Салық әкімшілігінің теориялық аспектілері

Кіріспе

Лекцияның мақсаты: салық әкімшілігінің теориялық аспектілерін оқып-үйрену.
Негізгі сөздер: салық, әкімшілік, салық жүйесі, салық әкімшілігі, бақылау, басқару, салық органдар.
Негізгі сұрақтар:
1. Салық әкімшілігінің мазмұны және оның қалыптасуының теориялық негіздері.
2. Салық әкімшілігінің мақсаты мен міндеті.
3. Салық салу жүйесін жетілдіруге деген коцептуалды көзқарастар: ұйымдық - техникалық, ұйымдық - әдістемелік, әлеуметтік -экономикалық.

Салық әкімшілігі дегеніміз – бұл салық салу жүйесін мемлекет тарапынан басқару.
Көптеген экономистер салық әкімшілігін салық салуды басқарудың бір элементі ретінде қарастырады. Біздіңше, салық әкімшілігі қатысты түрде өзіндік ерекшелігі бар процесс болып табылады. Барлық күрделі жүйе сияқты, салық салу жүйесі де басқару объектісі болып табылады.
Жалпы айтқанда, салықтық басқару мемлекеттің әлеуметтік – экономикалқ басымдықтарына қарай бейімделіп отырады. Барлық басқару процессі сияқты бұл басқарудың түрі де салық жүйесін тұтастай болжамдау мен салық жүйесінің дамуын бюджет жүйесімен және барлық экономиканы тұтастай біріктіре отырып, салықтық процесстерді реттеуді, талдау мен бақылауды жоспарлауды білдіреді.
Салық әкімшілігі– салық салудың барлық мәселелерінің өкілеттілігі мен ерекше құқықтарымен, салық қызметімен және өзара байланыстағы салық төлеушілермен бөлініп алынған, мемлекеттік басқарудың әкімшіл-нұсқаушыл органы.
Салық әкімшілігі – салықтық әкімшіліктің өкілеттілігі мен қызмет ету құзыретінің аясында, оған мемлекет пен салық заңы бекіткен салықтық әкімшілікті жүзеге асыру.
Салықтарды басқару жүйесі –әдістемелік кешенді шараларды жүзеге асырады. Атап айтқанда:
- салық құрылымдарын оңтайландыру;
- оларды алудың механизмін жетілдіру, салықтық есептеу мен есеп берудің дұрыстығын тексеру мен ұйымдастыру;
- салықтарды дұрыс есептеуді бақылау, оларды өз уақытында және толық төлеу, бір жағынан салықтық органдардың заңмен бекітілген құқықтары мен міндеттерін сақтау, екінші жағынан олардың мүддесін қорғау мақсатындағы салық төлеушілердің;
- салық салу үрдісінің барлық мүшелерінің салықтық қатынастарын үйлестіру;
- түрлі деңгейдегі мемлекеттік басқару бюджеттерінің арасындағы салықтық түсімдерді бөлу;
- жинау және алынған нәтижені сараптау;
- соның негізінде жалпы салық жүйесін және жекелеп алғандағы салықты басқару жүйесін жетілдіру жөнінде ұсыныстар жасау.
Салықтарды басқару, әдетте Бас салықтық басқарушысы болу принципінде басқарылатын, салықтық әкімшілік арқылы елдің барлық аумағында бірдей жүзеге асырылады.

Ұсынылатын әдебиет көзі, әдебиеттер тізімінен: 1-5,7,10,11,13,21.

Пән: Салық
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

Бөлім. Салық әкімшілігінің теориялық аспектілері
Тақырып 1. Салық әкімшілігінің экономикалық мазмұны, мақсаты мен міндеті

Лекцияның мақсаты: салық әкімшілігінің теориялық аспектілерін оқып-үйрену.
Негізгі сөздер: салық, әкімшілік, салық жүйесі, салық әкімшілігі, бақылау, басқару, салық органдар.
Негізгі сұрақтар:
1. Салық әкімшілігінің мазмұны және оның қалыптасуының теориялық негіздері.
2. Салық әкімшілігінің мақсаты мен міндеті.
3. Салық салу жүйесін жетілдіруге деген коцептуалды көзқарастар: ұйымдық - техникалық, ұйымдық - әдістемелік, әлеуметтік -экономикалық.

Салық әкімшілігі дегеніміз - бұл салық салу жүйесін мемлекет тарапынан басқару.
Көптеген экономистер салық әкімшілігін салық салуды басқарудың бір элементі ретінде қарастырады. Біздіңше, салық әкімшілігі қатысты түрде өзіндік ерекшелігі бар процесс болып табылады. Барлық күрделі жүйе сияқты, салық салу жүйесі де басқару объектісі болып табылады.
Жалпы айтқанда, салықтық басқару мемлекеттің әлеуметтік - экономикалқ басымдықтарына қарай бейімделіп отырады. Барлық басқару процессі сияқты бұл басқарудың түрі де салық жүйесін тұтастай болжамдау мен салық жүйесінің дамуын бюджет жүйесімен және барлық экономиканы тұтастай біріктіре отырып, салықтық процесстерді реттеуді, талдау мен бақылауды жоспарлауды білдіреді.
Салық әкімшілігі - салық салудың барлық мәселелерінің өкілеттілігі мен ерекше құқықтарымен, салық қызметімен және өзара байланыстағы салық төлеушілермен бөлініп алынған, мемлекеттік басқарудың әкімшіл-нұсқаушыл органы.
Салық әкімшілігі - салықтық әкімшіліктің өкілеттілігі мен қызмет ету құзыретінің аясында, оған мемлекет пен салық заңы бекіткен салықтық әкімшілікті жүзеге асыру.
Салықтарды басқару жүйесі - әдістемелік кешенді шараларды жүзеге асырады. Атап айтқанда:
салық құрылымдарын оңтайландыру;
оларды алудың механизмін жетілдіру, салықтық есептеу мен есеп берудің дұрыстығын тексеру мен ұйымдастыру;
салықтарды дұрыс есептеуді бақылау, оларды өз уақытында және толық төлеу, бір жағынан салықтық органдардың заңмен бекітілген құқықтары мен міндеттерін сақтау, екінші жағынан олардың мүддесін қорғау мақсатындағы салық төлеушілердің;
салық салу үрдісінің барлық мүшелерінің салықтық қатынастарын үйлестіру;
түрлі деңгейдегі мемлекеттік басқару бюджеттерінің арасындағы салықтық түсімдерді бөлу;
жинау және алынған нәтижені сараптау;
соның негізінде жалпы салық жүйесін және жекелеп алғандағы салықты басқару жүйесін жетілдіру жөнінде ұсыныстар жасау.
Салықтарды басқару, әдетте Бас салықтық басқарушысы болу принципінде басқарылатын, салықтық әкімшілік арқылы елдің барлық аумағында бірдей жүзеге асырылады.

Ұсынылатын әдебиет көзі, әдебиеттер тізімінен: 1-5,7,10,11,13,21.

Тақырып 2. Салық әкімшілігінің даму және қалыптасу тарихы

Лекцияның мақсаты: салық әкімшілігінің даму және қалыптасу жағдайларын оқып-үйрену.
Негізгі сөздер: салық, әкімшілік, салық жүйесі, салық әкімшілігі, бақылау, басқару, салық органдар.
Негізгі сұрақтар:
1. Салық әкімшілігін дамытудың тарихи аспектлері.
2. Салық әкімшілігінің мемлекеттің фискалды саясатындағы алатын орны.
3. Шет елдердегі салық жүйесінің қалыптасуының негізгі қағидаттары.
4. Азия елдеріндегі басқа елдеріндегі салық қызметін ұйымдастыру және олардың салықтардың төленуіне деген бақылауы.
Бүгінде Қазақстан Республикасында салық әкімшілігін тиімді ұйымдастыру өзекті және шешілуі қиын мәселе. Өйткені ол мемлекет секілді, жеке меншік иелерінің мүліктік мүдделерін қорғау құралы болып табылады. Бүкіл салық әкімшілігі жүйесінің нақты қызмет етуінің басты шарты - ел бюджетінің табыс бөлімін қалыптастыруды қамтамасыз ететін, салық органдарының тиімді жұмысы болып табылады.
Салық әкімшілігі процедурасын дайындау мен салық заңдарын дайындау жөніндегі ұсыныстарды жасауда Қаржы министрлігінің жүргізіп жатқан жұмысында, дамыған нарықтық экономикасы бар шет елдердің тәжірибесін зерттеудің маңызы зор. Қазіргі Қазақстан экономикасының даму кезеңін ескере отырып, бұл тәжірибені қолдану, дайындалып жатқан нормативті және методикалық құжаттарды қазіргі халықаралық стандарттар мен талаптарға сай үйлестіруге мүмкіндік береді.
Мысалы, Франциядағы салық әкімшілігі - мемлекеттің конститутциялық қызметтерінің бірі. Ол салық төлеушілердің міндеттері мен құқықтарының арасындағы тепе-теңдікті ұстауды қамтамасыз етеді. Француз салық жүйесінің негізгі сипаттарының бірін атап өту керек: мұнда салық төлеуші салық төлемін анықтау үшін мәліметтерді өзі алып келеді, оған қоса салық сомаларының 90 пайызы өз еркімен төленеді. Негізгі принцип - кез-келген салық төлеуші әділ, осы тұжырымға сәйкес, салық заңдылығы да дамытылып тұрады, бұл тәжірибені Қазақстанда да қолдануға болады.
бақылауын жүзеге асыруы, мерзімінде орындалмаған салық міндеттемесінің орындалуын қамтамасыз ету тәсілдері мен салық берешегін мәжбүрлеп өндіріп алу шараларын қолдануы, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес салық төлеушілерге (салық агенттеріне) және басқа да уәкілетті мемлекеттік органдарға мемлекеттік қызмет көрсету болып табылады.
Экономикалық және қаржылық тұрақсыздық мемлекеттерді мақсатты, кешенді салық саясатын жүргізүдің жаңа жолдарын іздеуді талап етті. ТМД елдерінің ішінде Қазақстан бірінші болып прогрессивті салықтық заңнаманы енгізді. Мемлекет басшысы көрсеткендей Қазақстанның 50 бәсекеге қабілетті мемлекеттер қатарына кіру стратегиясында салықтық саясатты реформалау жолымен Қазақстан экономикасындағы салықты жаңғырту мен серпінді ету керек, яғни ол салықтарды жинаудың көбеюі, салықтар санын шектеу мен салық салу құрылымын жеңілдету жатады.
Салық әкімшілігін жүргізудің негізгі анықтамаларын көрсете отырып, маңызды категориялардың бірі - камералдық бақылауға тоқтала кетпекпін.
Бүгінгі күні салық органдарының жұмыс процестерінің көпшілігі автоматтандырылған. Салық төлеушілерді тіркеу есебі, дербес шоттарды жүргізу, салықтық есептілікті қабылдау және камералдық бақылау сияқты процестер негізінен салық түрлеріне байланысты, қазіргі кезде негізгі салықтар - КТС және ЖТС бойынша автоматтандырылған іске қосу арқылы жүзеге асырылады .
Салықтық заңнаманың тиімділігін жоғарылауы үшін кәсіпкерлік қызметтің әр түрлі сфераларындағы экономикалық шындықтардың құқықтық салықтық нормаларды орнату керек, себебі мемлекеттің экономикалық саясатының негізгі жолы болып салықтық реформаның жетілдірілуі болып табылады. Бұл кезекте мемлекет салық салудың нақты шарттары жетілдіру жұмыстары жургізіледі, мемлекеттің ақпараттық жүйе бөліміндегі әкімшіліктің сапасын жоғарылатуы, камералды бақылауды қолдану, ол жыл сайын салықтық ауыртпалықты мемлекетте салықтық саясаттың орындалуына жауап беретін деңгейге дейін төмендеуге көмектеседі. Қарапайымдылық салықтық жүйенің негізгі аспектісі болып табылады. Өте қиын салықтық жүйелер салық әкімшілігін қиындатады, сонымен қатар төмендеуіне әкелуі мүмкін.Бұл жұмыс басымды болып табылады,себебі салықтар бойынша салық салу базасындағы нақты жоғалтуларды болдырмауды қарастырады. Тек 2008 жылы ғана фиктивті шот-фактураларды электронды орындау барысында, ҚҚС бойынша салықтық есептегі камералды бақылау түрі негізіндегі салықтық тексерулер 61 шаруашылық жүргізүші субьектілерде жүргізген 1121,9 млн.тг сомасында қосымша салық есептелген, 372,6 млн. тг сомасында салықтарды әкімшілік жолымен өндіріп алды.
Салық әкімшілігі - салық салу жүйесін мемлекет тарапынан басқару. Көптеген экономистер салық әкімшілігін салық салуды басқарудың бір элементі ретінде қарастырады. Біздіңше, салық әкімшілігі өзіндік ерекшелігі бар процесс болып табылады. Барлық күрделі жүйе сияқты, салық салу жүйесі де - басқару объектісі.
Салық әкімшілігі салық салудың барлық мәселелерінің өкілеттілігі және ерекше құқықтарымен, салық қызметімен және өзара байланыстағы салық төлеушілерімен бөлініп алынған мемлекеттік басқарудың әкімшіл-нұсқаушыл органы болып табылады. Сонымен қатар, салық әкімшілігі басқару әрекеті үлкен әлеуметтік маңызды сала. Салық әкімшілігінің кемшіліктері бюджетке түсетін салықтардың түсімін кенеттен төмендеуіне алып келеді. Салықтық құқық бұзушылықтың мүмкіндіктерін көбейтеді. Әкімшілік орталықтарымен аймақтардағы бюджетаралық қарым қатнастардың балансын бұзады. Соңғы нәтижесінде қоғамда әлеуметтік ауыртпалықтар оданда нашарлай түседі.
Ол салықтық әкімшіліктің өкілеттілігі мен қызмет ету құзыретінің аясында, мемлекет пен салық туралы заң бекіткен шараларды жүзеге асыру арқылы қызмет етеді.
Мәселен, салық төлеушілер көп жағдайда салық комитеті тарапынан тексерулердің қорытындысына шағымданады, сол сияқты артық төленген салықты қайта есептеуді, егер артық төлегендігі анықталған жағдайда оны иесіне кері қайтарады, бюджетке артық төленеген ҚҚС сомасын кері қайтаруды талап етеді және салық комитеті тарапынан болатын тесерулердің ұзақтығын сөз етеді.
Салық әкімшілігі салық заңдарын яғни Салық кодексі, заңдылық нормативтік актілерді т.б. орындалуын қадағалау.
Салық әкімшілігін жүзеге асыру іс жүзінде мемлекеттің қаржылық іс әрекетіне бағытталып, ақша қорларын құюға кететін және осы мемлекеттік қаржы жүйесінің құрамына кіретін табыстарды жинау болып табылады.
Салық әкімшілігі субъектісі - мемлекеттік салық қызметі, яғни тек салықтық тексеру жүргізуге құқығы бар орган - салық комитеті.
Салық әкімшілігінің объектісі - салық заңдылықтары бойынша заңды міндеттемелер жүктелген тұлғалар. Олар салық төлеушілер, салық агенттері, банктер, салық төлеуші туралы ақпараттары бар тұлғалар.
Салық төлеу пәні - тексерушілердің салық заңдары, Салық Кодексі, заңдылық нормативтік актілер және де ресми құжаттар бойынша атқаруға, орындауға тиіс міндеттері.
Салық әкімшілігінің мақсаты - салық заңдарын бұзушылық фактілерді немесе салық құқықтық қатынастарды қатысушының өз міндетін санасыз орындалғанын анықтау; айыптарды анықтау және оларды заңда бекітілген жауапкершілікке тарту; салық заңын бұзушылықты жою; қарыздарды өтеу бойынша шаралар қолдану түріндегі мемлекеттік материалдық қорғау; салық заңын бұзушылықтың алдын алу.
Салық әкімшілігін жүзеге асыру нысаны тікелей бақылау, сырттай бақылау болып бөлінеді. Тікелей салық бақылауына тексеру - тексеруші тұлға алғашқы құжаттарымен, салықтық есепке қатысты құжаттарды тексеруін талдау жасайтындығымен сипаттауға болады. Оның құжаттық, рейдтік, хронометражды түрлері бар. Сырттай салық бақылау - бақылау субъектісі мен объектісі тексеру жүргізу кезінде байланысқа түспей сырттай жүргізіле беретіндігімен сипатталып (камералдық) түрі.
Салықтық әкімшілігін өткізу уақыты - алдын-ала, қазіргі және ағымдағы немесе кейінгі түрлері болады.
Салықтық әкімшілік ішкі және сыртқы болып бөлінеді, бақылау объектісі бір ұжымдық жүйенің бөлімдерінде немесе ведомство аралық бағытттарға байланысты.
Салық әкімшілігі - салықтық тексеру немесе тапсыру мақсатындағы бақылау болады. Салықтық бақылау тексерілетін салық төлеуші туралы ақпараттарды жинау, жинаған ақпараттарды бағалау. Жинаған ақпараттар бойынша шамалау немесе мөлшерлеу кезеңдерінен тұрады. Құжаттар көздеріне қарай салықтық тексеру құжаттық және іс жүзінде деп бөлінеді. Іс-жүзіндегі тексеру - объектілердің сандық және сапалық жағдайларын зерттеу лабораториялық сараптама мен әртүрлі әдістер нәтижелерін шығару.
Салық әкімшілік теңдікті жетілдіруде Салық аудитінің электрондық бақылауы (САЭБ) ақпараттық жүйесін енгізу үлкен жетістік болып отыр. Бұл ақпараттық жүйе салықтық тексерулерді жүргізуді және жоспарлауды автоматтандыруға мүмкіндік береді.
Салықтық тексеру тексеруге дайындау тексеруді жүргізу, тексеру нәтижелерін рәсімдеу, анықталынған салық заңын бұзушылықты жою үшін нұсқаманың қаулының орындалуын бақылау мерзімдерінен тұрады.
Салық кодескі бойынша салықтық тексерулер:
oo құжаттық тексеру (кешенді тексеру, тақырыптық тексеру, қарама-қарсы тексеру);
oo рейдтік тексеру (салық органының тіркеу есебіне тұруы, бақылау-кассалық аппараттарын дұрыс қолдану, лицензия және бір жолғы талон құжаттарын тексеру, акциздік тауарларды тексеру);
oo хронометражды зерттеу (салық төлеушінің нақты табысы мен оны алуға кеткен нақты шығынын білу мақсатында салық органы жүргізеді).
Салық менеджменті - салықты салуда және салықты өндіруді ұйымдастыру. Салық салуды ұйымдастыру - салық төлеушінің салық міндеттерін салық органы тарапынан заң аясында дер кезінде толық орындалуы. Салық міндеттемелері - салық төлеуші тіркеуге тұрған сәттен бастап салық кодексіндегі баптарға сәйкес салық түрлеріне қарай төлеуші болуына байланысты сол салық түрінің міндеттемелері Салықтық бақылау салық сомасын есептелінуін бақылау, есептелген салық сомасынан бюджетке өз уақытында және толық түсуін бақылауды жүргізілу шеңбері бар. Бақылау объектісіне қарай салық төлеушілер жеке тұлға мен заңды тұлға деп бөлінеді. Сонымен, салық менеджментінің құрамдас бөлігі оны өндіру мен салу кезіндегі салықтық бақылау объектісі болып табылады. Салықтық бақылаулдың ұйымдастыру барысы ғылыми негізделеді. Мысалы, салықты салуды ұйымдастыруда: есептелінетін салықты болжау мен жоспарлау, қабылдаған есептіліктегі салық сомасы және оны талдау, салық сомасының есептелінуін бақылау; салықты өндіруді ұйымдастыру: бюджетке түсетін салықтарды болжау мен жоспарлау, төленуге тиіс сомма мен оны талдау, салық соммасының бюджетке түсуін бақылау.
Салық төлеушiлердi мемлекеттiк тiркеу - салық төлеушi туралы мәлiметтердi Қазақстан Республикасы Салық төлеушiлерiнiң мемлекеттiк тiзiлiмiне енгiзу болып табылады. Мемлекет бұл тiзiлiмдi жасай отырып, салық төлеушiлер жайлы бiрқатар ақпаратпен, сонымен қатар, салық төлеушiлердiң санымен де хабардар болып отырады.
Қазақстан Республикасының салық төлеушiлерiнiң мемлекеттiк тiзiлiмi - салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердiң дұрыс есептелуi мен уақытылы төленуiн бақылауды жүзеге асыру мақсатымен уәкiлеттi мемлекеттiк орган жүргiзетiн салық төлеушiлердi есепке алудың мемлекеттiк деректер базасы жүйесi .
Тiркеу есебi - салық төлеушiнi салық органында есепке қою, соның нәтижесiнде салық төлеушiнiң тiркеу деректерi, оның iшiнде салық төлеушiнiң тұрған жерi, оған салық салу объектiлерi мен салық салуға байланысты объектiлердiң тиесiлiлiгi; салық төлеушiнiң тiркеу деректерiнiң ағымдағы өзгерiстерiн тiркеу; есептен шығару белгiленедi.
Салық төлеушi:
1) заңды тұлға, оның құрылымдық бөлiмшелерi, сондай-ақ Қазақстан Республикасында қызметiн жүзеге асыратын шетелдiк заңды тұлға үшiн:
oo заңды тұлғаның, оның құрылымдық бөлiмшесiнiң орналасқан жерi бойынша;
oo қызметтi жүзеге асыру орны бойынша;
oo салық салу объектiлерi мен салық салуға байланысты объектiлердiң орналасқан және тiркеу орны бойынша;
2) жеке тұлға, соның iшiнде жеке кәсiпкер үшiн:
oo резидентке - тұрғылықты жерi бойынша;
oo резидент емеске келген орны бойынша;
oo салық салу объектiлерi мен салық салуға байланысты объектiлердiң орналасқан және тiркеу орны бойынша;
oo кәсiпкерлiк қызметтi жүзеге асыру орны бойынша салық органдарында тiркеу есебiне тұруға мiндеттi.
Жеке тұлғалар салық мiндеттемелерi туындаған кезден бастап он жұмыс күнi iшiнде мемлекеттiк тiркеуден өту және салық төлеушiнiң тiркеу нөмiрiн алу үшiн салық органына өтiнiш жасауға мiндеттi.
Заңды тұлғалар, олардың филиалдары мен өкiлдiктерi Қазақстан Республикасының әдiлет органдарында олар мемкеттiк тiркеуден өткен күннен бастап он жұмыс күнi iшiнде мемлекеттiк тiркеуден өту және салық төлеушiнiң тiркеу нөмiрiн алу үшiн салық органына өтiнiш жасауға мiндеттi.
Салық төлеушiнiң тiркеу нөмiрi дегенiмiз салық төлеушi ретiнде оны мемлекеттiк тiркеу және Қазақстан Республикасы салық төлеушiлерiнiң мемлекеттiк тiзiлiмiне ол туралы мәлiметтердi енгiзу кезiнде салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердiң барлық түрлерi бойынша салық төлеушiге берiлетiн бiрыңғай нөмiр.
Салық төлеушiлердi мемлекеттiк тiркеу және тiркеу есебiне алу тәртiбiн, сондай-ақ тiркеу және есептен шығару туралы өтiнiштерге қоса берiлетiн құжаттардың тiзбесiн уәкiлеттi мемлекеттiк орган белгiлейдi. Сондай-ақ салық салу объектiлерiнiң есебiн жүргiзу тәртiбiнде уәкiлеттi мемлекеттiк орган белгiлейдi.
Салық төлеушiлердiң мемлекеттiк тiзiлiмiн уәкiлеттi мемлекеттiк орган жүзеге асырса, салық төлеушiлердiң мемлекеттiк тiзiлiмiн жасау және жүргiзу тәртiбiн Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлейдi.
Салық төлеушiлердi тiркеу есебiн жүзеге асыру кезiнде салық қызметi органдары мынадай:
- заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркеудi, қайта тiркеудi және таратуды жүзеге асыратын;
- статистика жүргiзетiн;
- салық салумен байланысты объектiлердi және салық салу объектiлерiн есепке алуды немесе тiркеудi жүзеге асыратын;
- лицензиялар, куәлiктер немесе рұқсат беру мен тiркеу сипатындағы өзге де құжаттарды беретiн;
- жеке тұлғаларды Қазақстан Республикасындағы тұрғылықты жерi бойынша тiркеудi жүргiзетiн;
- азаматтық хал актiлердi тiркеудi жүзеге асыратын;
- нотариаттық iс-әрекеттердi жасауды жүзеге асыратын;
- қорғаншылық пен қамқоршылықты жүзеге асыратын уәкiлеттi органдармен;
- Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлейтiн басқа да уәкiлеттi органдармен өзара iс-әрекет жасайды. Аталған органдар салық органдарына салық төлеушiлер жайла мәлiметтердi оларды тiркеу мақсатымен хабарлап отыруға тиiс.
Салық бақылауы салық тексерулерi арқылы жүзеге асады деп айтсақ қателеспеймiз. Өйткенi салық бақылауы да салық тексерiсi де бiр арнада қызмет етедi.
Салықтың және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердiң, өсiмпұлдар мен айыппұлдардың есептелген сомалары туралы хабарламаны алған салық төлеушi, егер салық төлеушi салық тексеруi нәтижелерiне шағым жасамаса, оны хабарламада белгiленген мерзiмде орындауға мiндеттi. Егер салық тексеруiнiң аяқталуы бойынша салық заңдарын бұзу анықталмаған болса, салық тексеруi нәтижелерi бойынша хабарлама шығарылмайды. Осы тексерiстердiң нәтижесiнде салық бақылауы жүзеге асады.
Қазақстан Республикасының аумағында сауда операцияларын жүзеге асыру кезiнде немесе қолма-қол ақша, банктiк төлем карточкалары, чектек арқылы қызмет көрсеткенде ақшалай есеп айырысу мiндеттi түрде фискальдық жады бар бақылау-касса машиналарын қолдану және бақылау чегiн беру арқылы жүргiзiледi.
Фискальды жады бар бақылау-касса машиналары тауарлар сату мен қызметтер көрсету кезiнде ақшалай есеп айырысуды тiркеу үшiн пайдаланылатын, ақпараттың маусым сайын түзетiлмей тiркелуiн және энергияға тәуелсiз ұзақ уақыт сақталуын қамтамасыз ететiн, фискальдық жады блогы бар электронды құрылғылар және банктiк компьютерлiк жүйелер. Фискальдық жады бар бақылау-касса машиналарын қолдану мен пайдалану тәртiбiн Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлейдi. Уәкiлеттi мемлекеттiк орган Қазақстан Республикасының аумағында пайдалануға рұқсат етiлген Фискальдық жады бар бақылау-касса машиналарының мемлекеттiк тiзiлiмiн және оны қалыптастырудың ережесiн бекiтедi.
Салық органдары:
- фискалдық жады бар бақылау-касса машиналарын қолданылу және пайдаланылу тәртiбiнiң сақталуына бақылауды жүзеге асырады;
- салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердi төлеу бойынша салық төлеушiнiң салық мiндеттемелерiн орындау жөнiндегi салық тексерулерiн жүргiзу кезiнде фискалдық жады бар бақылау-касса машиналарының фискалдық блогындағы сақтаулы деректердi пайдаланады. Осы аталған ережеге сәйкес салық органдары бақылауды жүзеге асырады.

Ұсынылатын әдебиет көзі, әдебиеттер тізімінен: 1-5,7,10,11,13,14, 15, 21.

Тақырып 3. ҚР салық әкімшілігінің қазіргі кездегі жағдайы

Лекцияның мақсаты: салық әкімшілігінің қазіргі кездегі жағдайларын оқып-үйрену.
Негізгі сөздер: салық, әкімшілік, салық жүйесі, салық әкімшілігі, бақылау, басқару, салық органдары.
Негізгі сұрақтар:
1. Нарықтық қатынастардың даму кезеңіндегі салық әкімшілігінің ерекшеліктері.
2. Салық әкімшілігінің нысандары мен түрлері.
3. Салық әкімшілігін жүзеге асырудың қағидалары

3.1 Салықтық әкімшілік тиімділігін арттыруды жетілдіру жолдары

Қазіргі кезде салық әкімшілігін жүзеге асыруда бірқатар проблемалық мәселелер туындауды. Оған дәлел ретінде, соңғы кезде салық әкімшілігі саласында жүргізіліп жатқан реформаларды айтуға болады. Үстіміздегі жылы қолданысқа енген жаңа Салық кодексін жүзеге асыру кезінде маңызды мәселенің бірі - салық әкімшілігі болып табылады. Ондағы көтеріліп отырған проблемаларлың бірі - бизнес үшін салық әкімшілігінің процедураларын неғұрлым оңайлату, яғни салық қызметі органдарының салық төлеушілермен тікелей қарым-қатынасын азайту мақсатында салық есептілігінің электронды нысанасын мейлінше кең түрде практикаға енгізу. Салық кодексінде камералдық бақылаудың барлық түрлері мен процедуралырын, олардың рәсімделуі мен қолданылуын нақтырақ көрсету.
Салық әкімшілігінің обьектісі ірі шаруашылық субьектілердің қызметі болып табылады,себебі оның федералдық бюджеттің табысты бөлігінің қалыптасуына шешуші әсері бар.
Салық әкімшілігі салық саясатының сәтті қызмет етуінің негізін айқындайды.Салық әкімшілігінің саясатын құруда үш ең басты негізгі қағидасы бар:
1. Ереже жеткілікті айқын және адал қабылдануы тиіс;
2. Салық төлеуші және салық органдарының заңдарда бекітілген құқықтарының теңдігіне жету қажет;
3. Әр түрлі бұзушылықтарға салынатын санкциялар салық дисциплинасын
қолдауға, сонымен қатар салық органдарындағы коррупциямен күрес[23].
Салық жүйесінің айқындылық және адалдық қағидасы қарапайым салық заңдарын талап етеді.Мұндай заңнамалық саясатты акциздерге,кедендік төлемдерге және ҚҚС-ға қатысты жүзеге асыру жеңілірек. Табыстарға салық салуда қарапайымдылыққа жету қыйынырақ, бірақ бұл мүмкін болады, егер салық ставкалар төмен, ал салық салу базасы кең болса.Анықтамалар нақты, ал процедуралар жақсы ойластырылған болуы тиіс.
Қарапайым салық заңдары салық жүйесінің өтпелі кезеңі үшін үлкен мағынаға ие.Бұл жағдайда салық органдарының қызметкерлері, сондай-ақ салық төлеушілерді жаңа әкімшілік ережелерге үйренуін максималды жеңілдету қажет. Салық ведомстваларының қызметкерлерін, сондай-ақ салық төлеушілерді тәжірибелік оқытудың үлкен мағынасы бар.Бірақ тәжірибелік оқытуларға жылдар кетуі мүмкін, ал салық заңдары бірдей уақытта күшіне енеді. Сондықтан осындай айқын және қарапайым ережелерді құрудың көп пайдалы жағы бар.Әкімшіліктің алғашқы кезеңдерінде айқындылық пен адалдық болғаны дұрыс, сонда барлық қызығушы жақтар салық жүйесі бекіткен ережелерді орындайды және оларды жетілдіре бастайды.
Салық әкімшілігі үшін құқықтық балансты құру маңызды мағынаға ие. Салық төлеушінің құқықтары қорғалған болуы тиіс, бірақ және олардан да нақты заңдарды сақтау талап етіледі.Салық органдарының қызметкерлеріне құжаттарға қол жетімділігін қамтамасыз ету тиіс, декларацияларды тексеруге және салық заңдарын бұзу мемлекетті салық шығындарына әкелуі мүмкін жағдайда мемлекеттің жағын қорғауға құқықтар берілуі тиіс.
Салық төлеушінің құқықтарын салықтық тексерістер кезеңіде және мәжбүрлі түрде салықты алу, сондай-ақ айыппұл салу кезінде қамтамасыз ету қажет. Егер айыппұлдар өте тыңғылықты құрылған болса, онда әкімшілік талпыныстары сәттілікпен аяқталатыны сөзсіз.
Салықтық құқықта сондай-ақ қарыз алушы мен кредитор арасындағы қарапайым іскерлік қатынастарды бақылаушы азаматтық заңның кейбір нормаларын пайдалану қажет.Бұл салық төлеушілерге жүйенің адал сипаттамасын түсінуге көмектеседі[24].
БЭФ-тың 2007-2008 жылға жасаған бақылауы бойынша еліміз ғаламдық бәсекеге қабілеттілік рейьингинде 61-ші орын алады. Онда салықтық реттеулер мен салық жүкемесі Қазақстанда бизнес жүргізудегі негізгі кедергі ретінде бағаланған. Мәселен, салық төлеушілер көп жағдайда салық комитеті тарапынан тексерулердің қорытындысына шағымданады, сол сияқты артық төленген салықты қайта есептеуді, егер артық төлегендігі анықталған жағдайда оны иесіне кері қайтарйды, бюджетке артық төленеген ҚҚС сомасын кері қайтаруды талап етеді және салы комитеті тарапынан болатын тесерулердің ұзақтығын сөз етеді. Салықық есептілік көлемінде құзырылы органдар бекіткен барлық салықтардың негізгі үлгілерінің жалпы саны - заңды тұлғалар үшін - 33, жеке тұлғалар үшін - 26. Корпоративтік салықтың үлгі көлемі - 170 бет, қосымша құн салығының үлгі көлемі - 60 бетке жуық. Кодексте қарастырылған жаңадан жасалуға тиісті құқықтық-нормативтік актілердің саны 300-ден астам. Ал, жеңілдіктердің саны- 135 болып отыр.
Салықтық әкімшілендіру деңгейін арттыру үшін салық және кедендік салаларында Қазақстан Республикалық әкімшілікті жүргізуді жетілдірудің 2009-2011 жылдарға арналған бағдарламасының жобасы әзірленді. Бағдарламаны іске асыру - салық төлеушілердің өздерінің салықтық міндеттемелерін ерікті орындауына жағдай жасайды, салықты және бюджетке басқа да түсімдерді жинауды қамтамасыз етеді, сонымен қатар сыбайлас жемқорлықтың алдын алып, оның өріс алуын болдырмайды. Сол сияқты салықтық рәсімдерді жеңілдету, тұтастай алғанда, көлеңкелі экономиканы қысқарту сияқты экономикалық пайданы өзіне қамтитын салықтық әкімшілендіруді реформалаудың 2010-2014 жылдарға арналған инвестициялық жобасы бойынша Дүниежүзілік банкпен бірлескен жұмыс жасалуда.
Дегенмен, салық әкімшілігі саласында басқа да жетілдіруді талап ететін шаралар бар, олар төмендегідей:
Мемлекеттік салық қызметінің жариялылық, біртұтастық және тәуелсіздік принциптері тек салықтық бақылаудың қалыпты инфрақұрылымы процесін қалыптастыру жағдайында болуы мүмкін;
Мемлекеттік бюджетке түсетін жетіспеушілікті төмендеті үшін арнайы шаралар қолдану және бюджетке қарыз салық төлеушілермн жүргізілетін жұмысты күшейту;
Салықтық құқық бұзушылық қылмыстарға қарсы қолданылатын салықтық санкцияларды тиімді үйлестіру және азаматтық құқық негізінде кейбір құқық бұзушылықтардың алдын алу практикасын қолдану;
Құқық қорғау және салық органдарының қызметтерін бір жүйеге келтіру, оларды жоғары техникамен қамтамасыз етілуін және шаруашылық жүргізуші субъектілер мен азаматтар арсында салықтың беделі мен мәдениетін арттыруды жүзеге асыру;
Электронды салық қызметтері санын арттыру, ол үшін бүгінгі таңдағы салық төлеушілерге қызмет көрсету бойынша ақпаратты қабылдау және өңдеу орталықтарын құру және дамыту;
Қызметкерлердің кәсіби деігейін көтеру, ол үшін жоғары оқу орындарында сапалы салық қызметкерлерін даярлау, ТМД және алыс шет ел мемлекеттерінің салық қызметкерлерімен, сондай-ақ аумақтық салық орандары қызметкерлері арасында тәжірибе алмасуы. Салық органдары жұмысының бірқатар объективті және субъективті себептер салдарынан толық жетілмегендігі, салық төлеуден кейбір адамдардың жалтаруы, т.б. да жағдайлар салық органдарынан басқа шет мемлекеттегі салық органдарымен бірлесе жұмыс істеуді, әсіресе ақпарат алмасуды қажет етіп отыр.
Салықтық ауыртпалықты төмендету және салық әкімшілігін жүргізуді жеңілдету үшін, салық салу жүйесі 3 компонетінің- салықты анықтау үшін негіз, оның ставкасы және әкімшілікті жүргізу сипаттамаларының бірлігі болып табылады және шағын және орта бизнестің әрекет етуіне айтарлықтай әсер етеді. Мұнда барлық 3 компонент те маңызды болып келеді. Өйткені, салықты орнату үшін таңдалған негіз фирманың әрекет етуіне бұрмаланған әсерін тигізуі мүмкін; ставка мөлшері шамадан тыс болуы мүмкін; төмен ставкалы салық әкімшілігін жүрізудің таңдалған тәртібінің өзі де салық төлеушілерге елеулі шығындар жүктейді. Мысалы, мөлшері бойынша көп емес, тоқсан сайын төленетін салықты төлеу жеке кәсіпкерден арнайы есеп және есептілікті жүргізу үшін бухгалтер ұстауды қажет ететін ол үшін салыстырмалы үлкен шығыстарды талап етеді. Сонымен қатар, салық салу процессінде кәсіпкерлердің шығыны салық органдарының қызметкерлерінің табысы (оның ішінде көлеңкелі) болып кетеді, ал салық салудағы ставканың төмендеуінен көрген фирманың пайдасы бюджет кірісінің азаюы болып табылады және т.б. Сондықтан барлық мүдделік жақтардың жағдайын ескере отырып, салық салу жүйесін жетілдірудегі жүзеге асырылатын өзгертулер шағын және орта бизнес секторының дамуына айтарлықтай оң әсер тигізуге қабілетті[24].
Қазіргі таңда елімізде салық әкімшілендіру жүйесін жетілдіру бойынша, Жаңа салық кодексі өңдеуші сектордың түсімдерін бір уақытта арттыра отырып, экономиканың шикізаттық емес секторына ауыртпалықты төмендетеді және экономиканы жаңғырту мен диверсификациялауға ықпал ететін жағдай жасайды. Сонымен қатар, салық әкімшілендіру жүйесін жетілдіру және салық процедураларын қысқарту есебінен бизнесті жүргізу жағдайын жақсартуды қарастырады.
Салықтық әкімшілендірудегі негізгі өзгерістерге келесілерді жатқызуға болады. Жаңа Салық кодексін әзірлеу барысында концептуалды мәні бар негізгі мәселелердің бірі салық әкімшілендіруді одан әрі жетілдіру болды.
Салық әкімшілендірудің ағымдық күйін талдау осы салада шешілмеген көптеген мәселелердің болуы туралы растайды. Салықтық әкімшілендіру тиімділік критерийіне жеткілікті сәйкес келмейді, әртүрлі әкімшіліктік кедергілермен қиындатылған, көптеген нормативтік-құқықтық актілерге және түсіндірме сипатындағы құжаттарға негізделген.
Осыған байланысты Салық кодексінің жобасын әзірлеу кезінде оған салық салу саласындағы нормативтік-құқықтық актілер және түсіндірме сипатындағы құжаттардың негізгі ережелері барынша молынан енгізілілді, сондай-ақ салық рәсімдерін оңайлату сияқты мәселелерді шешу маңызды болды. Сонымен бірге салық тексерулерін оңтайлауға бағытталған бірқатар шаралар ұсынылды. Олай болса, салық кодексінің жобасында салық тексерулерінің түрлері мен типтерінің критерийлері бекітілді, мерзімін тоқтату және ұзартуға байланысты оларды жүргізу мерзімі шектелді, сонымен қатар оларды жүргізудің кезектік процедуралары қарастырылды.
Салық процедураларын оңайлатудың негізгі шараларының арасынан келесі негізгі жаңа енгізулерді атап өтуге болады.
Басқа мемлекеттік органдардан алынатын деректердің өзгерістері (аты-жөні, аталуы, мекенжайының өзгеруі және т.б.) туралы өтінішті бермеу арқылы салық төлеушілерді тіркеу процедурасын оңайлату ұсынылады[25].
Қолданыстағы тәртіппен айырмашылығы қосымша құн салығын міндетті тіркеуге алу үшін, ең төменгі айналым мөлшері күнтізбелік жылға есептелетін болады. Бұл салық төлеушілер үшін де, салық органдары үшін де осы талапты сақтау барынша оңайлатады (қолданыстағы кодекс бойынша есептеу үшін кез келген он екі айлық кезең қабылданатын, бұл салық төлеушілерден ай сайын өзінің айналымын есептеуді талап ететін).
Халықаралық салық салу бөлімінде салық конвенцияларының ережелерін қолдану бойынша әікімшілендіру процедуралары оңайлатылды. Соның ішінде, салық агенттеріне салық конвенция ережелерін дербес қолдану құқығы ұсынылды, яғни резидент емес- салық төлеушінің резиденттілігін растайтын құжат негізінде халықаралыұ шарттарға сәйкес табыс салығының төмендетілген ставкаларын қолдана алады. Қосымша резидент еместер резиденттілігін растайтын құжатты ұсынбаған жағдайда бюджеттен немесе шартты банктік салымнан қайтып келудің қолданыстағы тәртібі сақталады. Осыған орай резидент еместердің өтінішке қоса ұсынатын құжаттарының тізімі барынша қысқартылды. Салық міндеттемесін орындау процедураларын оңайлату мақсатында бірқатар жаңа енгізулер ұсынылды:
төлем құжаттарында бөлек деректемелерді көрсету бойынша салық
төлеушіге қойылатын талапты алып тастап, салықтарды және бюджетке басқа да міндетті төлемдерді төлеу үшін төлем құжатының жаңа үлгілерін ендіру;
салық есептемесін электронды түрде өткізген кезде электронды төлем
тапсырмасын автоматты қалыптастыру мүмкіндігін белгілеу;
берешекті өтеу кезектілігін белгілеп, артық төленген салықтарды есепке
алу және қайтару тәртібін бірыңғайлау (бересінің үлкен сомасынан төменгі сомаға дейінгі салық түріне байланысты).
Салықтарды төлеу мерзімдерін өзгерту тәртібін оңайлату мақсатында, салық төлеушіге үшінші тұлғаның мүлікті кепілге беру арқылы салықты төлеу мерзімін ұзарту құқығы ұсынылады (қолданыстағы заңнамада салық төлеушінің өзінің кепілге салынған мүлігі немесе банктің кепілі арқылы мерзімі ұзартылатын). Осыған орай салық төлеу мерзімі күнтізбелік жылға қатыссыз он екі айға дейін ұзартылды (қолданыстағы салық кодексінде- күнтізбелік жылдың 10 айынан көп емес). Салықтарды төлеу үшін мерзімді ұзартуға рұқсат алу өтінішіне қоса берілетін құжаттар тізбесі қысқартылды.
Аталмыш шаралардың барлығы әкімшіліктік кедергілерді азайтуға және салықтық әкімшілендіру жүйесін жетілдіруге бағытталған.
Болашақта салық әкімшілігін жетілдіру мақсатында басқа да экономикалық саясаттың бағыттарымен және негізгі қағидаларымен сәйкес келетін, сондай-ақ ел экономикасының өсу стратегиясы басымдылығы мен мақсатына тікелей байланысты салықтық саясатты жүргізуі қажет.
Салықтық саясат пен әкімшілігінің басым бағыттары біздің ойымызша былай болуы тиіс. Сонымен, осындай бірқатар мәселелерді одан әрі дамыту мақсатында салық салу механизмін дамытып, тиісінше салық базасын кеңейту арқылы оның бюджеттік түсімдердегі рөлін арттыра түседі, ал ол халықтың әлеуметтік-экономикалық жағдайларын жақсартуға ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.