Компанияның ақшалай қаражаттарын басқарудың мәні мен оңтайландыру әдістері
Мазмұны
КІРІСПЕ 3
1.КОМПАНИЯНЫҢ АҚШАЛАЙ ҚАРАЖАТТАРЫН БАСҚАРУДЫҢ МӘНІ МЕН ОҢТАЙЛАНДЫРУ ӘДІСТЕРІ 5
1.1 Компанияның ақшалай қаражаттарын басқарудың мәні 5
1.2 Компанияның ақшалай қаражаттарын басқаруды оңтайландыру әдістері 10
2. КОМПАНИЯНЫҢ АҚШАЛАЙ ҚАРАЖАТТАРЫН БАСҚАРУДЫ ТАЛДАУ («Кедентранссервис»АҚ мысалында) 18
2.1 Компанияның ақшалай қаражаттарының құрамы мен құрылымын талдау 18
2.2Компанияның ақша қаражаттарын басқаруды талдау 23
3. КОМПАНИЯНЫҢ АҚШАЛАЙ ҚАРАЖАТТАРЫН БАСҚАРУ СТРАТЕГИЯСЫН ЖЕТІЛДІРУ 29
3.1 Ақшалай ағымдарды басқаруды болжамдау модельдері 32
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ: 34
КІРІСПЕ 3
1.КОМПАНИЯНЫҢ АҚШАЛАЙ ҚАРАЖАТТАРЫН БАСҚАРУДЫҢ МӘНІ МЕН ОҢТАЙЛАНДЫРУ ӘДІСТЕРІ 5
1.1 Компанияның ақшалай қаражаттарын басқарудың мәні 5
1.2 Компанияның ақшалай қаражаттарын басқаруды оңтайландыру әдістері 10
2. КОМПАНИЯНЫҢ АҚШАЛАЙ ҚАРАЖАТТАРЫН БАСҚАРУДЫ ТАЛДАУ («Кедентранссервис»АҚ мысалында) 18
2.1 Компанияның ақшалай қаражаттарының құрамы мен құрылымын талдау 18
2.2Компанияның ақша қаражаттарын басқаруды талдау 23
3. КОМПАНИЯНЫҢ АҚШАЛАЙ ҚАРАЖАТТАРЫН БАСҚАРУ СТРАТЕГИЯСЫН ЖЕТІЛДІРУ 29
3.1 Ақшалай ағымдарды басқаруды болжамдау модельдері 32
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ: 34
КІРІСПЕ
Республикамыздың Президенті Н.Ә.Назарбаев 2010ж. Қазақстан халқына арналған «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» атты Жолдауында Қоғамымыз “Қазақстан – 2030” стратегиясында ұзақ мерзімді мақсат ретінде нарықтық экономиканы дамытуға негізделген экономикалық өсу, денсаулық сақтау, білім беру, халықтың әл-ауқаты мен жағдайын көтеру салаларын дамытуды алдына қойған. Қазақстан әлемдік тауарлар, қызметтер, еңбек ресурстары, капитал, осы заманғы идеялар мен технологиялар рыногынын шын мәнінде ажырағысыз да серпінді бөлігіне айналуы үшін біз бірнеше міндеттерді шешуге тиіспіз. Ол міндеттерді бірі-экономиканың тұрлаулы дамуын жай қамтамасыз етіп , ұстап тұру емес, оның өсуін басқару. Экономиканың тұрақты дамуы бізге реформалардың әлеуметтік бағытталығын күшейтуге мүмкіндік береді.»-деп айтып кеткен еді. /1, 4-5 б/
«Қоғамдағы келісім-шарттық қатынастарды дамыту мен жеке меншік институтын нығайту үшін қосымша заңнамалық және әкімшілік шаралар, сондай-ақ даулар мен төрелік ету рәсімдерін тәуелсіз тұрғыда қарау жүйесін дамыту қажет. Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры халықтың кәсіпкерлік әлеуеті мен бастамашылығын іске асыруға тырысқан түрлі топтары үшін қаржы ресурстары мен сараптама жасаудың нақты қайнарына айналуға тиіс.» - деп Елбасы өзінің 2010ж. Қазақстан халқына арналған «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» атты Жолдауында айтып кеткен. /2, 6-8 б/
Еліміз тәуелсіздігін алғаннан бергі уақыттарда, әсіресе соңғы жылдары экономикалық өсім жоғары қарқын ала бастады. Алғашқы кездегі қиындықтар біртіндеп артта қалды. Қоғам өмірінің барлық салаларын дамыту арқылы халқымыздың өркениет жүйесіндегі өмір сүріп жатқан басқа елдер тірлігімен бірдей дәрежеге қол жеткізуге болатынын соңғы жылдар жемісінің нәтижелерін байқатып отыр. Өмір сапасын және деңгейін көтеру экономикалық өсудің нәтижесіне және оның жалпы жағдайына тәуелді.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Нарықтық экономикада бизнесті басқару көптеген белгілермен ерекшеленеді. Біріншіден, кәсіпорынның жиынтық ресурстарының ішінде ең маңызды ресурс ретінде қаржылық ресурстар қолданылады. Екіншіден, қаржылық бейнедегі басқарушылық шешімдерді қабылдау белгісіздік жағдайында жүргізіледі. Үшіншіден, кәсіпорынның нақтылы тәуелсіздігі нәтижесінде негізгі мәселе ретінде қаржылық ресурстарды анықтау және инвестициялық саясатты ықтималды жүргізу болып табылады. Төртіншіден, айналым капиталын тиімді пайдалану арқылы қаржылық жағдайды жақсарту қажет болады, ақшалай қаражаттардың рөлі де жоғары мәнге ие. Кәсіпорында міндетті түрде ақшалай қаражаттар мен олардың эквиваленттерінің болуы шарт. Ақшалай қаражаттарды тиімді басқару жүйесі қаржы менеджметінде қаржылық циклды есептеумен, ақшалай қаражаттардың қозғалысын талдаудан, ақшалай қаражаттарды болжамдаудан құралады. Осы себептерге байланысты нарықтық экономика жағдайында кәсіпорын қаржысын басқаруда ақшалай қаржаттарды басқарудың мәселелері өзекті болады.
Курстық жұмыстың мақсаты - ақшалай қаражаттардың кәсіпорынның жағдайының тұрақтылығын қамтамасыз етуіндегі маңызын анықтау және оларды басқару стратегиясын жетілдіру.
Курстық жұмыстың алға қойылған мақсатына жету үшін келесідей міндеттерді шешу көзделеді:
- айналым капиталын басқарудағы ақшалай қаржаттарды басқарудың рөлін және оларды басқару әдістерін анықтау;
- «Кедентранссервис»АҚ мысалында кәсіпорында ақшалай қаражаттарды басқаруға талдау жүргізу;
- кәсіпорынның ақшалай қаражаттарының қозғалысының динамикасын, қаржылық цикл ұзақтығын анықтау;
- ақшалай ағымдарды басқаруды болжамдау модельдерін пайдаланып, қаржылық менеджменттің стратегиясын, тактикасын жетілдірудің кейбір жолдарын ұсыну.
Курстық жұмыстың әдістемелік негізі. Бұл жұмысты жазу барысындаӘмірқанов,Тұрғұлова,Дүйсенбаев,Төлегенов,Асқарова,Әбдікерімова, Нарбекқызы, Кадерова,Сатыбалдинжәне т.б. ғалымдардың еңбектері әдістемелік арқау ретінде көрініс тапты.
Курстық жұмыстың құрылымы.Курстық жұмыс 3 негізгі бөлімнен, кіріспе, қорытынды, қолданған әдебиеттер тізімінен, кестеден, суреттен құралған, жалпы беттер саны- 44 .
Жұмыстың бірінші бөлімінде кәсіпорынның айналым капиталын басқарудағы ақшалай қаражаттарды басқарудың маңызы, ақшалай қаржаттарды тиімді басқарудың қаржылық жағдайға әсері, ақшалай қаражаттарды басқарудың әдістері анықталған. Екінші бөлімде «Кедентранссервис»АҚ мысалында кәсіпорындағы ақшалай қаражаттарды басқаруға талдау жүргізілген, кәсіпорынның ақшалай қаражаттарының қозғалысының динамикасы, қаржылық цикл ұзақтығы анықталған. Үшінші бөлімде ақшалай ағымдарды басқаруды болжамдау модельдерін пайдаланып, қаржылық стратегияның әр нұсқауы бойынша әр бап бойынша ұсыныстарды сандық бағалау және олардың кәсіпорын балансына әсер етуін бағалау негізінде кәсіпорын көрсеткіштерінің болжамды мәндері есептелген, қаржылық менеджменттің стратегиясын жетілдіру жолдары ұсынылған.
Республикамыздың Президенті Н.Ә.Назарбаев 2010ж. Қазақстан халқына арналған «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» атты Жолдауында Қоғамымыз “Қазақстан – 2030” стратегиясында ұзақ мерзімді мақсат ретінде нарықтық экономиканы дамытуға негізделген экономикалық өсу, денсаулық сақтау, білім беру, халықтың әл-ауқаты мен жағдайын көтеру салаларын дамытуды алдына қойған. Қазақстан әлемдік тауарлар, қызметтер, еңбек ресурстары, капитал, осы заманғы идеялар мен технологиялар рыногынын шын мәнінде ажырағысыз да серпінді бөлігіне айналуы үшін біз бірнеше міндеттерді шешуге тиіспіз. Ол міндеттерді бірі-экономиканың тұрлаулы дамуын жай қамтамасыз етіп , ұстап тұру емес, оның өсуін басқару. Экономиканың тұрақты дамуы бізге реформалардың әлеуметтік бағытталығын күшейтуге мүмкіндік береді.»-деп айтып кеткен еді. /1, 4-5 б/
«Қоғамдағы келісім-шарттық қатынастарды дамыту мен жеке меншік институтын нығайту үшін қосымша заңнамалық және әкімшілік шаралар, сондай-ақ даулар мен төрелік ету рәсімдерін тәуелсіз тұрғыда қарау жүйесін дамыту қажет. Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры халықтың кәсіпкерлік әлеуеті мен бастамашылығын іске асыруға тырысқан түрлі топтары үшін қаржы ресурстары мен сараптама жасаудың нақты қайнарына айналуға тиіс.» - деп Елбасы өзінің 2010ж. Қазақстан халқына арналған «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» атты Жолдауында айтып кеткен. /2, 6-8 б/
Еліміз тәуелсіздігін алғаннан бергі уақыттарда, әсіресе соңғы жылдары экономикалық өсім жоғары қарқын ала бастады. Алғашқы кездегі қиындықтар біртіндеп артта қалды. Қоғам өмірінің барлық салаларын дамыту арқылы халқымыздың өркениет жүйесіндегі өмір сүріп жатқан басқа елдер тірлігімен бірдей дәрежеге қол жеткізуге болатынын соңғы жылдар жемісінің нәтижелерін байқатып отыр. Өмір сапасын және деңгейін көтеру экономикалық өсудің нәтижесіне және оның жалпы жағдайына тәуелді.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Нарықтық экономикада бизнесті басқару көптеген белгілермен ерекшеленеді. Біріншіден, кәсіпорынның жиынтық ресурстарының ішінде ең маңызды ресурс ретінде қаржылық ресурстар қолданылады. Екіншіден, қаржылық бейнедегі басқарушылық шешімдерді қабылдау белгісіздік жағдайында жүргізіледі. Үшіншіден, кәсіпорынның нақтылы тәуелсіздігі нәтижесінде негізгі мәселе ретінде қаржылық ресурстарды анықтау және инвестициялық саясатты ықтималды жүргізу болып табылады. Төртіншіден, айналым капиталын тиімді пайдалану арқылы қаржылық жағдайды жақсарту қажет болады, ақшалай қаражаттардың рөлі де жоғары мәнге ие. Кәсіпорында міндетті түрде ақшалай қаражаттар мен олардың эквиваленттерінің болуы шарт. Ақшалай қаражаттарды тиімді басқару жүйесі қаржы менеджметінде қаржылық циклды есептеумен, ақшалай қаражаттардың қозғалысын талдаудан, ақшалай қаражаттарды болжамдаудан құралады. Осы себептерге байланысты нарықтық экономика жағдайында кәсіпорын қаржысын басқаруда ақшалай қаржаттарды басқарудың мәселелері өзекті болады.
Курстық жұмыстың мақсаты - ақшалай қаражаттардың кәсіпорынның жағдайының тұрақтылығын қамтамасыз етуіндегі маңызын анықтау және оларды басқару стратегиясын жетілдіру.
Курстық жұмыстың алға қойылған мақсатына жету үшін келесідей міндеттерді шешу көзделеді:
- айналым капиталын басқарудағы ақшалай қаржаттарды басқарудың рөлін және оларды басқару әдістерін анықтау;
- «Кедентранссервис»АҚ мысалында кәсіпорында ақшалай қаражаттарды басқаруға талдау жүргізу;
- кәсіпорынның ақшалай қаражаттарының қозғалысының динамикасын, қаржылық цикл ұзақтығын анықтау;
- ақшалай ағымдарды басқаруды болжамдау модельдерін пайдаланып, қаржылық менеджменттің стратегиясын, тактикасын жетілдірудің кейбір жолдарын ұсыну.
Курстық жұмыстың әдістемелік негізі. Бұл жұмысты жазу барысындаӘмірқанов,Тұрғұлова,Дүйсенбаев,Төлегенов,Асқарова,Әбдікерімова, Нарбекқызы, Кадерова,Сатыбалдинжәне т.б. ғалымдардың еңбектері әдістемелік арқау ретінде көрініс тапты.
Курстық жұмыстың құрылымы.Курстық жұмыс 3 негізгі бөлімнен, кіріспе, қорытынды, қолданған әдебиеттер тізімінен, кестеден, суреттен құралған, жалпы беттер саны- 44 .
Жұмыстың бірінші бөлімінде кәсіпорынның айналым капиталын басқарудағы ақшалай қаражаттарды басқарудың маңызы, ақшалай қаржаттарды тиімді басқарудың қаржылық жағдайға әсері, ақшалай қаражаттарды басқарудың әдістері анықталған. Екінші бөлімде «Кедентранссервис»АҚ мысалында кәсіпорындағы ақшалай қаражаттарды басқаруға талдау жүргізілген, кәсіпорынның ақшалай қаражаттарының қозғалысының динамикасы, қаржылық цикл ұзақтығы анықталған. Үшінші бөлімде ақшалай ағымдарды басқаруды болжамдау модельдерін пайдаланып, қаржылық стратегияның әр нұсқауы бойынша әр бап бойынша ұсыныстарды сандық бағалау және олардың кәсіпорын балансына әсер етуін бағалау негізінде кәсіпорын көрсеткіштерінің болжамды мәндері есептелген, қаржылық менеджменттің стратегиясын жетілдіру жолдары ұсынылған.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
1. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан халқына Жолдауы «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан». Астана, 2010ж. 28 ақпан // Егемен Қазақстан, 1 наурыз 2010ж
2. Әмірқанов Р.Ә,Тұрғұлова А. Қ., Қаржы менеджменті/ оқу құралы.- Алматы, 2002
3. Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж.Г. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау / Оқу құралы. –Алматы: Экономика, 2001
4. www.astanatradeinternational.kz
5. Асқарова Ж.А.,Бизнестібағалау/ оқу құралы.- Алматы: Заң әдебиеті, 2006
6. Әбдікерімова, Гүлжанар Иманбайқызы.Кәсіпорын экономикасы / оқу құралы.- Алматы: Экономика, 2008
7. Нарбекқызы Д.Ә., Өндірісті ұйымдастыру / оқу құралы. Алматы: Экономика, 2007
8. Кадерова Н.Н., Корпоративтік қаржы /оқу құралы- Алматы: Экономика, 2008
9. С. С. Сатыбалдин. Кәсіпорындар мен бірлестіктердің шаруашылық жұмыстарына талдау / оқу құралы - Алматы: Мектеп, 1987
1. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан халқына Жолдауы «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан». Астана, 2010ж. 28 ақпан // Егемен Қазақстан, 1 наурыз 2010ж
2. Әмірқанов Р.Ә,Тұрғұлова А. Қ., Қаржы менеджменті/ оқу құралы.- Алматы, 2002
3. Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж.Г. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау / Оқу құралы. –Алматы: Экономика, 2001
4. www.astanatradeinternational.kz
5. Асқарова Ж.А.,Бизнестібағалау/ оқу құралы.- Алматы: Заң әдебиеті, 2006
6. Әбдікерімова, Гүлжанар Иманбайқызы.Кәсіпорын экономикасы / оқу құралы.- Алматы: Экономика, 2008
7. Нарбекқызы Д.Ә., Өндірісті ұйымдастыру / оқу құралы. Алматы: Экономика, 2007
8. Кадерова Н.Н., Корпоративтік қаржы /оқу құралы- Алматы: Экономика, 2008
9. С. С. Сатыбалдин. Кәсіпорындар мен бірлестіктердің шаруашылық жұмыстарына талдау / оқу құралы - Алматы: Мектеп, 1987
Reanimator Extreme Edition
[Введите название документа]
[Введите подзаголовок документа]
Admin
[Выберите дату]
Мазмұны
КІРІСПЕ 3
1.КОМПАНИЯНЫҢ ақшалай қаражаттарын басқарудың мәні мен оңтайландыру әдістері 5
1.1 Компанияның ақшалай қаражаттарын басқарудың мәні 5
1.2 Компанияның ақшалай қаражаттарын басқаруды оңтайландыру әдістері 10
2. КОМПАНИЯНЫҢ АҚШАЛАЙ ҚАРАЖАТТАРЫН БАСҚАРУДЫ ТАЛДАУ (КедентранссервисАҚ мысалында) 18
2.1 Компанияның ақшалай қаражаттарының құрамы мен құрылымын талдау 18
2.2Компанияның ақша қаражаттарын басқаруды талдау 23
3. КОМПАНИЯНЫҢ АҚШАЛАЙ ҚАРАЖАТТАРЫН БАСҚАРУ СТРАТЕГИЯСЫН ЖЕТІЛДІРУ 29
3.1 Ақшалай ағымдарды басқаруды болжамдау модельдері 32
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ: 34
КІРІСПЕ
Республикамыздың Президенті Н.Ә.Назарбаев 2010ж. Қазақстан халқына арналған Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан атты Жолдауында Қоғамымыз "Қазақстан - 2030" стратегиясында ұзақ мерзімді мақсат ретінде нарықтық экономиканы дамытуға негізделген экономикалық өсу, денсаулық сақтау, білім беру, халықтың әл-ауқаты мен жағдайын көтеру салаларын дамытуды алдына қойған. Қазақстан әлемдік тауарлар, қызметтер, еңбек ресурстары, капитал, осы заманғы идеялар мен технологиялар рыногынын шын мәнінде ажырағысыз да серпінді бөлігіне айналуы үшін біз бірнеше міндеттерді шешуге тиіспіз. Ол міндеттерді бірі-экономиканың тұрлаулы дамуын жай қамтамасыз етіп , ұстап тұру емес, оның өсуін басқару. Экономиканың тұрақты дамуы бізге реформалардың әлеуметтік бағытталығын күшейтуге мүмкіндік береді.-деп айтып кеткен еді. 1, 4-5 б
Қоғамдағы келісім-шарттық қатынастарды дамыту мен жеке меншік институтын нығайту үшін қосымша заңнамалық және әкімшілік шаралар, сондай-ақ даулар мен төрелік ету рәсімдерін тәуелсіз тұрғыда қарау жүйесін дамыту қажет. Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры халықтың кәсіпкерлік әлеуеті мен бастамашылығын іске асыруға тырысқан түрлі топтары үшін қаржы ресурстары мен сараптама жасаудың нақты қайнарына айналуға тиіс. - деп Елбасы өзінің 2010ж. Қазақстан халқына арналған Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан атты Жолдауында айтып кеткен. 2, 6-8 б
Еліміз тәуелсіздігін алғаннан бергі уақыттарда, әсіресе соңғы жылдары экономикалық өсім жоғары қарқын ала бастады. Алғашқы кездегі қиындықтар біртіндеп артта қалды. Қоғам өмірінің барлық салаларын дамыту арқылы халқымыздың өркениет жүйесіндегі өмір сүріп жатқан басқа елдер тірлігімен бірдей дәрежеге қол жеткізуге болатынын соңғы жылдар жемісінің нәтижелерін байқатып отыр. Өмір сапасын және деңгейін көтеру экономикалық өсудің нәтижесіне және оның жалпы жағдайына тәуелді.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Нарықтық экономикада бизнесті басқару көптеген белгілермен ерекшеленеді. Біріншіден, кәсіпорынның жиынтық ресурстарының ішінде ең маңызды ресурс ретінде қаржылық ресурстар қолданылады. Екіншіден, қаржылық бейнедегі басқарушылық шешімдерді қабылдау белгісіздік жағдайында жүргізіледі. Үшіншіден, кәсіпорынның нақтылы тәуелсіздігі нәтижесінде негізгі мәселе ретінде қаржылық ресурстарды анықтау және инвестициялық саясатты ықтималды жүргізу болып табылады. Төртіншіден, айналым капиталын тиімді пайдалану арқылы қаржылық жағдайды жақсарту қажет болады, ақшалай қаражаттардың рөлі де жоғары мәнге ие. Кәсіпорында міндетті түрде ақшалай қаражаттар мен олардың эквиваленттерінің болуы шарт. Ақшалай қаражаттарды тиімді басқару жүйесі қаржы менеджметінде қаржылық циклды есептеумен, ақшалай қаражаттардың қозғалысын талдаудан, ақшалай қаражаттарды болжамдаудан құралады. Осы себептерге байланысты нарықтық экономика жағдайында кәсіпорын қаржысын басқаруда ақшалай қаржаттарды басқарудың мәселелері өзекті болады.
Курстық жұмыстың мақсаты - ақшалай қаражаттардың кәсіпорынның жағдайының тұрақтылығын қамтамасыз етуіндегі маңызын анықтау және оларды басқару стратегиясын жетілдіру.
Курстық жұмыстың алға қойылған мақсатына жету үшін келесідей міндеттерді шешу көзделеді:
- айналым капиталын басқарудағы ақшалай қаржаттарды басқарудың рөлін және оларды басқару әдістерін анықтау;
- КедентранссервисАҚ мысалында кәсіпорында ақшалай қаражаттарды басқаруға талдау жүргізу;
- кәсіпорынның ақшалай қаражаттарының қозғалысының динамикасын, қаржылық цикл ұзақтығын анықтау;
- ақшалай ағымдарды басқаруды болжамдау модельдерін пайдаланып, қаржылық менеджменттің стратегиясын, тактикасын жетілдірудің кейбір жолдарын ұсыну.
Курстық жұмыстың әдістемелік негізі. Бұл жұмысты жазу барысында Әмірқанов, Тұрғұлова, Дүйсенбаев, Төлегенов, Асқарова, Әбдікерімова, Нарбекқызы, Кадерова,Сатыбалдин және т.б. ғалымдардың еңбектері әдістемелік арқау ретінде көрініс тапты.
Курстық жұмыстың құрылымы. Курстық жұмыс 3 негізгі бөлімнен, кіріспе, қорытынды, қолданған әдебиеттер тізімінен, кестеден, суреттен құралған, жалпы беттер саны- 44 .
Жұмыстың бірінші бөлімінде кәсіпорынның айналым капиталын басқарудағы ақшалай қаражаттарды басқарудың маңызы, ақшалай қаржаттарды тиімді басқарудың қаржылық жағдайға әсері, ақшалай қаражаттарды басқарудың әдістері анықталған. Екінші бөлімде КедентранссервисАҚ мысалында кәсіпорындағы ақшалай қаражаттарды басқаруға талдау жүргізілген, кәсіпорынның ақшалай қаражаттарының қозғалысының динамикасы, қаржылық цикл ұзақтығы анықталған. Үшінші бөлімде ақшалай ағымдарды басқаруды болжамдау модельдерін пайдаланып, қаржылық стратегияның әр нұсқауы бойынша әр бап бойынша ұсыныстарды сандық бағалау және олардың кәсіпорын балансына әсер етуін бағалау негізінде кәсіпорын көрсеткіштерінің болжамды мәндері есептелген, қаржылық менеджменттің стратегиясын жетілдіру жолдары ұсынылған.
1. КОМПАНИЯНЫҢ ақшалай қаражаттарын басқарудың мәні мен оңтайландыру әдістері
1.1 Компанияның ақшалай қаражаттарын басқарудың мәні
Кәсіпорынның иелігіндегі ақша активтерін немесе қалдық ақша қаражатын басқару, жалпы айналым активтерін басқарудың бір бөлігі. Кәсіпорын жұмыс барысында әрекет жасайтын қалдық ақша активінің көлемін, оның абсолюттік төлем қабілеттілік деңгейін анықтайды, операциялық кезеңнің мерзіміне әсер етеді, сондай-ақ белгілі мөлшерде оның инвестициялық мүмкіншілігін сипаттайды.
Кәсіпорынның салым ақшаларын қалыптастыру түрлі себептерге байланысты, олардың негіздері оның қалдық ақша-қаражатының жіктелуінде.
1
Операциялық ақша активтерінің қалдығы
2
Сақтандыру ақша активтерінің қалдығы
Кәсіпорын салым ақшаларының түрлері(банктегі салым ақша)
4
Өтемдік ақша активтерінің қалдығы
3
Инвестициялық ақша активтерінің қалдығы
Сурет 1. Кәсіпорынның шетел банктеріндегі салым ақшаларының негізгі түрлері
Операциялық ақша активтерінің қалдығын қалыптастырудың мақсаты кәсіпорынның өндірістік-коммерциялық (операциялық) жұмыстарымен байланысты, ағымдағы төлемді қамтамасыз етуді қалыптастырады: шикізаттар, материалдар және жартылай фабрикаттар сатып алуға; еңбекақыға, салық төлеміне; басқа мекемелердің көрсеткен қызметінің төлеміне және т.б Бұл қалдық ақша қаражатының түрі-кәсіпорынның жинақты ақша активтерінің құрамының негізгісі болып есептелінеді.
Сақтандыру ақша активтерінің қалдығы негізінен нарықтағы дайын өнімдер конъюктурасының нашарлануына байланысты және операциялық жұмыстан ақша қаражатының өз уақытында түспеуіне байланысты сақтандыру тәуекелдігін қалыптастыруға қажет. Қалдықтың бұл түрінің қалыптасуы кәсіпорынның тұрақты төлем қабілеттілігінің болуын ұстап тұруға, жекелеген қажетті қаржылық міндеттемелерді төлеуге қажет. Бұл қалдық ақша активтері түрінің мөлшеріне кәсіпорынның қысқа мерзімді қаржылық несие алу мүмкіншілігі әсер етеді.
Инвестициялық ақша активтерінің қалдығы нарықтың жекелеген сегменттерінде қолайлы конъюктура болуына байланысты тиімді қысқа мерзімді қаржы салуды қалыптастырады.
Қалдықтың бұл түрі нысаналықпен тек сол уақытта қалыптастырылады, егер де ақша салымдарының қалыптасуы қажеттігін толық қанағаттандыратын болса.
Қазіргі еліміздің экономикалық дамуы жағдайында байланысты кәсіпорындардың басым көпшілігінің ақша активтерінің бұл түрін қалыптастыруға мүмкіншілігі жоқ.
Өтемдік ақша активтерінің қалдығы - негізінен банктердің талабы бойынша кәсіпорынға есеп айырысу қызметін көрсетуге және оған басқадай қаржылық қызметтің түрін орындауға қалыптасады. Ол- азаймайтын ақшалай активтердің сомасы, оны кәсіпорын банкпен жасалған келісім бойынша тұрақты түрде өзінің есеп шотында сақталуы керек. Мұндай қалдық ақша активтерін құру банктен кәсіпорынға несие берудің бір шарты ретінде қарауға болады.
Сондай-ақ инвестициялық қалдық ақша активтерін пайдаланбаған кезеңде - оны сақтандыру немесе өтемдік қалдық активі ретінде қарауға болады. Бірақ та, жинақты қалдық ақша активтерінің көлемін қарағанда, әр аталған уәж есепке алынуы керек.
Қаржылық менеджментінің ақша активтерін басқару процесіндегі негізгі мақсаты-кәсіпорынның тұрақты төлем қабілеттігін қамтамасыз ету. Бұл жағдайда ақша активтерінің қызметі, төлем қаражаты ретінде, сақтандыру және өтемдік операцияларды орындауға қалыптастырылады.
Қаржылық менеджменттің негізгі мақсатымен бірге ақша активтерін басқару процесіндегі маңызды мәселенің бірі - уақытша бос ақша қаражаттарын тиімді пайдалануды қамтамасыз ету болып табылады.
Ақша салымын жинақтау және төлем қабілеттігін басқару оның ақша активтерін келесі элементтерге бөлінеді:
Ұлттық валютамен ақша активтері;
Шетел валютасымен ақша активтері;
Өтімділігі жоғарғы қаржы бөлу түрінде ақша активтерінің қорлары.
Кәсіпорынның ақша активтерінің құрамын қаржылық менеджментінің көзқарасымен сипаттай отырып, атап кететін жай, мұндағы трактат бухгалтерлік есептен кең. Бухгалтерлік есепке қысқа мерзімді қаражат бөлу айналым активтерінің құрамында жеке дара есеп обьектісі және есеп беру ретінде қаралады, ал қаржылық менеджмент қысқа мерзімді қаржы бөлуді бос ақша қалдығы активтерін қор түрінде орналастыруды қарайды, өйткені ол кез келген уақытта кәсіпорынның қаржылық міндеттемесін орындауға қажет болуы мүмкін.
Қаржы менеджментінің негізгі мақсатына сай, ақша активтерін басқару процесінде, оны басқаруға сәйкес саясат қалыптастырылады. Осы саясатты қалыптастыру процесінде есепке алатыны, кәсіпорынның тұрақты төлем қабілеттігін қамтамасыз ету талабы көп мөлшерде ақша активтерін жасаудың қажеттілігін анықтайды, яғни кәсіпорынның қаржылық мүмкіншілігі шеңберінде орташа қалдықты барынша көбейту.
Басқа жағынан қарағанда, ескертетін жай, кәсіпорынның ақша активтерін ұлттық валютамен сақтау кезінде, оның инфляцияға байланысты нақтылы құнынан айырылу қаупі бар, одан басқа ақша активтері ұлттық және шетел валюталарында сақтау кезінде өз құнынан айырылады, осыған байланысты олардың орташа қалдығын барынша азайтуды қажет етеді.
Осы аталған қарамақайшылықтар талап ақша активін басқару саясатын жасаған кезде ескерілуі тиіс.
Соныменен, ақша активтерін басқару саясаты - кәсіпорынның айнылымды активтерін жалпы басқару саясатының бір бөлігі ретінде қаралады, олардың жиынтық қалдық мөлшерін оңтайландыру арқылы кәсіпорынға тұрақты төлем қабілеттігі қамтамасыз етіледі.
Ақша қаражат ағыны- бұл фирманың жоспарланған немесе есеп беру период аралығында жинақталатын және төленетін ақшалай қаражат көлемі болып табылады. Ақша қаражат ағынын басқару келесі аспектілерді қосады:
- Қаражат қозғалысын есепке алу;
- Барлық қаражат ағынын талдау;
- Ақша қаражат қозғалысын бюджеттік құру;
- Ақша қаражат қозғалысын бюджетін қолдануға бақылау.
Келесі суретте кәсіпорындағы ақшалай қаражаттың қозғалысы көрсетілген.
Ақшалай қаражаттар
Айналымнан тыс активтер
Меншікті капитал
Материалды-өндіріс қоры
Несие және займдар
Дебиторлық қарыз
Кредиторлық қарыз
Сурет 2. Кәсіпорындағы ақшалай қаражаттың қозғалысы
Жалпы қаржылық ағын және олардың элементтері қаржылық басқарудың объектісі болып табылады.
Кәсіпорынның ақшалай қаражат ағынының классификациясы келесі кестеде көрсетілген.
Кесте 1. Кәсіпорынның ақшалай қаражат ағынының классификациясы
Классификациялық белгі
Қаражат ағынының атауы
1
2
3
1
Қаржы-шаруашылық қызметтің түрі бойынша
0.1 Жалпы қаражат ағыны
0.2 Ағымдағы қызыметтің қаражат ағыны
0.3 Инвестициялық қызметтің қаражат ағыны
0.4 Қаржылық қызметтің қаражат ағыны
2
Қаржы- шаруашылық үрдістерге қызмет көрсету көлемі бойынша
2.1 Фирманың қаражат ағыны
2.2 Құрылымдық бөлімшенің қаражат ағыны
3
Қозғалыс бағыты бойынша
3.1 Түсетін қаражат ағыны
3.2 Шығарылатын қаражат ағыны
4
Орындау формасы бойынша
4.1 Қолма-қолсыз қаражат ағыны
4.2 Қолма-қол қаражат ағыны
5
Айналым саласы бойынша
5.1Сыртқы қаражат ағыны
5.2 Ішкі қаражат ағыны
6
Валюта түрі бойынша
6.1 Ұлттық валютадағы қаражат ағыны
6.2 Шетел валютадағы ақша ағыны
7
Болжалмалығы бойынша
7.1 Жоспарланатын қаражат ағыны
7.2 Жоспарланбайтын қаражат ағыны
8
Қозғалысының үздіксіздігі бойынша
8.1 Жүйелі қаражат ағыны
8.2 Дискретті қаражат ағыны
9
Уақыт бойынша бағалау
9.1 Қазіргі қаражат ағыны
9.2 Болашақтағы қаражат ағыны
10
Қозғалыс әдісі бойынша
10.1 Жалпы қаражат ағыны
10.2 Таза қаражат ағыны
11
Тұрақтылығы бойынша уақыт интервалымен.
11.1 Бір қалыпты уақыт интервалымен тұрақты қаражат ағыны
11.2 Бір қалыпты емес уақыт интервалымен тұрақты қаражат ағыны
Ақша ағыны келесідей бөлінеді: нақты инвестициялау жобасын жүзеге асыру, капиталдық салымды қолдану нәтижесінде шығарылады.
Қызмет жасап тұрған кәсіпорынның ағымдық, инвестициялық және қаржылық қызметтен құралады. Ағымдағы қызмет кәсіпорынның өндірістік- коммерциялық қызметін орындауын қамтамасыз ететін, түсетін және қолданатын ақша қаражатттарын өзіне қосады. Ағымдығы қызмет табыс алудың басты көзі болғандықтан, ол негізгі ақша қаражат ағынын шығарады.
Инвестициялық қызмет инвестициялардан шығындарды (капиталдық салымдар) және табыстар, айналымнан тыс активтерді сатып алумен және сатумен байланысты түсетін және қолданатын ақша қаражаттарын өзіне қосады.
Қаржылық қызмет займ берушілерге пайыздар төлеу, алынған қысқа мерзімді қарыздар мен несие бойынша қарызды өтеу және қысқа мерзімді бағалы қағаздар эмиссиясы немесе қысқа мерзімді қарыздар мен несие алу нәтижесінде түсетін ақшалай қаражаттар болып табылады.
Кәсіпорынның ағымдық, инвестициялық және қаржылық қызметі арасындағы қатынасты келесі 3 суреттен көруге болады.
Капиталдық активтерді алуға қолданылатын ақшалай қаражаттар
Қаржылық қызмет
Инвестициялық қызмет
Ағымдағы (операциялық) қызмет
Несие мен займдар бойынша дивидендтер және проценттер, негізгі қарыз сомасын өтеуге қолданылатын ақшалай қаражаттар
Капиталдық салымға бағытталған ақшалай қаражаттар
Сурет 3. Кәсіпорынның ағымдық, инвестициялық және қаржылық қызметі арасындағы байланыс.
Қозғалыс бағыты бойынша ақша қаражаттарын ақша ағындары екіге бөледі: түсетін және шығарылатын. Түсетін ақша ағыны (ақша түсімі) фирманың анықталған уақыт аралығында түсетін ақшалай қаражаттарын қарастырады. Шығарылатын ақша ағыны (ақша шығарылымы) белгілі бір период (жыл, тоқсан) аралығында ақша қаражатын қоданумен (төлеумен) сипатталады.
Орындау формасы бойынша қолма қол және қолма қолсыз ақша ағынына бөледі. Қолма қол-бухгалтерлік есеп шотына жазу арқылы орындалады. Ал қолма қолсыз- ақша қаражатты алу мен шығару формасында болады.
Айналу саласына байланысты ақша ағыны ішкі және сыртқы болуы мүмкін. Сыртқы ақша ағыны- фирмаға түсетін және оларға төленетін ақша қаражаттары болып табылады. Бұл операциялар кәсіпорын шотындағы ақша қаражат қалдығын өсіруге немесе азаюына әкеледі. Ішкі ақша ағыны- фирма ішіндегі айналымды құрайтын болғандықтан, ақша қаражат қалдығына әсер етпейді. (мысалы, өндірістен қоймаға материалдарды қайтару).
Көлеміне байланысты қаражаттың түсуі мен жұмсауда ақша ағынының дефицитін және оптималдылығын, артықшылығын көрсетеді. Артық ақша ағыны- негізінен ағымдағы қажеттіліктен артық ақша қаражатының түсуі және шаруашылықта өз қолданысын таппаған қаражаттар болып табылады.
1.2 Компанияның ақшалай қаражаттарын басқаруды оңтайландыру әдістері
Ақша ағынын тиімді басқару үшін кәсіпорында олар бойынша келесі мәліметтердің мәні зор:
- анықталған уақыт (ай, тоқсан, жыл) аралығындағы ақшалай қаражаттардың көлемі;
- ақша ағынының негізгі элементтері;
- ақша ағынын басқаратын қызмет түрлері;
- қарастырылған мерзімде жеке интервалдар бойынша ақша ағынының жеке түрлерін және жалпы көлемін білу.
Ақша ағынын қалыптастыруға әсер ететін басты факторлар - ішкі және сыртқы сипаттағы факторлар.
Практикада ақша ағынын есептеудің екі әдісі қолданылады - тікелей және жанама.
Тікелей әдіс - бұл қаржыгер және бухгалтерлерге - экономистерге таныс, қарапайым есептеу процедурасы болып табылады. Ол ақша қаражаттарының түсуі мен шығынын бақылауға және көрсеткішті есептеуге ыңғайлы, сонымен қатар, бухгалтерлік есеп (бас кітап, ордер-журналмен, және басқа) тіркемелерімен байланысты.
Кәсіпорынның ақшалай қаражаттары қозғалысы туралы тоқсандық және жылдық есеп формасы тікелей әдіс негізінде жасалады. Кәсіпорын түсімінің төлемдерден жоғары болуы, ақша қаражат ағынын, ал төлемдердің түсімдерден жоғарылауы ақша қаражаттың шығынын білдіреді. Ақша қаражат қозғалысына талдау жүргізуде ақша қаражаттарының қозғалысына аналитикалық есептеме мәліметтері қолданылады. Келесі кестеде аналитикалық есептеме формасы келтірілген. Бұл кесте аналаитикалық есеп мәліметтерін, журнал-ордер және бас кітапты қолдана отырып, тоқсан сайын немесн ай сайын жасалуы мүмкін. Берілген форма тікелей есептеу негізінде ақша қаражатын оперативті басқаруға мүмкіндік береді.
Кесте 2. Ақша қаражатының қозғалысы туралы аналитикалық есеп
№
Көрсеткіштер
Базалық жыл
Есеп беру жылы
1
2
3
4
1
Период басына қалған қаражаттар
=
=
I
Ағымдағы қызметтегі қаражат қозғалысы
1
Өнімді (ақшалай және ақшалай емес формада) сатудан түсетін табыс
+
+
2
Мүлікті сатудан түсетін
+
+
3
Жабдықтаушы шотын төлеу
-
-
4
Еңбекке төлеу
-
-
5
Бюджетке және мемлекеттік әлеуметтік бюджеттік тыс қорлар
-
-
1
2
3
4
6
Қосымша шығын
-
-
7
Банктердің ссудалары бойынша проценттер төлеу
-
-
8
Басқа түсімдер мен төлемдер
+,-
+,-
9
Ағымдағы қызметтің нәтижесі (ағын+, шығын-)
=
=
II
Инвестициялық қызметтегі қаражаттар қозғалысы
1
Негізгі қаражатты беруден түсімдер
+
+
2
Негізгі қаражатты сатып алу
-
-
3
Басқа да баптар
+,-
+,-
4
Инвестициялық қызметтің нәтижесі (ағын+, шығын-)
=(+,-)
=(+,-)
III
Қаржылық қызметтегі қаражат қозғалысы
1
Банктік несие
+
+
2
Бюджеттік несие
+
+
3
Несиені өтеу
-
-
4
Толық қаржыландыру
+
+
5
Ұзақ мерзімді қаржыландыру
+
+
6
Басқа да баптар
+,-
+,-
7
Қаржылық қызымет нәтижесі (ағын+, шығын-)
=(+,-)
=(+,-)
IV
Ақша қаражат түсуі БАРЛЫҒЫ
=
=
V
Ақша қаражат төленуі БАРЛЫҒЫ
=
=
VI
Ақша қаражат АҒЫНЫ (+), ШЫҒЫНЫ (-) БАРЛЫҒЫ
=
=
Ұзақ мерзімде қаражат көлемін есептеудің тікелей әдіс фирманың өтімділік деңгейін анықтауға мүмкіндік береді. Оперативтік басқаруда тікелей әдісті қаражаттың жеткіліктілігіне қатысты қаржылық міндеттемелер бойынша төлемдер, өнімді сатудан түсетін табысты құру процесінде бақылау үшін қолданылуы мүмкін.
Бұл әдістің кемшілігі, ақша қаражатының абсолютті көлемінің өзгеруі мен алынатын қаржылық нәтиже (табыстар) ара қатынасын есепке алмауы болып табылады.
Жанама әдіс ақша қаражаттарының өзгеруімен алынатын қатынасын анықтауға мүмкіндік береді. Ақша қаражатының жанама әдіспен есептеу, таза табыстың көрсеткішімен жүргізіледі. Жанама әдіс қызмет түрі бойынша ақша қаражат қозғалысының анализіне негізделіп, нақты фирма табысының затқа айналдыруын және ақша қайда салынғандығын көрсетеді.
Жанама әдіс табыс пен шығын туралы есеп төменнен жоғары зерттеуде құралады, сондықтан оны кейде төменгідеп атайды. Ал тікелей әдісте табыс пен шығын туралы есеп жоғарыдан төмен талдау жасалатындықтан, оны жоғарғы деп аталады. Ақша қаражат қозғалысы туралы есеп жанама әдіс арқылы құралатын болғандықтан, ол бухгалтерлік баланстың есепті кезең басы мен аяғы арасындағы байланыстырушы бөлім болып табылады.
Түзетулер енгізу арқылы таза табыс көрсеткішін өсіруге немесе төмендетуге болады. Кәсіпорынның таза табысын өсіретін түзетулер мына көрсеткіштер:
- негізгі құралдар және материалдық емес активтер бойынша белгілі бір мерзімге аударылған амортизация;
- тауарлық- материалдық қор қалдығын төмендету;
- дебиторлық қарызды азайту;
- келешек периодтағы шығындарды төмендету;
- жабдықтаушылар алдындағы кредиторлық қарызды өсіру;
- бюджет және мемлекеттік бюджеттен тыс қорлардың алдындағы кредиторлық қарыздың өсімі;
- басқа қысқа мерзімді міндеттемелерді өсіру;
- алынған материалдық құндылықтар бойынша ҚҚС төмендету;
Таза табысты келесі көрсеткіштер төмендетеді:
-негізгі қаражаттарды қайта бағалау;
-қордың ұлғаюы;
-дебиторлық қарызды өсіру;
-кредиторлық қарызды өсіру;
-басқа қысқа мерзімді міндеттемелерді төмендету;
-алдыңғы жылдың бөлінбеген табысын қолдану;
-резервтік қор қаражатын қолдану;
-келешек период шығынын ұлғайту;
-алынған бағалықтар бойынша ҚҚС қалдығының өсімі.
Егер есепті кезең нәтижесінде кәсіпорын шығынға ұшыраса, онда жанама әдіспен есептеу оның көлемі негізінде жасалады. Келесі түзетулер шығын сомасын өсіріп және ағымдағы қызмет бойынша ақшалай қаражат қозғалысының таза нәтижесі болымды болуы мүмкін. Жанама әдістің артықшылығы меншікті айналым қаражаты мен қаржылық нәтижелер арасында сәйкестілік орнатуға мүмкінділік береді. Ол арқылы фирма қызметіндегі проблемалы мәселені анықтауға және кризистік жағдайдан шығуға болады. Бұл әдістің кемшіліктері: сыртқы қолданушылармен аналитикалық есептеме жасауда көп еңбек сіңіруді қажет етеді; бухгалтерлік есептің ішкі мәліметтерді тарту қажеттілігі (бас бухгалтерлік кітап); кестелік үрдістерді пайдалануда ғана мақсатты қолдану.
Жалпы алғанда аналитикалық жұмысты жүргізуде екі әдіс те (тікелей және жанама) бір бірін толықтырып есепті мерзімге кәсіпорынның ақшалай қаражаттары туралы түсінік береді.
Талдаудың бірінші кезеңінде - ақша активтерінің айналым капиталына қатысу деңгейін және өткен кезеңдегі серпіні бағаланады.
Бағалау - айналым капиталындағы ақша активтерінің қатысу коэффициентін анықтау негізінде іске асады, ол төменгі формула арқылы есептелінеді:
АКаак= ААкААс (2)
АКаак - айналым капиталындағы ақша активтерінің қатысу коэффициенті;
ААк - қаралған кезеңдегі кәсіпорынның жиынтық ақша активтерінің орташа қалдығы;
ААс - кәсіпорынның қаралған кезеңдегі йналым ктивтерінің орташа сомасы.
Талдаудың екінші кезеңінде - қаралған кезеңдегі ақша активтерінің айналым саны және орташа айналым кезеңі анықталады. Мұндай талдау ақша активтерінің, кәсіпорынның жалпы операциялық циклының ұзақтығының рөлін сипаттау үшін жасалынады.
Ақша активтерін басқару саясатын қалыптастыру кезеңдері
Өткен кезеңдегі кәсіпорынның ақша активтерін таладу
Кәсіпорынның ақша активтерінің орташа қалдығын оптималдау
Ұлттық және щетел валюталарының орташа қалдық ақша активтерін жіктеу
Орташа қалдық ақша активтерін тиімді реттеу түрін таңдау
Уақытша бос қалдық ақша активтерін пайдаланудың рентабельдігін қамтамасыз ету
Кәсіпорынның ақша активтеріне тиімді бақылау жүйесін құру.
Сурет 4. Кәсіпорынның ақша активтерін басқару саясатын қалыптастырудың негізгі кезеңдері
Кәсіпорынның ақша активтерін басқару саясатын қалыптастырудың негізгі кезеңдерден тұрады.
Ақша активтерінің орташа айналым кезеңі келесі формула арқылы есептелінеді.
Аак=АаАс (3)
Аак-ақша активтерінің орташа айналым кезеңі, күн;
Аа-қаралған кезеңдегі кәсіпорынның жинақы орташа қалдық ақша активтері;
Ас-қаралған кезеңдегі өнімдерді сатудың біркүндік айналым сомасы.
Келтірілген формулада айналымдағы ақша активтерінің орташа кезеңі-кәсіпорынның жалпы операциялық циклының ұзақтығын анықтау үшін қолданылады.
Талдаудың үшінші кезеңінде - кәсіпорынның абсолютты төлем қабілеттігінің деңгейі анықталады. Ол үшін абсолюттік төлем қабілеттілік коэффициенті есептелінеді.
Талдаудың төртінші кезеңінде - қалдық бос ақша активтерінің қысқа мерзімді қаржыға жұмсау деңгейі есептелініп және қысқа мерзімді қаржы жұмсаудың рентабельділік коэффициенті анықталады.
Бос ақша активтерін қысқа мерзімді қаржы жұмсау деңгейі келесі формула арқылы анықталады:
Қаажд=(ҚМҚж х 100)ЖААқ (4)
Қаажд - бос қалдық ақша активтерін қысқа мерзімді қаржыға жұмсау деңгейі, пайыз;
ҚМҚж-қаралған кезеңдегі орташа қалдық ақша активтері түріндегі қысқа мерзімді қаржы жұмсау түрінде;
ЖААқ-кәсіпорынның қаралған кезеңдегі жинақы ақша активтерінің орташа қалдығы.
Қысқа мерзімдегі қаржыны жұмсаудың рентабельдік коэффициенті келесі формуламен есептелінеді.
ҚҚСРк=ПҚМҚЖ (5)
ҚҚСРк - қысқа мерзімді қаржы жұмсаудың рентабельділік коэффициенті;
П-кәсіпорынның қысқа мерзімді бос ақша активтерін инвестициялауда алынған пайда сомасы;
ҚМҚЖ-қаралған кезеңдегі қысқа мерзімді қаржы жұмсаудың орташа қалдық ақша активтері.
Жасалған талдау нәтижесі кәсіпорынның ақша қаражатын басқару саясатының жекелеген параметрлерін жасау процесінде қолданылады.
Кәсіпорынның орташа қалдық ақша активтерін оңтайландыру.
Мұндай оңтайландыру алдағы кезеңге қалған қалдықтың жекелеген түрлерінің қажетті мөлшерін есептеу арқылы жасалынады. Операциялық қалдық ақша активтерінің қажеттілігі, олардың ағымдағы шаруашылық жұмысын орындауға барынша азайған қажетті сомасына сипаттайды.
АаОс=Аак Аас (6)
АаОс - кәсіпорынның жоспарланған ақша активтерінің операциялық қалдық сомасы.
Аак - кәсіпорынның операциялық жұмысының жоспарлы ақша айналымының көлемі;
Аас - жоспарлы кезеңдегі орташа қалдық ақша активтерінің айналым саны.
Мысалы: Кәсіпорының операциялық қалдық активтерінің жоспарлы сомасын келесі мәліметтер арқылы анықтауға болады. Алдағы жылы ақша қаражаттарының жоспарлы түсімі мен шығынына сәйкес, операциялық жұмыс бойынша ақша айналымының көлемі 300 мың теңге, өткен жылы орташа қалдық ақша активтерінің айналым саны - 24-ке тең болды. Жоспарланған кезеңге бұл көрсеткіщ еш өзгеріссіз қалдырылды. Жоғарыда келтірілген формулада берілген мәліметтерді салып, алатынымыз: операциялық қалдық ақша қаражатының жоспарлы сомасы 30024=12,5 мың.тг
Операциялық қалдық ақша активтерінің жоспарлы сомасын есептеуді, есеп беру көрсеткіштерінің негізіне жасауға болады, егерде талдау процесінде, ол өз уақытында кәсіпорынның операциялық жұмыстарымен барлық төлемдерді төлеп отырса, бұл жағдайда келесі формула арқылы шығарылады:
Аажс=Аанс+(Жкаа-Аанк)Ааас (7)
Аажс - кәсіпорынның операциялық қалдық ақша активтерініңжоспарлы сомасы;
Аанс - кәсіпорынның өткен кезеңдегі операциялық қалдық ақша активтерің нақтылы орташа сомасы;
Жкаа - кәсіпорынның операциялық жұмысының жоспарлы көлемдегі ақша айналымы;
Аанк - кәсіпорынның өткен кезеңдегі операциялық жұмысының ақша айналымының нақтылы көлемі;
Ааас - жоспарлы кезеңдегі орташа қалдық ақша активтерінің айналым саны.
Мысалы: Алдындағы мысал көрсеткіштерін келесі материалдармен толықтырамыз:
Операциялық қалдық ақша активтері - 11мың. тг
Есепті жылы операциялық жұмыстың нақтылы ақша айналымының көлемі -262 мың.тг
Жоғарыда келтірілген формулаға осы сандарды қойып, алатынымыз: жоспарлы қалдық ақша қаражатының сомасы = 11+(300-262)24=12,6мың.тг
Сақтандыру қалдық ақша активтерінің қажеттілік операциялық қалдық соманы есептеу негізінде және кәсіпорынға жекелеген айларда өткен жылғы ақша қаражаттары коэффициентінің бірқалыпты түспеуі негізінде анықталады.
Сақтандыру қалдық ақша активтерінің жоспарлы сомасын есептеуге келесі формула қолданылады:
Аасс=Аақ+Ақтк (8)
Аасс - кәсіпорынның қалдық ақша активтерін сақтандырудың жоспарлы сомасы;
Аақ - кәсіпорынның операциялық қалдық ақша активтерінің жоспарлы сомасы;
Ақтк - есепті кезеңдегі кәсіпорынға ақша қаражатының түсуінің коэффициент вариациясы.
Өтемдік қалдық ақша активтеріне қажеттілік банкпен қызмет көрсетуге жасалған келісімде белгілі мөлшерге жоспарланады.
Егер де кәсіпорынға қызмет көрсететін банктің келісімінде мұндай талап көрсетілмесе, онда аталған қалдық ақша активтері кәсіпорынға жоспарланбайды.
Инвестициялық қалдық ақша активтеріне қажеттілік кәсіпорынның қалдық ақша активтерінің басқа түріне қажеттілігі толық қамтамасыз етілгеннен кейін ғана, қаржы мүмкіншілігі болса ғана жоспарланады. Өйткені ақша активтерінің бұл бөлігі сақтау кезінде өзінің құнын жоғалтпайды.
Бұл бөлек ақша активтерін қалыптастырудың крийтериясы операциялық активтердің рентабельділігімен салыстырғанда қысқа мерзімді инвестициядан жоғарғы рентабельділік коэффициентін қамтамасыз етуді талап етеді.
Жоспарлы кезеңдегі орташа қалдық ақша активтерінің жалпы мөлшері
оның қажетті есептеген жекелеген түрлерінің жиынтығы арқылы анықталады:
АаОс=ОҚаас+CҚаас+ӨҚаас+ИҚаас (9)
АаОс - жоспарлы кезеңдегі кәсіпорынның ақша активтерінің орташа сомасы;
ОҚаас - жоспарлы кезеңдегі операциялық ақша активтерінің орташа сомасы;
CҚаас - жоспарлы кезеңдегі сақтандыру қалдық ақша активтерінің орташа сомасы;
ӨҚаас - жоспарлы кезеңдегі компенсациялық қалдық ақша активтерінің орташа сомасы;
ИҚаас - инвестициялық қалдық ақша активтерінің орташа сомасы.
Соңғы үш қалдық ақша активтерінің - белгілі жағдайда бір-бірін ауыстыра алатын жайын есепке ала отырып, кәсіпорынның қаржылық мүмкіншілігінің қиыншылығы болған жағдайда оған жалпы қажеттілік сәйкестеліп қысқарады.
2. КОМПАНИЯНЫҢ АҚШАЛАЙ ҚАРАЖАТТАРЫН БАСҚАРУДЫ ТАЛДАУ (КедентранссервисАҚ мысалында)
2.1 Компанияның ақшалай қаражаттарының құрамы мен құрылымын талдау
Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының динамикасын талдау - кәсіпорынның барлық мүліктерінің және оның жекелеген түрлерінің абсолютті және салыстырмалы арту немесе кему мөлшерін белгілеуге мүмкіндік береді.
Қаржылық есептің маңызды элементі болып саналатын активтерді, талдау барысында, осы активтердің нақты қолда бары зерттеледі. Активтердің жалпы құрылымын және оның жеке топтарын талдау, олардың рационалды таратылуын талқылауға мүмкіндік береді.
Активтердің өсуі (артуы) кәсіпорынның болашақтағы дамуын көрсететін болғандықтан, ол осы кәсіпорын жұмысының оң нәтижесін сипаттайды.
Алайда, кәсіпорын мүлік құнының өсу себептерін талдағанда, жоғары деңгейі баланстық есептің номиналды көрсеткіштерінің нақты көрсеткіштерден айтарлықтай ауытқуына әкеліп соқтыратын инфляция әсерін ескеру қажет. Отандық тәжірибеде инфляцияны есепке алу тек негізгі құралдардың баланстың құнын құру барысында жүргізіледі.
Отандық есептік-аналитикалық тәжірибеде өндірістік қорлар, дайын өнім және тауарларды қайта бағалау жүргізілмейді. Сондықтан да олардың құнының өсуі, инфляциялық фактор әсерінен болатыны күмәнсіз.
Кедентранссервис АҚ ның баланс мәліметтері бойынша активтердің құрамы мен олардың құрылымына талдау жасау үшін келесі 8,9,10,11 аналитикалық кестелері құрылады.
Кесте 6.Кедентранссервис АҚ ның активтерінің құрамы мен құрылымы, 2008-2010 ж.
Көрсеткіштер
01.01.2008ж.
01.01.2010ж.
Ауытқулар
Мың теңге
% үлесі
Мың теңге
% үле-
сі
(+,-)
мың теңге
% үлесі
1.Ұзақ мерзімді активтер
37505
62,3
48628
31,8
+11123
129,7
2. Ағымдағы активтер
22669
37,7
103881
68,2
+81212
458,3
2.1.Ақша қаражаты және қаржы инвестициялары
4678
7,7
147
0,1
-4531
3,1
2.2.Дебиторлық қарыздар
12829
21,4
100892
66,2
+88063
786,4
2.3.Тауарлы-материалдық қорлар
5162
8,6
2842
1,9
-2320
55,1
Барлық активтер
60174
100
152509
100
+92335
253,4
Ескертпе - 2008 жылдағы аралығында Кедентранссервис АҚ ның қаржылық есептемесінен алынды.
Кесте мәліметтерінен активтердің нақты құнын көрсететін баланс валютасының 01.01.2010жылы 01.01.2008жылға қарағанда 92335 мың теңгеге немесе 2,534 есе артқандығын көруге болады. Бұл кәсіпорынның әрі қарай дамуын көрсететіндіктен, оның жұмысының оң нәтижесін сипаттайды.
Кесте 7.Кедентранссервис АҚ ның активтерінің құрамы мен құрылымы, 2010-2011 ж.
Көрсеткіштер
01.01.2010ж.
01.01.2011ж.
Ауытқулар
Мың теңге
%үлесі
Мың теңге
% үлесі
(+,-)
мың теңге
% үлесі
1.Ұзақ мерзімді активтер
48628
31,8
48186
68,5
-442
99,1
2. Ағымдағы активтер
103881
68,2
22207
31,5
-81674
21,4
2.1.Ақша қаражаты және қаржы инвестициялары
147
0,1
3648
5,2
+3501
2481,6
2.2.Дебиторлық қарыздар
100892
66,2
5843
8,3
-95049
5,8
2.3.Тауарлы-материалдық қорлар
2842
1,9
12716
18,0
+9874
447,4
Барлық активтер
152509
100
70393
100
-82116
46,2
Ескертпе - 2010 жылддағы Кедентранссервис ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
[Введите название документа]
[Введите подзаголовок документа]
Admin
[Выберите дату]
Мазмұны
КІРІСПЕ 3
1.КОМПАНИЯНЫҢ ақшалай қаражаттарын басқарудың мәні мен оңтайландыру әдістері 5
1.1 Компанияның ақшалай қаражаттарын басқарудың мәні 5
1.2 Компанияның ақшалай қаражаттарын басқаруды оңтайландыру әдістері 10
2. КОМПАНИЯНЫҢ АҚШАЛАЙ ҚАРАЖАТТАРЫН БАСҚАРУДЫ ТАЛДАУ (КедентранссервисАҚ мысалында) 18
2.1 Компанияның ақшалай қаражаттарының құрамы мен құрылымын талдау 18
2.2Компанияның ақша қаражаттарын басқаруды талдау 23
3. КОМПАНИЯНЫҢ АҚШАЛАЙ ҚАРАЖАТТАРЫН БАСҚАРУ СТРАТЕГИЯСЫН ЖЕТІЛДІРУ 29
3.1 Ақшалай ағымдарды басқаруды болжамдау модельдері 32
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ: 34
КІРІСПЕ
Республикамыздың Президенті Н.Ә.Назарбаев 2010ж. Қазақстан халқына арналған Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан атты Жолдауында Қоғамымыз "Қазақстан - 2030" стратегиясында ұзақ мерзімді мақсат ретінде нарықтық экономиканы дамытуға негізделген экономикалық өсу, денсаулық сақтау, білім беру, халықтың әл-ауқаты мен жағдайын көтеру салаларын дамытуды алдына қойған. Қазақстан әлемдік тауарлар, қызметтер, еңбек ресурстары, капитал, осы заманғы идеялар мен технологиялар рыногынын шын мәнінде ажырағысыз да серпінді бөлігіне айналуы үшін біз бірнеше міндеттерді шешуге тиіспіз. Ол міндеттерді бірі-экономиканың тұрлаулы дамуын жай қамтамасыз етіп , ұстап тұру емес, оның өсуін басқару. Экономиканың тұрақты дамуы бізге реформалардың әлеуметтік бағытталығын күшейтуге мүмкіндік береді.-деп айтып кеткен еді. 1, 4-5 б
Қоғамдағы келісім-шарттық қатынастарды дамыту мен жеке меншік институтын нығайту үшін қосымша заңнамалық және әкімшілік шаралар, сондай-ақ даулар мен төрелік ету рәсімдерін тәуелсіз тұрғыда қарау жүйесін дамыту қажет. Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры халықтың кәсіпкерлік әлеуеті мен бастамашылығын іске асыруға тырысқан түрлі топтары үшін қаржы ресурстары мен сараптама жасаудың нақты қайнарына айналуға тиіс. - деп Елбасы өзінің 2010ж. Қазақстан халқына арналған Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан атты Жолдауында айтып кеткен. 2, 6-8 б
Еліміз тәуелсіздігін алғаннан бергі уақыттарда, әсіресе соңғы жылдары экономикалық өсім жоғары қарқын ала бастады. Алғашқы кездегі қиындықтар біртіндеп артта қалды. Қоғам өмірінің барлық салаларын дамыту арқылы халқымыздың өркениет жүйесіндегі өмір сүріп жатқан басқа елдер тірлігімен бірдей дәрежеге қол жеткізуге болатынын соңғы жылдар жемісінің нәтижелерін байқатып отыр. Өмір сапасын және деңгейін көтеру экономикалық өсудің нәтижесіне және оның жалпы жағдайына тәуелді.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Нарықтық экономикада бизнесті басқару көптеген белгілермен ерекшеленеді. Біріншіден, кәсіпорынның жиынтық ресурстарының ішінде ең маңызды ресурс ретінде қаржылық ресурстар қолданылады. Екіншіден, қаржылық бейнедегі басқарушылық шешімдерді қабылдау белгісіздік жағдайында жүргізіледі. Үшіншіден, кәсіпорынның нақтылы тәуелсіздігі нәтижесінде негізгі мәселе ретінде қаржылық ресурстарды анықтау және инвестициялық саясатты ықтималды жүргізу болып табылады. Төртіншіден, айналым капиталын тиімді пайдалану арқылы қаржылық жағдайды жақсарту қажет болады, ақшалай қаражаттардың рөлі де жоғары мәнге ие. Кәсіпорында міндетті түрде ақшалай қаражаттар мен олардың эквиваленттерінің болуы шарт. Ақшалай қаражаттарды тиімді басқару жүйесі қаржы менеджметінде қаржылық циклды есептеумен, ақшалай қаражаттардың қозғалысын талдаудан, ақшалай қаражаттарды болжамдаудан құралады. Осы себептерге байланысты нарықтық экономика жағдайында кәсіпорын қаржысын басқаруда ақшалай қаржаттарды басқарудың мәселелері өзекті болады.
Курстық жұмыстың мақсаты - ақшалай қаражаттардың кәсіпорынның жағдайының тұрақтылығын қамтамасыз етуіндегі маңызын анықтау және оларды басқару стратегиясын жетілдіру.
Курстық жұмыстың алға қойылған мақсатына жету үшін келесідей міндеттерді шешу көзделеді:
- айналым капиталын басқарудағы ақшалай қаржаттарды басқарудың рөлін және оларды басқару әдістерін анықтау;
- КедентранссервисАҚ мысалында кәсіпорында ақшалай қаражаттарды басқаруға талдау жүргізу;
- кәсіпорынның ақшалай қаражаттарының қозғалысының динамикасын, қаржылық цикл ұзақтығын анықтау;
- ақшалай ағымдарды басқаруды болжамдау модельдерін пайдаланып, қаржылық менеджменттің стратегиясын, тактикасын жетілдірудің кейбір жолдарын ұсыну.
Курстық жұмыстың әдістемелік негізі. Бұл жұмысты жазу барысында Әмірқанов, Тұрғұлова, Дүйсенбаев, Төлегенов, Асқарова, Әбдікерімова, Нарбекқызы, Кадерова,Сатыбалдин және т.б. ғалымдардың еңбектері әдістемелік арқау ретінде көрініс тапты.
Курстық жұмыстың құрылымы. Курстық жұмыс 3 негізгі бөлімнен, кіріспе, қорытынды, қолданған әдебиеттер тізімінен, кестеден, суреттен құралған, жалпы беттер саны- 44 .
Жұмыстың бірінші бөлімінде кәсіпорынның айналым капиталын басқарудағы ақшалай қаражаттарды басқарудың маңызы, ақшалай қаржаттарды тиімді басқарудың қаржылық жағдайға әсері, ақшалай қаражаттарды басқарудың әдістері анықталған. Екінші бөлімде КедентранссервисАҚ мысалында кәсіпорындағы ақшалай қаражаттарды басқаруға талдау жүргізілген, кәсіпорынның ақшалай қаражаттарының қозғалысының динамикасы, қаржылық цикл ұзақтығы анықталған. Үшінші бөлімде ақшалай ағымдарды басқаруды болжамдау модельдерін пайдаланып, қаржылық стратегияның әр нұсқауы бойынша әр бап бойынша ұсыныстарды сандық бағалау және олардың кәсіпорын балансына әсер етуін бағалау негізінде кәсіпорын көрсеткіштерінің болжамды мәндері есептелген, қаржылық менеджменттің стратегиясын жетілдіру жолдары ұсынылған.
1. КОМПАНИЯНЫҢ ақшалай қаражаттарын басқарудың мәні мен оңтайландыру әдістері
1.1 Компанияның ақшалай қаражаттарын басқарудың мәні
Кәсіпорынның иелігіндегі ақша активтерін немесе қалдық ақша қаражатын басқару, жалпы айналым активтерін басқарудың бір бөлігі. Кәсіпорын жұмыс барысында әрекет жасайтын қалдық ақша активінің көлемін, оның абсолюттік төлем қабілеттілік деңгейін анықтайды, операциялық кезеңнің мерзіміне әсер етеді, сондай-ақ белгілі мөлшерде оның инвестициялық мүмкіншілігін сипаттайды.
Кәсіпорынның салым ақшаларын қалыптастыру түрлі себептерге байланысты, олардың негіздері оның қалдық ақша-қаражатының жіктелуінде.
1
Операциялық ақша активтерінің қалдығы
2
Сақтандыру ақша активтерінің қалдығы
Кәсіпорын салым ақшаларының түрлері(банктегі салым ақша)
4
Өтемдік ақша активтерінің қалдығы
3
Инвестициялық ақша активтерінің қалдығы
Сурет 1. Кәсіпорынның шетел банктеріндегі салым ақшаларының негізгі түрлері
Операциялық ақша активтерінің қалдығын қалыптастырудың мақсаты кәсіпорынның өндірістік-коммерциялық (операциялық) жұмыстарымен байланысты, ағымдағы төлемді қамтамасыз етуді қалыптастырады: шикізаттар, материалдар және жартылай фабрикаттар сатып алуға; еңбекақыға, салық төлеміне; басқа мекемелердің көрсеткен қызметінің төлеміне және т.б Бұл қалдық ақша қаражатының түрі-кәсіпорынның жинақты ақша активтерінің құрамының негізгісі болып есептелінеді.
Сақтандыру ақша активтерінің қалдығы негізінен нарықтағы дайын өнімдер конъюктурасының нашарлануына байланысты және операциялық жұмыстан ақша қаражатының өз уақытында түспеуіне байланысты сақтандыру тәуекелдігін қалыптастыруға қажет. Қалдықтың бұл түрінің қалыптасуы кәсіпорынның тұрақты төлем қабілеттілігінің болуын ұстап тұруға, жекелеген қажетті қаржылық міндеттемелерді төлеуге қажет. Бұл қалдық ақша активтері түрінің мөлшеріне кәсіпорынның қысқа мерзімді қаржылық несие алу мүмкіншілігі әсер етеді.
Инвестициялық ақша активтерінің қалдығы нарықтың жекелеген сегменттерінде қолайлы конъюктура болуына байланысты тиімді қысқа мерзімді қаржы салуды қалыптастырады.
Қалдықтың бұл түрі нысаналықпен тек сол уақытта қалыптастырылады, егер де ақша салымдарының қалыптасуы қажеттігін толық қанағаттандыратын болса.
Қазіргі еліміздің экономикалық дамуы жағдайында байланысты кәсіпорындардың басым көпшілігінің ақша активтерінің бұл түрін қалыптастыруға мүмкіншілігі жоқ.
Өтемдік ақша активтерінің қалдығы - негізінен банктердің талабы бойынша кәсіпорынға есеп айырысу қызметін көрсетуге және оған басқадай қаржылық қызметтің түрін орындауға қалыптасады. Ол- азаймайтын ақшалай активтердің сомасы, оны кәсіпорын банкпен жасалған келісім бойынша тұрақты түрде өзінің есеп шотында сақталуы керек. Мұндай қалдық ақша активтерін құру банктен кәсіпорынға несие берудің бір шарты ретінде қарауға болады.
Сондай-ақ инвестициялық қалдық ақша активтерін пайдаланбаған кезеңде - оны сақтандыру немесе өтемдік қалдық активі ретінде қарауға болады. Бірақ та, жинақты қалдық ақша активтерінің көлемін қарағанда, әр аталған уәж есепке алынуы керек.
Қаржылық менеджментінің ақша активтерін басқару процесіндегі негізгі мақсаты-кәсіпорынның тұрақты төлем қабілеттігін қамтамасыз ету. Бұл жағдайда ақша активтерінің қызметі, төлем қаражаты ретінде, сақтандыру және өтемдік операцияларды орындауға қалыптастырылады.
Қаржылық менеджменттің негізгі мақсатымен бірге ақша активтерін басқару процесіндегі маңызды мәселенің бірі - уақытша бос ақша қаражаттарын тиімді пайдалануды қамтамасыз ету болып табылады.
Ақша салымын жинақтау және төлем қабілеттігін басқару оның ақша активтерін келесі элементтерге бөлінеді:
Ұлттық валютамен ақша активтері;
Шетел валютасымен ақша активтері;
Өтімділігі жоғарғы қаржы бөлу түрінде ақша активтерінің қорлары.
Кәсіпорынның ақша активтерінің құрамын қаржылық менеджментінің көзқарасымен сипаттай отырып, атап кететін жай, мұндағы трактат бухгалтерлік есептен кең. Бухгалтерлік есепке қысқа мерзімді қаражат бөлу айналым активтерінің құрамында жеке дара есеп обьектісі және есеп беру ретінде қаралады, ал қаржылық менеджмент қысқа мерзімді қаржы бөлуді бос ақша қалдығы активтерін қор түрінде орналастыруды қарайды, өйткені ол кез келген уақытта кәсіпорынның қаржылық міндеттемесін орындауға қажет болуы мүмкін.
Қаржы менеджментінің негізгі мақсатына сай, ақша активтерін басқару процесінде, оны басқаруға сәйкес саясат қалыптастырылады. Осы саясатты қалыптастыру процесінде есепке алатыны, кәсіпорынның тұрақты төлем қабілеттігін қамтамасыз ету талабы көп мөлшерде ақша активтерін жасаудың қажеттілігін анықтайды, яғни кәсіпорынның қаржылық мүмкіншілігі шеңберінде орташа қалдықты барынша көбейту.
Басқа жағынан қарағанда, ескертетін жай, кәсіпорынның ақша активтерін ұлттық валютамен сақтау кезінде, оның инфляцияға байланысты нақтылы құнынан айырылу қаупі бар, одан басқа ақша активтері ұлттық және шетел валюталарында сақтау кезінде өз құнынан айырылады, осыған байланысты олардың орташа қалдығын барынша азайтуды қажет етеді.
Осы аталған қарамақайшылықтар талап ақша активін басқару саясатын жасаған кезде ескерілуі тиіс.
Соныменен, ақша активтерін басқару саясаты - кәсіпорынның айнылымды активтерін жалпы басқару саясатының бір бөлігі ретінде қаралады, олардың жиынтық қалдық мөлшерін оңтайландыру арқылы кәсіпорынға тұрақты төлем қабілеттігі қамтамасыз етіледі.
Ақша қаражат ағыны- бұл фирманың жоспарланған немесе есеп беру период аралығында жинақталатын және төленетін ақшалай қаражат көлемі болып табылады. Ақша қаражат ағынын басқару келесі аспектілерді қосады:
- Қаражат қозғалысын есепке алу;
- Барлық қаражат ағынын талдау;
- Ақша қаражат қозғалысын бюджеттік құру;
- Ақша қаражат қозғалысын бюджетін қолдануға бақылау.
Келесі суретте кәсіпорындағы ақшалай қаражаттың қозғалысы көрсетілген.
Ақшалай қаражаттар
Айналымнан тыс активтер
Меншікті капитал
Материалды-өндіріс қоры
Несие және займдар
Дебиторлық қарыз
Кредиторлық қарыз
Сурет 2. Кәсіпорындағы ақшалай қаражаттың қозғалысы
Жалпы қаржылық ағын және олардың элементтері қаржылық басқарудың объектісі болып табылады.
Кәсіпорынның ақшалай қаражат ағынының классификациясы келесі кестеде көрсетілген.
Кесте 1. Кәсіпорынның ақшалай қаражат ағынының классификациясы
Классификациялық белгі
Қаражат ағынының атауы
1
2
3
1
Қаржы-шаруашылық қызметтің түрі бойынша
0.1 Жалпы қаражат ағыны
0.2 Ағымдағы қызыметтің қаражат ағыны
0.3 Инвестициялық қызметтің қаражат ағыны
0.4 Қаржылық қызметтің қаражат ағыны
2
Қаржы- шаруашылық үрдістерге қызмет көрсету көлемі бойынша
2.1 Фирманың қаражат ағыны
2.2 Құрылымдық бөлімшенің қаражат ағыны
3
Қозғалыс бағыты бойынша
3.1 Түсетін қаражат ағыны
3.2 Шығарылатын қаражат ағыны
4
Орындау формасы бойынша
4.1 Қолма-қолсыз қаражат ағыны
4.2 Қолма-қол қаражат ағыны
5
Айналым саласы бойынша
5.1Сыртқы қаражат ағыны
5.2 Ішкі қаражат ағыны
6
Валюта түрі бойынша
6.1 Ұлттық валютадағы қаражат ағыны
6.2 Шетел валютадағы ақша ағыны
7
Болжалмалығы бойынша
7.1 Жоспарланатын қаражат ағыны
7.2 Жоспарланбайтын қаражат ағыны
8
Қозғалысының үздіксіздігі бойынша
8.1 Жүйелі қаражат ағыны
8.2 Дискретті қаражат ағыны
9
Уақыт бойынша бағалау
9.1 Қазіргі қаражат ағыны
9.2 Болашақтағы қаражат ағыны
10
Қозғалыс әдісі бойынша
10.1 Жалпы қаражат ағыны
10.2 Таза қаражат ағыны
11
Тұрақтылығы бойынша уақыт интервалымен.
11.1 Бір қалыпты уақыт интервалымен тұрақты қаражат ағыны
11.2 Бір қалыпты емес уақыт интервалымен тұрақты қаражат ағыны
Ақша ағыны келесідей бөлінеді: нақты инвестициялау жобасын жүзеге асыру, капиталдық салымды қолдану нәтижесінде шығарылады.
Қызмет жасап тұрған кәсіпорынның ағымдық, инвестициялық және қаржылық қызметтен құралады. Ағымдағы қызмет кәсіпорынның өндірістік- коммерциялық қызметін орындауын қамтамасыз ететін, түсетін және қолданатын ақша қаражатттарын өзіне қосады. Ағымдығы қызмет табыс алудың басты көзі болғандықтан, ол негізгі ақша қаражат ағынын шығарады.
Инвестициялық қызмет инвестициялардан шығындарды (капиталдық салымдар) және табыстар, айналымнан тыс активтерді сатып алумен және сатумен байланысты түсетін және қолданатын ақша қаражаттарын өзіне қосады.
Қаржылық қызмет займ берушілерге пайыздар төлеу, алынған қысқа мерзімді қарыздар мен несие бойынша қарызды өтеу және қысқа мерзімді бағалы қағаздар эмиссиясы немесе қысқа мерзімді қарыздар мен несие алу нәтижесінде түсетін ақшалай қаражаттар болып табылады.
Кәсіпорынның ағымдық, инвестициялық және қаржылық қызметі арасындағы қатынасты келесі 3 суреттен көруге болады.
Капиталдық активтерді алуға қолданылатын ақшалай қаражаттар
Қаржылық қызмет
Инвестициялық қызмет
Ағымдағы (операциялық) қызмет
Несие мен займдар бойынша дивидендтер және проценттер, негізгі қарыз сомасын өтеуге қолданылатын ақшалай қаражаттар
Капиталдық салымға бағытталған ақшалай қаражаттар
Сурет 3. Кәсіпорынның ағымдық, инвестициялық және қаржылық қызметі арасындағы байланыс.
Қозғалыс бағыты бойынша ақша қаражаттарын ақша ағындары екіге бөледі: түсетін және шығарылатын. Түсетін ақша ағыны (ақша түсімі) фирманың анықталған уақыт аралығында түсетін ақшалай қаражаттарын қарастырады. Шығарылатын ақша ағыны (ақша шығарылымы) белгілі бір период (жыл, тоқсан) аралығында ақша қаражатын қоданумен (төлеумен) сипатталады.
Орындау формасы бойынша қолма қол және қолма қолсыз ақша ағынына бөледі. Қолма қол-бухгалтерлік есеп шотына жазу арқылы орындалады. Ал қолма қолсыз- ақша қаражатты алу мен шығару формасында болады.
Айналу саласына байланысты ақша ағыны ішкі және сыртқы болуы мүмкін. Сыртқы ақша ағыны- фирмаға түсетін және оларға төленетін ақша қаражаттары болып табылады. Бұл операциялар кәсіпорын шотындағы ақша қаражат қалдығын өсіруге немесе азаюына әкеледі. Ішкі ақша ағыны- фирма ішіндегі айналымды құрайтын болғандықтан, ақша қаражат қалдығына әсер етпейді. (мысалы, өндірістен қоймаға материалдарды қайтару).
Көлеміне байланысты қаражаттың түсуі мен жұмсауда ақша ағынының дефицитін және оптималдылығын, артықшылығын көрсетеді. Артық ақша ағыны- негізінен ағымдағы қажеттіліктен артық ақша қаражатының түсуі және шаруашылықта өз қолданысын таппаған қаражаттар болып табылады.
1.2 Компанияның ақшалай қаражаттарын басқаруды оңтайландыру әдістері
Ақша ағынын тиімді басқару үшін кәсіпорында олар бойынша келесі мәліметтердің мәні зор:
- анықталған уақыт (ай, тоқсан, жыл) аралығындағы ақшалай қаражаттардың көлемі;
- ақша ағынының негізгі элементтері;
- ақша ағынын басқаратын қызмет түрлері;
- қарастырылған мерзімде жеке интервалдар бойынша ақша ағынының жеке түрлерін және жалпы көлемін білу.
Ақша ағынын қалыптастыруға әсер ететін басты факторлар - ішкі және сыртқы сипаттағы факторлар.
Практикада ақша ағынын есептеудің екі әдісі қолданылады - тікелей және жанама.
Тікелей әдіс - бұл қаржыгер және бухгалтерлерге - экономистерге таныс, қарапайым есептеу процедурасы болып табылады. Ол ақша қаражаттарының түсуі мен шығынын бақылауға және көрсеткішті есептеуге ыңғайлы, сонымен қатар, бухгалтерлік есеп (бас кітап, ордер-журналмен, және басқа) тіркемелерімен байланысты.
Кәсіпорынның ақшалай қаражаттары қозғалысы туралы тоқсандық және жылдық есеп формасы тікелей әдіс негізінде жасалады. Кәсіпорын түсімінің төлемдерден жоғары болуы, ақша қаражат ағынын, ал төлемдердің түсімдерден жоғарылауы ақша қаражаттың шығынын білдіреді. Ақша қаражат қозғалысына талдау жүргізуде ақша қаражаттарының қозғалысына аналитикалық есептеме мәліметтері қолданылады. Келесі кестеде аналитикалық есептеме формасы келтірілген. Бұл кесте аналаитикалық есеп мәліметтерін, журнал-ордер және бас кітапты қолдана отырып, тоқсан сайын немесн ай сайын жасалуы мүмкін. Берілген форма тікелей есептеу негізінде ақша қаражатын оперативті басқаруға мүмкіндік береді.
Кесте 2. Ақша қаражатының қозғалысы туралы аналитикалық есеп
№
Көрсеткіштер
Базалық жыл
Есеп беру жылы
1
2
3
4
1
Период басына қалған қаражаттар
=
=
I
Ағымдағы қызметтегі қаражат қозғалысы
1
Өнімді (ақшалай және ақшалай емес формада) сатудан түсетін табыс
+
+
2
Мүлікті сатудан түсетін
+
+
3
Жабдықтаушы шотын төлеу
-
-
4
Еңбекке төлеу
-
-
5
Бюджетке және мемлекеттік әлеуметтік бюджеттік тыс қорлар
-
-
1
2
3
4
6
Қосымша шығын
-
-
7
Банктердің ссудалары бойынша проценттер төлеу
-
-
8
Басқа түсімдер мен төлемдер
+,-
+,-
9
Ағымдағы қызметтің нәтижесі (ағын+, шығын-)
=
=
II
Инвестициялық қызметтегі қаражаттар қозғалысы
1
Негізгі қаражатты беруден түсімдер
+
+
2
Негізгі қаражатты сатып алу
-
-
3
Басқа да баптар
+,-
+,-
4
Инвестициялық қызметтің нәтижесі (ағын+, шығын-)
=(+,-)
=(+,-)
III
Қаржылық қызметтегі қаражат қозғалысы
1
Банктік несие
+
+
2
Бюджеттік несие
+
+
3
Несиені өтеу
-
-
4
Толық қаржыландыру
+
+
5
Ұзақ мерзімді қаржыландыру
+
+
6
Басқа да баптар
+,-
+,-
7
Қаржылық қызымет нәтижесі (ағын+, шығын-)
=(+,-)
=(+,-)
IV
Ақша қаражат түсуі БАРЛЫҒЫ
=
=
V
Ақша қаражат төленуі БАРЛЫҒЫ
=
=
VI
Ақша қаражат АҒЫНЫ (+), ШЫҒЫНЫ (-) БАРЛЫҒЫ
=
=
Ұзақ мерзімде қаражат көлемін есептеудің тікелей әдіс фирманың өтімділік деңгейін анықтауға мүмкіндік береді. Оперативтік басқаруда тікелей әдісті қаражаттың жеткіліктілігіне қатысты қаржылық міндеттемелер бойынша төлемдер, өнімді сатудан түсетін табысты құру процесінде бақылау үшін қолданылуы мүмкін.
Бұл әдістің кемшілігі, ақша қаражатының абсолютті көлемінің өзгеруі мен алынатын қаржылық нәтиже (табыстар) ара қатынасын есепке алмауы болып табылады.
Жанама әдіс ақша қаражаттарының өзгеруімен алынатын қатынасын анықтауға мүмкіндік береді. Ақша қаражатының жанама әдіспен есептеу, таза табыстың көрсеткішімен жүргізіледі. Жанама әдіс қызмет түрі бойынша ақша қаражат қозғалысының анализіне негізделіп, нақты фирма табысының затқа айналдыруын және ақша қайда салынғандығын көрсетеді.
Жанама әдіс табыс пен шығын туралы есеп төменнен жоғары зерттеуде құралады, сондықтан оны кейде төменгідеп атайды. Ал тікелей әдісте табыс пен шығын туралы есеп жоғарыдан төмен талдау жасалатындықтан, оны жоғарғы деп аталады. Ақша қаражат қозғалысы туралы есеп жанама әдіс арқылы құралатын болғандықтан, ол бухгалтерлік баланстың есепті кезең басы мен аяғы арасындағы байланыстырушы бөлім болып табылады.
Түзетулер енгізу арқылы таза табыс көрсеткішін өсіруге немесе төмендетуге болады. Кәсіпорынның таза табысын өсіретін түзетулер мына көрсеткіштер:
- негізгі құралдар және материалдық емес активтер бойынша белгілі бір мерзімге аударылған амортизация;
- тауарлық- материалдық қор қалдығын төмендету;
- дебиторлық қарызды азайту;
- келешек периодтағы шығындарды төмендету;
- жабдықтаушылар алдындағы кредиторлық қарызды өсіру;
- бюджет және мемлекеттік бюджеттен тыс қорлардың алдындағы кредиторлық қарыздың өсімі;
- басқа қысқа мерзімді міндеттемелерді өсіру;
- алынған материалдық құндылықтар бойынша ҚҚС төмендету;
Таза табысты келесі көрсеткіштер төмендетеді:
-негізгі қаражаттарды қайта бағалау;
-қордың ұлғаюы;
-дебиторлық қарызды өсіру;
-кредиторлық қарызды өсіру;
-басқа қысқа мерзімді міндеттемелерді төмендету;
-алдыңғы жылдың бөлінбеген табысын қолдану;
-резервтік қор қаражатын қолдану;
-келешек период шығынын ұлғайту;
-алынған бағалықтар бойынша ҚҚС қалдығының өсімі.
Егер есепті кезең нәтижесінде кәсіпорын шығынға ұшыраса, онда жанама әдіспен есептеу оның көлемі негізінде жасалады. Келесі түзетулер шығын сомасын өсіріп және ағымдағы қызмет бойынша ақшалай қаражат қозғалысының таза нәтижесі болымды болуы мүмкін. Жанама әдістің артықшылығы меншікті айналым қаражаты мен қаржылық нәтижелер арасында сәйкестілік орнатуға мүмкінділік береді. Ол арқылы фирма қызметіндегі проблемалы мәселені анықтауға және кризистік жағдайдан шығуға болады. Бұл әдістің кемшіліктері: сыртқы қолданушылармен аналитикалық есептеме жасауда көп еңбек сіңіруді қажет етеді; бухгалтерлік есептің ішкі мәліметтерді тарту қажеттілігі (бас бухгалтерлік кітап); кестелік үрдістерді пайдалануда ғана мақсатты қолдану.
Жалпы алғанда аналитикалық жұмысты жүргізуде екі әдіс те (тікелей және жанама) бір бірін толықтырып есепті мерзімге кәсіпорынның ақшалай қаражаттары туралы түсінік береді.
Талдаудың бірінші кезеңінде - ақша активтерінің айналым капиталына қатысу деңгейін және өткен кезеңдегі серпіні бағаланады.
Бағалау - айналым капиталындағы ақша активтерінің қатысу коэффициентін анықтау негізінде іске асады, ол төменгі формула арқылы есептелінеді:
АКаак= ААкААс (2)
АКаак - айналым капиталындағы ақша активтерінің қатысу коэффициенті;
ААк - қаралған кезеңдегі кәсіпорынның жиынтық ақша активтерінің орташа қалдығы;
ААс - кәсіпорынның қаралған кезеңдегі йналым ктивтерінің орташа сомасы.
Талдаудың екінші кезеңінде - қаралған кезеңдегі ақша активтерінің айналым саны және орташа айналым кезеңі анықталады. Мұндай талдау ақша активтерінің, кәсіпорынның жалпы операциялық циклының ұзақтығының рөлін сипаттау үшін жасалынады.
Ақша активтерін басқару саясатын қалыптастыру кезеңдері
Өткен кезеңдегі кәсіпорынның ақша активтерін таладу
Кәсіпорынның ақша активтерінің орташа қалдығын оптималдау
Ұлттық және щетел валюталарының орташа қалдық ақша активтерін жіктеу
Орташа қалдық ақша активтерін тиімді реттеу түрін таңдау
Уақытша бос қалдық ақша активтерін пайдаланудың рентабельдігін қамтамасыз ету
Кәсіпорынның ақша активтеріне тиімді бақылау жүйесін құру.
Сурет 4. Кәсіпорынның ақша активтерін басқару саясатын қалыптастырудың негізгі кезеңдері
Кәсіпорынның ақша активтерін басқару саясатын қалыптастырудың негізгі кезеңдерден тұрады.
Ақша активтерінің орташа айналым кезеңі келесі формула арқылы есептелінеді.
Аак=АаАс (3)
Аак-ақша активтерінің орташа айналым кезеңі, күн;
Аа-қаралған кезеңдегі кәсіпорынның жинақы орташа қалдық ақша активтері;
Ас-қаралған кезеңдегі өнімдерді сатудың біркүндік айналым сомасы.
Келтірілген формулада айналымдағы ақша активтерінің орташа кезеңі-кәсіпорынның жалпы операциялық циклының ұзақтығын анықтау үшін қолданылады.
Талдаудың үшінші кезеңінде - кәсіпорынның абсолютты төлем қабілеттігінің деңгейі анықталады. Ол үшін абсолюттік төлем қабілеттілік коэффициенті есептелінеді.
Талдаудың төртінші кезеңінде - қалдық бос ақша активтерінің қысқа мерзімді қаржыға жұмсау деңгейі есептелініп және қысқа мерзімді қаржы жұмсаудың рентабельділік коэффициенті анықталады.
Бос ақша активтерін қысқа мерзімді қаржы жұмсау деңгейі келесі формула арқылы анықталады:
Қаажд=(ҚМҚж х 100)ЖААқ (4)
Қаажд - бос қалдық ақша активтерін қысқа мерзімді қаржыға жұмсау деңгейі, пайыз;
ҚМҚж-қаралған кезеңдегі орташа қалдық ақша активтері түріндегі қысқа мерзімді қаржы жұмсау түрінде;
ЖААқ-кәсіпорынның қаралған кезеңдегі жинақы ақша активтерінің орташа қалдығы.
Қысқа мерзімдегі қаржыны жұмсаудың рентабельдік коэффициенті келесі формуламен есептелінеді.
ҚҚСРк=ПҚМҚЖ (5)
ҚҚСРк - қысқа мерзімді қаржы жұмсаудың рентабельділік коэффициенті;
П-кәсіпорынның қысқа мерзімді бос ақша активтерін инвестициялауда алынған пайда сомасы;
ҚМҚЖ-қаралған кезеңдегі қысқа мерзімді қаржы жұмсаудың орташа қалдық ақша активтері.
Жасалған талдау нәтижесі кәсіпорынның ақша қаражатын басқару саясатының жекелеген параметрлерін жасау процесінде қолданылады.
Кәсіпорынның орташа қалдық ақша активтерін оңтайландыру.
Мұндай оңтайландыру алдағы кезеңге қалған қалдықтың жекелеген түрлерінің қажетті мөлшерін есептеу арқылы жасалынады. Операциялық қалдық ақша активтерінің қажеттілігі, олардың ағымдағы шаруашылық жұмысын орындауға барынша азайған қажетті сомасына сипаттайды.
АаОс=Аак Аас (6)
АаОс - кәсіпорынның жоспарланған ақша активтерінің операциялық қалдық сомасы.
Аак - кәсіпорынның операциялық жұмысының жоспарлы ақша айналымының көлемі;
Аас - жоспарлы кезеңдегі орташа қалдық ақша активтерінің айналым саны.
Мысалы: Кәсіпорының операциялық қалдық активтерінің жоспарлы сомасын келесі мәліметтер арқылы анықтауға болады. Алдағы жылы ақша қаражаттарының жоспарлы түсімі мен шығынына сәйкес, операциялық жұмыс бойынша ақша айналымының көлемі 300 мың теңге, өткен жылы орташа қалдық ақша активтерінің айналым саны - 24-ке тең болды. Жоспарланған кезеңге бұл көрсеткіщ еш өзгеріссіз қалдырылды. Жоғарыда келтірілген формулада берілген мәліметтерді салып, алатынымыз: операциялық қалдық ақша қаражатының жоспарлы сомасы 30024=12,5 мың.тг
Операциялық қалдық ақша активтерінің жоспарлы сомасын есептеуді, есеп беру көрсеткіштерінің негізіне жасауға болады, егерде талдау процесінде, ол өз уақытында кәсіпорынның операциялық жұмыстарымен барлық төлемдерді төлеп отырса, бұл жағдайда келесі формула арқылы шығарылады:
Аажс=Аанс+(Жкаа-Аанк)Ааас (7)
Аажс - кәсіпорынның операциялық қалдық ақша активтерініңжоспарлы сомасы;
Аанс - кәсіпорынның өткен кезеңдегі операциялық қалдық ақша активтерің нақтылы орташа сомасы;
Жкаа - кәсіпорынның операциялық жұмысының жоспарлы көлемдегі ақша айналымы;
Аанк - кәсіпорынның өткен кезеңдегі операциялық жұмысының ақша айналымының нақтылы көлемі;
Ааас - жоспарлы кезеңдегі орташа қалдық ақша активтерінің айналым саны.
Мысалы: Алдындағы мысал көрсеткіштерін келесі материалдармен толықтырамыз:
Операциялық қалдық ақша активтері - 11мың. тг
Есепті жылы операциялық жұмыстың нақтылы ақша айналымының көлемі -262 мың.тг
Жоғарыда келтірілген формулаға осы сандарды қойып, алатынымыз: жоспарлы қалдық ақша қаражатының сомасы = 11+(300-262)24=12,6мың.тг
Сақтандыру қалдық ақша активтерінің қажеттілік операциялық қалдық соманы есептеу негізінде және кәсіпорынға жекелеген айларда өткен жылғы ақша қаражаттары коэффициентінің бірқалыпты түспеуі негізінде анықталады.
Сақтандыру қалдық ақша активтерінің жоспарлы сомасын есептеуге келесі формула қолданылады:
Аасс=Аақ+Ақтк (8)
Аасс - кәсіпорынның қалдық ақша активтерін сақтандырудың жоспарлы сомасы;
Аақ - кәсіпорынның операциялық қалдық ақша активтерінің жоспарлы сомасы;
Ақтк - есепті кезеңдегі кәсіпорынға ақша қаражатының түсуінің коэффициент вариациясы.
Өтемдік қалдық ақша активтеріне қажеттілік банкпен қызмет көрсетуге жасалған келісімде белгілі мөлшерге жоспарланады.
Егер де кәсіпорынға қызмет көрсететін банктің келісімінде мұндай талап көрсетілмесе, онда аталған қалдық ақша активтері кәсіпорынға жоспарланбайды.
Инвестициялық қалдық ақша активтеріне қажеттілік кәсіпорынның қалдық ақша активтерінің басқа түріне қажеттілігі толық қамтамасыз етілгеннен кейін ғана, қаржы мүмкіншілігі болса ғана жоспарланады. Өйткені ақша активтерінің бұл бөлігі сақтау кезінде өзінің құнын жоғалтпайды.
Бұл бөлек ақша активтерін қалыптастырудың крийтериясы операциялық активтердің рентабельділігімен салыстырғанда қысқа мерзімді инвестициядан жоғарғы рентабельділік коэффициентін қамтамасыз етуді талап етеді.
Жоспарлы кезеңдегі орташа қалдық ақша активтерінің жалпы мөлшері
оның қажетті есептеген жекелеген түрлерінің жиынтығы арқылы анықталады:
АаОс=ОҚаас+CҚаас+ӨҚаас+ИҚаас (9)
АаОс - жоспарлы кезеңдегі кәсіпорынның ақша активтерінің орташа сомасы;
ОҚаас - жоспарлы кезеңдегі операциялық ақша активтерінің орташа сомасы;
CҚаас - жоспарлы кезеңдегі сақтандыру қалдық ақша активтерінің орташа сомасы;
ӨҚаас - жоспарлы кезеңдегі компенсациялық қалдық ақша активтерінің орташа сомасы;
ИҚаас - инвестициялық қалдық ақша активтерінің орташа сомасы.
Соңғы үш қалдық ақша активтерінің - белгілі жағдайда бір-бірін ауыстыра алатын жайын есепке ала отырып, кәсіпорынның қаржылық мүмкіншілігінің қиыншылығы болған жағдайда оған жалпы қажеттілік сәйкестеліп қысқарады.
2. КОМПАНИЯНЫҢ АҚШАЛАЙ ҚАРАЖАТТАРЫН БАСҚАРУДЫ ТАЛДАУ (КедентранссервисАҚ мысалында)
2.1 Компанияның ақшалай қаражаттарының құрамы мен құрылымын талдау
Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының динамикасын талдау - кәсіпорынның барлық мүліктерінің және оның жекелеген түрлерінің абсолютті және салыстырмалы арту немесе кему мөлшерін белгілеуге мүмкіндік береді.
Қаржылық есептің маңызды элементі болып саналатын активтерді, талдау барысында, осы активтердің нақты қолда бары зерттеледі. Активтердің жалпы құрылымын және оның жеке топтарын талдау, олардың рационалды таратылуын талқылауға мүмкіндік береді.
Активтердің өсуі (артуы) кәсіпорынның болашақтағы дамуын көрсететін болғандықтан, ол осы кәсіпорын жұмысының оң нәтижесін сипаттайды.
Алайда, кәсіпорын мүлік құнының өсу себептерін талдағанда, жоғары деңгейі баланстық есептің номиналды көрсеткіштерінің нақты көрсеткіштерден айтарлықтай ауытқуына әкеліп соқтыратын инфляция әсерін ескеру қажет. Отандық тәжірибеде инфляцияны есепке алу тек негізгі құралдардың баланстың құнын құру барысында жүргізіледі.
Отандық есептік-аналитикалық тәжірибеде өндірістік қорлар, дайын өнім және тауарларды қайта бағалау жүргізілмейді. Сондықтан да олардың құнының өсуі, инфляциялық фактор әсерінен болатыны күмәнсіз.
Кедентранссервис АҚ ның баланс мәліметтері бойынша активтердің құрамы мен олардың құрылымына талдау жасау үшін келесі 8,9,10,11 аналитикалық кестелері құрылады.
Кесте 6.Кедентранссервис АҚ ның активтерінің құрамы мен құрылымы, 2008-2010 ж.
Көрсеткіштер
01.01.2008ж.
01.01.2010ж.
Ауытқулар
Мың теңге
% үлесі
Мың теңге
% үле-
сі
(+,-)
мың теңге
% үлесі
1.Ұзақ мерзімді активтер
37505
62,3
48628
31,8
+11123
129,7
2. Ағымдағы активтер
22669
37,7
103881
68,2
+81212
458,3
2.1.Ақша қаражаты және қаржы инвестициялары
4678
7,7
147
0,1
-4531
3,1
2.2.Дебиторлық қарыздар
12829
21,4
100892
66,2
+88063
786,4
2.3.Тауарлы-материалдық қорлар
5162
8,6
2842
1,9
-2320
55,1
Барлық активтер
60174
100
152509
100
+92335
253,4
Ескертпе - 2008 жылдағы аралығында Кедентранссервис АҚ ның қаржылық есептемесінен алынды.
Кесте мәліметтерінен активтердің нақты құнын көрсететін баланс валютасының 01.01.2010жылы 01.01.2008жылға қарағанда 92335 мың теңгеге немесе 2,534 есе артқандығын көруге болады. Бұл кәсіпорынның әрі қарай дамуын көрсететіндіктен, оның жұмысының оң нәтижесін сипаттайды.
Кесте 7.Кедентранссервис АҚ ның активтерінің құрамы мен құрылымы, 2010-2011 ж.
Көрсеткіштер
01.01.2010ж.
01.01.2011ж.
Ауытқулар
Мың теңге
%үлесі
Мың теңге
% үлесі
(+,-)
мың теңге
% үлесі
1.Ұзақ мерзімді активтер
48628
31,8
48186
68,5
-442
99,1
2. Ағымдағы активтер
103881
68,2
22207
31,5
-81674
21,4
2.1.Ақша қаражаты және қаржы инвестициялары
147
0,1
3648
5,2
+3501
2481,6
2.2.Дебиторлық қарыздар
100892
66,2
5843
8,3
-95049
5,8
2.3.Тауарлы-материалдық қорлар
2842
1,9
12716
18,0
+9874
447,4
Барлық активтер
152509
100
70393
100
-82116
46,2
Ескертпе - 2010 жылддағы Кедентранссервис ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz