеттiң экономикасын көтеруде оның азаматтарының ақшалай немесе
натуралдық тұрақты түрде төлейтiн жарналарының ықпалы үлкен. Қоғамның
тарихында салықтық формаларымен әдiстерi мемлекеттiк сұранымды және
қажеттiлiктердi қамтамасыз ету, сондай-ақ салық салудағы мәселелердi шешу
жолдарына бейiмделiп отырып, әр түрлi өзгерiстерге ұшырайды. Олардың қызмет
ауқымы арқылы әлеуметтiк және экономикалық процестерге ролi де өзгерiп
отырады.
Бұрын соңды салыққа қатысты заңдар бiр жүйеге түсiрiлмегенде оның
үстiне аталған салық жүйесiнiң түгелдей iргетасын қалаудан, яғни бәрiн
жаңадан бастадық. Салық заңдарын дайындау, оны қалыптастыру, кез -келген
мемлекетте болатын күрделi процесс. Өйткенi, онда қоғамның барлық тобының
мүддесiн тепе-тең жағдайда қарастыру талап етiледi. Елiмiздегi салық
заңдарының қалыптасуы қоғамдық түпкiлiктi реформалау уақыты мен тұспа тұс
келедi. Осының бәрi жинақталып келiп, салық заңдарының көп жағдайда талас
тартыс шеңберiнде өрбуiне әкеледi. Ерте баста салық жүйесiнде жiберiлген
кемшiлiктер де, қателiктер де жеткiлiктi болады. Оған үкiметтiң рұқсатымен
салықтан босатылған ұйымдардың қызметi де өзiнiң зардабын тигiзбей қойған
жоқ.
Корпоративтік салық төлеушiлердiң сақтандыру ұйымдарына салық салу
обьектiсi, яғни сақтанушылар мен қайта сақтанушылардан салық кезеңi iшiнде
сақтандыру шарттары бойынша алуға жатқызылған сақтандыру сыйақыларының
қайта сақтандыру шарты бойынша төленген сақтандыру сыйақыларына азайтылған
сомасы түрiндегi табысы сақтандыру ұйымдарына олардың сақтандыру және қайта
сақтандыру қызметiн жүзеге асыратын бөлiгiнде корпоративтік табыс салығын
салу обьектiсi болып табылады.
Сақтандыру қызметiнiң мынадай кiрiс түрлерi:
-қайта сақтандыру шарттары бойынша алуға жататын комиссиялық
сыйақылар;
-инвестициялық кiрiстер, сондай-ақ сақтандыру ұйымының активтерiн
депозиттерге, бағалы қағаздар мен басқа да қаржы құралдарына орналастырудан
алуға жататын бағам айырмасы жөнiндегi кiрiстер;
-сақтандыру шартына байланысты дебиторлық және кредиторлық
берешектердi қайта бағалау жөнiндегi бағам айырмасы;
-қайта сақтандыру шартына сәйкес сақтандыру жағдайын реттеу жөнiндегi
сақтандыру төлемдерi меншығыстарындағы қайта сақтандырушының үлесi;
-сақтандыру шарттары бойынша үшiншi тұлғалардан суброгация тәртiбiмен
қойылатын талаптар бойынша кiрiстер;
-2002 жылғы 1 қаңтарға дейiнгi қолданылған елiмiздiң салық заңдарына
сәйкес шегерiмдерге жатқызылған сақтандыру резервтерiне аударымдар
сомаларын қоспағанды, салық кезеңi iшiндегi сақтандыру резервтерiнiң
мөлшерiн азайту;
-жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша сақтанушыларға берiлген
заемдар бойынша кiрiстер;
-шығыстары 2002 жылғы 1 қаңтарға дейiн қолданылған заңдарына сәйкес
шегерiмге жатқызылған күмәндi мiндеттемелердi қоспағанда, сақтандыру
қызметiнен күмәндi мiндеттемелер бойынша алынатын кiрiстер сақтандыру
ұйымының салқы салу обьектiсi болып табылмайды.
Өзге қызметтен алуға жататын жиынтық жылдық кiрiс пен осы тармақта
белгiленген тәртiппен анықталатын шегерiмдер арасындағы айырма ретiнде
есептелiп, салық салынатын кiрiс заңда көрсетiлмеген өзге қызметтен алуға
жататын кiрiстер бойынша корпоративтік табыс салығын салу обьектiсi болып
табылады.
Сақтандыру ұйымының өзге қызмет бойынша шегерiмге жатқызуға жататын
шығыстар сомасы, шығыстардың жалпы сомасында қайта сақтандыру шарттары
бойынша төленген сақтандыру сыйақыларын қоспағанда, сақтандыру ұйымының
жалпы кiрiстер сомасындағы өзге қызметтен алуға үлес салмағы негiзiне алына
отырып, барабар әдiспен белгiленедi.
Салықты табыс алатын заңды тұлғалар, резиденттер мен
бейрезиденттер, соның iшiнде кәсiпкерлiк қызметтен алатын табыстары бойынша
коммерциялық ұйымдар да, бюджет ұйымдары да төлейдi. Төлем көзiнен салық
салынатын табыстар егер заңда өзгеше көзделмесе, төлем көзiнен салынатын
табыстарға:
-дивиденттер;
-елiмiздiң ұлттық Банкiнiң лицензиясы бар банктердегi және банк
операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын ұйымдардағы жеке
тұлғалардың салымдары бойынша оларға төленетiн сыйақыларды қоспағанда,
депозиттер бойынша сыйақы;
- ұтыстар;
-резидент емес тұлғалардың заңға сәйкес айқындалатын, Қазақстан
Республикасындағы көздерден алған табыстары;
-резидент-банктер мен лизинг берушiлерге төленетiн сыйақыны
қоспағанда, заңды тұлғаларға борыштық бағалы қағаздар бойынша төленетiн
сыйақы;
- резидент-банктерге төленетiн сыйақыны қоспағанда, эмитент борыштық
бағалы қағаздар бойынша шығару шарттарына сәйкес төлейтiн купон түрiндегi
сыйақы ;
-сыйақы есептелген күні Қазақстан Республикасының аумағында жұмыс
істейтін қор биржасының ресми тізімінде болатын борыштық бағалы қағаздар
бойынша сыйақы;
- қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау жөніндегі
уәкілетті мемлекеттік органның лицензиясы негізінде банктік қарыз
операцияларын жүзеге асыратын ұйымдарға төленетін кредиттер (қарыздар)
бойынша сыйақы;
-кредиттік серіктестіктерге төленетін кредиттер (қарыздар) бойынша
сыйақы;
-Қазақстан Республикасының секьюритилендіру туралы заңнамасына сәйкес
құрылған арнаулы қаржы компанияларына төленетін кредиттер (қарыздар)
бойынша сыйақы;
-резидент банкке төленетін кредит (қарыз), депозит бойынша сыйақы;
- резидент лизинг берушіге төленетін қаржы лизингі бойынша сыйақы;
- кәсіби қызметін бағалы қағаздар нарығында жүзеге асыратын ұйымдарға
төленетін, репо операциялары және борыштық бағалы қағаздар бойынша сыйақы;
-микрокредиттік ұйымдарға төленетін микрокредиттер бойынша сыйақы төлем
көзінен салық салуға жатпайды [2].
Мыналар: мемлекеттiк бағалы қағаздар бойынша сыйақылар және
орналастырылған зейнетақы активтерi бойынша жинақтаушы зейнетақы қорларына
төленетiн инвестициялық кiрiстер төлем көзiнен салық салуға жатпайды:
ұтысты, сыйақыны төлеу кезiнде ұсталған салық сомасы, осы салықтың төлем
көзiнен ұсталғанын растайтын құжаттар болған жағдайда, сақтандыру
ұйымдарын қоспағанда, салық төлеушiнiң салық кезеңi iшiнде есептелген
корпоративтік табыс салығының есебiне жатқызылады.
Корпоративтік табыс салығы үшiн салық кезеңi 1 қаңтар - 31
желтоқсан аралығындағы күнтізбелік жыл салық кезеңi болып табылады. Егер
ұйым
күнтiзбелiк жыл басталғаннан кейiн құрылса, оның құрылған күнiнен бастап
күнтiзбелiк жылдың аяғына дейiнгi уақыт кезеңi ол үшiн бiрiншi салық кезеңi
болып табылады. Бұл ретте ұйымның әділет органында мемлекеттік тiркеуден
өткен күнi оның құрылған күнi болып есептеледі. Кәсіпорындар күнтiзбелiк
жылдың аяғына дейiн таратылса, қайта ұйымдастырылса, жыл басталғаннан
бастап тарату, қайта ұйымдастыру аяқталған күнге дейiнгi уақыт кезеңi ол
үшiн соңғы салық кезеңi болып табылады.
Күнтiзбелiк жыл басталғаннан кейiн құрылған ұйым осы жылдың аяғына
дейiн таратылса, қайта ұйымдастырылса, құрылған күнiнен бастап тарату,
қайта ұйымдастыру аяқталған күнге дейiнгi уақыт кезеңi ол үшiн салық кезеңi
болып табылады. Төлем көзінен ұсталатын корпоративтік табыс салығын аудару
тәртiбi салық агенттерi төлем жүзеге асырылған ай аяқталғаннан кейiн
күнтізбелік жиырма бес күннен кешiктiрмей, төлем көзiнен ұсталған
корпоративтік табыс салығының сомасын аударуға мiндеттi.
