«МаңғыстауМұнайГаз» АҚ-ның қаржылық ресурстарынның тұрақтылығын зерттеу
КІРІСПЕ
1 ҚАРЖЫЛЫҚ РЕСУРСТАРДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ МЕН ОЛАРДЫ БАСҚАРУ
1.1 Қаржы ресурстарының мәні және оларды қалыптастыру көздері
1.2 Компанияның қаржы ресурстарын басқарудың ерекшеліктері
1.3 Қаржылық ресурстарды қалыптастырудың шетелдік тәжірибесі
2 «МаңғыстауМұнайГаз» АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫНЫҢ ШАРУАШЫЛЫҚ ЖӘНЕ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЛАРЫН ТАЛДАУ
2.1 «МаңғыстауМұнайГаз» Акционерлік Қоғамының баланс активтерінің орналасуын және құрылымын талдау
2.2 «МаңғыстауМұнайГаз» Акционерлік Қоғамының қаржылық тұрақтылығын сипаттайтын көрсеткіштерді анықтау
2.3 «ММГ» АҚ төлем қабілеттілігі мен өтімділігін талдау
3 ҚАРЖЫЛЫҚ РЕСУРСТАРЫН ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ МЕН БАСҚАРУДЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 «МаңғыстауМұнайГаз» АҚ қаржылық жағдайын жақсартудың негізгі жолдары
3.2 «МаңғыстауМұнайГаз» АҚ даму стратегиясы
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
1 ҚАРЖЫЛЫҚ РЕСУРСТАРДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ МЕН ОЛАРДЫ БАСҚАРУ
1.1 Қаржы ресурстарының мәні және оларды қалыптастыру көздері
1.2 Компанияның қаржы ресурстарын басқарудың ерекшеліктері
1.3 Қаржылық ресурстарды қалыптастырудың шетелдік тәжірибесі
2 «МаңғыстауМұнайГаз» АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫНЫҢ ШАРУАШЫЛЫҚ ЖӘНЕ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЛАРЫН ТАЛДАУ
2.1 «МаңғыстауМұнайГаз» Акционерлік Қоғамының баланс активтерінің орналасуын және құрылымын талдау
2.2 «МаңғыстауМұнайГаз» Акционерлік Қоғамының қаржылық тұрақтылығын сипаттайтын көрсеткіштерді анықтау
2.3 «ММГ» АҚ төлем қабілеттілігі мен өтімділігін талдау
3 ҚАРЖЫЛЫҚ РЕСУРСТАРЫН ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ МЕН БАСҚАРУДЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 «МаңғыстауМұнайГаз» АҚ қаржылық жағдайын жақсартудың негізгі жолдары
3.2 «МаңғыстауМұнайГаз» АҚ даму стратегиясы
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
Тақырыптың өзектілігі.Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев 2009 жылғы «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» халыққа Жолдауында: «Экономиканың тұрлаулы дамуын жай қамтамасыз етіп, ұстап тұру емес, оның өсуін басқару» керектігін баса көрсетті . Бұл осыған дейінгі ауыр да, қиын кезеңдерден Қазақстанның үлкен жеңіспен шыққандығын және осы қалыптан таймай, оны ары қарай қарқынды дамыту керектігін білдіретін сөздер. Өйткені, Қазақстанның қазіргі жағдайы Орталық Азия мен ТМД елдерінің арасында саяси тұрақты, экономикалық дамудағы көрсеткіштерді білдіріп тұр. Әлбетте, жетістікке жету салыстырмалы түрде алғанда оңай болғанымен, оны ұстап тұру және ары қарай дамыту өте қиын іс екені белгілі. Осы реттен қарағанда Елбасының саяси-экономикалық көзқарастары да осы жылғы жолдауда негізінен әлеуметтік секторға назар аударудан басталды.
Қазіргі қоғамның әкімшілік-әміршілік жүйеден шығып, нарықтық қатынастарға ену кезеңінде оның мәнділігі одан арта түсті. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев 2009 жылдың 18 ақпандағы «Қазақстан экономикасының, әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында» атты Жолдауында: «Экономиканы түпкілікті реформалауға бағыт ұстап, біз қысқа мерзімнің ішінде нарықтық реформаларды жүргізе білдік, тиісті заңнамамызды жасауға қол жеткіздік» - деп көрсеткен. Ғаламдық дамумен қатарласа жүру Қазақстанның міндеті екендігін айқын мақсат етіп ұстаған Н.Назарбаевтың бұл сөздерінен еліміздің тәуелсіздік алғаннан бері жаңарудың қарқынды жолын таңдағандығын көре аламыз. Көптеген дамыған шетелдер тәжірибесі көрсетіп және ол елдердің өкілдері мойындап отырғандай Қазақстанның индустриалды-инновациялық технологияны пайдалану бағытындағы даму қарқыны ерекше. Осы бағытты ұстана негізінен аймақтағы «көш басшыға» айналғандығымыз да белгілі.
Атап айтсақ, ел Президенті Н.Ә.Назарбаевтың: «2008 жылға қарағанда ІЖӨ-ні еселеу жөніндегі біздің міндетімізге келесі жылы-ақ қол жеткізуге әбден болады. Бұл – тар өрісті мақсат емес, экономикалық өсудің жай нанымды көрсеткіші де емес, бұл – қазақстандықтардың өмірін жақсарта берудің біздегі нақты мүмкіндіктері»,- деген сөздері астарлы саясаттың діңгегі екені көрініп-ақ тұр.Себебі, әлеуметтік жағдайы түзелмеген халықтың Елбасына да, оның саясатына да сенімі болмайтыны белгілі.Ал, Қазақстанның қазіргі жағдайы атап кеткеніміздей, бұл аталған істердің тар өрісті мақсаты еместігін айғақтайды. Сондықтан, әлеуметтік-экономикалық іргесі нық қаланған қазіргі Қазақстан болашақтағы зайырлы, өркениетті, халқымыздың рухани, материалдық құндылықтарын толық сақтайтын қоғам құруға негіз бола алатындығын Елбасы сөздерінен байқаймыз.
Қазақстан өзінің даму стратегиясын өтпелі кезеңдегі ауыр өзгерістерден аман алып шығып, болашаққа жаңа қарқынмен аяқ басу жолында. Бірақ, оның барлығы оңайлықпен келетін шаруа емес. Қазақстандық автор Дүйсенбаев К.Ш. бойынша қаржылық тұрақтылықтың ішкі, маңызды факторларының бірі – бұл қаржы ресурстарының құрамы мен құрылымы, оларды басқару стратегиясы мен тактикасының дұрыс таңдалып алынуы. Кәсіпорынның өз қаржы ресурсын, соның ішінде таза табысы қаншалықты көп болса, соншалықты ол өзін жайлы сезіне алады. Себебі, кәсіпорын өзінің қаржылық ресурстарын тиімді пайдалану және орналастыру арқылы ғана жетістіктерге жете алады. Сонымен қатар қаржылық ресурстарды дұрыс және тиімді басқарудың да маңызы зор.
Қазіргі қоғамның әкімшілік-әміршілік жүйеден шығып, нарықтық қатынастарға ену кезеңінде оның мәнділігі одан арта түсті. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев 2009 жылдың 18 ақпандағы «Қазақстан экономикасының, әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында» атты Жолдауында: «Экономиканы түпкілікті реформалауға бағыт ұстап, біз қысқа мерзімнің ішінде нарықтық реформаларды жүргізе білдік, тиісті заңнамамызды жасауға қол жеткіздік» - деп көрсеткен. Ғаламдық дамумен қатарласа жүру Қазақстанның міндеті екендігін айқын мақсат етіп ұстаған Н.Назарбаевтың бұл сөздерінен еліміздің тәуелсіздік алғаннан бері жаңарудың қарқынды жолын таңдағандығын көре аламыз. Көптеген дамыған шетелдер тәжірибесі көрсетіп және ол елдердің өкілдері мойындап отырғандай Қазақстанның индустриалды-инновациялық технологияны пайдалану бағытындағы даму қарқыны ерекше. Осы бағытты ұстана негізінен аймақтағы «көш басшыға» айналғандығымыз да белгілі.
Атап айтсақ, ел Президенті Н.Ә.Назарбаевтың: «2008 жылға қарағанда ІЖӨ-ні еселеу жөніндегі біздің міндетімізге келесі жылы-ақ қол жеткізуге әбден болады. Бұл – тар өрісті мақсат емес, экономикалық өсудің жай нанымды көрсеткіші де емес, бұл – қазақстандықтардың өмірін жақсарта берудің біздегі нақты мүмкіндіктері»,- деген сөздері астарлы саясаттың діңгегі екені көрініп-ақ тұр.Себебі, әлеуметтік жағдайы түзелмеген халықтың Елбасына да, оның саясатына да сенімі болмайтыны белгілі.Ал, Қазақстанның қазіргі жағдайы атап кеткеніміздей, бұл аталған істердің тар өрісті мақсаты еместігін айғақтайды. Сондықтан, әлеуметтік-экономикалық іргесі нық қаланған қазіргі Қазақстан болашақтағы зайырлы, өркениетті, халқымыздың рухани, материалдық құндылықтарын толық сақтайтын қоғам құруға негіз бола алатындығын Елбасы сөздерінен байқаймыз.
Қазақстан өзінің даму стратегиясын өтпелі кезеңдегі ауыр өзгерістерден аман алып шығып, болашаққа жаңа қарқынмен аяқ басу жолында. Бірақ, оның барлығы оңайлықпен келетін шаруа емес. Қазақстандық автор Дүйсенбаев К.Ш. бойынша қаржылық тұрақтылықтың ішкі, маңызды факторларының бірі – бұл қаржы ресурстарының құрамы мен құрылымы, оларды басқару стратегиясы мен тактикасының дұрыс таңдалып алынуы. Кәсіпорынның өз қаржы ресурсын, соның ішінде таза табысы қаншалықты көп болса, соншалықты ол өзін жайлы сезіне алады. Себебі, кәсіпорын өзінің қаржылық ресурстарын тиімді пайдалану және орналастыру арқылы ғана жетістіктерге жете алады. Сонымен қатар қаржылық ресурстарды дұрыс және тиімді басқарудың да маңызы зор.
1 Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан – 2030» Біздің Қазақстандықтардың өсіп- өркендеуі қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы: Халыққа жолдау// Егемен Қазақстан – 1997 – 11 ақпан
2 Назарбаев Н.Ә. Президентіміздің Қазақстан халықына Жолдауы «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан», Астана 2007ж. 28 ақпан, Егемен Қазақстан 2007ж. 1 наурыз
3 Ілиясов Қ. Қ, Құлпыбаев С. Қаржы: Оқулық. Алматы, 2009 – 551б.
4 Компанияның қаржылық жағдайын талдау: оқу құралы/Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиев Ж.Г. – Алматы: Экономика, 2001 – 328б./
5 Нарықтық экономикадағы қаржы менеджментінің маңызы және қажеттілігі//Экономика негіздері. Основы экономики. – 2006 - №3 – 15-18б.
6 Есенова Г.Ж. Управление финансовыми ресурсами.//Қаржы-қаражат 2007 - №2 – 31-36с.
7 С.В. Большаков. Финансы предприятий. Теория и практика. Учебник: Москва, 2009 – 108-132с.
8 Финансы предприятий: Учебник для вузов/ под ред. Н.В. Колчиной. М: ЮНИТИ-ДАНА, 2001.
9 Кожахметова М. Финансовый контроль как метод управления финансами// Қаржы-Қаражат. – 2006 - №6 – 28-33с.
10 Жұмағазиева А. Компаниядағы экономикалық билік жүйесі және құрылым // Қаржы-Қаражат. – 2009 - №5 – 18-23б.
11 Масалимов С.Ж., Зиядин С.Т., Қаржылық менеджмент: Оқу құралы. – Семей: Printmaster, 2006ж. – 120б.
12 Леонтьев В.Е., Бочаров В. В., Радковская Н. П. Финансовый менеджмент. Учебник- М. «ООО Издательство Элит» - 2009 – 560с.
13 Финансовый менеджмент. Теория и практика: Учебник/под ред. Е.С. Стояновой. – 5-е изд; перераб и доп. – М: Перспектива, 2009. – 656с.
14 Управление финансами (Финансы предприятий). Учебник/ под ред. Володин А.А. – М: Инфра-М, 2006г.
15 Селезнева Н., Ионова А. Финансовый анализ. Управление финансами: Учебное пособие для вузов. 2-е изд., перераб. и доп – М:Юнити, 2006г.
16 Рогова Е.М. Основы управления финансами и финансовое планирование: Учеб. Пос - Вернера Регена Издательство, 2006г.
17 «Акционерлік қоғамдар туралы» Қазақстан Республикасының Заңы – Алматы: Юрист, 2008 - 54б.
18 Крейнина М.Н. Бухгалтерский баланс как база для принятия решений по управлению активами и пассивами предприятия. // Финансовый менеджмент. – 2000. №2. С. 110-113.
19 Балабанов И.Т. Анализ и планирование хозяйствующего субъекта. – М.: Финансы и статистика. 1998. 112 с.
20 Алиев М. На пути к международным стандартам финансовой отчетности// Қаржы-Қаражат – 2006 - №3-4 – 63-68б.
21 Кеулімжанов К.К., Құдайбергенова Н.А. Бухгалтерлік есеп: Оқулық. – Алматы. Экономика 2006 – 384б.
22 Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С. Финансы предприятия. – М: Финансы и статистика. 1998
23 Мырзалиев Б.С., Әбдішүкіров Р.С. Кәсіпкерлік қызметте бухгалтерлік есепті ұйымдастыру: Оқулық. – Алматы. Экононмика 2006 – 164б.
24 Баймұханова С.Б. Бухгалтерлік есеп/ жалпы ред. Басқ. К.Ш. Дүйсенбаев. – 2-ші бас. – Алматы: ИздатМаркет, 2009 – 312б.
25 Управление финансами. Финансовый анализ предприятия: Учебник. – М: Инфра-М, 2009 – 232с. Жилкина А.М.
26 Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия. –Мн.: ИП «Экоперспектива». 1997. 498 с.
27 Бланк И.А. Финансовый менеджмент: Учебный курс. – К.: Ника-Центр, 1999. 528 с.
28 Уоттс М. Нарықтық экономика әліппесі / ауд Н.Оразбеков. Алматы, 1995 – 96б.
2 Назарбаев Н.Ә. Президентіміздің Қазақстан халықына Жолдауы «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан», Астана 2007ж. 28 ақпан, Егемен Қазақстан 2007ж. 1 наурыз
3 Ілиясов Қ. Қ, Құлпыбаев С. Қаржы: Оқулық. Алматы, 2009 – 551б.
4 Компанияның қаржылық жағдайын талдау: оқу құралы/Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиев Ж.Г. – Алматы: Экономика, 2001 – 328б./
5 Нарықтық экономикадағы қаржы менеджментінің маңызы және қажеттілігі//Экономика негіздері. Основы экономики. – 2006 - №3 – 15-18б.
6 Есенова Г.Ж. Управление финансовыми ресурсами.//Қаржы-қаражат 2007 - №2 – 31-36с.
7 С.В. Большаков. Финансы предприятий. Теория и практика. Учебник: Москва, 2009 – 108-132с.
8 Финансы предприятий: Учебник для вузов/ под ред. Н.В. Колчиной. М: ЮНИТИ-ДАНА, 2001.
9 Кожахметова М. Финансовый контроль как метод управления финансами// Қаржы-Қаражат. – 2006 - №6 – 28-33с.
10 Жұмағазиева А. Компаниядағы экономикалық билік жүйесі және құрылым // Қаржы-Қаражат. – 2009 - №5 – 18-23б.
11 Масалимов С.Ж., Зиядин С.Т., Қаржылық менеджмент: Оқу құралы. – Семей: Printmaster, 2006ж. – 120б.
12 Леонтьев В.Е., Бочаров В. В., Радковская Н. П. Финансовый менеджмент. Учебник- М. «ООО Издательство Элит» - 2009 – 560с.
13 Финансовый менеджмент. Теория и практика: Учебник/под ред. Е.С. Стояновой. – 5-е изд; перераб и доп. – М: Перспектива, 2009. – 656с.
14 Управление финансами (Финансы предприятий). Учебник/ под ред. Володин А.А. – М: Инфра-М, 2006г.
15 Селезнева Н., Ионова А. Финансовый анализ. Управление финансами: Учебное пособие для вузов. 2-е изд., перераб. и доп – М:Юнити, 2006г.
16 Рогова Е.М. Основы управления финансами и финансовое планирование: Учеб. Пос - Вернера Регена Издательство, 2006г.
17 «Акционерлік қоғамдар туралы» Қазақстан Республикасының Заңы – Алматы: Юрист, 2008 - 54б.
18 Крейнина М.Н. Бухгалтерский баланс как база для принятия решений по управлению активами и пассивами предприятия. // Финансовый менеджмент. – 2000. №2. С. 110-113.
19 Балабанов И.Т. Анализ и планирование хозяйствующего субъекта. – М.: Финансы и статистика. 1998. 112 с.
20 Алиев М. На пути к международным стандартам финансовой отчетности// Қаржы-Қаражат – 2006 - №3-4 – 63-68б.
21 Кеулімжанов К.К., Құдайбергенова Н.А. Бухгалтерлік есеп: Оқулық. – Алматы. Экономика 2006 – 384б.
22 Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С. Финансы предприятия. – М: Финансы и статистика. 1998
23 Мырзалиев Б.С., Әбдішүкіров Р.С. Кәсіпкерлік қызметте бухгалтерлік есепті ұйымдастыру: Оқулық. – Алматы. Экононмика 2006 – 164б.
24 Баймұханова С.Б. Бухгалтерлік есеп/ жалпы ред. Басқ. К.Ш. Дүйсенбаев. – 2-ші бас. – Алматы: ИздатМаркет, 2009 – 312б.
25 Управление финансами. Финансовый анализ предприятия: Учебник. – М: Инфра-М, 2009 – 232с. Жилкина А.М.
26 Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия. –Мн.: ИП «Экоперспектива». 1997. 498 с.
27 Бланк И.А. Финансовый менеджмент: Учебный курс. – К.: Ника-Центр, 1999. 528 с.
28 Уоттс М. Нарықтық экономика әліппесі / ауд Н.Оразбеков. Алматы, 1995 – 96б.
ЖОСПАР
КІРІСПЕ
1 ҚАРЖЫЛЫҚ РЕСУРСТАРДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ МЕН ОЛАРДЫ БАСҚАРУ
0.1 Қаржы ресурстарының мәні және оларды қалыптастыру көздері
1.2 Компанияның қаржы ресурстарын басқарудың ерекшеліктері
1.3 Қаржылық ресурстарды қалыптастырудың шетелдік тәжірибесі
1 МаңғыстауМұнайГаз АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫНЫҢ ШАРУАШЫЛЫҚ ЖӘНЕ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЛАРЫН ТАЛДАУ
2.1 МаңғыстауМұнайГаз Акционерлік Қоғамының баланс активтерінің орналасуын және құрылымын талдау
2.2 МаңғыстауМұнайГаз Акционерлік Қоғамының қаржылық тұрақтылығын сипаттайтын көрсеткіштерді анықтау
2.3 ММГ АҚ төлем қабілеттілігі мен өтімділігін талдау
3 ҚАРЖЫЛЫҚ РЕСУРСТАРЫН ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ МЕН БАСҚАРУДЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 МаңғыстауМұнайГаз АҚ қаржылық жағдайын жақсартудың негізгі жолдары
3.2 МаңғыстауМұнайГаз АҚ даму стратегиясы
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі.Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев 2009 жылғы Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан халыққа Жолдауында: Экономиканың тұрлаулы дамуын жай қамтамасыз етіп, ұстап тұру емес, оның өсуін басқару керектігін баса көрсетті . Бұл осыған дейінгі ауыр да, қиын кезеңдерден Қазақстанның үлкен жеңіспен шыққандығын және осы қалыптан таймай, оны ары қарай қарқынды дамыту керектігін білдіретін сөздер. Өйткені, Қазақстанның қазіргі жағдайы Орталық Азия мен ТМД елдерінің арасында саяси тұрақты, экономикалық дамудағы көрсеткіштерді білдіріп тұр. Әлбетте, жетістікке жету салыстырмалы түрде алғанда оңай болғанымен, оны ұстап тұру және ары қарай дамыту өте қиын іс екені белгілі. Осы реттен қарағанда Елбасының саяси-экономикалық көзқарастары да осы жылғы жолдауда негізінен әлеуметтік секторға назар аударудан басталды.
Қазіргі қоғамның әкімшілік-әміршілік жүйеден шығып, нарықтық қатынастарға ену кезеңінде оның мәнділігі одан арта түсті. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев 2009 жылдың 18 ақпандағы Қазақстан экономикасының, әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында атты Жолдауында: Экономиканы түпкілікті реформалауға бағыт ұстап, біз қысқа мерзімнің ішінде нарықтық реформаларды жүргізе білдік, тиісті заңнамамызды жасауға қол жеткіздік - деп көрсеткен. Ғаламдық дамумен қатарласа жүру Қазақстанның міндеті екендігін айқын мақсат етіп ұстаған Н.Назарбаевтың бұл сөздерінен еліміздің тәуелсіздік алғаннан бері жаңарудың қарқынды жолын таңдағандығын көре аламыз. Көптеген дамыған шетелдер тәжірибесі көрсетіп және ол елдердің өкілдері мойындап отырғандай Қазақстанның индустриалды-инновациялық технологияны пайдалану бағытындағы даму қарқыны ерекше. Осы бағытты ұстана негізінен аймақтағы көш басшыға айналғандығымыз да белгілі.
Атап айтсақ, ел Президенті Н.Ә.Назарбаевтың: 2008 жылға қарағанда ІЖӨ-ні еселеу жөніндегі біздің міндетімізге келесі жылы-ақ қол жеткізуге әбден болады. Бұл - тар өрісті мақсат емес, экономикалық өсудің жай нанымды көрсеткіші де емес, бұл - қазақстандықтардың өмірін жақсарта берудің біздегі нақты мүмкіндіктері,- деген сөздері астарлы саясаттың діңгегі екені көрініп-ақ тұр.Себебі, әлеуметтік жағдайы түзелмеген халықтың Елбасына да, оның саясатына да сенімі болмайтыны белгілі.Ал, Қазақстанның қазіргі жағдайы атап кеткеніміздей, бұл аталған істердің тар өрісті мақсаты еместігін айғақтайды. Сондықтан, әлеуметтік-экономикалық іргесі нық қаланған қазіргі Қазақстан болашақтағы зайырлы, өркениетті, халқымыздың рухани, материалдық құндылықтарын толық сақтайтын қоғам құруға негіз бола алатындығын Елбасы сөздерінен байқаймыз.
Қазақстан өзінің даму стратегиясын өтпелі кезеңдегі ауыр өзгерістерден аман алып шығып, болашаққа жаңа қарқынмен аяқ басу жолында. Бірақ, оның барлығы оңайлықпен келетін шаруа емес. Қазақстандық автор Дүйсенбаев К.Ш. бойынша қаржылық тұрақтылықтың ішкі, маңызды факторларының бірі - бұл қаржы ресурстарының құрамы мен құрылымы, оларды басқару стратегиясы мен тактикасының дұрыс таңдалып алынуы. Кәсіпорынның өз қаржы ресурсын, соның ішінде таза табысы қаншалықты көп болса, соншалықты ол өзін жайлы сезіне алады. Себебі, кәсіпорын өзінің қаржылық ресурстарын тиімді пайдалану және орналастыру арқылы ғана жетістіктерге жете алады. Сонымен қатар қаржылық ресурстарды дұрыс және тиімді басқарудың да маңызы зор.
Қазақстандық автор Мейірбеков А.Қ. бойынша кәсіпорынның қаржылық жағдайы төлем қабілеттілігі, пайдалылығы, активтерді пайдалану тиімділігі және меншікті капиталы, өтемпаздылығымен сипатталады.
Нарық жағдайында кәсіпорынның өміршеңдігінің кепілі мен жай-күйін орнықтылығының негізі оның өзінің қаржылық ресурстарын тиімді қалыптастыра білуінде. Яғни, ақша қаражатын еркін орын алмастыра отырып қолданып, тиімді пайдалану жолымен өнімді өндіру мен өткізудің үздіксіз процессін қамтамасыз ете алатындай етіп өзінің қаржы ресурстарын үйлесімді басқаруды білдіреді. Отандық талдау әдебиеттерінде қаржылық ресурстарды қалыптастыру ерекшеліктерін талдау мәселесі аз зерттелген, осы тұрғыдан келгенде зерттеу тақырыбының өзектілігі объективті. Ұлттық экономикалық жүйенің нарық жағдайындағы қаржылық ресурстарды тиімді қалыптастырудың ғылыми теориясы мен практикасы, нақты кәсіпорын мысалында (МаңғыстауМұнайГаз АҚ).
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері.Нарықтық экономикаға көшу жағдайында кәсіпорында қаржылық ресурстарды қалыптастыру ерекшеліктерін зерттеп бағалау болып табылады. Кәсіпорынның қаржылық ресурстарды қалыптастырудың жұмыстарын ұйымдастырудың әдістемелік базасы мен негізгі нышандарын айқындау дипломдық жұмыстың мақсаты және де осы тақырыпқа сәйкес бірнеше міндеттер алға қойылып отыр:
oo кәсіпорынды қаржылық ресурстары мәселесінің ғылыми-теориялық негізін зерттеу және қаржылық ресурстарды басқару жағдайындағы кәсіпорындағы қаржылық ресурстарды тиімді қалыптастыруды талдау;
oo шаруашылық субъектілерінің қаржылық ресурстарын қалыптастырудың шетелдік тәжірибесін қарастыру;
oo нақты субъекті мысалында қаржылық ресурстарын қалыптастырудың талдау және кәсіпорындарды қаржылық ресурстарын қалыптастыруды басқару жұмыстарының басымдылықтары мен жетілдіру жолдарын қарастыру.
Дипломдық жұмыстың зерттеу пәні: МаңғыстауМұнайГаз АҚ-ның қаржылық ресурстарынның тұрақтылығын зерттеу.
Зерттеу жұмысының объектісі ретінде барлық дерлік Қазақстандық кәсіпорындар секілді нарықтық экономикада консалтингтік қызмет көрсету саласындағы компаниялардың бірі болып табылатын МаңғыстауМұнайГаз АҚ.
Тақырыптың зерттеліну дәрежесі. Кәсіпорындағы қаржылық ресурстарды тиімді қалыптастыру мәселелері біздің тәжірибемізде нарықтық экономикаға көшумен байланысты болғанымен, ол экономикалық ғылымға бұрыннан танымал мәселе.Дипломдық жұмыстың әдістемелік базасы. Зерттеу жұмысының даярлау барысында экономикалық ғылымға танымал ғылыми әдістермен қатар шетелдік және отандық ғалымдар ұсынған әдебиеттерден, Үкімет пен министрлік-ведомостволық заңды-нормативтік құжаттар, статистикалық-аналитикалық мәліметтер, бұқаралық-ақпарат құралдары мен интернет желісінің материалдары пайдаланылды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Зерттеу жұмысы үш тараудан, сегіз бөлімнен тұрады. Әрбір бөлім ғылыми жұмыстар жазу тәртібіне сәйкес рәсімделген.
Бірінші, Қаржылық ресурстарының теориялық негіздері мен оларды басқару тарауында зерттеу проблемасының негізінен ғылыми-теориялық астары талқыланды. Қаржылық ресурстарды қалыптастыру мәселесінің экономикалық жүйелер арасындағы айырмашылығы, тек нарықтық қатынастарға көшумен ғана байланысты еместігі дәлелденді. Сонымен қатар, қаржылық ресурстарды қалыптастыру мәселесінің шетелдік тәжірибесі зерттеліп, оның артықшылықтары мен кемшіліктері ұсынылды. Мысалы, барлық дерлік шетелдік модельдер біздің экономикамызға тікелей көшіріле алмайды, олай болуы мүмкін де емес. Өйткені шетелдерде, ондаған-жүздеген жылдар бойы қалыптасып, дамып келе жатқан бизнес субъектілерін қаржылық ресурстарды тиімді қалыптастыруындағы айырмашылық өте үлкен. Сондықтан, бұл жерде экономикалық реформалары мен қалыптасу кезеңдері Қазақстанға ұқсас немесе көршілес болып келеді.
Екінші, МаңғыстауМұнайГаз АҚ шаруашылық және қаржылық жағдайларын талдау.
Бұл тарауда, жұмыс зерттеу объектісімен тікелей байланыстырыла жасалды. Кәсіпорынның тарихынан басталып, оның басқарушылық құрылымдары зерделеу жұмыстары жүргізілді. Жоғарыда атап көрсеткеніміздей, зерттеу объектісі - МаңғыстауМұнайГаз АҚ, барлық дерлік отандық кәсіпорындардай бастапқы кездерді басынан өткерді. Сондықтан, негізгі зерттеу кезең ретінде 2007-2010 жж. алынды. Дәл осы жылдар кәсіпорын үшін ең өтпелі жылдар болды. Зерттеу объектісі кейіннен нық дамушы компаниялар қатарына қосылғанға дейінгі кезеңдер қаржылық ресурстарды тиімді қалыптасытру қажетсіну кезеңдері болды деп санап, зерттеу жұмысын осы аралыққа арнадық. Қаржылық ресурстарды тиімді қалыптастыру жағдайындағы инвестициялық тартымдылық мәселелерін қарастыру кәсіпорынның нақты қаржылық жағдайына баланстық талдау жасаумен жүргізілді.
Үшінші тарау, Қаржылық ресурстарды тиімді пайдалану мен жетілдіру жолдары деп аталып, Жүргізілген зерттеу жұмысының барысында айқындалған басым бағыттарды жетілдіру жұмыстарын әрбір кәсіпорын өз стратегиясына жасақтауы тиіс. Сондықтан, біз де зерттеу объектісінің болашақтағы мүмкін даму жолдарын осы тарауда қарастырыдық.
Ғылыми жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ҚАРЖЫЛЫҚ РЕСУРСТАРЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ МЕН ОЛАРДЫ БАСҚАРУ
1.1 Қаржы ресурстарының мәні және оларды қалыптастыру көздері
Компанияның қаржы ресурстары - бұл қаржылық міндеттемелерді орындауға және кеңейтілген өндірісті қамтамасыз ету бойынша шығындарды жүзеге асыруға бағытталған кірістер және сыртқы түсімдер нысанындағы ақшалай қаражаттардың бір бөлігі.
Қаржы ресурстары мен капитал Компания қаржыларын талдаудың негізгі объектілері болып табылады. Реттелетін нарық жағдайында қаржыгер үшін нақты объект болып табылатын және жаңа кірістер алу мақсатында оған әрдайым әсер ете алатын капитал түсінігі көбінесе қолданылады. Капитал - бұл Компания айналымға салған және бұл айналымнан кірістер әкелетін қаржылық ресурстардың бір бөлігі.
Мұндай қағида Компанияның қаржы ресурстары мен капиталының арасындағы қағидалы айырмашылық кез келген уақытта қаржы ресурстары Компанияның капиталынан не үлкен, не тең болатынына негізделеді. Мұнда теңдік жағдайында Компанияның қаржылық міндеттемелері жоқ және қолда бар барлық қаржы ресурстары айналымға жіберілген деп есептеледі. Алайда бұл капитал мөлшері қаржы ресурстары мөлшеріне қаншалықты жақындаса, Компания соншалықты тиімді жұмыс істейтінін білдірмейді.
Нақты өмірде қызмет етіп тұрған Компанияда қаржы ресурстары мен капиталдың теңдігі болмайды. Қаржылық есептеме қаржы ресурстары мен капиталдың арасындағы айырмашылық көрінбейтіндей етіп құрылады. Стандартты қаржылық есептемеде қаржы ресурстары міндеттемелер және капитал түрінде көрінеді.
Нақты өмірде адамдар мәнді категориялармен емес, олардың айналдырылған нысандарымен кездеседі, сондықтан стандартты қаржылық есептемеде олар көрсетіледі.
Қаржы ресурстары пайда болуына байланысты ішкі (меншікті) және сыртқы (тартылған) болып бөлінеді. Өз кезегіне ішкі қаржылық расурстар нақты нысанда стандартты есептілікте таза табыс және амортизация түрінде, ал айналдырылған нысанда Компания қызметкерлерінің алдындағы міндеттемелер ретінде ұсынылған, таза табыс кірістердің жалпы сомасынан міндетті төлемдерді (салықтар, жинақтар, айыппұлдар, пайыздар және басқа да төлемдер) алып тасталғаннан кейінгі Компания табысы болып табылады. Таза табыс Компанияның қолында болады және оның басқарушы органдарының шешімі бойынша бөлінеді 5, 44-47б..
Сыртқы немесе тартылған қаржылық ресурстар меншікті және қарыздық болып бөлінеді. Осылай етіп бөлу берілген Компанияның дамуына сыртқы қатысушылар ресурстарды салатын капитал нысанына байланысты: не кәсіпкерлік ретінде, не ссудалық капитал ретінде. Сәйкесінше кәсіпкерлік капитал салымдарының нәтижесі тартылған меншікті қаржылық ресурстардың құрылуы болса, ссудалық капитал нәтижесі қарыздық қаражаттардың құрылуы болып табылады.
Кәсіпкерлік капитал өзімен бірге табыс алу және Компанияды басқару құқықтарын алу мақсатында түрлі Компаниядарға салынған (инвестицияланған) капиталды ұсынады.
Ссудалық капитал - бұл қайтарымдылық және төлемділік шартында қарызға берілген ақшалай капитал. Ссудалық капитал кәсіпкерлік капиталға қарағанда Компанияға салынбайды, ол пайыз алу мақсатында оған уақытша қолдануға беріледі.
Бұл бизнес түрімен мамандандырылған несиелік-қаржылық институттар айналысады (банктер, несиелік мекемелер, сақтандыру компаниялары, зейнетақы қорлары, инвестициялық қорлар және т.б).
Нақты өмірде кәсіпкерлік және ссудалық капиталдар тығыз байланысты. Қазіргі нарықтық шаруашылық бірталай сарапталынған. Сараптау бүгін нарықтық шаруашылық және оның қаржылық жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз етудің негізгі факторларының бірі болып табылады. Бірақ сараптауды тереңдету қаржылық ағымдар мен капиталдың қиындатылуына, қаржылық тәжірибеде арнайы құралдарды пайдалануды кеңейтілуіне әкеледі, ал бұл фирманың қаржылық жұмысын қиындатады.
Компанияның барлық қаржылық ресурстары Компанияның қолында бар болу мерзіміне байланысты қысқа мерзімді (бір жылға дейін) және ұзақ мерзімді (бір жылдан астам) болып бөлінеді. Бұл бөліну шартты болып келеді, ал уақыт кезеңдерінің масштабтары нақты елдің қаржылық заңнамаларына, қаржылық есептілікті жүргізу ережелеріне тәуелді болады 7, 31-36б..
Нақты өмірде Компанияның капиталы ақшалай нысанда белгілі бір ұзақ уақыт бойы қала алмайды, себебі ол жаңа кірістер әкелуі тиіс. Компанияның кассасында немесе банктік есептесу шотында ақшалай қаражаттардың қалдығы ретінде капиталдың болуы Компанияға кіріс әкелмейді. Капиталдың ақшалай нысанынан өндірістік нысанына айналу қаржыландыру деп аталады.
Қаржыландырудың екі түрін ажырату қажет: ішкі және сыртқы. Мұндай бөлу Компанияның қаржылық ресурстары мен капиталының нысандары арсындағы қатаң байланыспен шартталған. Қаржыландыру түрлерінің сипаттамасы 1 кестеде берілген.
Меншікті тартылған қаржылық ресурстар - бұл Компанияның барлық ресурстарының негізгі бөлімі, ол фирманың құрылу кезінде негізделеді және оның барлық өмірлік кезеңінде қолында болады. Қаржылық ресурстардың бұл бөлімін жарғылық қор немесе жарғылық капитал деп атайды. Компанияның ұйымдастырушылық-құқықтық нысанына байланысты оның жарғылық капиталы акцияларды шығару және оларды кейін сату, жарғылық капиталға салымдар есебінен қалыптасады. Компания өмір сүрген уақытта жарғылық капитал жоғарылауы да, төмендеуі де мүмкін, соның ішінде Компанияның ішкі қаржылық ресурстарының бөлімі есебінен де болуы мүмкін.
Кесте 1.
Компанияның қаржыландыру көздерінің құрылымы
Қаржыландыру көздері
Сыртқы қаржыландыру
Ішкі қаржыландыру
Меншікті капитал негізінде қаржыландыру
1. Салымдар және үлестік қатысу негізінде қаржыландыру
2. Салық салудан кейінгі табыс негізінде қаржыландыру
Қарыздық капитал негізінде қаржыландыру
3. Несиелік қаржыландыру (мысалы, қарыздар, ссудалар, банктік несиелер, жабдықтаушылардың несиелері негізінде)
4. Сатулардан, резервтік қорларға аударымдар негізінде қалыптасатын қарыздық капитал
Меншікті және қарыздық капитал негізінде аралас қаржыландыру
5. Акцияға ауыстыруға болатын облигацияларды шығару, опционды қарыздар, табыс алуға қатысу құқықты ұсыну негізіндегі қарыздар, артықшылығы бар акцияларды шығару
6. Резервтердің бөлігін қамтитын ерекше бағыттар (яғни уақытша салық салынбайтын аударымдар)
Меншікті қаржылық ресурстардың көздері болып келесілер табылады:
oo жарғылық капитал (акцияларды сатудан түскен қаражаттар және қатысушылардың үлестік жарналары);
oo Компания жинақтаған резервтер;
oo заңды және жеке тұлғалардың басқа жарналары (мақсатты қаржыландыру, қайырымдылық жарналар және т.б.)8, 108-115б..
Компанияның меншікті қаржылар құрылымы 1 суретте көрсетілген.
Компанияды құру кезінде негізгі құралдар, материалды емес активтер, айналым қаражаттарын сатып алу көзі жарғылық капитал болып табылады. Оның есебінен кәсіпкерлік қызметті жүргізу үшін қажетті жағдайлар қалыптастырылады. Жарғылық капитал - бұл Компанияның жарғылық қызметін қамтамсыз ету үшін меншік иелері ұсынған қаражаттар сомасы.
Жарғылық капитал категориясының мазмұны Компанияның ұйымдастырушылық-құқықтық нысанына тәуелді:
oo мемлекеттік Компания үшін - толық шаруашылық жүргізу құқығын Компанияға мемлекет бекіткен мүлікін құндылық бағалау;
oo жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер үшін - меншік иелерінің үлестерінің сомасы;
oo акционерлік қоғам үшін - барлық түрлі акциялардың жиынтық номиналды құны;
oo өндірістік кооператив үшін - қызметті жүргізу үшін қатысушылар ұсынған мүлікті құндылық бағалау;
oo жалға берілген Компания үшін - Компания қызметкерлерінің жарналар сомасы;
oo басқа нысандағы Компания үшін - толық шаруашылық жүргізу құқығы бекітілген Компанияның мүлігін құндылық бағалау.
Компанияның
меншікті капталы
Меншік иесі-нің ұсынған капиталы
Заңды және же-ке тұлғалардың басқажарналары
Кәсіпорын жинақтаған резервтер
Жарғылық капитал
Акционерлік қоғамның акцияларына сыйақы
Қосымша
капитал
Жинақталған
табыс
Резервтік
капитал
Жинақ
қорлары
Бөлінбеген
табыс
Жарналар
Мақсатты қаржы-ландыру
Компанияның
меншікті капталы
Меншік иесі-нің ұсынған капиталы
Заңды және же-ке тұлғалардың басқажарналары
Кәсіпорын жинақтаған резервтер
Жарғылық капитал
Акционерлік қоғамның акцияларына сыйақы
Қосымша
капитал
Жинақталған
табыс
Резервтік
капитал
Жинақ
қорлары
Бөлінбеген
табыс
Жарналар
Мақсатты қаржы-ландыру
Сурет 1. Компанияның меншікті капиталының құрылымы
қ
Сурет 1. Компанияның меншікті капиталының құрылымы
қ
Компанияды құру кезінде оның жарғылық капиталына салымдар ақшалай қаражаттар, материалды және материалды емес активтер болуы мүмкін. Жарғылық капиталға салым ретінде активтерді беру кезінде оларға меншік құқығы шаруашылық жүргізуші субъектіге көшеді, яғни инвесторлар осы объектілерге меншік құқығын жоғалтады. Сонымен, Компанияның ыдырауы немесе қоғам не серіктестік құрамынан қатысушының шығуы жағдайында инвестордың тек мүлік қалдығы шегінде өз үлесін өтеуге ғана құқығы бар. Сәйкесінше, жарғылық капитал Компанияның инвесторлар алдындағы міндеттемелер сомасын көрсетеді.
Жарғылық капитал қаражаттарды алғашқы инвестициялау кезінде қалыптасады. Оның мөлшері Компанияды тіркеу кезінде жарияланады, ал жарғылық капиталдың мөлшерінде кез келген түзетулер (акцияларды қосымша эмиссиялау, акциялар номиналды құнын төмендету, қосымша жарналар салу, жаңа қатысушыны қабылдау және т.б.) қызмет етіп тұрған заңнамада немесе құрылтайшы құжаттарында қарастырылған жағдайлар мен тәртіпте ғана жіберіледі.
Жарғылық капитал қаражаттардың қосымша көздердің (эмиссиялық табыс) пайда болуымен жүргізілуі мүмкін. Бұл қаражат көзі акцияның алғашқы эмиссиясын номиналдан жоғары бағамен сату кезінде пайда болады. Бұл сомаларды алу кезінде олар қосымша капиталға есепке алынады.
Өнім өндірісі, жұмыстарды орындау, қызметтерді көрсету процесінде өткізуден түскен түсім сомасымен анықталатын жаңа құн пайда болады.
Өткізуден түскен түсім өнім өндірісіне шығындалған қаражаттарды өтеу, ақшалай қаражаттар қорының қалыптасудың негізгі көзі болып табылады, оның өз уақытында түсуі қаражаттар айналымдылығының үздіксіздігін, Компания қызметі процесінің үздіксіздігін қамтамасыз етеді. Өткізуден түскен түсімнің уақытында түспеуі табыстың төмендеуіне, келісімшарттық міндеттемелердің орындалмауына, айыппұлдық санкцияларға әкеледі.
Түсімді қолдану бөлу процестерінің алғашқы кезеңін көрсетеді. Өткізуден түскен түсім Компанияның шикізатқа, материалдарға, отын, энергия, басқа да еңбек материалдарына, сонымен қатар Компанияға көрсетілген қызметтерге материалды шығыстарды өтейді. Өткізуден түскен түсім кейінгі бөлу негізгі құралдар мен материалды емес активтерді ұдайы өндіру көзі ретінде амортизациялық аударымдар қалыптасуымен байланысты. Өткізуден түскен түсімнің қалған бөлімі - жалпы табыс немесе еңбекақыны төлеуге және Компанияның табысын қалыптастыруға, сонымен қатар бюджеттен тыс қорларға аударымдар, салықтар және басқа да міндетті төлемдерге бағытталған қайта құрылған құн.
Өткізуден түскен түсім қаражаттардың айналымдылығының аяқталуын білдіреді. Өткізуден түскен түсім түспестен бұрын өндіріс шығыстары және айналыстары айналым қаражаттар көздері есебінен қаржыландырады. Қызметке алынған қаражаттар айналымының нәтижесі - шығыстарды өтеу және қаржыландырудың меншікті көздерін құру: амортизациялық аударымдар және табыс.
Табыс және амортизациялық аударымдар өндіріске салынған қаражаттар айналымының нәтижесі болып табылады және Компанияның меншікті қаржылық ресурстарына жатады.
Амортизациялық аударымдардың тағайындалуы - негізгі өндірістік қорлар мен материалды емес активтерді ұдайы өндіруді қамтамсыз ету. Экономикалық мәні бойынша амортизация - бұл негізгі құралдар және материалды емес активтер (сонымен қатар құны аз және тез тозатын заттың) құнының олардың өндірілетін өнімдерге және тозу мөлшеріне байланысты біртіндеп көшіру процесі. Бұл инвестициялық процесті қаржыландырудың мақсатты көзі.
Экономикалық категория ретінде табыс - бұл қосымша еңбекпен қалыптастырылған таза табыс. Табыс кәсіпкерлік қызметтің қаржылық нәтижелерін сипаттайтын экономикалық көрсеткіш болып табылады. Бұдан басқа, табыс арқылы оны бөлу және пайдалану процесінде материалды қызығушылық қағидасы, сонымен қатар материалды жауапкершілік қағидасы орындалады. Компания қолында қалатын табыс - бұл оның қажеттіліктерін қаржыландырудың көп мақсатты көзі, бірақ оны пайдаланудың негізгі бағыттарын жинақтау және тұтыну ретінде анықтауға болады. Жинақтау және тұтыну табысты бөлу пропорциясы Компанияның даму перспективасын анықтайды.
Табыс экономикалық мазмұны бойынша түрлі қажеттіліктерді қаржыландыру көзі болып табылады. Оны бөлгенде мемлекет түрінде жалпы қоғам мүдделері, Компанияның кәсіпкерлік мүдделері және оның жеке қызметкерлерінің мүдделері қиылысады. Амортизациялық аударымдарға қарағанда табыс Компания қолында толығымен қалмайды, салық түріндегі оның маңызды бөлігі бюджетке түседі, ал ол Компания мен мемлекет арасында таза табысты бөлу бойынша қаржылық қатынастар сферасын анықтайды.
Бұл табыстың бөлігінен кейін қалдық бөлу - Компанияның артықшылығы.
Жинақтауға бағытталатын амортизациялық аударымдар мен табыс бөлігі Компанияның ақшалай ресурстарын құрайды. Олар Компанияның өндірістік және ғылыми-техникалық дамуына, қаржылық активтердің - бағалы қағаздарды сатып алу, басқа Компаниядардың жарғылық капиталына салымдар ретінде қолданылады. Жинаққа пайдаланылатын табыстың басқа бөлігі Компанияның әлеуметтік дамуына бағытталады. Табыстың бір бөлігі тұтынуға пайдаланылады, оның нәтижесінде Компания мен тұлғалардың арасында қаржылық қатынастар туындайды.
Табысты бөлу арнайы қорлар (жинақ қоры, тұтыну қоры, резервтік қорлар) құру жолымен немесе жеке мақсаттарға таза табыстарды тікелей шығыстау жолымен жүргізілуі мүмкін. Бірінші жағдайда Компанияда қаржылық жоспарға қосымша ретінде тұтыну және жинақ қорын шығыстаудың қосымша смета жасалады. Екінші жағдайда табысты бөлу қаржылық жоспарда көрсетіледі.
Жинақ қоры ғылыми-зерттеу, жобалық, конструкторлық және технологиялық жұмыстарға, өнімнің жаңа түрлерін, технологиялық процестерді жасау және қамтуға, технологиялық реконструкция, ұзақ мерзімді қарыздар және ол бойынша пайыздарды өтеумен, қысқа мерзімді қарыздар бойынша пайыздарды өтеумен байланысты шығыстарға, табиғатты қорғау шараларын өткізу бойынша шығыстарға, басқа Компаниядардың жарғылық капиталын құруда қатысушылардың салымдары ретінде жарналарға, егер Компания бірлестіктер, ассциациялар, концерндер құрамына кірсе, оларға жарналарға және т.б. жұмсалады.
Тұтыну қоры әлеуметтік даму мен әлеуметтік қажеттіліктерге жұмсалады. Оның есебінен Компания балансында орналасқан әлеуметтік-тұрмыстық бағытындағы объектілерді пайдалану бойынша шығыстар, өндірістік емес бағыттағы объектілердің құрылысы, денді сауықтандыратын және мәдени-массалық шараларды жүргізу, материалды көмек көрсету, кейбір әлеуметтік сыйақылар төлемдері қаржыландырылады.
Табыс - резервтік қорды құрудың негізгі көзі. Бұл капитал шаруашылық қызметтен мүмкін болатын шығындар мен зияндарды өтеу үшін арналған. Резервтік капиталды құру тәртібі Компания қызметін реттейтін нормативтік құжаттармен, сонымен қатар оның құрылтайшы құжаттармен анықталады.
Қазіргі шаруашылық жүргізу жағдайында Компаниядарда амортизациялық аударымдар мен табысты бөлу және оны пайдалану арнайы ақшалай қорларды құрумен байланысты болмайды. Амортизациялық қор құрылмайды, табысты арнайы бағытталған қорларға бөлу Компания қолында болады, бірақ Компанияның қаржылық ресурстарын пайдалануды көрсететін бөлу процестерін мәнін ауыстырмайды.
Компания қаражаттарының көзі ретінде қосымша капитал негізгі құралдар мен басқа материалды құндылықтарды жоғары бағалау нәтижесінде қалыптастырылады. Нормативтік құжаттар оны тұтыну мақсаттарына қолдануға тиым салынады.
Қаражаттардың арнайы көздері әлеуметтік бағыттағы және мақсатты қаржыландыру қорлары болып табылады: қайтарымсыз алынған құндылықтар, сонымен қатар әлеуметтік-мәдени және коммуналды-тұрмыстық бағыттағы объектілерді ұстаумен байланысты өндірістік емес қызметті қаржыландыруға, толық бюджеттік қаржыландыруда тұрған шығыстарды қаржыландыруға қайтарымсыз және қайтарымды мемлекеттік қаржы бөлу.
Қатынас ретінде Компания қаржылары шаруашылық қызмет процестерінде қалыптасқан экономикалық қатынастар бөлігі болып табылатындықтан оларды ұйымдастыру қағидалар Компанияның шаруашылық қызмет негіздерімен анықталады. Осыған байланысты қаржыларды ұйымдастыру қағидаларын келесідей қалыптастыруға болады:
- коммерциялық-шаруашылық есеп ( қаржылық қызмет саласындағы дербестік, өзін-өзі өтеу, өзін-өзі қаржыландыру, қаржы-шарушылық қызметінің қорытындысына ынталылық, оның нәтижелері үшін жауаптылық, Компанияның қызметіне бақылау жасау);
- жоспарлылық;
- меншіктің барлық нысандарының теңдігі;
- қаржы резервтерінің болуы 3, 154-158б..
1. Коммерциялық (шаруашылық) есеп - Компаниядар мен ұйымдардың шаруашылық-қаржы қызметін жүргізудің негізге алынатын қағидаты мен басты әдісі. Коммерциялық есеп қағидаты Компанияға оның қызметі үшін, оның жарғылық капиталын құрайтын қажетті негізгі және айналым құралдары (капиталы) тұрақты пайдалануға бөліп берілетінін білдіреді. Шаруашылық жүргізудің әдісі ретіндегі коммерциялық есеп қағидаты шығындарды шаруашылық қызметтен алынған табыспен өлшеуді және табыс алуды талап етеді.
Коммерциялық есептің айқындаушы қағидаттары өзін-өзі өтеушілік пен өзін-өзі қаржыландыру болып табылады.
Өзін-өзі өтеушілік - шаруашылық жүргізудің негіз қалаушы қағидаты, ол Компанияның өз өнімін (орындалған жұмыстарды, көрсетілген қызметтерді) өткізуден түсетін түсім-ақша есебінен оны өндіру және жеткізілім жөніндегі бүкіл шығындарды өтеуді білдіреді. Өзін-өзі өтеушіліктің төменгі шегі - залалсыздық, яғни кірістер мен шығыстардың сандық теңдігі. Шығындарды өзін-өзі өтеушілікке жету - Компания өнім өндіруді игеру, шаруашылық процестерді күйіне келтіру, нарықтық ортаға бейімделу кезіндегі Компания қызметінің бастапқы кезеңінің мақсаты. Нарықтық қатынастар жағдайында жақсы даму перспективасы бар немесе басым маңызы бар шаруашылықтар сыртқы қолдауды пайдалана алатындықтан Компания рентабельді жұмыс істеуі тиіс; бірінші жағдайда олардың кредит ресурстарын пайдалану, екіншісінде бюджеттік қаржыландыруды пайдалану мүмкіндігі бар.
Өзін-өзі қаржыландыру - нарықтық экономика жағдайында Компаниядардың шаруашылық қызметінің табысты болуының міндетті шарты. Бұл қағидат өнім өндіру мен Компанияның өндірістік-техникалық базасын ұлғайту жөніндегі шығындардың толық өтелуіне негізделеді, ол әрбір Компания өзінің ағымдағы және күрделі шығындарын меншікті көздері есебінен жауып отыратындығын білдіреді.
Өзін-өзі қаржыландыру Компаниядардың толық қаржы дербестілігімен және жауапкершілігімен тығыз байланысты. Оларға өздерінің меншікті ресурстарын өз бетінше ұйымдастырып басқаруға, тартылатын және қарыз қаражаттарын іздестіріп, айналымға салуға құқық берілген. Мемлекет Компаниядардың қаржы ресурстарын қайта бөле алмайды. Қаржы қатынастарын мемлекет тарапынан реттеу бюджетке салық алудың, амортизациялық қорды қалыптастырудың, валюталық түсім-ақшаны бөлудің, бағалы қағаздарды өткізудің, шығындары өзіндік құнға жатқызудың және т.б. жүйесі мен тәртібін белгілеу арқылы жүзеге асырылады.
Қаржылық жауапкершілік пен мүдделік - бір процестің - шаруашылық жүргізудің тиімділігін арттырудың ынталандырмаларын жасау мен іске асыру процесінің екі жағы.
2. Жоспарлылық қағидаты Компанияның қаржылық қызметі өндірістің мақсаттарына, міндеттеріне, оларға жетудің белгіленген әдістеріне жетудің дәйектілігі мен мезгіліне қарай оның параметрлерін есептеу арқылы алдын ала қарастырылатынын білдіреді.
3. Компаниядар мен ұйымдар меншігінің барлық нысандарының теңдігі қағидаты қатынастардың тұрақтылығы мен меншіктің түрлі нысандары - мемлекеттік, жеке меншік, шетел мемлекеттерінің және олардың заңи ұйымдары мен азаматтарының, халықаралық ұйымдардың нысандары дамуының мемлекет кепілдігінде жүзеге асырылады. Меншіктенуші өз білгенінше өзінің мүлкіне иелік жасайды, пайдаланады және басқарып ұйымдастырады, оған қатысты заңға қарсы келмейтін кез келген іс-әрекет жасайды, мүлікті кез келген шаруашылық және заңмен тиым салынбаған өзге де қызмет үшін пайдаланады.
4. Компаниядардың қаржысын ұйымдастырудың қажетті қағидаты - басқарудың барлық деңгейлеріндегі қаржы резервтерінің (резервтік капитал, тәуекел қоры) болуы. Қаржы резервтері әр түрлі әдістермен өндірістік және әлеуметтік қорлардың мөлшеріне пайызбен, пайда немесе табыстан тұрақты нормативтер бойынша аударымдар арқылы жасалуы мүмкін. Қаржы резерві уақытша болатын қаржы қиыншылықтарын жоюға және шаруашылықтардың қызметіне қажет қалыпты жағдайларды қамтамасыз етуге, сондай-ақ, әдетте қаржы жоспарында қаралмайтын өндірістік және әлеуметтік дамумен байланысты шығындарды қаржыландыруға арналған.
1.2 Компанияның қаржы ресурстарын басқарудың ерекшеліктері
Компаниянның сәтті қызметі қаржы ресурстарын тиімді басқарусыз мүмкін емес. Қаржы ресурстарын рационалды басқаруды қажет ететін мақсаттар төмендегідей:
oo Компанияның бәсекелестік жағдайда өмір сүруі;
oo банкроттықтан және ірі қаржылық сәтсіздіктен қашу;
oo бәсекелестермен күресте көшбасшылық;
oo Компанияның нарықтық құнын жоғарылату;
oo Компанияның экономикалық потенциал өсімінің қолайлы қарқыны;
oo өндіріс пен өткізу көлемдерінің өсімі;
oo табысты жоғарылату;
oo шығындарды төмендету;
oo рентабельді қызметті қамтамасыз ету және т.б.
Компания таңдаған мақсатқа жету көбіне Компанияның қаржы ресурстарын басқарудың жетілгендігіне тәуелді болады.
Қаржы ресурстарын басқарудың қызмет ету қисыны 2 суретте көрсетілген.
Шаруашылық жүргізуші субьектінің қаржы ресурстарын басқару жүйесінің ұйымдастырушылық құрылымы, сонымен қатар оның оның кадрлық құрамы Компанияның мөлшеріне, оның қызметінің түрлеріне байланысты әр түрлі әдістер арқылы құрылуы мүмкін. Ірі компания үшін қаржылар бойынша вице-президентпен басқарылатын және құрамында бухгалтерия мен қаржылық бөлімі бар арнайы қызметті бөлген жөн. Шағын Компаниядарда қаржылық менеджердің рөлін көбіне бас бухгалтер атқарады 9, 11б..
Компанияның қаржы ресурстарын басқаруды тәжірибеде мамандандырылған ұйымдастырусыз жүргізу мүмкін емес.
Компания мен корпорацияларды басқарудың қаржылық механизмі - бұл оның экономикалық және әлеуметтік даму міндеттерін шешу мақсатында қаржыларды пайдаланудың нысандары, әдістері мен тәсілдерінің жиынтығы. Мемлекеттің басқарушы ісіне әсер етуі ретінде қаржылық механизммен басқарушылық шешімдерді қабылдау процесі өте тығыз байланысты. Мысалы, салықтық жоспарлау көмегімен салықтық ауыртпалықтың төмендеуі, негізгі құралдардың амортизациясын жеделдету жүйесін қолдану және т.б.
Компаниядар мен корпорацияларда қаржылық механизмнің әрекет етуінің негізгі қағидалар болып келесілер табылады: кешенділік, функционалдылық, біркелкілілік және бейімденушілік 12, 53б.
Кешенділік - бұл бір-біріне қосымша болатын қызметті реттеуші қаржылық тетіктерді қолдану. Мысалы, өнімді, қызметті өткізуден түскен түсімді қалыптастыру мен пайдалану бюджеттік жүйе мен мемлекеттік бюджеттік емес қорлар, инвестициялар мен инновацияларды қаржыландыру төлемдерімен тығыз байланысты.
Функционалдылық - қойылған мақсаттарға сәйкес қаржылық механизмнің қызмет етуін қамтамасыз ету.
Кәсіпорында қаржыларды басқару жүйесін құқықтық және нормативтік қамтамасыз ету
БАСҚАУРШЫ ІШКІ ЖҮЙЕ
Қаржылық бас-қарудың ұйым-дастырушылық құрылымы
Қаржы-лық бө-лімшенің кадрлері
Қаржы-лық құралдар
Қаржы-лық әдістер
Қаржылық сипаттағы ақпарат
Қаржыларды басқарудың техникалық құралдары
БАСҚАРУ ОБЪЕКТІСІ
Қаржылық ресурстардың көздері
Қаржылық ресурстар
Қаржылық қатынастар
Басқару процесі
Өндіріс
Нарық
Ақша ағымы
Материал ағымы
Ақпарат ағымы
Ақпарат ағымы
Бюджет, меншік иелері, контрагенттер
Ақша ағымы
Ақпарат ағымы
Кәсіпорында қаржыларды басқару жүйесін құқықтық және нормативтік қамтамасыз ету
БАСҚАУРШЫ ІШКІ ЖҮЙЕ
Қаржылық бас-қарудың ұйым-дастырушылық құрылымы
Қаржы-лық бө-лімшенің кадрлері
Қаржы-лық құралдар
Қаржы-лық әдістер
Қаржылық сипаттағы ақпарат
Қаржыларды басқарудың техникалық құралдары
БАСҚАРУ ОБЪЕКТІСІ
Қаржылық ресурстардың көздері
Қаржылық ресурстар
Қаржылық қатынастар
Басқару процесі
Өндіріс
Нарық
Ақша ағымы
Материал ағымы
Ақпарат ағымы
Ақпарат ағымы
Бюджет, меншік иелері, контрагенттер
Ақша ағымы
Ақпарат ағымы
Сурет 2. Кәсіпорында қаржыларды басқару жүйесінің қызмет ету құрылымы мен процесі
Сурет 2. Кәсіпорында қаржыларды басқару жүйесінің қызмет ету құрылымы мен процесі
Бейімдену - қоршаған экономикалық ортаның өзгерісін есепке алу және серіктестермен шаруашылық қатынастарды реттеу процесіне түзетулер енгізу мүмкіндігі.
Біркелкілілік - реттеуші фактор ретінде қаржылық механизмнің бір түрлілігі. Басқарудың барлық субъектілері бірлік азаматтық заңнама шегінде және міндетті түрде әр Компания немесе корпорацияның қызметінің ерекшеліктерін есепке ала отырып қызмет етеді. Қаржыларды басқарудың мақсаттары мен міндеттері басқарудың функцияларының бейнесі болып табылады.
Қаржыларды басқару келесі функцияларды атқарады:
oo Өндірістік немесе Компания қаражаттарының айналымын ақшалай ресурстар көздерімен, ақшалай ағымдарын қалыптасуымен қамтамасыз ету. Шаруашылық және қаржылық қызмет процесінде Компания толық көлемде және теңдестірілген меншікті, тартылған және қарыздық көздермен қамтамасыз етілуі қажет. Қаржыларды басқару процесінде ақшалай ағымдар қалыптасады және Компанияның даму және меншік иесінің табысын арттыру мақсаттарына сәйкес негізгі және айналым капитал құрамында, қаржылық нарықта ақшалай қаражаттарды орналастырудың оптимизациялау және рационализациялау сұрақтары шешіледі.
Бөлу немесе Компанияның ақшалай ресурстарын пайдалану және бөлу, ақшалай ағымдарының қалыптасу функциясы. Бұл функцияның орындалу процесінде Компанияның капитал немесе мүлкінің құнын, меншік иесінің табысын арттыру немесе оны сақтау үшін қаражаттарды, есептер, төлемдер мен аударымдарды аванстау мен инвестициялау нұсқауларын таңдауда, шаруашылық жүргізуші басқа субъектілермен қатынастарды таңдауда Компанияда бар қаржылық ресурстарды пайдаланудың рационализациясы сұрақтары шешіледі.
Бақылау функциясы. Берілген функцияның мазмұны Компания ресурстарының айналымын түрлі әдістер мен тәсілдер арқылы нақты бақылау мүмкіндігіне негізделеді. Қаржылық көрсеткіштер мәндерінің өзгерістерін сандық бақылау қаржылық жағдайды, капитал мөлшерін, оның өтімділігі мен төлемқабілеттілігін, сонымен қатар меншік иесінің табыс көлемінің өсімін нақты бағалауға мүмкіндік береді. Инвестициялау және қаржыландыру процестерін бақылау көмегімен болашаққа қаржы ресурстарын тиімді пайдалану мен оларды сақтау және түрлі факторларды есепке ала отырып, капитал құны мен оның құрылымын бағалау жүзеге асырылады.
Қойылған мақсаттарға жету үшін қаржылық қызметтің негізгі міндеттерін келесідей көрсетуге болады:
өткен шаруашылық тәжірибені бағалау, талдау және есепке алу, және даму мақсаттарына сәйкес болашақ кезеңге оның экстрополяциясы.
Шаруашылық жүргізудің сыртқы ортасындағы мүмкін өзгерістердің және даму беталыстарын, пайдаланылатын қаржы ресурстардың құрылымын өлшеу қажеттілігін болжамдау, бағалау, талдау және есепке алу.
Капитал мен табыстарды сақтаудың перспективалары мен стратегиялық мақсаттарын бағалау, талдау және есепке алу.
Қабылданатын шешімдер немесе жүргізілетін өзгерістердің жедел сипаттамасына бағытталу.
Қаржылық заңнамалар талаптарын нақты орындау және өндірістік емес жоғалтуларды төмендету үшін нормалар мен нормативтерді сақтау.
Қабылданған шешімдерді орындалуын және қаржы ресурстарды маневрлеу мүмкіндігін бақылау.
Қаржыларды басқару процесі өзімен бірге Компания экономикасын жалпы басқаруының негізігі бөлігін құрайды және ол келесі кезеңдер арқылы жүреді:
- талдау;
- жоспарлау;
- орындау, түзету;
- бақылау.
Компанияның қаржылық менханизмі келесі элементтерді қамтиды:
қаржылық әдістер;
қаржы құралдары (тетіктер);
нормативтік қамтамасыз ету;
құқықтық қамтамасыз ету;
ақпараттық қамтамасыз ету 13, 77-80б..
Қаржылық механизм құрамында құралдар мен әдістердің өзара қатынасында қазіргі кездегі тәжірибеде тауарлық және қор нарығының дамуына байланысты белгілі өзгерістер туындады. Сонымен, қор нарығында қаржылық құралдарға екі контрагент арасында кез келген келісімшарт жатады, оның нәтижесінде бір серіктесте қаржылық актив пайда болса, екіншісінде үлестік және қарыздық сипаттағы қаржылық міндеттеме пайда болады. Мұнда қаржылық құралдар бірінші және екінші деңгейлі болып сипатталады. Олардың біріншісіне несиелер мен қарыздар, акциялар мен корпоративтік облигациялар, дебиторлық және кредиторлық қарыздар және т.б. жатады. Екінші деңгейлі қаржылық құралдарға келесілер жатады: қаржылық опциондар, фьючерстер, форвардтық контрактілер, пайыздық және валюталық своптар және т.б. Екінші деңгейлі қаржылық құрал (дериватив) екі негізгі өндірістік сипатына ие:
оның негізіне белгілі бір базисті актив енгізілген (тауар, акция, облигация, вексель, валюта, қор индексі және т.б.);
оның бағасы базистік активтің құны негізінде анықталады.
Көптеген қаржылық құралдар мен операциялардың негізіне бағалы қағаздар (мемлекеттік және корпоративтік акциялар мен облигациялар) жатқызылған. Бұдан басқа, бағалы қағаздар үлестік (акциялар) және қарыздық (облигациялар) болып бөлінеді. Олар ҚР Қаржы министрлігінің мемлекеттік реттеу мен бақылау объектісі болып табылады.
Тәжірибеде Компанияның қаржылық механизмнің бірлік жүйесінен жеке элементтерінің жойылуын болдырмау маңызды. Бұл шартты ескермеу шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржылық теңдігін жоғалтуға әкеледі.
1.3 Қаржылық ресурстарды қалыптастырудың шетелдік тәжірибесі
Әлемдік тәжірибе көрсетіп отырғандай ірі кәсіпорындар, ірі кәсіпорындармен бірге экономиканың нақты секторында негізгі сегмент болып табылатын шағын және орта кәсіпорындар сәтті қызмет атқарады. Экономикалық белсенділіктің басты факторы ретінде шағын және орта бизнестің рөлі көптеген дамыған елдер экономикасында алатын орнына байланысты өндірістік ЖІӨ- гі шағын және орта кәсіпорындар көлемі 50-60% құрайды. Шағын кәсіпкерліктің артықшылығы болып күрделі салымдардың тез өтімділігі табылады. Өйткені олардың жасалуына ірі бастапқы инвестициялар, қымбат құрал - жабдықтар қажет етілмейді, жасалу мерзімі де минималды болып келеді. Сонымен қатар шағын бизнес өндірушілері аймақтық нарыққа бағытталып, нарық конъюнктурасының өзгеруіне тез бейімделеді және тұрғындардың жұмысбастылығын қамтамасыз етеді.
Шетелдік тәжірибе, шағын бизнеске несиелік ресурстардың жетіспеушілігі тек өтпелі кезеңдегі мемлекеттер үшін емес, сонымен қатар, дамыған елдер үшін де қиыншылық туғызатынын көрсетеді. Соған байланысты, қаржылық - несиелік ресурстарға кәсіпкерлердің қол жеткізуін қарастырғанда, сыналған әлемдік тәжірибелерге сүйенген жөн.
Германия. Германиядағы шағын бизнеске мемлекеттік көмек ретінде кең қолданысқа ие болған төменгі пайыздық мөлшерлемемен берілетін банктік несиелер. Ол үшін Германияда шағын және орта фирмаларды қаржыландыру бағдарламасы жасалған. Бұл бағдарлама бойынша шағын және орта субъектілері 10 жылға, пайыздық мөлшерлемесі 5,75% құрайтын несие алады. Кез келген өз фирмасын ұйымдастырғысы келген азамат, талап етілетін 13% инвестиция көлемін иеленсе, алғашқы капиталын толтыруға арнайы үкіметтік жеңілдетілген қарызды ала алады. Алғашқы 3 жылда пайыздық мөлшерлеме 2,4-6% құрайды және қарыз 10 жылға беріледі. Өндірісті қаржыландырумен айналысатын Германияның барлық ірі несиелік мекемелері шағын және орта бизнеске арналған арнайы бағдарламаларға ие. Батыс Германияда банктермен және сақтандыру компанияларымен, шағын кәсіпорындардың капиталына қатысушы арнайы фирмалар қарастырылған. Бұл тәжірибені Қазақстанда қолдануға әбден болады. Сонымен қатар, мемлекеттік басқару органдарының жұмысын жеңілдету үшін шағын және орта бизнесті қолдау бойынша қызметтер кейбір қаржылық институттарға, мамандандырылған Кредитаншалдт фюр Видерауфбау сияқты банктерге, сонымен қатар, жеке бизнестегі өзін - өзі реттейтін ұйымдарға жүктелген.10, б.23
Болгарияда шағын және орта бизнесті қаржыландыру 1999 жылы құрылған Кәсіпкерлікті қолдау Банкі айналысады. Басты акционер болып, Қаржы министрлігімен ұсынылған мемлекет табылады. Шағын кәсіпкерлер туралы заңға сәйкес, банк тек шағын және орта бизнесті несиелендіреді. Осы мақсатпен банк қызмет етуші және жаңа құрылған фирмалар мен компанияларға ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді несиелер ұсынады. Банктің несиелік желілері сатып алынған жерлер мен ғимараттар, құрал- жабдықтар мен транспорт құралдарының, лицензия немесе патент түріндегі материалдық емес активтертөлемдерін төлеуге арналған. Банк несиелері инвестициялық жобалар құнының 75 % қамтамасыз етеді, ал қалған бөлігі кәсіпорындардың меншікті қаражаттары есебінен төленуі тиіс. Несиелер 1-7 жыл аралығында беріледі және бір ерекшелігі, алғашқы төлем 2 жыл кейінге қалдырылады. Несиенің максималды көлемі- 500 мың евроны құрайды. Болгарияда шағын және орта бизнесті қаржыландыру мәселесімен 1999 жылы құрылған Кәсіпкерлікті қолдау Банкі айналысады. Басты акционер болып, Қаржы министрлігімен ұсынылған мемлекет табылады. Шағын және орта кәсіпкерлер туралы заңға сәйкес, банк тек шағын және орта бизнесті несиелендіреді. Осы мақсатпен банк қызмет етуші және жаңа құрылған фирмалар мен компанияларға ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді несиелер ұсынады. Банктің несиелік желілері сатып алынған жерлер мен ғимараттар, құрал- жабдықтар мен транспорт құралдарының, лицензия және патент түріндегі материалдық емес активтер төлемдерін төлеуге арналған. Банк несиелері инвестициялық жобалар құнының 75% қамтамасыз етеді, ал қалған бөлігі кәсіпорындардың меншікті қаражаттары есебінен төленуі тиіс. Несиелер 1-7 жыл аралығында беріледі және бір ерекшелігі, алғашқы төлем 2 жыл кейінге қалдырылады. Несиенің максималды көлемі- 500 мың евроны құрайды.
Жапонияда шағын және орта бизнесті мақсатты бюджеттік қаржыландыру қолданылады. Министрліктер мен ведомствовалар сметаларында шағын және орта бизнес кәсіпорындары үшін жыл сайын бөлінетін қаражаттарды қарастыратын арнайы бөлімдер бар. Бұл қаражаттардың басым бөлігі Ұлттық қаржы корпорациясына, Шағын бизнес несиелерін сақтандыру корпорациясына және тағы басқа ұйымдарға салынады. Осы мекемелерден қаражаттар мамандандырылған қаржылық коммерциялық ұйымдарға - банктер, инвестициялық, сақтандыру және тағы да басқа компанияларға түседі. Шағын кәсіпорындар тек осы ұйымдардан қаражат ала алады. Мемлекет мұндай жүйеге қатыса отырып, аз шығындалады және қаржылық жүйені қадағалау қызметін атқарады. Шағын және орта бизнесті қаржыландыратын бюджеттік қаражаттардың маңызды бөлігі, мемлекеттік инвестициялар мен қарыздар бағдарламасы құрамындағы арнайы бюджеттік шоттарға түсіп отырады. Бағдарламаның табысы пошталық- сақтау кассалары қаражатынан, өмірді сақтандырудың пошталық қоры, зейнетақы қоры, үкіметпен кепілдендірілген қарыздарды шығару қаражаттары есебінен құрылады. Аз мөлшерлемедегі салымдар, шағын және орта кәсіпорындардың операцияларына мамандандырылған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
1 ҚАРЖЫЛЫҚ РЕСУРСТАРДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ МЕН ОЛАРДЫ БАСҚАРУ
0.1 Қаржы ресурстарының мәні және оларды қалыптастыру көздері
1.2 Компанияның қаржы ресурстарын басқарудың ерекшеліктері
1.3 Қаржылық ресурстарды қалыптастырудың шетелдік тәжірибесі
1 МаңғыстауМұнайГаз АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫНЫҢ ШАРУАШЫЛЫҚ ЖӘНЕ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЛАРЫН ТАЛДАУ
2.1 МаңғыстауМұнайГаз Акционерлік Қоғамының баланс активтерінің орналасуын және құрылымын талдау
2.2 МаңғыстауМұнайГаз Акционерлік Қоғамының қаржылық тұрақтылығын сипаттайтын көрсеткіштерді анықтау
2.3 ММГ АҚ төлем қабілеттілігі мен өтімділігін талдау
3 ҚАРЖЫЛЫҚ РЕСУРСТАРЫН ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ МЕН БАСҚАРУДЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 МаңғыстауМұнайГаз АҚ қаржылық жағдайын жақсартудың негізгі жолдары
3.2 МаңғыстауМұнайГаз АҚ даму стратегиясы
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі.Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев 2009 жылғы Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан халыққа Жолдауында: Экономиканың тұрлаулы дамуын жай қамтамасыз етіп, ұстап тұру емес, оның өсуін басқару керектігін баса көрсетті . Бұл осыған дейінгі ауыр да, қиын кезеңдерден Қазақстанның үлкен жеңіспен шыққандығын және осы қалыптан таймай, оны ары қарай қарқынды дамыту керектігін білдіретін сөздер. Өйткені, Қазақстанның қазіргі жағдайы Орталық Азия мен ТМД елдерінің арасында саяси тұрақты, экономикалық дамудағы көрсеткіштерді білдіріп тұр. Әлбетте, жетістікке жету салыстырмалы түрде алғанда оңай болғанымен, оны ұстап тұру және ары қарай дамыту өте қиын іс екені белгілі. Осы реттен қарағанда Елбасының саяси-экономикалық көзқарастары да осы жылғы жолдауда негізінен әлеуметтік секторға назар аударудан басталды.
Қазіргі қоғамның әкімшілік-әміршілік жүйеден шығып, нарықтық қатынастарға ену кезеңінде оның мәнділігі одан арта түсті. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев 2009 жылдың 18 ақпандағы Қазақстан экономикасының, әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында атты Жолдауында: Экономиканы түпкілікті реформалауға бағыт ұстап, біз қысқа мерзімнің ішінде нарықтық реформаларды жүргізе білдік, тиісті заңнамамызды жасауға қол жеткіздік - деп көрсеткен. Ғаламдық дамумен қатарласа жүру Қазақстанның міндеті екендігін айқын мақсат етіп ұстаған Н.Назарбаевтың бұл сөздерінен еліміздің тәуелсіздік алғаннан бері жаңарудың қарқынды жолын таңдағандығын көре аламыз. Көптеген дамыған шетелдер тәжірибесі көрсетіп және ол елдердің өкілдері мойындап отырғандай Қазақстанның индустриалды-инновациялық технологияны пайдалану бағытындағы даму қарқыны ерекше. Осы бағытты ұстана негізінен аймақтағы көш басшыға айналғандығымыз да белгілі.
Атап айтсақ, ел Президенті Н.Ә.Назарбаевтың: 2008 жылға қарағанда ІЖӨ-ні еселеу жөніндегі біздің міндетімізге келесі жылы-ақ қол жеткізуге әбден болады. Бұл - тар өрісті мақсат емес, экономикалық өсудің жай нанымды көрсеткіші де емес, бұл - қазақстандықтардың өмірін жақсарта берудің біздегі нақты мүмкіндіктері,- деген сөздері астарлы саясаттың діңгегі екені көрініп-ақ тұр.Себебі, әлеуметтік жағдайы түзелмеген халықтың Елбасына да, оның саясатына да сенімі болмайтыны белгілі.Ал, Қазақстанның қазіргі жағдайы атап кеткеніміздей, бұл аталған істердің тар өрісті мақсаты еместігін айғақтайды. Сондықтан, әлеуметтік-экономикалық іргесі нық қаланған қазіргі Қазақстан болашақтағы зайырлы, өркениетті, халқымыздың рухани, материалдық құндылықтарын толық сақтайтын қоғам құруға негіз бола алатындығын Елбасы сөздерінен байқаймыз.
Қазақстан өзінің даму стратегиясын өтпелі кезеңдегі ауыр өзгерістерден аман алып шығып, болашаққа жаңа қарқынмен аяқ басу жолында. Бірақ, оның барлығы оңайлықпен келетін шаруа емес. Қазақстандық автор Дүйсенбаев К.Ш. бойынша қаржылық тұрақтылықтың ішкі, маңызды факторларының бірі - бұл қаржы ресурстарының құрамы мен құрылымы, оларды басқару стратегиясы мен тактикасының дұрыс таңдалып алынуы. Кәсіпорынның өз қаржы ресурсын, соның ішінде таза табысы қаншалықты көп болса, соншалықты ол өзін жайлы сезіне алады. Себебі, кәсіпорын өзінің қаржылық ресурстарын тиімді пайдалану және орналастыру арқылы ғана жетістіктерге жете алады. Сонымен қатар қаржылық ресурстарды дұрыс және тиімді басқарудың да маңызы зор.
Қазақстандық автор Мейірбеков А.Қ. бойынша кәсіпорынның қаржылық жағдайы төлем қабілеттілігі, пайдалылығы, активтерді пайдалану тиімділігі және меншікті капиталы, өтемпаздылығымен сипатталады.
Нарық жағдайында кәсіпорынның өміршеңдігінің кепілі мен жай-күйін орнықтылығының негізі оның өзінің қаржылық ресурстарын тиімді қалыптастыра білуінде. Яғни, ақша қаражатын еркін орын алмастыра отырып қолданып, тиімді пайдалану жолымен өнімді өндіру мен өткізудің үздіксіз процессін қамтамасыз ете алатындай етіп өзінің қаржы ресурстарын үйлесімді басқаруды білдіреді. Отандық талдау әдебиеттерінде қаржылық ресурстарды қалыптастыру ерекшеліктерін талдау мәселесі аз зерттелген, осы тұрғыдан келгенде зерттеу тақырыбының өзектілігі объективті. Ұлттық экономикалық жүйенің нарық жағдайындағы қаржылық ресурстарды тиімді қалыптастырудың ғылыми теориясы мен практикасы, нақты кәсіпорын мысалында (МаңғыстауМұнайГаз АҚ).
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері.Нарықтық экономикаға көшу жағдайында кәсіпорында қаржылық ресурстарды қалыптастыру ерекшеліктерін зерттеп бағалау болып табылады. Кәсіпорынның қаржылық ресурстарды қалыптастырудың жұмыстарын ұйымдастырудың әдістемелік базасы мен негізгі нышандарын айқындау дипломдық жұмыстың мақсаты және де осы тақырыпқа сәйкес бірнеше міндеттер алға қойылып отыр:
oo кәсіпорынды қаржылық ресурстары мәселесінің ғылыми-теориялық негізін зерттеу және қаржылық ресурстарды басқару жағдайындағы кәсіпорындағы қаржылық ресурстарды тиімді қалыптастыруды талдау;
oo шаруашылық субъектілерінің қаржылық ресурстарын қалыптастырудың шетелдік тәжірибесін қарастыру;
oo нақты субъекті мысалында қаржылық ресурстарын қалыптастырудың талдау және кәсіпорындарды қаржылық ресурстарын қалыптастыруды басқару жұмыстарының басымдылықтары мен жетілдіру жолдарын қарастыру.
Дипломдық жұмыстың зерттеу пәні: МаңғыстауМұнайГаз АҚ-ның қаржылық ресурстарынның тұрақтылығын зерттеу.
Зерттеу жұмысының объектісі ретінде барлық дерлік Қазақстандық кәсіпорындар секілді нарықтық экономикада консалтингтік қызмет көрсету саласындағы компаниялардың бірі болып табылатын МаңғыстауМұнайГаз АҚ.
Тақырыптың зерттеліну дәрежесі. Кәсіпорындағы қаржылық ресурстарды тиімді қалыптастыру мәселелері біздің тәжірибемізде нарықтық экономикаға көшумен байланысты болғанымен, ол экономикалық ғылымға бұрыннан танымал мәселе.Дипломдық жұмыстың әдістемелік базасы. Зерттеу жұмысының даярлау барысында экономикалық ғылымға танымал ғылыми әдістермен қатар шетелдік және отандық ғалымдар ұсынған әдебиеттерден, Үкімет пен министрлік-ведомостволық заңды-нормативтік құжаттар, статистикалық-аналитикалық мәліметтер, бұқаралық-ақпарат құралдары мен интернет желісінің материалдары пайдаланылды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Зерттеу жұмысы үш тараудан, сегіз бөлімнен тұрады. Әрбір бөлім ғылыми жұмыстар жазу тәртібіне сәйкес рәсімделген.
Бірінші, Қаржылық ресурстарының теориялық негіздері мен оларды басқару тарауында зерттеу проблемасының негізінен ғылыми-теориялық астары талқыланды. Қаржылық ресурстарды қалыптастыру мәселесінің экономикалық жүйелер арасындағы айырмашылығы, тек нарықтық қатынастарға көшумен ғана байланысты еместігі дәлелденді. Сонымен қатар, қаржылық ресурстарды қалыптастыру мәселесінің шетелдік тәжірибесі зерттеліп, оның артықшылықтары мен кемшіліктері ұсынылды. Мысалы, барлық дерлік шетелдік модельдер біздің экономикамызға тікелей көшіріле алмайды, олай болуы мүмкін де емес. Өйткені шетелдерде, ондаған-жүздеген жылдар бойы қалыптасып, дамып келе жатқан бизнес субъектілерін қаржылық ресурстарды тиімді қалыптастыруындағы айырмашылық өте үлкен. Сондықтан, бұл жерде экономикалық реформалары мен қалыптасу кезеңдері Қазақстанға ұқсас немесе көршілес болып келеді.
Екінші, МаңғыстауМұнайГаз АҚ шаруашылық және қаржылық жағдайларын талдау.
Бұл тарауда, жұмыс зерттеу объектісімен тікелей байланыстырыла жасалды. Кәсіпорынның тарихынан басталып, оның басқарушылық құрылымдары зерделеу жұмыстары жүргізілді. Жоғарыда атап көрсеткеніміздей, зерттеу объектісі - МаңғыстауМұнайГаз АҚ, барлық дерлік отандық кәсіпорындардай бастапқы кездерді басынан өткерді. Сондықтан, негізгі зерттеу кезең ретінде 2007-2010 жж. алынды. Дәл осы жылдар кәсіпорын үшін ең өтпелі жылдар болды. Зерттеу объектісі кейіннен нық дамушы компаниялар қатарына қосылғанға дейінгі кезеңдер қаржылық ресурстарды тиімді қалыптасытру қажетсіну кезеңдері болды деп санап, зерттеу жұмысын осы аралыққа арнадық. Қаржылық ресурстарды тиімді қалыптастыру жағдайындағы инвестициялық тартымдылық мәселелерін қарастыру кәсіпорынның нақты қаржылық жағдайына баланстық талдау жасаумен жүргізілді.
Үшінші тарау, Қаржылық ресурстарды тиімді пайдалану мен жетілдіру жолдары деп аталып, Жүргізілген зерттеу жұмысының барысында айқындалған басым бағыттарды жетілдіру жұмыстарын әрбір кәсіпорын өз стратегиясына жасақтауы тиіс. Сондықтан, біз де зерттеу объектісінің болашақтағы мүмкін даму жолдарын осы тарауда қарастырыдық.
Ғылыми жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ҚАРЖЫЛЫҚ РЕСУРСТАРЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ МЕН ОЛАРДЫ БАСҚАРУ
1.1 Қаржы ресурстарының мәні және оларды қалыптастыру көздері
Компанияның қаржы ресурстары - бұл қаржылық міндеттемелерді орындауға және кеңейтілген өндірісті қамтамасыз ету бойынша шығындарды жүзеге асыруға бағытталған кірістер және сыртқы түсімдер нысанындағы ақшалай қаражаттардың бір бөлігі.
Қаржы ресурстары мен капитал Компания қаржыларын талдаудың негізгі объектілері болып табылады. Реттелетін нарық жағдайында қаржыгер үшін нақты объект болып табылатын және жаңа кірістер алу мақсатында оған әрдайым әсер ете алатын капитал түсінігі көбінесе қолданылады. Капитал - бұл Компания айналымға салған және бұл айналымнан кірістер әкелетін қаржылық ресурстардың бір бөлігі.
Мұндай қағида Компанияның қаржы ресурстары мен капиталының арасындағы қағидалы айырмашылық кез келген уақытта қаржы ресурстары Компанияның капиталынан не үлкен, не тең болатынына негізделеді. Мұнда теңдік жағдайында Компанияның қаржылық міндеттемелері жоқ және қолда бар барлық қаржы ресурстары айналымға жіберілген деп есептеледі. Алайда бұл капитал мөлшері қаржы ресурстары мөлшеріне қаншалықты жақындаса, Компания соншалықты тиімді жұмыс істейтінін білдірмейді.
Нақты өмірде қызмет етіп тұрған Компанияда қаржы ресурстары мен капиталдың теңдігі болмайды. Қаржылық есептеме қаржы ресурстары мен капиталдың арасындағы айырмашылық көрінбейтіндей етіп құрылады. Стандартты қаржылық есептемеде қаржы ресурстары міндеттемелер және капитал түрінде көрінеді.
Нақты өмірде адамдар мәнді категориялармен емес, олардың айналдырылған нысандарымен кездеседі, сондықтан стандартты қаржылық есептемеде олар көрсетіледі.
Қаржы ресурстары пайда болуына байланысты ішкі (меншікті) және сыртқы (тартылған) болып бөлінеді. Өз кезегіне ішкі қаржылық расурстар нақты нысанда стандартты есептілікте таза табыс және амортизация түрінде, ал айналдырылған нысанда Компания қызметкерлерінің алдындағы міндеттемелер ретінде ұсынылған, таза табыс кірістердің жалпы сомасынан міндетті төлемдерді (салықтар, жинақтар, айыппұлдар, пайыздар және басқа да төлемдер) алып тасталғаннан кейінгі Компания табысы болып табылады. Таза табыс Компанияның қолында болады және оның басқарушы органдарының шешімі бойынша бөлінеді 5, 44-47б..
Сыртқы немесе тартылған қаржылық ресурстар меншікті және қарыздық болып бөлінеді. Осылай етіп бөлу берілген Компанияның дамуына сыртқы қатысушылар ресурстарды салатын капитал нысанына байланысты: не кәсіпкерлік ретінде, не ссудалық капитал ретінде. Сәйкесінше кәсіпкерлік капитал салымдарының нәтижесі тартылған меншікті қаржылық ресурстардың құрылуы болса, ссудалық капитал нәтижесі қарыздық қаражаттардың құрылуы болып табылады.
Кәсіпкерлік капитал өзімен бірге табыс алу және Компанияды басқару құқықтарын алу мақсатында түрлі Компаниядарға салынған (инвестицияланған) капиталды ұсынады.
Ссудалық капитал - бұл қайтарымдылық және төлемділік шартында қарызға берілген ақшалай капитал. Ссудалық капитал кәсіпкерлік капиталға қарағанда Компанияға салынбайды, ол пайыз алу мақсатында оған уақытша қолдануға беріледі.
Бұл бизнес түрімен мамандандырылған несиелік-қаржылық институттар айналысады (банктер, несиелік мекемелер, сақтандыру компаниялары, зейнетақы қорлары, инвестициялық қорлар және т.б).
Нақты өмірде кәсіпкерлік және ссудалық капиталдар тығыз байланысты. Қазіргі нарықтық шаруашылық бірталай сарапталынған. Сараптау бүгін нарықтық шаруашылық және оның қаржылық жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз етудің негізгі факторларының бірі болып табылады. Бірақ сараптауды тереңдету қаржылық ағымдар мен капиталдың қиындатылуына, қаржылық тәжірибеде арнайы құралдарды пайдалануды кеңейтілуіне әкеледі, ал бұл фирманың қаржылық жұмысын қиындатады.
Компанияның барлық қаржылық ресурстары Компанияның қолында бар болу мерзіміне байланысты қысқа мерзімді (бір жылға дейін) және ұзақ мерзімді (бір жылдан астам) болып бөлінеді. Бұл бөліну шартты болып келеді, ал уақыт кезеңдерінің масштабтары нақты елдің қаржылық заңнамаларына, қаржылық есептілікті жүргізу ережелеріне тәуелді болады 7, 31-36б..
Нақты өмірде Компанияның капиталы ақшалай нысанда белгілі бір ұзақ уақыт бойы қала алмайды, себебі ол жаңа кірістер әкелуі тиіс. Компанияның кассасында немесе банктік есептесу шотында ақшалай қаражаттардың қалдығы ретінде капиталдың болуы Компанияға кіріс әкелмейді. Капиталдың ақшалай нысанынан өндірістік нысанына айналу қаржыландыру деп аталады.
Қаржыландырудың екі түрін ажырату қажет: ішкі және сыртқы. Мұндай бөлу Компанияның қаржылық ресурстары мен капиталының нысандары арсындағы қатаң байланыспен шартталған. Қаржыландыру түрлерінің сипаттамасы 1 кестеде берілген.
Меншікті тартылған қаржылық ресурстар - бұл Компанияның барлық ресурстарының негізгі бөлімі, ол фирманың құрылу кезінде негізделеді және оның барлық өмірлік кезеңінде қолында болады. Қаржылық ресурстардың бұл бөлімін жарғылық қор немесе жарғылық капитал деп атайды. Компанияның ұйымдастырушылық-құқықтық нысанына байланысты оның жарғылық капиталы акцияларды шығару және оларды кейін сату, жарғылық капиталға салымдар есебінен қалыптасады. Компания өмір сүрген уақытта жарғылық капитал жоғарылауы да, төмендеуі де мүмкін, соның ішінде Компанияның ішкі қаржылық ресурстарының бөлімі есебінен де болуы мүмкін.
Кесте 1.
Компанияның қаржыландыру көздерінің құрылымы
Қаржыландыру көздері
Сыртқы қаржыландыру
Ішкі қаржыландыру
Меншікті капитал негізінде қаржыландыру
1. Салымдар және үлестік қатысу негізінде қаржыландыру
2. Салық салудан кейінгі табыс негізінде қаржыландыру
Қарыздық капитал негізінде қаржыландыру
3. Несиелік қаржыландыру (мысалы, қарыздар, ссудалар, банктік несиелер, жабдықтаушылардың несиелері негізінде)
4. Сатулардан, резервтік қорларға аударымдар негізінде қалыптасатын қарыздық капитал
Меншікті және қарыздық капитал негізінде аралас қаржыландыру
5. Акцияға ауыстыруға болатын облигацияларды шығару, опционды қарыздар, табыс алуға қатысу құқықты ұсыну негізіндегі қарыздар, артықшылығы бар акцияларды шығару
6. Резервтердің бөлігін қамтитын ерекше бағыттар (яғни уақытша салық салынбайтын аударымдар)
Меншікті қаржылық ресурстардың көздері болып келесілер табылады:
oo жарғылық капитал (акцияларды сатудан түскен қаражаттар және қатысушылардың үлестік жарналары);
oo Компания жинақтаған резервтер;
oo заңды және жеке тұлғалардың басқа жарналары (мақсатты қаржыландыру, қайырымдылық жарналар және т.б.)8, 108-115б..
Компанияның меншікті қаржылар құрылымы 1 суретте көрсетілген.
Компанияды құру кезінде негізгі құралдар, материалды емес активтер, айналым қаражаттарын сатып алу көзі жарғылық капитал болып табылады. Оның есебінен кәсіпкерлік қызметті жүргізу үшін қажетті жағдайлар қалыптастырылады. Жарғылық капитал - бұл Компанияның жарғылық қызметін қамтамсыз ету үшін меншік иелері ұсынған қаражаттар сомасы.
Жарғылық капитал категориясының мазмұны Компанияның ұйымдастырушылық-құқықтық нысанына тәуелді:
oo мемлекеттік Компания үшін - толық шаруашылық жүргізу құқығын Компанияға мемлекет бекіткен мүлікін құндылық бағалау;
oo жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер үшін - меншік иелерінің үлестерінің сомасы;
oo акционерлік қоғам үшін - барлық түрлі акциялардың жиынтық номиналды құны;
oo өндірістік кооператив үшін - қызметті жүргізу үшін қатысушылар ұсынған мүлікті құндылық бағалау;
oo жалға берілген Компания үшін - Компания қызметкерлерінің жарналар сомасы;
oo басқа нысандағы Компания үшін - толық шаруашылық жүргізу құқығы бекітілген Компанияның мүлігін құндылық бағалау.
Компанияның
меншікті капталы
Меншік иесі-нің ұсынған капиталы
Заңды және же-ке тұлғалардың басқажарналары
Кәсіпорын жинақтаған резервтер
Жарғылық капитал
Акционерлік қоғамның акцияларына сыйақы
Қосымша
капитал
Жинақталған
табыс
Резервтік
капитал
Жинақ
қорлары
Бөлінбеген
табыс
Жарналар
Мақсатты қаржы-ландыру
Компанияның
меншікті капталы
Меншік иесі-нің ұсынған капиталы
Заңды және же-ке тұлғалардың басқажарналары
Кәсіпорын жинақтаған резервтер
Жарғылық капитал
Акционерлік қоғамның акцияларына сыйақы
Қосымша
капитал
Жинақталған
табыс
Резервтік
капитал
Жинақ
қорлары
Бөлінбеген
табыс
Жарналар
Мақсатты қаржы-ландыру
Сурет 1. Компанияның меншікті капиталының құрылымы
қ
Сурет 1. Компанияның меншікті капиталының құрылымы
қ
Компанияды құру кезінде оның жарғылық капиталына салымдар ақшалай қаражаттар, материалды және материалды емес активтер болуы мүмкін. Жарғылық капиталға салым ретінде активтерді беру кезінде оларға меншік құқығы шаруашылық жүргізуші субъектіге көшеді, яғни инвесторлар осы объектілерге меншік құқығын жоғалтады. Сонымен, Компанияның ыдырауы немесе қоғам не серіктестік құрамынан қатысушының шығуы жағдайында инвестордың тек мүлік қалдығы шегінде өз үлесін өтеуге ғана құқығы бар. Сәйкесінше, жарғылық капитал Компанияның инвесторлар алдындағы міндеттемелер сомасын көрсетеді.
Жарғылық капитал қаражаттарды алғашқы инвестициялау кезінде қалыптасады. Оның мөлшері Компанияды тіркеу кезінде жарияланады, ал жарғылық капиталдың мөлшерінде кез келген түзетулер (акцияларды қосымша эмиссиялау, акциялар номиналды құнын төмендету, қосымша жарналар салу, жаңа қатысушыны қабылдау және т.б.) қызмет етіп тұрған заңнамада немесе құрылтайшы құжаттарында қарастырылған жағдайлар мен тәртіпте ғана жіберіледі.
Жарғылық капитал қаражаттардың қосымша көздердің (эмиссиялық табыс) пайда болуымен жүргізілуі мүмкін. Бұл қаражат көзі акцияның алғашқы эмиссиясын номиналдан жоғары бағамен сату кезінде пайда болады. Бұл сомаларды алу кезінде олар қосымша капиталға есепке алынады.
Өнім өндірісі, жұмыстарды орындау, қызметтерді көрсету процесінде өткізуден түскен түсім сомасымен анықталатын жаңа құн пайда болады.
Өткізуден түскен түсім өнім өндірісіне шығындалған қаражаттарды өтеу, ақшалай қаражаттар қорының қалыптасудың негізгі көзі болып табылады, оның өз уақытында түсуі қаражаттар айналымдылығының үздіксіздігін, Компания қызметі процесінің үздіксіздігін қамтамасыз етеді. Өткізуден түскен түсімнің уақытында түспеуі табыстың төмендеуіне, келісімшарттық міндеттемелердің орындалмауына, айыппұлдық санкцияларға әкеледі.
Түсімді қолдану бөлу процестерінің алғашқы кезеңін көрсетеді. Өткізуден түскен түсім Компанияның шикізатқа, материалдарға, отын, энергия, басқа да еңбек материалдарына, сонымен қатар Компанияға көрсетілген қызметтерге материалды шығыстарды өтейді. Өткізуден түскен түсім кейінгі бөлу негізгі құралдар мен материалды емес активтерді ұдайы өндіру көзі ретінде амортизациялық аударымдар қалыптасуымен байланысты. Өткізуден түскен түсімнің қалған бөлімі - жалпы табыс немесе еңбекақыны төлеуге және Компанияның табысын қалыптастыруға, сонымен қатар бюджеттен тыс қорларға аударымдар, салықтар және басқа да міндетті төлемдерге бағытталған қайта құрылған құн.
Өткізуден түскен түсім қаражаттардың айналымдылығының аяқталуын білдіреді. Өткізуден түскен түсім түспестен бұрын өндіріс шығыстары және айналыстары айналым қаражаттар көздері есебінен қаржыландырады. Қызметке алынған қаражаттар айналымының нәтижесі - шығыстарды өтеу және қаржыландырудың меншікті көздерін құру: амортизациялық аударымдар және табыс.
Табыс және амортизациялық аударымдар өндіріске салынған қаражаттар айналымының нәтижесі болып табылады және Компанияның меншікті қаржылық ресурстарына жатады.
Амортизациялық аударымдардың тағайындалуы - негізгі өндірістік қорлар мен материалды емес активтерді ұдайы өндіруді қамтамсыз ету. Экономикалық мәні бойынша амортизация - бұл негізгі құралдар және материалды емес активтер (сонымен қатар құны аз және тез тозатын заттың) құнының олардың өндірілетін өнімдерге және тозу мөлшеріне байланысты біртіндеп көшіру процесі. Бұл инвестициялық процесті қаржыландырудың мақсатты көзі.
Экономикалық категория ретінде табыс - бұл қосымша еңбекпен қалыптастырылған таза табыс. Табыс кәсіпкерлік қызметтің қаржылық нәтижелерін сипаттайтын экономикалық көрсеткіш болып табылады. Бұдан басқа, табыс арқылы оны бөлу және пайдалану процесінде материалды қызығушылық қағидасы, сонымен қатар материалды жауапкершілік қағидасы орындалады. Компания қолында қалатын табыс - бұл оның қажеттіліктерін қаржыландырудың көп мақсатты көзі, бірақ оны пайдаланудың негізгі бағыттарын жинақтау және тұтыну ретінде анықтауға болады. Жинақтау және тұтыну табысты бөлу пропорциясы Компанияның даму перспективасын анықтайды.
Табыс экономикалық мазмұны бойынша түрлі қажеттіліктерді қаржыландыру көзі болып табылады. Оны бөлгенде мемлекет түрінде жалпы қоғам мүдделері, Компанияның кәсіпкерлік мүдделері және оның жеке қызметкерлерінің мүдделері қиылысады. Амортизациялық аударымдарға қарағанда табыс Компания қолында толығымен қалмайды, салық түріндегі оның маңызды бөлігі бюджетке түседі, ал ол Компания мен мемлекет арасында таза табысты бөлу бойынша қаржылық қатынастар сферасын анықтайды.
Бұл табыстың бөлігінен кейін қалдық бөлу - Компанияның артықшылығы.
Жинақтауға бағытталатын амортизациялық аударымдар мен табыс бөлігі Компанияның ақшалай ресурстарын құрайды. Олар Компанияның өндірістік және ғылыми-техникалық дамуына, қаржылық активтердің - бағалы қағаздарды сатып алу, басқа Компаниядардың жарғылық капиталына салымдар ретінде қолданылады. Жинаққа пайдаланылатын табыстың басқа бөлігі Компанияның әлеуметтік дамуына бағытталады. Табыстың бір бөлігі тұтынуға пайдаланылады, оның нәтижесінде Компания мен тұлғалардың арасында қаржылық қатынастар туындайды.
Табысты бөлу арнайы қорлар (жинақ қоры, тұтыну қоры, резервтік қорлар) құру жолымен немесе жеке мақсаттарға таза табыстарды тікелей шығыстау жолымен жүргізілуі мүмкін. Бірінші жағдайда Компанияда қаржылық жоспарға қосымша ретінде тұтыну және жинақ қорын шығыстаудың қосымша смета жасалады. Екінші жағдайда табысты бөлу қаржылық жоспарда көрсетіледі.
Жинақ қоры ғылыми-зерттеу, жобалық, конструкторлық және технологиялық жұмыстарға, өнімнің жаңа түрлерін, технологиялық процестерді жасау және қамтуға, технологиялық реконструкция, ұзақ мерзімді қарыздар және ол бойынша пайыздарды өтеумен, қысқа мерзімді қарыздар бойынша пайыздарды өтеумен байланысты шығыстарға, табиғатты қорғау шараларын өткізу бойынша шығыстарға, басқа Компаниядардың жарғылық капиталын құруда қатысушылардың салымдары ретінде жарналарға, егер Компания бірлестіктер, ассциациялар, концерндер құрамына кірсе, оларға жарналарға және т.б. жұмсалады.
Тұтыну қоры әлеуметтік даму мен әлеуметтік қажеттіліктерге жұмсалады. Оның есебінен Компания балансында орналасқан әлеуметтік-тұрмыстық бағытындағы объектілерді пайдалану бойынша шығыстар, өндірістік емес бағыттағы объектілердің құрылысы, денді сауықтандыратын және мәдени-массалық шараларды жүргізу, материалды көмек көрсету, кейбір әлеуметтік сыйақылар төлемдері қаржыландырылады.
Табыс - резервтік қорды құрудың негізгі көзі. Бұл капитал шаруашылық қызметтен мүмкін болатын шығындар мен зияндарды өтеу үшін арналған. Резервтік капиталды құру тәртібі Компания қызметін реттейтін нормативтік құжаттармен, сонымен қатар оның құрылтайшы құжаттармен анықталады.
Қазіргі шаруашылық жүргізу жағдайында Компаниядарда амортизациялық аударымдар мен табысты бөлу және оны пайдалану арнайы ақшалай қорларды құрумен байланысты болмайды. Амортизациялық қор құрылмайды, табысты арнайы бағытталған қорларға бөлу Компания қолында болады, бірақ Компанияның қаржылық ресурстарын пайдалануды көрсететін бөлу процестерін мәнін ауыстырмайды.
Компания қаражаттарының көзі ретінде қосымша капитал негізгі құралдар мен басқа материалды құндылықтарды жоғары бағалау нәтижесінде қалыптастырылады. Нормативтік құжаттар оны тұтыну мақсаттарына қолдануға тиым салынады.
Қаражаттардың арнайы көздері әлеуметтік бағыттағы және мақсатты қаржыландыру қорлары болып табылады: қайтарымсыз алынған құндылықтар, сонымен қатар әлеуметтік-мәдени және коммуналды-тұрмыстық бағыттағы объектілерді ұстаумен байланысты өндірістік емес қызметті қаржыландыруға, толық бюджеттік қаржыландыруда тұрған шығыстарды қаржыландыруға қайтарымсыз және қайтарымды мемлекеттік қаржы бөлу.
Қатынас ретінде Компания қаржылары шаруашылық қызмет процестерінде қалыптасқан экономикалық қатынастар бөлігі болып табылатындықтан оларды ұйымдастыру қағидалар Компанияның шаруашылық қызмет негіздерімен анықталады. Осыған байланысты қаржыларды ұйымдастыру қағидаларын келесідей қалыптастыруға болады:
- коммерциялық-шаруашылық есеп ( қаржылық қызмет саласындағы дербестік, өзін-өзі өтеу, өзін-өзі қаржыландыру, қаржы-шарушылық қызметінің қорытындысына ынталылық, оның нәтижелері үшін жауаптылық, Компанияның қызметіне бақылау жасау);
- жоспарлылық;
- меншіктің барлық нысандарының теңдігі;
- қаржы резервтерінің болуы 3, 154-158б..
1. Коммерциялық (шаруашылық) есеп - Компаниядар мен ұйымдардың шаруашылық-қаржы қызметін жүргізудің негізге алынатын қағидаты мен басты әдісі. Коммерциялық есеп қағидаты Компанияға оның қызметі үшін, оның жарғылық капиталын құрайтын қажетті негізгі және айналым құралдары (капиталы) тұрақты пайдалануға бөліп берілетінін білдіреді. Шаруашылық жүргізудің әдісі ретіндегі коммерциялық есеп қағидаты шығындарды шаруашылық қызметтен алынған табыспен өлшеуді және табыс алуды талап етеді.
Коммерциялық есептің айқындаушы қағидаттары өзін-өзі өтеушілік пен өзін-өзі қаржыландыру болып табылады.
Өзін-өзі өтеушілік - шаруашылық жүргізудің негіз қалаушы қағидаты, ол Компанияның өз өнімін (орындалған жұмыстарды, көрсетілген қызметтерді) өткізуден түсетін түсім-ақша есебінен оны өндіру және жеткізілім жөніндегі бүкіл шығындарды өтеуді білдіреді. Өзін-өзі өтеушіліктің төменгі шегі - залалсыздық, яғни кірістер мен шығыстардың сандық теңдігі. Шығындарды өзін-өзі өтеушілікке жету - Компания өнім өндіруді игеру, шаруашылық процестерді күйіне келтіру, нарықтық ортаға бейімделу кезіндегі Компания қызметінің бастапқы кезеңінің мақсаты. Нарықтық қатынастар жағдайында жақсы даму перспективасы бар немесе басым маңызы бар шаруашылықтар сыртқы қолдауды пайдалана алатындықтан Компания рентабельді жұмыс істеуі тиіс; бірінші жағдайда олардың кредит ресурстарын пайдалану, екіншісінде бюджеттік қаржыландыруды пайдалану мүмкіндігі бар.
Өзін-өзі қаржыландыру - нарықтық экономика жағдайында Компаниядардың шаруашылық қызметінің табысты болуының міндетті шарты. Бұл қағидат өнім өндіру мен Компанияның өндірістік-техникалық базасын ұлғайту жөніндегі шығындардың толық өтелуіне негізделеді, ол әрбір Компания өзінің ағымдағы және күрделі шығындарын меншікті көздері есебінен жауып отыратындығын білдіреді.
Өзін-өзі қаржыландыру Компаниядардың толық қаржы дербестілігімен және жауапкершілігімен тығыз байланысты. Оларға өздерінің меншікті ресурстарын өз бетінше ұйымдастырып басқаруға, тартылатын және қарыз қаражаттарын іздестіріп, айналымға салуға құқық берілген. Мемлекет Компаниядардың қаржы ресурстарын қайта бөле алмайды. Қаржы қатынастарын мемлекет тарапынан реттеу бюджетке салық алудың, амортизациялық қорды қалыптастырудың, валюталық түсім-ақшаны бөлудің, бағалы қағаздарды өткізудің, шығындары өзіндік құнға жатқызудың және т.б. жүйесі мен тәртібін белгілеу арқылы жүзеге асырылады.
Қаржылық жауапкершілік пен мүдделік - бір процестің - шаруашылық жүргізудің тиімділігін арттырудың ынталандырмаларын жасау мен іске асыру процесінің екі жағы.
2. Жоспарлылық қағидаты Компанияның қаржылық қызметі өндірістің мақсаттарына, міндеттеріне, оларға жетудің белгіленген әдістеріне жетудің дәйектілігі мен мезгіліне қарай оның параметрлерін есептеу арқылы алдын ала қарастырылатынын білдіреді.
3. Компаниядар мен ұйымдар меншігінің барлық нысандарының теңдігі қағидаты қатынастардың тұрақтылығы мен меншіктің түрлі нысандары - мемлекеттік, жеке меншік, шетел мемлекеттерінің және олардың заңи ұйымдары мен азаматтарының, халықаралық ұйымдардың нысандары дамуының мемлекет кепілдігінде жүзеге асырылады. Меншіктенуші өз білгенінше өзінің мүлкіне иелік жасайды, пайдаланады және басқарып ұйымдастырады, оған қатысты заңға қарсы келмейтін кез келген іс-әрекет жасайды, мүлікті кез келген шаруашылық және заңмен тиым салынбаған өзге де қызмет үшін пайдаланады.
4. Компаниядардың қаржысын ұйымдастырудың қажетті қағидаты - басқарудың барлық деңгейлеріндегі қаржы резервтерінің (резервтік капитал, тәуекел қоры) болуы. Қаржы резервтері әр түрлі әдістермен өндірістік және әлеуметтік қорлардың мөлшеріне пайызбен, пайда немесе табыстан тұрақты нормативтер бойынша аударымдар арқылы жасалуы мүмкін. Қаржы резерві уақытша болатын қаржы қиыншылықтарын жоюға және шаруашылықтардың қызметіне қажет қалыпты жағдайларды қамтамасыз етуге, сондай-ақ, әдетте қаржы жоспарында қаралмайтын өндірістік және әлеуметтік дамумен байланысты шығындарды қаржыландыруға арналған.
1.2 Компанияның қаржы ресурстарын басқарудың ерекшеліктері
Компаниянның сәтті қызметі қаржы ресурстарын тиімді басқарусыз мүмкін емес. Қаржы ресурстарын рационалды басқаруды қажет ететін мақсаттар төмендегідей:
oo Компанияның бәсекелестік жағдайда өмір сүруі;
oo банкроттықтан және ірі қаржылық сәтсіздіктен қашу;
oo бәсекелестермен күресте көшбасшылық;
oo Компанияның нарықтық құнын жоғарылату;
oo Компанияның экономикалық потенциал өсімінің қолайлы қарқыны;
oo өндіріс пен өткізу көлемдерінің өсімі;
oo табысты жоғарылату;
oo шығындарды төмендету;
oo рентабельді қызметті қамтамасыз ету және т.б.
Компания таңдаған мақсатқа жету көбіне Компанияның қаржы ресурстарын басқарудың жетілгендігіне тәуелді болады.
Қаржы ресурстарын басқарудың қызмет ету қисыны 2 суретте көрсетілген.
Шаруашылық жүргізуші субьектінің қаржы ресурстарын басқару жүйесінің ұйымдастырушылық құрылымы, сонымен қатар оның оның кадрлық құрамы Компанияның мөлшеріне, оның қызметінің түрлеріне байланысты әр түрлі әдістер арқылы құрылуы мүмкін. Ірі компания үшін қаржылар бойынша вице-президентпен басқарылатын және құрамында бухгалтерия мен қаржылық бөлімі бар арнайы қызметті бөлген жөн. Шағын Компаниядарда қаржылық менеджердің рөлін көбіне бас бухгалтер атқарады 9, 11б..
Компанияның қаржы ресурстарын басқаруды тәжірибеде мамандандырылған ұйымдастырусыз жүргізу мүмкін емес.
Компания мен корпорацияларды басқарудың қаржылық механизмі - бұл оның экономикалық және әлеуметтік даму міндеттерін шешу мақсатында қаржыларды пайдаланудың нысандары, әдістері мен тәсілдерінің жиынтығы. Мемлекеттің басқарушы ісіне әсер етуі ретінде қаржылық механизммен басқарушылық шешімдерді қабылдау процесі өте тығыз байланысты. Мысалы, салықтық жоспарлау көмегімен салықтық ауыртпалықтың төмендеуі, негізгі құралдардың амортизациясын жеделдету жүйесін қолдану және т.б.
Компаниядар мен корпорацияларда қаржылық механизмнің әрекет етуінің негізгі қағидалар болып келесілер табылады: кешенділік, функционалдылық, біркелкілілік және бейімденушілік 12, 53б.
Кешенділік - бұл бір-біріне қосымша болатын қызметті реттеуші қаржылық тетіктерді қолдану. Мысалы, өнімді, қызметті өткізуден түскен түсімді қалыптастыру мен пайдалану бюджеттік жүйе мен мемлекеттік бюджеттік емес қорлар, инвестициялар мен инновацияларды қаржыландыру төлемдерімен тығыз байланысты.
Функционалдылық - қойылған мақсаттарға сәйкес қаржылық механизмнің қызмет етуін қамтамасыз ету.
Кәсіпорында қаржыларды басқару жүйесін құқықтық және нормативтік қамтамасыз ету
БАСҚАУРШЫ ІШКІ ЖҮЙЕ
Қаржылық бас-қарудың ұйым-дастырушылық құрылымы
Қаржы-лық бө-лімшенің кадрлері
Қаржы-лық құралдар
Қаржы-лық әдістер
Қаржылық сипаттағы ақпарат
Қаржыларды басқарудың техникалық құралдары
БАСҚАРУ ОБЪЕКТІСІ
Қаржылық ресурстардың көздері
Қаржылық ресурстар
Қаржылық қатынастар
Басқару процесі
Өндіріс
Нарық
Ақша ағымы
Материал ағымы
Ақпарат ағымы
Ақпарат ағымы
Бюджет, меншік иелері, контрагенттер
Ақша ағымы
Ақпарат ағымы
Кәсіпорында қаржыларды басқару жүйесін құқықтық және нормативтік қамтамасыз ету
БАСҚАУРШЫ ІШКІ ЖҮЙЕ
Қаржылық бас-қарудың ұйым-дастырушылық құрылымы
Қаржы-лық бө-лімшенің кадрлері
Қаржы-лық құралдар
Қаржы-лық әдістер
Қаржылық сипаттағы ақпарат
Қаржыларды басқарудың техникалық құралдары
БАСҚАРУ ОБЪЕКТІСІ
Қаржылық ресурстардың көздері
Қаржылық ресурстар
Қаржылық қатынастар
Басқару процесі
Өндіріс
Нарық
Ақша ағымы
Материал ағымы
Ақпарат ағымы
Ақпарат ағымы
Бюджет, меншік иелері, контрагенттер
Ақша ағымы
Ақпарат ағымы
Сурет 2. Кәсіпорында қаржыларды басқару жүйесінің қызмет ету құрылымы мен процесі
Сурет 2. Кәсіпорында қаржыларды басқару жүйесінің қызмет ету құрылымы мен процесі
Бейімдену - қоршаған экономикалық ортаның өзгерісін есепке алу және серіктестермен шаруашылық қатынастарды реттеу процесіне түзетулер енгізу мүмкіндігі.
Біркелкілілік - реттеуші фактор ретінде қаржылық механизмнің бір түрлілігі. Басқарудың барлық субъектілері бірлік азаматтық заңнама шегінде және міндетті түрде әр Компания немесе корпорацияның қызметінің ерекшеліктерін есепке ала отырып қызмет етеді. Қаржыларды басқарудың мақсаттары мен міндеттері басқарудың функцияларының бейнесі болып табылады.
Қаржыларды басқару келесі функцияларды атқарады:
oo Өндірістік немесе Компания қаражаттарының айналымын ақшалай ресурстар көздерімен, ақшалай ағымдарын қалыптасуымен қамтамасыз ету. Шаруашылық және қаржылық қызмет процесінде Компания толық көлемде және теңдестірілген меншікті, тартылған және қарыздық көздермен қамтамасыз етілуі қажет. Қаржыларды басқару процесінде ақшалай ағымдар қалыптасады және Компанияның даму және меншік иесінің табысын арттыру мақсаттарына сәйкес негізгі және айналым капитал құрамында, қаржылық нарықта ақшалай қаражаттарды орналастырудың оптимизациялау және рационализациялау сұрақтары шешіледі.
Бөлу немесе Компанияның ақшалай ресурстарын пайдалану және бөлу, ақшалай ағымдарының қалыптасу функциясы. Бұл функцияның орындалу процесінде Компанияның капитал немесе мүлкінің құнын, меншік иесінің табысын арттыру немесе оны сақтау үшін қаражаттарды, есептер, төлемдер мен аударымдарды аванстау мен инвестициялау нұсқауларын таңдауда, шаруашылық жүргізуші басқа субъектілермен қатынастарды таңдауда Компанияда бар қаржылық ресурстарды пайдаланудың рационализациясы сұрақтары шешіледі.
Бақылау функциясы. Берілген функцияның мазмұны Компания ресурстарының айналымын түрлі әдістер мен тәсілдер арқылы нақты бақылау мүмкіндігіне негізделеді. Қаржылық көрсеткіштер мәндерінің өзгерістерін сандық бақылау қаржылық жағдайды, капитал мөлшерін, оның өтімділігі мен төлемқабілеттілігін, сонымен қатар меншік иесінің табыс көлемінің өсімін нақты бағалауға мүмкіндік береді. Инвестициялау және қаржыландыру процестерін бақылау көмегімен болашаққа қаржы ресурстарын тиімді пайдалану мен оларды сақтау және түрлі факторларды есепке ала отырып, капитал құны мен оның құрылымын бағалау жүзеге асырылады.
Қойылған мақсаттарға жету үшін қаржылық қызметтің негізгі міндеттерін келесідей көрсетуге болады:
өткен шаруашылық тәжірибені бағалау, талдау және есепке алу, және даму мақсаттарына сәйкес болашақ кезеңге оның экстрополяциясы.
Шаруашылық жүргізудің сыртқы ортасындағы мүмкін өзгерістердің және даму беталыстарын, пайдаланылатын қаржы ресурстардың құрылымын өлшеу қажеттілігін болжамдау, бағалау, талдау және есепке алу.
Капитал мен табыстарды сақтаудың перспективалары мен стратегиялық мақсаттарын бағалау, талдау және есепке алу.
Қабылданатын шешімдер немесе жүргізілетін өзгерістердің жедел сипаттамасына бағытталу.
Қаржылық заңнамалар талаптарын нақты орындау және өндірістік емес жоғалтуларды төмендету үшін нормалар мен нормативтерді сақтау.
Қабылданған шешімдерді орындалуын және қаржы ресурстарды маневрлеу мүмкіндігін бақылау.
Қаржыларды басқару процесі өзімен бірге Компания экономикасын жалпы басқаруының негізігі бөлігін құрайды және ол келесі кезеңдер арқылы жүреді:
- талдау;
- жоспарлау;
- орындау, түзету;
- бақылау.
Компанияның қаржылық менханизмі келесі элементтерді қамтиды:
қаржылық әдістер;
қаржы құралдары (тетіктер);
нормативтік қамтамасыз ету;
құқықтық қамтамасыз ету;
ақпараттық қамтамасыз ету 13, 77-80б..
Қаржылық механизм құрамында құралдар мен әдістердің өзара қатынасында қазіргі кездегі тәжірибеде тауарлық және қор нарығының дамуына байланысты белгілі өзгерістер туындады. Сонымен, қор нарығында қаржылық құралдарға екі контрагент арасында кез келген келісімшарт жатады, оның нәтижесінде бір серіктесте қаржылық актив пайда болса, екіншісінде үлестік және қарыздық сипаттағы қаржылық міндеттеме пайда болады. Мұнда қаржылық құралдар бірінші және екінші деңгейлі болып сипатталады. Олардың біріншісіне несиелер мен қарыздар, акциялар мен корпоративтік облигациялар, дебиторлық және кредиторлық қарыздар және т.б. жатады. Екінші деңгейлі қаржылық құралдарға келесілер жатады: қаржылық опциондар, фьючерстер, форвардтық контрактілер, пайыздық және валюталық своптар және т.б. Екінші деңгейлі қаржылық құрал (дериватив) екі негізгі өндірістік сипатына ие:
оның негізіне белгілі бір базисті актив енгізілген (тауар, акция, облигация, вексель, валюта, қор индексі және т.б.);
оның бағасы базистік активтің құны негізінде анықталады.
Көптеген қаржылық құралдар мен операциялардың негізіне бағалы қағаздар (мемлекеттік және корпоративтік акциялар мен облигациялар) жатқызылған. Бұдан басқа, бағалы қағаздар үлестік (акциялар) және қарыздық (облигациялар) болып бөлінеді. Олар ҚР Қаржы министрлігінің мемлекеттік реттеу мен бақылау объектісі болып табылады.
Тәжірибеде Компанияның қаржылық механизмнің бірлік жүйесінен жеке элементтерінің жойылуын болдырмау маңызды. Бұл шартты ескермеу шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржылық теңдігін жоғалтуға әкеледі.
1.3 Қаржылық ресурстарды қалыптастырудың шетелдік тәжірибесі
Әлемдік тәжірибе көрсетіп отырғандай ірі кәсіпорындар, ірі кәсіпорындармен бірге экономиканың нақты секторында негізгі сегмент болып табылатын шағын және орта кәсіпорындар сәтті қызмет атқарады. Экономикалық белсенділіктің басты факторы ретінде шағын және орта бизнестің рөлі көптеген дамыған елдер экономикасында алатын орнына байланысты өндірістік ЖІӨ- гі шағын және орта кәсіпорындар көлемі 50-60% құрайды. Шағын кәсіпкерліктің артықшылығы болып күрделі салымдардың тез өтімділігі табылады. Өйткені олардың жасалуына ірі бастапқы инвестициялар, қымбат құрал - жабдықтар қажет етілмейді, жасалу мерзімі де минималды болып келеді. Сонымен қатар шағын бизнес өндірушілері аймақтық нарыққа бағытталып, нарық конъюнктурасының өзгеруіне тез бейімделеді және тұрғындардың жұмысбастылығын қамтамасыз етеді.
Шетелдік тәжірибе, шағын бизнеске несиелік ресурстардың жетіспеушілігі тек өтпелі кезеңдегі мемлекеттер үшін емес, сонымен қатар, дамыған елдер үшін де қиыншылық туғызатынын көрсетеді. Соған байланысты, қаржылық - несиелік ресурстарға кәсіпкерлердің қол жеткізуін қарастырғанда, сыналған әлемдік тәжірибелерге сүйенген жөн.
Германия. Германиядағы шағын бизнеске мемлекеттік көмек ретінде кең қолданысқа ие болған төменгі пайыздық мөлшерлемемен берілетін банктік несиелер. Ол үшін Германияда шағын және орта фирмаларды қаржыландыру бағдарламасы жасалған. Бұл бағдарлама бойынша шағын және орта субъектілері 10 жылға, пайыздық мөлшерлемесі 5,75% құрайтын несие алады. Кез келген өз фирмасын ұйымдастырғысы келген азамат, талап етілетін 13% инвестиция көлемін иеленсе, алғашқы капиталын толтыруға арнайы үкіметтік жеңілдетілген қарызды ала алады. Алғашқы 3 жылда пайыздық мөлшерлеме 2,4-6% құрайды және қарыз 10 жылға беріледі. Өндірісті қаржыландырумен айналысатын Германияның барлық ірі несиелік мекемелері шағын және орта бизнеске арналған арнайы бағдарламаларға ие. Батыс Германияда банктермен және сақтандыру компанияларымен, шағын кәсіпорындардың капиталына қатысушы арнайы фирмалар қарастырылған. Бұл тәжірибені Қазақстанда қолдануға әбден болады. Сонымен қатар, мемлекеттік басқару органдарының жұмысын жеңілдету үшін шағын және орта бизнесті қолдау бойынша қызметтер кейбір қаржылық институттарға, мамандандырылған Кредитаншалдт фюр Видерауфбау сияқты банктерге, сонымен қатар, жеке бизнестегі өзін - өзі реттейтін ұйымдарға жүктелген.10, б.23
Болгарияда шағын және орта бизнесті қаржыландыру 1999 жылы құрылған Кәсіпкерлікті қолдау Банкі айналысады. Басты акционер болып, Қаржы министрлігімен ұсынылған мемлекет табылады. Шағын кәсіпкерлер туралы заңға сәйкес, банк тек шағын және орта бизнесті несиелендіреді. Осы мақсатпен банк қызмет етуші және жаңа құрылған фирмалар мен компанияларға ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді несиелер ұсынады. Банктің несиелік желілері сатып алынған жерлер мен ғимараттар, құрал- жабдықтар мен транспорт құралдарының, лицензия немесе патент түріндегі материалдық емес активтертөлемдерін төлеуге арналған. Банк несиелері инвестициялық жобалар құнының 75 % қамтамасыз етеді, ал қалған бөлігі кәсіпорындардың меншікті қаражаттары есебінен төленуі тиіс. Несиелер 1-7 жыл аралығында беріледі және бір ерекшелігі, алғашқы төлем 2 жыл кейінге қалдырылады. Несиенің максималды көлемі- 500 мың евроны құрайды. Болгарияда шағын және орта бизнесті қаржыландыру мәселесімен 1999 жылы құрылған Кәсіпкерлікті қолдау Банкі айналысады. Басты акционер болып, Қаржы министрлігімен ұсынылған мемлекет табылады. Шағын және орта кәсіпкерлер туралы заңға сәйкес, банк тек шағын және орта бизнесті несиелендіреді. Осы мақсатпен банк қызмет етуші және жаңа құрылған фирмалар мен компанияларға ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді несиелер ұсынады. Банктің несиелік желілері сатып алынған жерлер мен ғимараттар, құрал- жабдықтар мен транспорт құралдарының, лицензия және патент түріндегі материалдық емес активтер төлемдерін төлеуге арналған. Банк несиелері инвестициялық жобалар құнының 75% қамтамасыз етеді, ал қалған бөлігі кәсіпорындардың меншікті қаражаттары есебінен төленуі тиіс. Несиелер 1-7 жыл аралығында беріледі және бір ерекшелігі, алғашқы төлем 2 жыл кейінге қалдырылады. Несиенің максималды көлемі- 500 мың евроны құрайды.
Жапонияда шағын және орта бизнесті мақсатты бюджеттік қаржыландыру қолданылады. Министрліктер мен ведомствовалар сметаларында шағын және орта бизнес кәсіпорындары үшін жыл сайын бөлінетін қаражаттарды қарастыратын арнайы бөлімдер бар. Бұл қаражаттардың басым бөлігі Ұлттық қаржы корпорациясына, Шағын бизнес несиелерін сақтандыру корпорациясына және тағы басқа ұйымдарға салынады. Осы мекемелерден қаражаттар мамандандырылған қаржылық коммерциялық ұйымдарға - банктер, инвестициялық, сақтандыру және тағы да басқа компанияларға түседі. Шағын кәсіпорындар тек осы ұйымдардан қаражат ала алады. Мемлекет мұндай жүйеге қатыса отырып, аз шығындалады және қаржылық жүйені қадағалау қызметін атқарады. Шағын және орта бизнесті қаржыландыратын бюджеттік қаражаттардың маңызды бөлігі, мемлекеттік инвестициялар мен қарыздар бағдарламасы құрамындағы арнайы бюджеттік шоттарға түсіп отырады. Бағдарламаның табысы пошталық- сақтау кассалары қаражатынан, өмірді сақтандырудың пошталық қоры, зейнетақы қоры, үкіметпен кепілдендірілген қарыздарды шығару қаражаттары есебінен құрылады. Аз мөлшерлемедегі салымдар, шағын және орта кәсіпорындардың операцияларына мамандандырылған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz