Шағын және орта бизнесті мемлекеттік қолдаудағы салық салудың рөлі

1.2. Шағын және орта бизнесті мемлекеттік қолдаудағы салық салудың рөлі.

Экономикалық теориядағы классикалық мектептің көрнекті өкілі А.Смит (1723-1790) кәсіпкерді қандай да бір коммерциялық идечны қткізіп, пайда алу үшін экономикалық тәуекелге баратын меншік иесі ретінде сипаттаған. Мұнда ол өзі жоспарлайды, ұйымдастырады, нәтижесіне өзі ие болады. Көрнекті ағылшын экономисі Дж.М.Кейнстің пікірі бойынша, кәсіпкер белсенді, тәуелсіз, ұқыпты және өте сақ болуы керек. Одан кейінгі кезеңдерде “кәсіпкерлік”, “кәсіпкер” ұғымдарына көрнекті француз экономисі Ж.Б. Сей (1762-1832), неміс экономисі В.Зомбарт (1863-1941), австриялық экономист Й.Шумпер (1883-1950) тағы басқалары өзіндік түсініктерін қалыптастырып, кәсіпкерлік туралы экономикалық ілімдерді толықтыруға үлестерін қосты.
Рыноктық бәсекелестік шаруашылықтың дамуы барысында өндірісті ұйымдастыру мен басқару процесінде кәсіпкердің жеке қабілеті, ақыл-ойы алдынғы қатарда.
Рыноктық экономикада шағын және орта бизнесті дамытудың негізгі жолдарының бірі- салықтық реттеу болып табылады.
Салық салудың түрлі проблеммаларын зерттеу саяси экономия классиктернің еңбектерінде көрініс тапты. А.Смиттің пікірі бойынша “Салықтар- бұл халықтардың өддерінің табыстары арқылы мемлекеттің міндеттеріне байланысты шығындарды жабуға арналған мемлекеттік табысты қалыптастыруға қатысудың бір тәсілі болып табылады.”
Салықтардың экономикалық мәні ең бірінші Давид Рикардоның еңбегінде зерттелген болатын. “Салықтар – деп жазды ол, -үкіметтің билігіне өтетін елдің өнімдері мен еңбектерінің бір бөлігін құрастырады және олар үнемі соңғы табысы мен капиталынан төленіп отырады”.
Қазақстан Республикасының салық кодексінде салықтарға мынадай анықтама берілген: “Салықтар- мемлекет пен заңды түрде бекітілген белгілері бір мөлшерде, қайтарылмайтын және қайтарымсыз түрде сипатталатын, бюджетке төленетін біржақты міндетті ақшалай төлемдер”.
Экономикалық категория ретінде, салықтар шаруашылық жүргізуші субъектінің және жеке тұлғалардың мемлекетпен арасындағы туындайтын қаржылық қатынастардың жиынтығы.
А.Вагнер 1890 жылы өзінің саяси-әлеуметтік теориясын ұсынды. Онда ол, салық саясаты тек қана фискалды саясатты көздемеу керек, саяси-әлеуметтік мақсатты орныдауы керек екенін атап көрсетті: “салық салу қаржылық саясатпен қатар”- деп жазды ол өз еңбегінде, - басқа да мақсатты көздемейді: салық көмегімен кез-келген қоғамда байлықты адамдар арасында теңдей бөлінуін қамтамасыз етуге болады. Ойын жалғастыра келе ол салық тек қана фискалды құрал емес шаруашылыққа тікелей әсер етудің құралы деп жазды.
Салық салудың нәтижелілігі олардың атқаратын рөліне тікелей байланысты. Өйткені, егер салық салу тәжірибе жүзінде максималды мүмкіндікке ие болатын болса және олардың атқаратын қызметтері арасында үйлесімді тепе-теңдік сақталатын болса бұл рөл жағымды болып келеді. Салық салуды дұрыс жолға қоюды қамтамасыз ету күрделі және қарама-қайшылыққа толы, өйткені мемлекет үшін негізгі мәселе болып салық салуды жоғарлату болатын болса, ал жеке тұлғалар мен шаруашылық субъектілер салық төлеуді азайтуға ұмтылады. Сондықтан да халықтың әлеуметтік жағдайы салық салу саясатында негізгі фактор ретінде қаралуы тиіс. Шаруашылық субъектілері мен халық неғұрлым бай болатын болса, соғұрлым салық базасы да кең, яғни салықтық түсімдердің көлемі де жоғары.
Шағын және орта бизнес- мемлекеттің тірегі, орта тапты өсіретін инкубатор болыр табылады. Сондықтан осы салаға қолданылатын салық саясатын жетілдіруде келесі мәселелерді ескеру қажет:
- кәсіпкерлікке салық салғанда кәсіпкерлердің әл-ауқатымен санасу;
- кәсіпкерлерге мемлекет тарапынан жан-жақты қолдау көрсету;
- салық ауыртпалылығын мейлінше жеңілдету.
Салық салу мемлекеттің өз қызметін атқару мүмкіндігін қамтамасыз етеді. Ал шағын және орта бизнеске қолданылатын тиімді салық салу жүйесі мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық өсуіне оң ықпалын тигізеді Кесте 1-де Қазақстан Республикасының 2006-2008 жылдардағы мемлекеттік бюджетінің кірісіндегі салықтық түсімдердің құрамы мен үлес салмағы көрсетілген.