Төлем көзiнен ұсталған корпоративтік табыс салығының сомасын аудару
салық агентi орналасқан жер бойынша жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасында қызметiн тұрақты мекеме арқылы жүзеге
асыратын резидент емес заңды тұлға төлем көзiнен ұсталған корпоративтік
табыс салығының сомасын бюджетке аударуды тұрақты мекеме орналасқан жер
бойынша жүргiзедi.
1.2 Корпоративтік табыс салығының әлеуметтік – экономикалық
мәні
Корпоративтік табыс салығын төлеушiлерге Қазақстан Республикасының
Ұлттық Банкi мен
мемлекеттiк мекемелердi қоспағанда, резидент заңды тұлғалары, сондай-ақ өз
елiмiздiң қызметiн тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын немесе бiршама
көздерден табыс алатын резидент емес заңды тұлғалар төлейдi.
Арнаулы салық режимiн қолданушы заңды тұлғалар-шағын бизнестiң
субъектiлерi, шаруа қожалықтары, заңды тұлға-ауылшаруашылық өнiмiн
өндiрушiлер, кәсiпкерлiк қызметтiң жекелеген түрлерi корпоративтік табыс
салығын төлейдi. Салық салу механизiмi кез -келген экономикалық жүйенiң
күрделi бөлiгiнiң бiрi болып табылады. Салық салу мемлекеттiк реттеудiң
маңызды тәсiлi ретiнде орын алып оның әрекет етуiнiң тиiмдiлiгiн
әлеуметтiк және экономикалық саясатының жетiстiктерiне әкеледi.
Қазiргi кездегi жағдайларға салықтардың мәнi мен ролi мемлекеттiк
органдарды қаржылық ресурстармен қаматамсыз ету шекарасынан шығып отыр.
Ендi, салықтар ұлттық табысты мемлекеттендiрудiң маңызды құрамы бола
бастады. Олар макроэкономикалық реттеуге белсендi араласа отырып, iшкi
ұлттық табыстың жалпы көлемiнде салықтық төлемдердiң салыстырмасы
мөлшерiнiң өсуiн қамтамасыз етiп отырады. Салықтар экономикалық
белсендiлiктi реттей отырып, өндiрiстiк процестерге де әсер етедi. бұл әсер
жан-жақты болып табылады. Салынатын салықтармен әркет ете отырып, мемлекет
капиталының қорлауына асқан ықпал етедi. Сондай-ақ салықтық реттеу шаралары
әртүрлi салалардың бәсекелесу мүмкiндiктерiн кеңiнен ынталандыра отырып
капиталдық қорлануына тиiмдi жағдайлар жасап, кәсiпорындардың iс-
әрекеттерiнiң әлеуметтiк қажеттiлiктерiне қанағаттандыруына ықпалын
тигiзедi [4].
Корпоративтік табыс салығы-салықтардың классикалық түрлерiнiң бiрi
болып табылады. Корпоративтік табыс салығы кеңiнен таралған және аса
маңызды, ең күрделi салық салу түрi, яғни басқа салық түрлерiмен салыстыра
қарағанда табыс салығының ставкалары да ең жоғары болып келедi. Сондықтан
да ол салық төлеушiлер үшiн өте ауыр болып келедi. Елiмiзде қолданылып
жүрген салық салу механизмiнде анықтап айтқанда, заңды тұлғалардың табысына
салынатын корпоративтiк табыс салығын жинауда айтарлықтай кемшiлiктер бар.
Бұл механизм тауарлар көлемiн көбейтуге және оны өндiру мен сату шығындарын
азайтуға әсер етпейдi.Төлем көзiнен салық салынатын табыстар-девидендтер,
депозиттер бойынша сыйақы, ұтыстар, заңды тұлғаларға төленетiн сыйақы,
эмитент борыштық бағалы қағаздар бойынша шығару шарттарына сәйкес төлейтiн
купон түрiндегi сыйақылар т.б.
Салықтар – шаруашылық жүргізуші субъектілердің, жеке тұлғалардың
мемлекетпен екі арадағы мемлекеттік бюджет арқылы жүзеге асырылатын қаржы
қатынастарын сипаттайтын экономикалық категория.
Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялары мен
міндеттерін жүзеге асыру үшін мемлекет жұмылдыратын ұлттық табыстың бір
бөлігі болып табылатындығында. Немесе, шаруашылық жүргізуші субъектілер мен
халық табысының белгілі бір мөлшерін мемлекет үлесіне жинақтап,
жиынтықтауының қаржылық қатынастарын көрсетеді.
Салықтарда мемлекеттің экономикалық мазмұны нақты түрде көрінеді, ал
салықтардың әлеуметтік – экономикалық мәні, олардың түрлері мен рөлі
қоғамның экономикалық құрылысымен, мемлекеттің табиғатымен және
функцияларымен айқындалды. Белгілі философ Френсис Бэкон салықтарды төлеу
әрбір азаматтың қасиетті борыш деген еді.
Салықтарда ежелден салық жүктемесін бөлудің екі қағидаты
қалыптасқан:
1. пайда (алынған игіліктер) қағидаты;
2. қайыр көрсету (төлем қабілеттілігі) қағидаты.
Салықты ұтымды ұйымдастырудың классикалық қағидаттарын А. Смит ұсынған
еді. Оған келесілер жатады:
-салық салық төлеушінің табысына сәйкес алынуы тиіс (әділеттілік
қағидаты);
-салықтың мөлшері мен оны төлеу мерзімі алдын ала және дәл анықталуы керек
(анықтылық қағидаты);
-әрбір салық салық төлеуші үшін неғұрлым қолайлы уақытта және әдіспен
алынуы тиіс (қолайлылық қағидаты);
-салықты алудың шығындары өте аз болуы тиіс (үнем қағидаты).
Салық салудағы өзгерістермен қатар салық салу қағидаттары да
өзгерістерге ұшырады. Қазіргі қағидаттарға келесілер жатады:
Салық салудағы әділеттілік қағидаты екі аспектіде қарастырылады:
деңгейлес теңдікке жету – салық төлеушілердің табыстарына тең жағдайда
біркелкі салық салынады; сатылас теңдікті сақтау – жеке тұлғалардың
табыстарына салық салу табыстардың бір бөлігін қайта бөлу үшін прогрессивті
шәкіл бойынша сараланған мөлшерлемелерді қолдана отырып жүргізілуі тиіс.
Қарапайымдылық қағидаты. Салық механизмі салық төлеушіге түсінікті
болуы тиіс, ол күрделі және әр түрлі болмауы керек.
Салықтардың анықтылығы – алдын ала белгіленген шарттар мен
талаптардың мызғымас теңдігі елдің барлық аумағында және барлық шаруашылық
жүргізуші субъектілер үшін түсіндіру мен қолданудың біркелкілігі.
Жеңілдіктердің ең аз саны. Жеңілдіктер құндық үйлесімдерді бұрмалайды
және салық салу субъектілерін тең емес жағдайларға әдейі қояды.
Салық салудың экономикалық бейтараптығы. Салықтар экономиканың жұмыс
істеуін жақсартуға және инвестициялардың өсуіне кедергі жасамауы тиіс.
Экономикалық қатынастар бойынша осы елдің басқа әріптес елдермен
салықтардың негізгі түрлері бойынша салық мөлшерлемелерінің салыстырмалығы.
Салықтардың әлеуметтік – экономикалық мәні мен мазмұны олар
атқаратын функцияларында толық ашыла түседі. Жалпы қаржы категориясы
тұрғысынан салықтар қосалқы категория болып табылатындығын есте ұстаған
жөн, сондықтан қаржыға қатысты салықтардың функцияларын қаржының бөлгіштік
функциясының құрамдас қосалқы функциясы ретінде қарастырған жөн. Қазіргі
кезде салықтар негізгі:
- фискалдық;
- реттеушілік;
- қайта бөлу
функцияларын орындайды. Бұлардың әрқайсысы осы қаржы категориясының ішкі
белгілері мен өзіндік ерекшеліктерін білдіреді.
Енді осы қызметтеріне қысқаша тоқталайық. Фискалдық немесе бюджеттік
функция – барлық мемлекеттерге тән негізгі функция. Бұл қызмет арқылы
мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлімі құрылып, салықтардың қоғамдық міндеті
артады. Себебі, салықтар мемлекеттік бюджеттің кірісін толтыра отырып,
әлеуметтік, әскери – қорғаныс, мәдени тағы басқа да шаралардың іске асуын
қамтамасыз етеді.
Реттеушілік функция мемлекеттің экономикалық қызметінің ұлғаюымен
байланысты пайда болады. Ол ұлттық шаруашылықтың дамуына сәйкес
қабылданатын бағдарламаларға ықпал етеді. Бұл орайда салықтардың нысандарын
тандау, олардың мөлшерлемелерінің, алу әдістерінің өзгеруі, жеңілдіктер мен
шегерімдер пайдалынады. Бұл реттеуіштер қоғамдық ұдайы өндірістің құрылым
мен үйлесіміне, қорлану мен тұтыну көлеміне ықпал етеді.
Қайта бөлу функциясы арқылы түрлі субъектілер табысының бір бөлшегі
мемлекет қарамығына өтеді. Бұл қызметтің іс - әрекетінің көлемі жалпы
ұлттық өнімде салықтардың алатын үлес салмағы арқылы анықталады.
Салықтардың осы үш негізгі функциясы арқылы, олардың маңыздылығын
көоуге болады. Бұл функциялардың салықтарды төлеушілерге әсерін де
байқаймыз, әсіресе салық төлеуші заңды тұлғаларға бұл қызметтердің әсері
зор. Мысалы: реттеуші қызметі заңды тұлға болып табылатын және экономикада
қазіргі кезде мемлекеттің дамуына аса қажетті кәсіпорындар, акционерлік
қоғамдар, өнеркәсіптер мен шағын бизнес субъектілері, яғни жалпы алғанда
шаруашылық жүргізуші субъектілерге салықты салу әдістері, мөлшерлемелері
мен жеңілдіктері осы ұйымдардың дамуы үшін және салықтардың мемлекетке
қолайлы, жоспарланған түрде түсуіне ықпал етеді [5].
Ал фискалдық функция тауар – ақша қатынастары мен өндіріс дамыған
сайын мемлекетке қаражаттардың салық ретінде көп түсуін қадағалайды.
Үшінші, қайта бөлу қызметіне келсек, мемлекет мүддесі үшін
орталықтанған қаржы көзін құрудың үлесі зор.
Мемлекетте салықтардың әсіресе заңды тұлғалардың кірістерінен
түсетін салықтардың мөлшері артып отырғандықтан және осы қызметтердің
кәсіпорындар мен өндірістердің, сондай – ақ шағын бизнес субъектілеріне
тигізер әсерін негізге ала отырып, жалпы заңды тұлғаларға салынатын
салықтардың экономикадағы орнына тереңірек көңіл бөлейік.
Келесіні атай кеткеніміз дұрыс болар: егер Қазақстан Республикасының
қаржы жүйесін қарастырсақ, онда кәсіпорындар мен мекемелердің, яғни заңды
тұлғалардың қаржысы өте салмақты орын алатынын көреміз. Өйткені осы салада
материалдық өндіріс пайда болды, яғни жаңадан өнім жасалып айналысқа
жіберіледі. Оның бәрі жалпы түрде ұлттық табысты көрсетеді, ал ұлттық табыс
мемлекеттік бюджеттің қайнар көзі – себебі, ұлттық табыс – салықтың көзі.
Заңды тұлғаларға салынатын салықтарға – заңды тұлға болып табылатын
кәсіпорындарға, өнеркәсіптерге, корпорацияларға және тағы басқа ұйымдар мен
мекемелердің объектілеріне салынатын салықтарды жатқызамыз. Бұл салықтың
экономикадағы алатын орны мен мәнін көру үшін ең алдымен заңды тұлға болып
табылатын ұйымдар мен мекемелердің маңызын ұғынуымыз керек.
Кәсіпорындар, өнеркәсіптер, корпорациялар, ауыл шаруашылығындағы
шағын бизнес субъектілері және тағы да басқа көптеген ірі немесе көп салалы
ұйымдар қазіргі нарықтық экономикада, аралас экономикада өте қажет болып
отыр.
Мемлекет нарықтық жүйеге көшкеннен бері мемлекеттің меншігіндегі
кәсіпорындарды, өндірістерді, ауыл шаруашылығын жекешелендіру жүргізілуде.
Себебі, бұл салалардың қажетті шығындарын мемлекет қамтамасыз ете алмады,
ал жекешелендіру арқылы осы кәсіпорындардың ары қарай жұмыс істеуіне
мүмкіндік туды. Сонымен мемлекетте өз меншігін пайдаланғаны үшін заңды
тұлғаларға салық салына бастайды және пайда көзіне де табыс салығы ретінде
салық ретінде салық салынады. Яғни олар: - корпоративтік жер қойнауын
пайдаланғаны үшін, әлеуметтік салаларға, жеке табысқа, қосымша құнға,
мүлікке, көлікке және тағы да басқа салық түрлері бойынша салық салынады.
Осы салық түсімдері арқылы мемлекет өз қажеттіліктерін қамтамасыз етеді.
Олар: әлеуметтік – мәдени шаралар, қорғаныс, байланыс, білім беру,
денсаулық сақтау, транспорт, табиғи ортаны қорғау және тағыда басқа
шараларды жүзеге асырады.
Сонымен қатар заңды тұлғаларға салынатын салықтардың экономикадағы
маңызды салаларға оң әсерін көруге болады. Және бұл салықтың түрі
мемлекеттің экономикасының дамуының негізгі құралы, сондай – ақ бюджеттің
қаржы көзі деп айтуға болады.
Нарықтық жағдайда, мемлекет, салық саясатын және салық механизімін
өзгерте отырып, анықталған шекте, экономикалық дамуды ынталандыруы немесе
оны шектеуі мүмкін.
Салықтық реттеу, экономикаға әсер еткен кезде әмбебап құрал
болғандықтан елдің шаруашылық өмірін, өндіріс құрылымын, капитал қорлануды,
жеке тұтынуды қамтамасыз етеді.
Жоғарыда аталған салықтық реттеудiң тетiктерi тек қана өндiрiстiң
дамуын реттеп қана қоймайды. Сонымен қатар, ақша және баға саясаты,
шетелдiк инвесторлары ынталандыру, шағын және кiшi кәсiпкерлiктi дамыту
жұмыстарын жүзеге асырады. Салықтық реттеу тетiктерi тиiмдi қызмет атқару
үшiн олардың басқа да экономикалық тетiктерiмен тығыз байланысты болуы
қажет. Салықтық реттеуде салық ставкалары мен салық жеңiлдiктерiнiң алатын
орны ерекше себебi ғылыми негiзделмеген шектен тыс жоғары қойылған
ставкалары кәсiпкерлердiң ынтасын төмендеттi, өндiрiстiк қырқынын
бәсеңдеттi, ал шектен тыс төмен қойылған ставкалар салық төлеушiлердiң
жауапкершiлiгiн азайтып өндiрiстiң төмендеуiне және мемлекеттiң бюджет
кiрiсiнiң азайуына әкелiп соқтырды [6].
Арнайы салық режимiн қолданушы заңдыы тұлғалар корпоративтік табыс
салығын да заңдарға сәйкес төлеу керек. Корпоративтік табыс салығында салық
салу обьектiлерi мыналар:
-салық салынатын табыс;
-төлем көзiнен салық салынатын табыс;
Қазақстан Республикасында қызметiн тұрақты мекеме арқылы жүзеге
асыратын резидент емес заңды тұлғаның таза табысы корпоративтік табыс
салығы салынатын обьектiлер болып табылады.
Кәсіпорындар корпорациялық табыс салығын алға төлейді. Яғни, айлық
төлемдердің сомасы нақты табыс сомасынан емес, жоспарланған табыс сомасынан
есептелінеді. Бұл жоспарды кәсіпорын бекітілген мерзімде (қантар – наурыз,
наурыз – июль және жылдың соңына дейін) салық органына тапсыруға міндетті.
Осы жоспар бойынша кәсіпорын корпорациялық табыс салығын төлейді. Яғни,
салықты нақты тапқан табыс бойынша емес, жоспарланған табыс бойынша
төлейді. Кәсіпорын шығынға ұшыраған жағдайда, табыстар алмай жатқан
жағдайда болса да жоспарланған сома бойынша корпорациялық табыс салығын
төлеуге міндетті. Бұл арада, еркін нарықтық жағдайында кәсіпорынның табысын
қалай тура жоспарлауға болады деген сұрақ туындайды. Жауабы табылмаған, бұл
тек бірінші сұрақ.
Рыноктық экономикаға өткеннен кейін пайдаға салық салуда
өзгерістер болған. Бірақ 2001 жылы аванстық төлемдердің еңгізілуіне
бюджеттік қатынастардың тең бір қалыптылығы және жоспарлығы қағидасы негіз
болды. 2001 жылға дейін кәсіпорындар аванстық төлемдерге кез – келген
шартты салық соманы жатқыза алатын, ал жыл соңында оны нақты түсімдер
бойынша түзетіп жылдық декларациядан кейін төлей алатын. Яғни, бюджетке
салықтық түсімдердің қомақты бөлігі наурыз – сәуір айларында түсетін. Бұл
жергілікті органдарға бюджетті жоспарлауға кедергі жасайтын. 2001 жылы
қабылданған салық кодексіне сай салықтық төлемдерді жоспарланған түсім
бойынша жыл ішінде, ай сайын тең көлемде төлеу міндетті талап болды.
Кодекс бойынша салықтық түсімдердің аванстық төлемдер бойынша
түсуі біркелкілік тудырады. Егер кәсіпорыннан салық артық төленсе, ол
түзетуге жазылады. Түзетілгеннен кейінгі артық сома келесі есептік жылға
аударылады. Ал егер жоспардан кем түссе, онда салық сомасы алынып
тасталады. Ресми түрде еш кемшіліктер мен қарама қайшылықтар жоқ. Бірақта,
іс жүзінде жүйе әлде қайда күрделі. Және ең қызықты әр өкініштісі бұл жүйе
еркін нарықтық қатынастарға емес, жоспарлы экономика принциптеріне
бағынады.
Салық төлеушінің бизнесін жоспарлауы. 2004 жылға дейін
кәсіпорындар аванстық төлемдер жоспарын өткен жылғы тапсырған
декларациялары бойынша түзетсе. 2004 жылдан бастап аванстық төлемдер нақты
түсімнен емес, максималдық (жоспар мен нақты) түсім бойынша жасалатын
болды. Сонымен кәсіпорындар шығынға ұшырып жатса да, аванстық төлемдерді
жоспар бойынша төлейді. Нәтижесінде кәсіпорындар тек айналым қаражаттарын
жоғалтып қана қоймай, инфляцыядан да зардап шегеді.
Салық жүйеміздегі мемлекетіміздің жоспарлы саяасатының тағы бір
маңызды құралы – оның жазалаушы мезанизмі. Заңнама жоспардың нақтыдан
ауытқымауын қатал бақылайды.
Егер кәсіпорынның нақты түсімі жоспарынан біршама өзгеріп кетсе
салық органдары бұғанда еөңіл бөлуі мүмкін. Салық органдары тарапынан
құжаттарға камералды тексерулер жүргізіліі мүмкін. Нәтижесінде, табысты
төмендеткені үшін айыппұлдар қарастырылған.
Шынында да, аванстық төлемдерді жоспарлағанда кәсіпорынның табысты
төмен көрсетуге құқығы жоқ. Сонымен, нақты табыс жоспардағы табыстан артық
болса, артық сомаға салық салынады. Ал егер нақты табыс жоспарлаған табыс
сомасынан 10 % артық болған жағдайда, бұл қатал заң бұзушылыққа жатады.
Және әкімшілік айыппұл артық соманың 70 % мөлшерінде алынады. Бұл арада
кәсіпорын басшысында айыппұл салынатын. Ағымдағы жылда өзгерістер енгізу
барысында, нақты табыс жоспарлаған табыс сомасынан 20 % артық орындалған
жағдайда, әкімшілік айыппұл артық соманың 40 % мөлшерінде алынады. Сонымен
кәсіпорындар өз табыстарын жоспардан артық немесе кем табуға болмайды.
Яғни, өз нақты табыстарын аванстық төлемдеріне немесе жоспарлы табыстарына
байлауы керек. Басқа жағдайда, жоспарланған авансты төлемдердің 20 %
мөлшерінен аспайтын шекте табыс табуы керек. Көптеген кәсіпорындар нақты
табыстарының жоспардағы табыстарға сай келу үшін көлеңкелі қызметті
қолдануға немесе жалған есептеулер тапсыруға мәжбүрлі. Себебі, бұндай
реттеу механизімі кәсіпорындарды заң бұзушылығы итермелейді. Бұл
механизмнің қаталдануы 2002 жылғы жағдаймен байланысты. 2 жылы мұнайдың
бағасы өсу барысында, өндірістік өнім көлемі жоғары көрсеткішштер көрсетті,
бірақ саладан түскен салықтық түсімдер өндіріс көлеміне сәйкес келмеді,
салық түсімдерінің төмендігі байқалды. Сәйкессіздік, салық төлеушінің
аванстық төлемдерін өткен жылдағы табыстары бойынша жоспарлауына
байланысты. Нәтижесінде салық комитеті салық инспекторларына 126 баптың 2
бөлімін қатал қолдануды талап етті. Соңғы жылдары Қазақстан ТМД елдері
арасында ЖІО – нің ең қарқынды дамуын көрсетеді. Бұл арада, жеңілдіктің бір
түрі ретінде корпорациялық табыс салығы мөлшерлемесін кемінде 25 %
төмендету ұсынылады. Себебі, соңғы жылдары бюджет профицитпен (табыстың
шығындардан артық болуы) орындалу қайталанып жатыр және түскен ақша
қаражаттары толық игерілмей, қолданылмай жатыр. Яғни, мемлекеттің нақты
уақытта ақша қаражаттарына тапшылығы сезілмейді. Сондықтан, мемлекет нақты
уақытта кәсіпорындардың белсенділігін арттыру үшін барынша жағдай жасауы
керек [7].
1.3 Әлемдiк тәжiрибеде корпоративтік табыс салығының ролi
Шетелдiк салықты есепке жатқызу кезiнде салық төлеушiнiң еiлмiздiң
шегiнен тыс жерлерде төленген табыс салығының және елiмiздiң шегiнен тыс
жерлерде алған кiрiстерi бойынша табысқа салынатын салық сомасы елiмiздiң
корпоративтік табыс салығын төлеу кезiнде төлеу кезiнде есепке жатқызылады.
Заңда көзделген есепке жатқызылатын сомалардың мөлшерi салық төлеушiнiң әр
мемлекетте алған табыстары бойынша нақты төлеген салық сомасы негiзге алына
отырып, әр мемлекет бойынша жеке жеке анықталады. Есепке жатқызылатын салық
сомасының мөлшерi осы табыс бойынша елiмiздiң заңдарында белгiленген
ставкамен есептелетiндей сомадан аспауға тиiс. Заңдарда қосарланған салық
салуды болғызбау және табыстар мен мүлiктерге салық салудан жалтаруға жол
бермеу туралы халықаралық шарт жасасқан мемлекетте елiмiзде резидент заңды
және жеке тұлғаларының табыстарынан немесе мүлiктерiнен ұсталған салыққа
қолданылмайды, оған осындай халықаралық шарттың ережелерiне сәйкес
елiмiздiң салық салынуға тиiс. Салық салуда жеңiлдiгi бар мемлекеттерде
алынған табыс егер резидетке резидент емес заңды тұлғаның жарғылық
капиталын 10 және одан астам процентi тiкелей немесе жанама тиесiлi болса
немесе ол салық салуда жеңiлдiгi бар мемлекетте табыс алатын осы резидент
емес заңды тұлғаның дауыс беретiн акцияларының 10 және одан астам
процентiне ие болса онда заңды тұлға табысының резидентке қатысты осы
бөлiгi оның салық салынатын табысына енгiзiледi. Бұл ереже резиденттiң
заңды тұлға құрмай кәсiпкерлiк қызмет ұйымдастырудың басқа нысандарына
қатысуына да қолданылады. Егер шет мемлекетте салық ставкасы заңға сәйкес
айқындалатын салық ставкасынан 1\3 төмен болса немесе мүлiктiң нақты иесi
немесе табыстың нақты иесi туралы құпияны сақтауға мүмкiндiк беретiн қаржы
ақпаратының немесе компаниялар туралы ақпараттың құпиялығы туралы заңдар
болса, ол салық салуда жеңiлдiгi бар мемлекет ретiнде қаралады .
Бiрлiк ставка бойынша Бельгияда (1(), Данияда (2,2(), Германияда (0,5(
жеке тұлғалар үшiн, 0,6- корпорациялар үшiн), Исландияда, Люкембургте жеке
әл-ауқат салығы салынады. Прогрессивтi салық салу Финляндияда,
Норвегияда, Испанияда, Щвецияда және Щвецарияда әрекет етедi. Ал басқа
дамыған мемлекеттерде салықтың бұл түрi әрекет етпейдi немесе әкiмшiлiк
территориялық бiрлiк денгейiнде жүзеге асырылады. Айтарлықтай жоғары
сомма және салық салу кезiндегi жеңiлдiктер бұл салықтық ерекшелiктерi
болып табылады.
Мұрагерлiктен салық – бұл мұраға алу құқығы бойынша жаңа иегерге
өтетiн мүлiкке салынатын салық (жылжитын және жылжымайтын). Сыйға салынатын
салық – бұл меншiк иесiнен екiншiсiне сый түрiнде өтетiн мүлiкке
салынатын салық (жылжитын немесе жылжымайтын).
Көптеген елдерде салықтың бұл түрлерi жеке – жеке әрекет етедi, ал
кейбiр мемлекеттерде мұрагерлiкке және сыйға салынатын салық бiр салық
ретiнде қарастырылған. Бiрақ, бiрiншi жағдайда салықтар ереже бойынша
жалпы нормалармен реттеледi және салық ставкалары мен салық салынатын
соманы анықтау тәртiбi бiрдей.
Барлық дамыған мемлекеттерде мұрагерлiк және сыйға салынатын
салық орталық (федералды) денгейде жүзеге асырылады. Барлық мемлекеттерде
мұрагерлiкке және сыйға салық салу ставкалары күрделi прогрессия
бойынша қалыптасады. Мұрагерлер мен сый алушылар туыстық денгейiне
байланысты топтарға бөлiнедi (I-тiкелей мұрагер, II-ерлi-зайыптылар,
III- ағалары мен қарындастары, iнi, әпкелерi, IV-алыс туысқандары және тағы
да басқа). Әрбiр топқа салық ставкаларының жүйесi белгiленген. Салықтық
класқа салық салу сомасы көлемi де тәуелдi.
80-шi жылдары дамыған мемлекеттерде салықтық түсiмдердiң жалпы
сомасында корпорациялардың табысына салынатын салық салудан түсiмдер
сомасы айтарлықтай қысқарды. Тек Жапонияда ғана салық салудың бұл түрi
бойынша түсiмдер елдегi жалпы салықтың түсiмдердiң жалпы сомасының 1%-
iн құрады (1985 жылы 1,19(). Ал басқа мемлекеттерде салықтың бұл түрi 1(-
тен төмен болды.
Францияда мұрагерлердiң үлесi тiкелей мұрегерлер немесе ерлi-
зайыптылар үшiн 275 мың фр. франкiнен асса, Австрияда 30 мың кроннан
(ерлi-зайыптылар үшiн), Грецияда –901 мың драхмадан, Ирландияда –150 мың
ирл.фунтынан, Жаңа зеландияда –450мың ж.з. долларынан асқан жағдайда ғана
салық салуға жатады [10].
Корпорацияның жылжымайтын мүлiктердiң жекелеген түрлерiне салықтар
әрқалай болып келедi. Барлық мемлекеттерде бұл салықтар жергiлiктi өзiн-
өзi басқару органдарының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz