Бағалы қағаздар нарығының мәні, қағидалары және оған әсер етуші факторлар

Тақырыптың өзектілігі. Нарықтық экономикаға көшкеннен бастап, бағалы қағаздар нарығының дамуы өз алдына заңдылық бола бастады. Мемлекеттің экономикалық жүйесінде қор нарығы басты рөл атқарады, экономикадағы бос ақшаны қалыпты ұстап тұрады. Бұл функцияны қалыптастыру бағалы қағаздар нарығының инфрақұрылымының түріне байланысты.

Бағалы қағаздар нарығының инфрақұрылымын және механизмін зерттеу, оның қордағы алатын орынмен дамуына негізделген. Осы жағдайда жетекші шетел мемлекеттерінің тәжірбиесіне сүйенсек, экономиканы қайта қалыпқа келтіру, инвестициялық жағдайды жақсарту үшін бағалы қағаздар нарығының инфрақұрылымын жетілдіру керек.

Бағалы қағаздар нарығының инфрақұрылымының жағдайы, мемлекеттің нарық жағдайына, оның айналымына, қолданылатын құрылғыларымен тікелей байланысты. Осыған қарамастан инфрақұрылымды негізгі екі бағытқа бөлуге болады: бағалы қағаздар нарығының басқару тәуекелділігі және жасалатын операциялардың шығындардың төмен болуы.

Бағалы қағаздар нарығынының инфрақұрылымы құқұқтық ережелерді қатаң сақтау және инвесторладың бағалы қағаздар нарығында қызығушылығын жоғалтпау, қалыпты корпорациялық басқару, керекті мәліметтерді беру, бағалы қағаздармен келісім шарт жүргізу, бағалы қағаздармен ақшалай есеп айырысу, өз құқығын тіркеу, қор нарығында жұмыстың дұрыс жүргізілуін қадағалау. Бұның барлығы бағалы қағаздар нарығының инфрақұрылымының териялық мазмұны, осыған байланысты бағалы қағаздар нарығының инфрақұрылымын түбегейлі зерттеуді талап етеді. Қазақстанда бағалы қағаздар нарығының инфрақұрылымының дамуы және оның дамуының кедергілері басты мәсселе.

Зерттеудің мақсаты. Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты, Қазақстандағы бағалы қағаздар нарығының инфрақұрылымының теориялық - әдістемелік даму жолдарын қарастыру, оның механизмінің қалыптасуына ғылыми-тәжірбиелік ұсыныстар жасау.

Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі - Қазақстан Республикасы Экономикалық даму және сауда министрлігі, Қазақстан Республикасының Қаржы нарығы мен Қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі, Қаржы Министрлігі, Ұлттық Банк және KASE Қазақстанның қор биржасының бағалы қағаздар нарығында атқаратын қызметтері.

Зерттеу кезінде мынадай сұрақтарға жауап іздетік:

• Бағалы қағаздар нарығының инфрақұрылымының механизмін талдау.
• Қазақстандағы және шетел мелекеттерінің бағалы қағаздар нарығының инфрақұрылымының даму жағдайын салыстыра отырып қарастыру.
• Нарықта Қазақстаннның бағалы қағаздар нарығының арнайы моделін құрастыру, оны мемлекеттік және өздігінен қадағалануы.
• Бағалы қағаздар нарығының субъектілерінің даму бағыттарын анықтау
• Бағалы қағаздар нарығының ақпараттық - білім беру жолындағы кемшіліктерін талдау
• Бағалы қағаздар нарығының инфрақұрылымының даму жылдамдығын жақсарту жолдарын қарастыру

Кіріспе

Қазақстанның орталықтанған - жоспарлы экономикадан нарықтық экономикаға өтуі қоғамдық өндірістің сипатын өзгертті. Олар-меншік қатынастарын және шаруашылық субъектілерінің құрылымы мен оның қызмет көрсету механизмін сондай-ақ олардың өзара қаржылық байланыстарының нысандары мен қоғамның барлық топтарының шаруашылық нәтижесіне әсерін тигізеді. Сондықтан қоғамдағы соңғы 10-13 жылда болған өзгерістер - еліміздің нарық қатынастары арқылы демократиялық ел болуға бет алғандағы өтпелі дәуір кезеңдерінің өзгерістері болып табылады.

Қазақстан Республикасының мемлекеттік бағалы қағаздар нарығын құру және оны одан әрі дамыту мақсаттары қазіргі заман талабына сай, себебі бағалы қағаздар нарығы арқылы жеке, заңды тұлғалар өздеріне капитал құра алады және белгілі бір пайда табудың жолы ал, мемлекет үшін бюджет қорын толтыру мен ақша айналымын реттеу болып табылады. Мемлекеттік кәсіпорындарды акционерлік қоғамдар түрінде ќайта құру олардың инвестиция тартудың ең бір тиімді механизімдерінің бірі - акция, облигация шығаруды пайдалану тәртібі мен бағалы қағаздар нарығының механизімі экономиканың барлық субъектілеріне инвестиция көздерін алуға мүмкіндіктері қарастырылды.

Бағалы қағаздар нарығы туралы заңға өзгерістер енгізілгенімен білікті мамандар даярлау, бағалы қағаздарды шығару және сол қағаздар нарығындағы операцияларды меңгеру міндетті пайда болғанын айқындайды. Бұл өте терең экономикалық және құқықтық білімді, математикалық және бағдарламалық жағынан қамтитын және жинақталған дағдыны ұғынуды талап ететін күрделі де қиын кәсіпшілік. Сондықтан бағалы қағаздармен қызмет жасайтын жоғары білімді мамандар дайындау - уақыт талабы. Әрине бұндай істе нақты көмекті қазіргі батыс және отандық авторлардың ғылыми еңбектерін оқып, үйренуге болады, сонымен бірге өткен тарихқа да оралу, оны білу - алға басудың кепілі. Менің, жазып отырған рефератымның негізгі мақсаты - бағалы қағаздар нарығының теориялық және әдістемелік негіздерімен қатар оның жоғарыда аталған ұйымдық-экономикалық құрылымдарының нарықтық экономикадағы маңызын көрсету және бағалы қағаздардың биржада сатылуы мен олардың үстінен қосымша үлестерді есептеу.

Нарық - бұл күрделі, әрі жан-жақты қызмет атқаратын қоғамдық қатынастар жиынтығы болғандықтан, ол бір жағынан тауар және көрсетілген қызмет нарығын қамтыса, екінші жағынан қор жинау нарығын қамтиды. Соңғысы, өз кезегінде, қаржы нарығы мен қозғалмайтын мүлік нарығынан тұрады. Осы аталған нарықтардың өзара байланысты ұлттық экономикалық механизмді құрайды. Ал бұл механизм несиеге негізделген, басқаша айтқанда, нарыққа қатысушылардың басым көпшілігі іскерлік шартқа қол қойып, өздеріне бағалы қағаз түрінде міндеттеме алады. Кәсіпкерлердің өзара жасаған дәл осы міндеттемелері - экономикалық механизмнің тұрақтылығының кепілі.

Бағалы қағаз нарығы субъектілерінің қатынастары экономикалық - құқықтық механизмге негізделеді. Бұл бағалы қағаздардың материалдық түрі ретінде оның маңызын дәлелдейді. Бірақ бағалы қағаздардың маңызы онымен шетеліп қоймайды. Бағалы қағаздар кез-келген мемлекеттің төлем айналымында маңызды орын алады, себебі олар арқылы мемлекеттің инвестициялық қызметі жүзеге асырылыды. Дәлірек айтқанда, бұл күрделі қаржы тікелей халық шаруашылығының ең тиімді саласына жіберіледі, яғни оларды нарық жүйесіндегі ең өміршең субъектілер ғана ала алады.

Өзінің ұйымдық және құрылымдық ерекшеліктеріне орай бағалы қағаздар қаржы институттары, қаржы нарықтары және оларды реттейтін құқықтық ережелерімен қатар мемлекеттің қаржы жүйесінің тұтас бір бөлігін құрайды. Мұндай жүйе біздің мемлекетімізде нарық қатынастарын қалпына келтіру қажеттілігі туындаған кезде, яғни 90-шы жылдардың басында құрыла бастады.

1990 жылдың басынан экономикалық тәжірбиесі дәлелдегеніндей шаруашылықты жетілдірудің нарықтық әдістерін қалпына келтірудің және оны одан әрі дамытудың басты құралы - бағалы қағаздар екені талассыз ақиқат. Бағалы қағаздар ақша түріндегі капиталға да, заттай капиталға да меншік құқын бекітіп, тек бағалы қағаздар арқылы ғана мемлекеттік меншікті акционерлік қоғамдардың, яғни жекеменшік иелері-халықтың меншігіне айналдыру мүмкін. Бағалы қағаздар нарығында өзіне тән қаржы институттары жүйесі қалыптасып, оларда экономикалық өрістеудің қаржы көздері шоғырланып және инвестициялық қорларды бөлу қатынастары жүзеге асады. Қазіргі өндірістің жалпы құлдырап, қысқаруы кезінде мемлекеттік жалпы ұлттық өнімдегі өндірістік инвестицияның үлесін арттыру бағалы қағаздар нарығының потенциалды қорларын пайдаланбай іске асуы мүмкін емес.

Акция шығару осы ресурстарды шектеусіз алуға мүмкіндік туғызса, ал облигация шығару ақша ресурстарын, оларды банктерден алудан түрі, тиімді жағдайда алуға мүмкіндік береді. Мемлекет бюджет кемшілігін толтыру мақсатында да ақша белгілерін эмиссияламай, мемлекеттік бағалы қағаздар шығарумен шұғылданады.

1) Айналымдағы қолма-қол ақша нарығы.

2) Несие капиталының нарығы.

3) Бағалы қағаздар нарығы.

Үш нарықтың ішінде бағалы қағаздар нарығын қарастырайық. Қазіргі кезде егемен жас мемлекеттер бюджет тапшылығын толтыру мақсатында бұрынғы үйренген әдіс - ақша белгілерін шығарумен шұғылданбай, оның орнына мемлекеттік бағалы қағаздар шығарумен айналысуда. Жергілікті басқару органдары да дәл осы жолды пайдалануда.

Бағалы қағаздар нарығы экономиканың кез келген саласының өз қажетіне ақша қорын алуына жол алуда. Мысалы, акция шығарып осы қорды үнемі, яғни кәсіпорын жабылғанша пайдалануға болады, ал облигацияны шығару несиені банктен алудан тиімділеу жағдай жасайды. Бұл айтылғандар бағалы қағаздар нарығын өрістетуге мүмкіндік береді.

Бағалы қағаздар нарығы басқа нарықтардан өзінің айрықша тауарымен өзгешенеледі. Ол өзгеше тауар - бағалы қағаздар. Олар біріншіден меншік белгісі, екіншіден қарыз міндеттемесі, яғни олар бойынша табыс алу құқы және табыс төлеу міндеттемесі пайда болады. Бағалы қағаздар ақша капиталының немесе басқа материалды құндылықтардың орнына жүретін "символы" болғандықтан оны "қордың құндылықтары" болып та есептеледі. Себебі тек сол құралды пайдаланып, нақты құндылықтарға қол жеткізуде немесе сол құндылықтар бір субъектіден екіншіге ауысуына болады. Сонымен бағалы қағаз нарығы капитал нарығының яғни ақша және басқа материалдардың құндылықтардың нақты қызметін көрсетеді. Бағалы қағаздар нарығы нарықтық экономикада күтпеген кездейсоқ болатын процестердің реттеушісі.

1. Бағалы қағаздар нарығының теориялық негізі

1. 1 Бағалы қағаздар нарығының, мәні, қағидалары және оған әсер етуші факторлар

Нарықтық инфрақұрылым өз алдына әртүрлі шаруашылық механизмі бөлшектерімен байланыса келе тұтастай нарықтық экономиканы құрайды.

Инфрақұрылымды экономикалық зерттеу, экономиканы ілгерілендігу мақсатында жасалған. Әртүрлі шетел экономикасының даму тарихы мынадай қорытындыға алып келеді, экономиканы қайта құру үшін, инфрақұрылымның әртүрлі бөлімдерін бірге дамуын қалыптастыру қажет. [1, б. 8]

«Инфрақұрылым» термині ХХ ғасырда 50-ші жылдардың басында (НАТО) Солтүстік Атлантикалық Союзға қарулы күштер нысандарын салу кезінде дайындалған экономикалық талдауда алғашқы рет қолданған. Содан бері батыста инфрақұрылым саласы, экономикалық матералдарды дамытуда қолданылып келеді. Сонымен қатар инфрақұрылым - кезкелген экономикалық жүйенің компоненті. Негізінен инфрақұрылым термині - ішкі экономикалық жүйенің іргетасы, негізі.

Қазақстан Республикасы нарықтық экономикаға көше бастағанда өз алдына экономикалық инфрақұрылымынды құру міндеттелді.

Нарықтық инфрақұрылым табиғатын өзгертпейді, ол айырбастаушылық және әртүрлі эконмикалық қорларды, тауар айналмын адамзаттың қалыпты өмір сүруін қамтамасыз етеді.

Инфрақұрылым негізі адам өміріне қызмет көрсету, бұл материалдық саланы ажыратуға көмегін тигізеді. [2. б. 22]

Бағалы қағаздар нарығы (әрі қарай БҚН) және нарықтың басқа түрлері күрделі ұйымдастырушылық - экономикалық жүйені құрады. Бұлардың элементтері бір бірімен тығыз байланыста болады. Нарықтық экономиканың басты элементтерінің бірі бағалы қағаздар нарығы, ол нарықтың инфрақұрылымының бір бөлігі.

Я. М. Миркин бағалы қазадар нарығын «көп тауарлы, айрбастаушылығы мол нарытқтық экономиканың тауар айналымына, күрделі ақпараттық техникалық, қымбат жұмыс күшін, шекаралық тасымалдау, бәсекелестік, сонымен қатар бұл нарық көп қаржыны талап етеді». [3, б. 27. ]

Қазіргі таңда, отандық экономика әдебиеттерінде БҚН туралы мәліметтер өте аз, себебі мемлекеттің нарықтық экономикаға көшу қарқыны әлсіздеу, даму үстінде. Сол себепі БҚН инфрақұрылымы негізінен аз дамыған.

Рессей экономисті В. Д. Огурцов латын сөзінен алғанда «infra» сөзін «ішінде» деп аударған, құрылымдық жүйенің бір бөлігі. [4, б. 18]

В. Д. Огурцовтың дәледегеніндей, «бағалы қағаздар нарығы инфрақұрылымы ерекше экономкалық көрініс, нарықтық эконмикадағы бағалы қағаздар нарығы инфрақұрылымы тығыз байланыста. БҚН - дағы шындық, инрфқұрылым қор субъектісі әр қайсысы өз міндетін атқарады, экономикалық қатынасқа түседі, осының арқасында бағалы қағаздар қозғалысы байқалады». [ 4, б. 63]

Салыстыру мақсатында басқада қор инфрақұрылымы туралы пікірлерді А. Н. Лякиин және А. А. Лапинскас Рессей экономистерінің пікірінше, «нарық қорының инфрақұрылымы қабылданған мөлшер мен ережелерге және бағалы қағаздардың қызыметін жүзеге асратын техникалық қызметтерден тұрады». [ 5, б. 122]

“Қор нарығының инфрақұрылымы инвесторлар мен эмитент арсындағы байланысты нығайтады, инвесторлардың ақша айналымын және қаржы ағымын бағалы қағаздар эмитентін иемденуге үлкен үлес қосады ” - А. А. Килячков және Л. А. Чалдаев Рессей атақты экономистерінің пікірінше. [6, б. 36]

Ресей экономисті Н. Г. Кузнецов инфрақұрылым туралы төмендегідей пікір айтады: «қор нарығы инфрақұрылымы қор нарығы субъектісімен бағалы қорды айырбастау процессінде туындайтын эквивалент» [ 7, б. 185. ]

Ресей экономисті С. В. Ветловтың пікірінше, «қор нарығының инфрақұрылымы өнеркәсіп ұйымы мен технологияның арсындағы қарым қатынасты жақсару, тәуекелділік жағдайын төмендетіп, бағалы қағаздарды сату мен сатып алудан туратын күрделі процесс» [ 8, б. 29-30. ]

Біздің ойымызша жоғарыда айтылған бағалы қағаздар нарығының инрфақұрылымы туралы ой - пікірлер жеткіліксіз. Бағалы қағаздар нарыңының инфрақұрылымына әсер ететін факторлар, оның түрін, нарықтық инфрақұрылым институтын анықтайтын дәлелдер жеткіліксіз.

Бағаны анықтауға кеткен шығындар, бизнес пен келісім шарт, шаруашылық келісім шарттар, олардың орындалуын қадағалау т. б. трансакциялық қызметтерді жүзеге асырады. Экономикалық субъектілерді функциялау, трансакционды шығындарды қысқарту мен оның жұмыстарының жемісті болуына тікелей байланысты. [9, б. 13-14]

Трансакциондық экономика жағынан қазақстандық экономист - ғалымдары Е. У. Темирханов және А. Р. Сейфуллин облыс қорларының инфрақұрылымын зерттеген. Е. У. Темірхановтің пікірінше бағалы қағаздар нарыңының инфрақұрылымы: «қор нарығының инрфақұрылымының астарында нарық институты құралса, қор келсісім шарты мен оның іске асуына кеткен шығын мөлері аз болмақ » [10, б. 24] .

А. Р. Сейфуллин өз десертациясында мынадай түсініктеме береді: жалпы бағалы қағаздар нарығының негізгі элементі - инфрақұрылым болып табылады. Бағалы қағаздар нарығының ішіндегі институт жүйесін, бағалы қағаздар нарығы трансакциясының қызыметін жандандырады. [ 9, б. 35. ]

А. Р. Сейфуллиннің пікірінше негізгі мақсат инфрақұрылымды құру бағалы қағаздар нарығына жасалған келісімдер экономикалық шығын. Бағалы қағаздар нарығына құралған келісім шартқа қатысқандар арсынадғы жағдайды ұстайды, ал мемлекет оның жұмысын қадағалап тұрады.

Тарнсакциондық шегерімге тоқталайық, 1991 жылғы Нобель сыйлығының Лауреаты аммерикандық экономист Р. Коуз негізін салған.

Трансакциондық шегерім тікелей аударғанда келісімдердің шығынын азайтуға, ұйымның жалпы шығынын қоспағанда жасалатын шегерім. Оны өндірісте есептемейді. [11, б. 191] .

Р. Коуз өзі дәлелдегендей, нарықтар институттардан тұрады, айырбас процесін жеңілдету яғни, трансакциондық айырбасты шегеруді жеңілдетеді [12, б. 23. ]

Американдық О. Уильямсон трансакциондық шегерімді келісім шартқа дейін және келісім шарттан кейін деп бөледі. [13, б. 23] .

Келісім қорытындысының бөліммдерін: контингент табу, ой - пікірдің түйісуін, келсімнің рәсімделуін орындау. Осы бөлімдермен келісе отырып кесте 1 трансакциондық шегерімдердің класификацтясы көрсетілген.

Трансакциондық шегерңмдердің классификациясы мынадай контрагенттерден:

1. Жекеменшікке алу төлемақылары (тіркеу, лицензиялау)
2. Қаржылық интелектуальды байлықтарды төлеуге қол жеткізу(қол жеткізу)
3. Индевидттің жеңілдіктер алу шегерімі
4. Келісім шартты қорытындылау, серіктетер туралы мәліметтер жинау, өзі туралы мәліметтер тарату, келісімдерді рәсімдеу (қызметкерлерді жұмысқа алуда жатады) ;
5. Жеке өзінің құқығын қорғау шегерімдері

1. Аудиторлық тексерімдер, заңды азаматтарға консультатция беру
2. Соттық және арбитражды шығындарды төлеу
3. Қарауыл және қауіпсіздік жағдайында төлемдер
4. Операциялар шығындарын шегеру (салыққа және қолданыстарды жаңаландыруға кеткен шығындар)

Кесте 1 - Трансакциондық кедергілердің классификациясы

Нарық субъектілерінің тарансакциондық шегерімі бизнес ұйымдарымен келісім шарт жасауға байланысты шегерімдер болып табылады. Трансакциондық шегерімнің көлемі нарықтың деңгейіне байланысты. Нарық шағын немесе оған қалыптасушылардың саны аз боласа, ақпараттар жеткіліксіз болған сайын трансакциондық кедергілер көп болады. Сонымен қатар трансакциондық шегерім нарық институтының сұранысына да байланысты. Трансакциондық кедергілер мөлшері көп болса, институцияналды сұраныста көбейеді немесе керісінше. Мысалы, арбитражды институты нарықта тапшы болса, кедергілер көбейіп, келісім шарт немесе қосымша кіріс пен шығыста көп болады [13, б. 59. ]

Трансакциондық кедергілерді есептеу қиын, біріншіден олар жеткіліксіз айқындалған, екіншіден трансакциондық шегерімнің статистикасы болмайды О. И. Улямстың пікірінше «турасын айқында, трансакциондық шегерімдердің теориялық аппараты әліде қарпайым, ол әлі де толыққанды жетілдіруді талап етеді [13, б. 21] .

Сондықтан да, трансакциондық шегерімнің теориялық аппаратын тәжірбиеде қолдану үшін әр бөлімін мұқият қарастыру керек.

Инфрақұрылым нарықпен бірге дамиды. Келісім шарт аз жасалса, нарықта инфрақұрылым қымбаттай түсуі мүмкін. Бағалы қағаздарды сату мен сатып алу бизнестіңөздігімен және осы бөлімнің стандартымен трансакциондық шегерімдердің көмегімен бзнесті қаржыландыру жасалады. Трансакциондық шегерім тек тікелей шығындарды ғана құрамайды, серіктестіктерді табу, құжаттарды рәсімдеу, келісім шарт жасау т. б. кеткен шығындарды, яғни жанама шығындарға келісім шарттың дұрыс жүргізілуін, төлемдер жасаудан бас тарту, жалған құжат, төлем ақының кешіктірілуінен пайда болатын шығындарды құрайды. Бағалы қағаздардың дүние жүзінде дамуы, нарықтың қатысушысыларына тәуеклділік жағдайымен кездесуге тура келеді. Бұл тәуекелділік бағалы қағаздар нарығының инфрақұрылымы арқылы реттеледі. Бағалы қағаздар - тауарлардың күрделі түрі, белгілі бір тәуекелділікті талап етеді. Бағалы ұағаздар нарығының шеберлері бағалы қағаздарды сату және сатып алу қызметтерінде тәуеклділіктің мөлшерін төмендете алады. Қаржылық құралдардың түрлері және өсу саны бағалы қағаздар нарығының инвестициялық қаржы серіктестіктерінің негізгі қызметіне мыналар жатады:

• инвестициялық тәуекелділік немесе оның жекеше санаттары;
• инвестициялық шешеімдерді қабылдау;
• ақпараттарды жинау;
• инвесторды сақтандыру тәуекелендіру.

Дұрыс ұйымдастырылмаған бағалы қағаздар қызыметі, міндеттерін дұрыс орындай алмауынаң әсерінен әртүрлі даму сатысының кезіңде тәуекелділікті бастан кешуі мүмкін. бағалы қағаздар нарығының жасампаздығын сақтандыру, ақпараттардың жеткіліксіздігі, бағаның тұрақты болмауының әсерінен осындай жағдайларға кездеседі.

Орташа ұйымдастырылған бағалы қағаздар нарығының түрлері - инфрақұрылым тәуелелділігі бойынша инвестормен тәуекел шығынын өтей алмай салық салу салдарынан кездей соқ өзгерістерге немесе бағалы қағаздар нарығының қызметтері дұрыс жүрмеуі мүмкін.

Инвестор, бағалы қағаздар арасында кездесетін тәуекелділіктерді болдырмау үшін қаржы нарығындағы келісім шарттарды қатаң қадағалап, әр тарап өз міндеттерін дұрыс орындауын қадағалау керек.

Инфрақұрылым тәукелділігі:

• жекелеген инфрақұрылым түрінің тәукелділігі;
• тәуекелділікті ұйымдастырудың жауапкершілігі;
• келісім шарт жасауға қатысушылардың шығын төлеуге деген жауапкершілігін алуы.

Жоғарыда айтылған бағалы қағаздар нарығының инфрақұрылымына айтылған пікірлерге, біздің көз қарасымыз:

Бағалы қағаздар нарығы инфрақұрылымы - қызымет көрсету айналсы, қаржылық құралдары бар, негізгі бағыттталған қызметі ережелердің орындалуын қамтамасызх ету, технологиялық ережелердің орындалуын, бағалы қағаздар минимальды трансакциондық шегерімдердің және бағалы қағаздар нарығы инвесторларының тәуекелділігін төмендетуді көздейді.

Бағалы қағаздар нарығы құрылымы ережелердің орындалуын қатаң талап етеді. Мысалы, 1-ден бағалы қағаздар нарығын пайдалана алады, 2-ден өзіне тәуекелділікті алады, 3-ден ережелердің орындалуын қадағалайды.

Шаруашылық механизімін зерттеген Ресей экономисті Ю. М. Осипов бқл потенциялға өзінің «Шаруашылық механизімі теорияларының негіздері» атты кітабында, механизм дегеніміз - тек үйлесімді ғана емес, ол күрделі ұйымдастырылған жүйе. Ұйым - эманаця механизмі оның өкілі кез келген немесе өте қарапайым ұйым акті - механизм акті және өз алдына механизм болып табылады.

Механизм үнемі бір тұтас, механизм жүйе және оған элементтердің барлығы тұтастай бір құрылым болып табылады. Ұйымдастырудың барлығы механизмге жатады. [16, б. 22. ]

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс