Аймақтық бюджеттi қалыптастырудағы меншiкке салынатын салықтың экономикалық мазмұны
МАЗМҰНЫ
Кiрiспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 4
I. Аймақтық бюджеттi қалыптастырудағы меншiкке салынатын
салықтың экономикалық мазмұны
Салықтардың мәнi мен экономикалық мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... 6
Аймақтық бюджеттi қалыптастырудың экономикалық
маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
Аймaқтық бюджеттi қалыптастырудағы меншiкке салынатын салық ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
II Аймақтық бюджеттi қалыптастырудағы меншiкке салынатын
салықтарды есептеу әдiстерi
2.1 Меншiк салығының объектiсi мен субъектiсi және салық салынбайтын айналым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
2.2 Меншiк салығының ставкалары ... ... ... ... ... ... ... ... 31
2.3 Меншiк салығын есептеу механизмi және нысанын толтыру ... ... ... ... ... 34
Меншiк салығының аймақтық бюджеттегi үлес салмағы және жетiлдiру бағытындағы мәселелермен оны шешу жолдары
3.1 Меншiк салығының аймақтық бюджеттегi үлес салмағы 51
3.2 Меншiк салығын жетiлдiру бағыттарына байланысты мәселелер және шешу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..56
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
Кiрiспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 4
I. Аймақтық бюджеттi қалыптастырудағы меншiкке салынатын
салықтың экономикалық мазмұны
Салықтардың мәнi мен экономикалық мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... 6
Аймақтық бюджеттi қалыптастырудың экономикалық
маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
Аймaқтық бюджеттi қалыптастырудағы меншiкке салынатын салық ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
II Аймақтық бюджеттi қалыптастырудағы меншiкке салынатын
салықтарды есептеу әдiстерi
2.1 Меншiк салығының объектiсi мен субъектiсi және салық салынбайтын айналым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
2.2 Меншiк салығының ставкалары ... ... ... ... ... ... ... ... 31
2.3 Меншiк салығын есептеу механизмi және нысанын толтыру ... ... ... ... ... 34
Меншiк салығының аймақтық бюджеттегi үлес салмағы және жетiлдiру бағытындағы мәселелермен оны шешу жолдары
3.1 Меншiк салығының аймақтық бюджеттегi үлес салмағы 51
3.2 Меншiк салығын жетiлдiру бағыттарына байланысты мәселелер және шешу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..56
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
Кiрiспе
Нарықтық экономиканы тереңдету, қоғамдық өмiрiмiзге әрқилы жаңаша өзгерiстер енгiзе отырып, өзiнiң талабын қойып келедi. Президентiмiздiң “Қазақстан-2030” халқымызға арналған жолдауында елiмiздiң экономикалық болашағына айрықша назар аударған. Мұнда көрсетiлген мүмкiндiктер табалдырығына бiз қалай жетемiз? Бұл ретте Елбасының “Қазақстан-2030” жолдауында қойып отырғандай “ Егер салық пен жарналарды толық жинай алмасақ, өзiмiздi бiз қуатты мемлекет ретiнде сезiне аламыз ба”-деген сұрағына ерекше көңiл аудару керек.
Салық мемлекеттiк құрылымның негiзгi мемлекеттiң тұрақты қаржы көзi, мелекеттiк бюджетке заңды және жеке тұлғалардан белгiлi бiр мөлшерде мiндеттi төлемдер. Салықтар мемлекеттiң пайда болуымен қалыптасады және мемлекеттiк бюджеттiң дамуының негiзi көзi болады. Ал, әлемнiң дамыған елдерiнде салықтар-экономикалық процестi жанама реттеудiң тиiмдi құрамдарының бiрi болып табылады. Сонымен салықтар қазынаны толтырып қана қоймай, өндiрiстi әрi қарай дамытудың белсендi ынталандырушы рөлiн атқару қажет. Олар кәсiпкерлiкке деген ынталы тежеу механизмi болып келмей керiсiнше, оның тиiмдi әрекет етуiнiң бiрден-бiр факторларының ролiн атқарады.
Мемлекеттiк бюджеттiң негiзгi кiрiс көзiнiң көп бөлiгiн қамтитын салықтардың бiрi меншiкке салынатын салықтар болып табылады. Қазақстан Республикасындағы меншiкке
Нарықтық экономиканы тереңдету, қоғамдық өмiрiмiзге әрқилы жаңаша өзгерiстер енгiзе отырып, өзiнiң талабын қойып келедi. Президентiмiздiң “Қазақстан-2030” халқымызға арналған жолдауында елiмiздiң экономикалық болашағына айрықша назар аударған. Мұнда көрсетiлген мүмкiндiктер табалдырығына бiз қалай жетемiз? Бұл ретте Елбасының “Қазақстан-2030” жолдауында қойып отырғандай “ Егер салық пен жарналарды толық жинай алмасақ, өзiмiздi бiз қуатты мемлекет ретiнде сезiне аламыз ба”-деген сұрағына ерекше көңiл аудару керек.
Салық мемлекеттiк құрылымның негiзгi мемлекеттiң тұрақты қаржы көзi, мелекеттiк бюджетке заңды және жеке тұлғалардан белгiлi бiр мөлшерде мiндеттi төлемдер. Салықтар мемлекеттiң пайда болуымен қалыптасады және мемлекеттiк бюджеттiң дамуының негiзi көзi болады. Ал, әлемнiң дамыған елдерiнде салықтар-экономикалық процестi жанама реттеудiң тиiмдi құрамдарының бiрi болып табылады. Сонымен салықтар қазынаны толтырып қана қоймай, өндiрiстi әрi қарай дамытудың белсендi ынталандырушы рөлiн атқару қажет. Олар кәсiпкерлiкке деген ынталы тежеу механизмi болып келмей керiсiнше, оның тиiмдi әрекет етуiнiң бiрден-бiр факторларының ролiн атқарады.
Мемлекеттiк бюджеттiң негiзгi кiрiс көзiнiң көп бөлiгiн қамтитын салықтардың бiрi меншiкке салынатын салықтар болып табылады. Қазақстан Республикасындағы меншiкке
Пайдаланылған әдебиеттер тiзiмi
1. Қазақстан Республкасы Салық кодексi 2007 жыл, қаңтар
2. Карагусова Г. ²Налоги: сущность и практика пользования² -Алматы, ²Қаржы -қаражат², 2004ж
3. Ермекбаева Б.Ж. ²Жалпы мемлекеттiк салықтар² / Алматы ²Экономика², 1997ж.
4. Бухгалтерлiк бюллетенi, 2007ж, N1-12
5. Дуканич Л.В. ''Налоги и налогообложение'' Ростов-не-Дону Феникс 2002г
6. Мән берiлер мәселелер- Салық қызметi туралы, ²Қаржы -қаражат² 2000ж. N24-27б.
7. Аудит и налогооблажение –2000 N1-12
8. Деловой мир Казахстана –2000г. N3,с 20-22
9. Юткина ²Налоги и налогооблажения². Москва, Учебник М, Инфра- М 1999 г.
10. Налоговое законодательство РК. /Изд ²Қаржы-қаражат²-2007г.
11. А.И. Худяков, Н.Е. Наурызбаев. Налоги: понятие, элементы, установление, виды. Алматы 1998г.ТОО Баспа.
12. А.И. Худяков. Налоговое право РК. Алматы ²Жетi жарғы² 1998г.
13. Дербисов Е.Ж., Ержанов С.Ж. Налоги в Казахстане. Алматы, ЮКЗЭ, 1999 ж.
14. Экономика и право Казахстана 2007-6 6 стр. Налоговая политика.
15. Бабкина С. Новая налоговая политика ; Финансы Казакстана 1999-N6.
16. ²Дамудың бiр кепiлi салық² Заң және заман 2006 ж. N4 47-51б.
17. ²Салық және бюджет саясаты² Қазақстан ХХI ғасырға жол 2000 ж. N2
18. ²Мемлекеттiк салық саясаты² Заң газетi. 1999 жыл 3 желтоқсан.
19. ²Салық бюджеттiң қайнар көзi² Заң газетi 2007 жыл шiлде.
20. ²О налогах и других обязательных платежах в бюджет и закон РК с изменениями и дополнениями² 1 января 2000 г. Алматы
21. Гражданский кодекс РК- Алматы- ²Қаржы-қаражат².
22. Нормативные акты по финансам, налогам, бухгалтерскому учету Алматы: ²Қаржы-қаражат² 1997г.
23. Егемендi Қазақстан ²Салық және бюджетке түсетiн басқа мiндеттi төлемдер туралы Салық кодексiнiң жобасы², 2007.2 қараша.
24. Бухгалтерлiк бюллетенi, 2000ж, 1999ж N1-12
25. Салық- халық несiбесi Еегемендi Қазақстан, 2007ж.1 қазан.
26. Мән берiлер мәселелер- Салық қызметi туралы, ²Қаржы -қаражат² 2006ж. N24-27б.
27. Налоговое законодательство РК. /Изд ²Қаржы-қаражат²-1997г.
28. Салық жинауда салғырттық болмасын. Қ. Ашутов. Қаржы-қаражат 1998/8.
29. Экономика и право Казахстана 2006-6 6 стр. Налоговая политика.
30. Ермекбаева, Зейнелегбдин. Налоги и налогооблажение. Алматы 1995г.
31. Н.В. Миляков ²налоги и налогооблажение² 2006г.
32. ²Есенбаев М. На пути к новой системе : Беседу с начальником инспекции, первый зам. Министром С. казахстанская правда—1999г-9-июля
33. ²Салық және бюджет саясаты² Қазақстан ХХI ғасырға жол 2007 ж. N2²
34. Коможанова Е. Налоговая система; какой же оно должна быт? ''Казахстан экономика и жизн—1999 .
1. Қазақстан Республкасы Салық кодексi 2007 жыл, қаңтар
2. Карагусова Г. ²Налоги: сущность и практика пользования² -Алматы, ²Қаржы -қаражат², 2004ж
3. Ермекбаева Б.Ж. ²Жалпы мемлекеттiк салықтар² / Алматы ²Экономика², 1997ж.
4. Бухгалтерлiк бюллетенi, 2007ж, N1-12
5. Дуканич Л.В. ''Налоги и налогообложение'' Ростов-не-Дону Феникс 2002г
6. Мән берiлер мәселелер- Салық қызметi туралы, ²Қаржы -қаражат² 2000ж. N24-27б.
7. Аудит и налогооблажение –2000 N1-12
8. Деловой мир Казахстана –2000г. N3,с 20-22
9. Юткина ²Налоги и налогооблажения². Москва, Учебник М, Инфра- М 1999 г.
10. Налоговое законодательство РК. /Изд ²Қаржы-қаражат²-2007г.
11. А.И. Худяков, Н.Е. Наурызбаев. Налоги: понятие, элементы, установление, виды. Алматы 1998г.ТОО Баспа.
12. А.И. Худяков. Налоговое право РК. Алматы ²Жетi жарғы² 1998г.
13. Дербисов Е.Ж., Ержанов С.Ж. Налоги в Казахстане. Алматы, ЮКЗЭ, 1999 ж.
14. Экономика и право Казахстана 2007-6 6 стр. Налоговая политика.
15. Бабкина С. Новая налоговая политика ; Финансы Казакстана 1999-N6.
16. ²Дамудың бiр кепiлi салық² Заң және заман 2006 ж. N4 47-51б.
17. ²Салық және бюджет саясаты² Қазақстан ХХI ғасырға жол 2000 ж. N2
18. ²Мемлекеттiк салық саясаты² Заң газетi. 1999 жыл 3 желтоқсан.
19. ²Салық бюджеттiң қайнар көзi² Заң газетi 2007 жыл шiлде.
20. ²О налогах и других обязательных платежах в бюджет и закон РК с изменениями и дополнениями² 1 января 2000 г. Алматы
21. Гражданский кодекс РК- Алматы- ²Қаржы-қаражат².
22. Нормативные акты по финансам, налогам, бухгалтерскому учету Алматы: ²Қаржы-қаражат² 1997г.
23. Егемендi Қазақстан ²Салық және бюджетке түсетiн басқа мiндеттi төлемдер туралы Салық кодексiнiң жобасы², 2007.2 қараша.
24. Бухгалтерлiк бюллетенi, 2000ж, 1999ж N1-12
25. Салық- халық несiбесi Еегемендi Қазақстан, 2007ж.1 қазан.
26. Мән берiлер мәселелер- Салық қызметi туралы, ²Қаржы -қаражат² 2006ж. N24-27б.
27. Налоговое законодательство РК. /Изд ²Қаржы-қаражат²-1997г.
28. Салық жинауда салғырттық болмасын. Қ. Ашутов. Қаржы-қаражат 1998/8.
29. Экономика и право Казахстана 2006-6 6 стр. Налоговая политика.
30. Ермекбаева, Зейнелегбдин. Налоги и налогооблажение. Алматы 1995г.
31. Н.В. Миляков ²налоги и налогооблажение² 2006г.
32. ²Есенбаев М. На пути к новой системе : Беседу с начальником инспекции, первый зам. Министром С. казахстанская правда—1999г-9-июля
33. ²Салық және бюджет саясаты² Қазақстан ХХI ғасырға жол 2007 ж. N2²
34. Коможанова Е. Налоговая система; какой же оно должна быт? ''Казахстан экономика и жизн—1999 .
МАЗМҰНЫ
Кiрiспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... . 4
I. Аймақтық бюджеттi қалыптастырудағы меншiкке салынатын
салықтың экономикалық мазмұны
Салықтардың мәнi мен экономикалық мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... 6
Аймақтық бюджеттi қалыптастырудың экономикалық
маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... . ..12
Аймақтық бюджеттi қалыптастырудағы меншiкке салынатын
салық ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
II Аймақтық бюджеттi қалыптастырудағы меншiкке салынатын
салықтарды есептеу әдiстерi
1. Меншiк салығының объектiсi мен субъектiсi және салық салынбайтын
айналым ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
2.2 Меншiк салығының ставкалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 31
2.3 Меншiк салығын есептеу механизмi және нысанын
толтыру ... ... ... ... ... 34
Меншiк салығының аймақтық бюджеттегi үлес салмағы және жетiлдiру
бағытындағы мәселелермен оны шешу жолдары
1. Меншiк салығының аймақтық бюджеттегi үлес салмағы ... ... ... ... ... ...51
2. Меншiк салығын жетiлдiру бағыттарына байланысты мәселелер және шешу
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ..5 3
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... 56
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 59
Кiрiспе
Нарықтық экономиканы тереңдету, қоғамдық өмiрiмiзге әрқилы жаңаша
өзгерiстер енгiзе отырып, өзiнiң талабын қойып келедi. Президентiмiздiң
“Қазақстан-2030” халқымызға арналған жолдауында елiмiздiң экономикалық
болашағына айрықша назар аударған. Мұнда көрсетiлген мүмкiндiктер
табалдырығына бiз қалай жетемiз? Бұл ретте Елбасының “Қазақстан-2030”
жолдауында қойып отырғандай “ Егер салық пен жарналарды толық жинай
алмасақ, өзiмiздi бiз қуатты мемлекет ретiнде сезiне аламыз ба”-деген
сұрағына ерекше көңiл аудару керек.
Салық мемлекеттiк құрылымның негiзгi мемлекеттiң тұрақты қаржы көзi,
мелекеттiк бюджетке заңды және жеке тұлғалардан белгiлi бiр мөлшерде
мiндеттi төлемдер. Салықтар мемлекеттiң пайда болуымен қалыптасады және
мемлекеттiк бюджеттiң дамуының негiзi көзi болады. Ал, әлемнiң дамыған
елдерiнде салықтар-экономикалық процестi жанама реттеудiң тиiмдi
құрамдарының бiрi болып табылады. Сонымен салықтар қазынаны толтырып қана
қоймай, өндiрiстi әрi қарай дамытудың белсендi ынталандырушы рөлiн атқару
қажет. Олар кәсiпкерлiкке деген ынталы тежеу механизмi болып келмей
керiсiнше, оның тиiмдi әрекет етуiнiң бiрден-бiр факторларының ролiн
атқарады.
Мемлекеттiк бюджеттiң негiзгi кiрiс көзiнiң көп бөлiгiн қамтитын
салықтардың бiрi меншiкке салынатын салықтар болып табылады. Қазақстан
Республикасындағы меншiкке салынатын салық бюджетке түсу сомасы бойынша да
маңызды болып табылады.
Сонымен қатар, меншiк салығы ең кең тараған салық түрiнiң бiрi. Ол
жеке және заңды тұлғалараға қатысты болып табылады. Кез-келген жеке және
заңды тұлға мiндеттi түрде салық төлеуi қажет. Салықтан тек жеңiлдiк берген
кезде ғана босатылады.
Сонымен қатар, меншiкке салынатын салық ең кең тараған және
айтарлықтай салық салу түрiмен қатар, салық салу механизмi ең күрделi және
ең қиын түрi. Ал бұл салық салудың моделiнiң күрделiгiне байланысты ғана
анықталмай, осы салық реттелiп отыратын заңдылықтың дұрыс орындалмауына да
байланысты анықталады. Яғни, бұл заңдылықтың қиындығын және қолдану
мүмкiндiгiн салық төлеушiлер ғана емес, салық қызметi органдары
қызметкерлерiнiң құқықтары мен мiндеттерi туралы бейхабар болуына
байланысты, өз мүдделерiн қорғауларына мүмкiндiк болмайды.
Меншiкке салынатын салықтың кең таралуына және салық төлеушiмен
мемлекет бюджетiне жалпы әсерiнiң айтарлықтай дәрежеде болуына байланысты,
ол туралы заңдылықты бiлудiң қажеттiлiгi өте зор болып отыр, яғни бұл
заңдылықты салық төлеуге мiндеттi салық төлеушiлер мен салық жинауға
мiндеттi салық қызметi органының қызметкерлерi ғана емес, салықтың
қатынасқа қатысатын кез-келген субьектi бiлуi қажет.
Дипломдық жұмысымның тақырыбына сәйкес мен аймақтық бюджеттiң
қалыптасуындағы меншiкке салынатын салығы бойынша барлық теориялық
iлiмдердi, салық салу механизмiн, меншiк салығының кемшiлiктерi мен
ерекшелiктерi, салық салуды жетiлдiру үшiн қажеттi шарттарды, меншiк
салығын жетiлдiру жолдарын аймақтық мәлiметтер мен экономикалық
әдебиеттер төңiрегiнде жазып, талдаулар жасадым.
1 Аймақтық бюджеттi қалыптастырудағы меншiкке салынатын
салықтың экономикалық мазмұны
1.1 Салықтардың мәнi мен экономикалық мазмұны
Салық – құрылған және анықталған заңмен белгiленген тәртiп бойынша,
мемлекет пайдасына алым алу, бұл алым шаруашылық субъектi табысының бiр
бөлiгi.
Салық салу – бұл табысты және қайнар көздердi, мемлекеттiк құралдарды
толықтыру үшiн реттеушi құрал. Мемлекет пайда болысымен тарихи салық та
пайда болды. Салық неше ғасырлар бойы өмiр сүредi, салық салу қағидасын
iздеудi алғаш рет А.Смит қалыптастырған. Салықтар шаруашылық жүргiзушi
субьектiлер мен халық табысының қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың бiр
бөлiгiн бiлдiредi. Сондай-ақ олардың белгiлi бiр мөлшерiн мемлекет үлесiне
жинақтап-жиынтықтаудың қаржылық қатынастарын көрсетедi.
Салықтың мәнi мынада: салық, салық төлеушiге мемлекет тарапынан
көрсетiлген қызмет көрсетуiнен түскен пайдаға пропорционалды болуы тиiс.
Екiншiден, салықтың мәнi салық табыс мөлшерiне байланысты. Мемлекет
салықтардың экономикасы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты экономикалық
тетiк ретiнде пайдаланады. Сонымен салықтардың қажеттiлiгiн қоғамдық
дамудың жағдайына байланысты анықталып отырады.
Ал салықтардың экономикалық маңызы олардың қызметiне тiкелей қатысты.
Дүниежүзiлiк тәжiрибе бойынша салықтардың бiрнеше қызметтерi
бар:
- фискалдық функция;
- бөлу функциясы;
- реттеушiлiк функциясы;
- бақылау функциясы;
- қолдау және мадақтау функциясы.
Салықтардың фискалды немесе бюджеттiк қызметi ең негiзгi қызмет
болып табылады. Бұл қызметi арқылы мемлекеттiк бюджеттiң кiрiс бөлiмi
құрылып, салықтардың қоғамдық мiндетi артады. Себебi, салықтар мемлекеттiк
бюджеттiң кiрiсiн топтастыра отырып, әлеуметтiк әскери-қорғаныс, тағы да
басқа шаралардың iске асуын қамтамасыз етедi. Жалпы (Фискон( латын сөзi,
қазақша (Себет( деген мағынаны бiлдiредi.
Бөлу қызметi - салықтардың көмегiмен мемлекеттiң қоғамдық табысты
халықтың әртүрлi топтары арасында бөлiнуiн айтамыз. Бөлу функциясының
жүзеге асрылуынадағы салықтарға прогрессивтi салық ставкалары және тағы да
басқалар жатады.
Салықтардың реттеушiлiк қызметi арқылы салықтар ел экономикасына өз
ықпалын тигiзедi, яғни салықтық реттеу жүзеге асырылады. Салықтық реттеудiң
ең басты маңызы өндiрiстiң дамуына ықпал ету. Салық түрлерi, салық
ставкалары, салық жеңiлдiктерi, салық салу әдiстерi салықтық реттеудiң
тетiктерi болып саналды.
Жоғарыда аталған салықтық реттеудiң тетiктерi тек қана өндiрiстiң
дамуын реттеп қана қоймайды. Сонымен қатар ақша және баға саясаты, шетелдiк
инвесторлары ынталандыру, шағын және кiшi кәсiпкерлiктi дамыту жұмыстарын
жүзеге асырады. Салықтық реттеу тетiктерi тиiмдi қызмет атқару үшiн
олардың басқа да экономикалық тетiктерiмен тығыз байланысты болуы қажет.
Салықтық реттеуде салық ставкалары мен салық жеңiлдiктерiнiң алатын орны
ерекше себебi ғылыми негiзделмеген шектен тыс жоғары қойылған ставкалары
кәсiпкерлердiң ынтасын төмендеттi, өндiрiстiк қарқынын бәсеңдеттi, ал
шектен тыс төмен қойылған ставкалар салық төлеушiлердiң жауапкершiлiгiн
азайтып өндiрiстiң төмендеуiне және мемлкеттiң бюджет кiрiсiнiң азайуына
әкелiп соқтырды. Реттеушiлiк қызметi өзi екi функциядан тұрады:
- ынталандыру- мемлекетке тиiмдi өндiрiстердi салық ставкасын
төмендету немесе жеңiлдiктер беру арқылы дамуына немесе кеңеюiне
жағдай жасау;
- шектеу-мемлекетке тиiмсiз кәсiпорындарды салық ставкiлерiн
жоғарлату арқылы дамуына, кеңеюiне шектеу жасау.
Бақылау қызметi-салықтардың көмегiмен мемлекет салық төлеушi заңды
және жеке тұлғалардың кез келген қайнар көздерiнен тапқан табыстарына,
жұмсалған шығындарына, айналысатын шаруашылық қызметiне бақылау жасап
отыруы болып табылады. Бұл қызмет салықтық декларация арқылы жүзеге
асырлады.
Қолдау немесе мадақтау қызметi: Кез –келген мемлекеттi қоғам алдына
ерекше еңбегi сiңген азаматтар категориялары бар. Бұл азаматтарға
мемлекет қандай жағдай болмасын қолдау жасап отыруы қажет. Бұл қолдау
қызметi салықтық жеңiлдiктер және салықтан толық босатулар арқылы жүзеге
асырылады (еңбек ерi, Ұлы Отан соғысының ардагерлерi, көп балалы аналар).
Мемлекет мына жоғарыда көрсетiлген салықтардың қызметiн пайдалана отырып
елiмiздiң салық жүйесiн анықтайды. Салық механизiмiнiң қызмет ету жолдарын
белгiлейдi. Жалпы экономикалық саясатты негiзге ала отырып, салық саясатын
анықтайды.
Салықтар мен салық салу жүйесi өзара қарым-қатынасытағы әртүрлi
элементтен тұрады. Бұл салықтың элементтерiне келесiлер жатады.
- салық обьектiсi-табыс, мүлiк, еңбек ету түрi, қызмет көрсету,
ақшамен жасалатын операциялар, табиғи қорларды пайдалану, қосылған
құн, айналым және тағы да басқалар;
- салық субьектiсi заң бойынша салық төлеу мiндетi жүктелген жеке
заңды тұлғалар;
- салық көзi-салық салынатын табыс;
- салық ставкасы өлшем бiрлiкпен алынатын салық мөлшерi.
Ставкалар тұрақты және проценттiк болып бөлiнедi.
Тұрақты ставкалар салық обьектiсiнен түсетiн табыстың мөлшерiне байланыссыз
өлшем бiрлiгiне тұрақты сомамен тағайындалады.
Ал проценттiк ставкалар 3 түрге бөлiнедi:
- үдемелi немесе прогрессивтi ставкалар салық салынатын табыстың
өсуiне сәйкес ұдайы, үдеп өсiп отырады;
- регрессивтi ставкалар керiсiнше, салық салынатын табыстың
төмендеуiне сәйкес азайып отырады;
- пропорционалды ставкалар салық салу обьектiсiнiң мөлшерiне
байланыссыз тұрақты 1%-пен тағайындалады;
- салық оклады салық төлеушiнiң белгiлi-бiр салық обьектiсiне
төлейтiн салық самасы;
- салық жеңiлдiктерi заңға сәйкес салық төлеушiнi бiртiндеп немесе
салық төлеуден түгел босату. Салық жеңiлдiктерiне салықтан
босатылатын, салық салынбайтын минимум шегерiстер, салық ставкасын
төмендету, салық төлеу мерзiмiн Үзарту жатады;
- салық төлеу мерзiмi-салық төленетiн уақыт;
- салық төлеу тәртiбi белгiлi-бiр мерзiмде салықты төлер кезiнде,
алдымен бюджетке қандай салықтар төлеу керектiгiн, яғни төлеу
кезiнде белгiлi-бiр дәйектiлiктi белгiлейдi. Салық төлеудегi
дәйектiлiк заң жүзiнде бекiтiледi де, келесi тәртiппен жүзеге
асырылады:
- барлық мүлiкке салынатын салық төленедi, содан кейiн акциздер мен
баж салығы төленедi;
- жергiдiктi салымдар мен алымдар;
- басқа да салықтар мен алымдар төленедi;
- салық төлеушiлер мен салық қызметi органдарының құқықтығы мен
мiндеттерi-салық заңдары арқылы белгiленедi және реттеледi;
- салықтың төленуiн бақылау және салық заңдарын бұзғаны үшiн
белгiленетiн салықтық жазалар.
Кез-келген мемлекетке салықтардың көп түрлi болуына байланысты
олардың белгiлерiне қарай салықтарды келесiдей түрде жiктеймiз:
- салық салу әдiсi бойынша;
- салық төлеушi субьектiге байланысты;
- салықтардың бюджетке аударылуына қарай;
- салықтардың бағытты мақсатарына қарай.
Салық салу әдiсi бойынша салықтарды тiкелей және жанама түрге
бөлемiз.
Тiкелей салықтар – тiкелей салық төлеушiден немесе тiкелей табыстан,
мүлiктен ұсталынатын салық болып табылады. Тiкелей салық табыс алушыларға
мүлiк иелерiне, тiкелей салына бередi.
Тiкелей салық:
-халықтың табыс салығы;
-кәсiпорын табысына салық;
-капитал өсiмiне салық;
-мҮрагерлiк пен сыйға тартуға;
-мүлiктiк салық.
Тiкелей салықтардың өзi нақты және жеке салықтарға бөлiнедi.
Нақты салықтар – салық төлеушiден емес салық төлеушiнiң табысы мен
мүлкiнен ұсталынатын салық болып табылады.
Жеке салық халықтың жеке табысынан ұсталынатын салық жатады.
Тiкелей салықтың ең басты артықшылығы болып, егер де мемлекетте
экономикалық кризис болмаса тiкелей салықтар мемлекеттiң қазынасына тұрақты
және ұлғаймалы түрдегi салық мөлшерiн әкелiп отырады.
Ал кемшiлiгi болып тiкелей салықтар бойынша жеңiлдiктер заңсыз түрде
қолданылуына мүмкiндiктердiң көп болуы.
Жанама салықтар салықтың-соңғы тұтынушыға ауысуы арқылы жүргiзiлетiн
салықтар немесе бағаға үстеме түрiнде жүргiзiлетiн салықтар. Жанама салық
тауарды тұтыну немесе сату кезiнде салынады. Бұларға акциздер, қосылған құн
салығы және кеден баж салығы.
Жанама салықтардың өзi индивидуальдi жанама салықтар, әмбебап және
фискальдi монополиялы жанама салықтар түрiнде бөлiнедi.
Индивидуальдi жанама салықтарға – акциз салығы жатады.
Әмбебап жанама салықтарға – қосылған қҮн салығы жатады.
Фискальдi монополиялы жанама салыққа баяғы кеңес одағына әрекет еткен
айналым салығы жатады.
Жанама салықтардың қолданылуында ең басты кемшiлiгi болып тауарлардың
жұмыстардың және көрсетiлген қызметтердiң қҮнының, бағасының өсiп кетуi
табылады.
Ал жанама салықтардың ең басты артықшылығы салық төлеушiлердiң
салықты төлеуден жалтарудың ешқандай мүмкiндiгiнiң болмауы.
1. Салық төлеушi субьектiге байланысты салықтар келесiдей түрге бөлiнедi:
а) Жеке тұлғалар төлейтiн салықтар.
ә) Кәсiпорындар, ұйымдар және мекемелер, яғни заңды тұлғалар төлейтiн
салықтар.
2. Салықтардың бюджетке аударылуына қарай салақтар:
а) Жалпы мемлекеттiк салықтар;
ә) Жергiлiктi салықтар;
б) Регионалды салықтар болып бөлiнедi.
3. Салықтардыiң бағытты мақсаттарына қарай салықтар жалпы және арнайы
болып бөлiнедi.
Жалпы салықтар мемлекеттiк бюджеттiң жалпы қалыптасуы үшiн
пайдаланылса, арнайы салықтар мемлекеттiң белгiлi бiр шығындарын
қаржыландыру үшiн қолданылады.
1.2 Аймақтық бюджеттi қалыптастырудың экономикалық маңызы
Экономиканың қазiргi жағдайында орталықтандырылған қаржы ресурстары-
мемлекетке қоғамдық өндiрiс қарқынын қамтамасыз ететiн салалық және
аумақтық құрылымдар құрып, iрi әлеуметтiк өзгерiстер жүргiзуге мүмкiндiк
бередi. Орталықтан бөлiнетiн қаржының көмегiмен қаражат экономиканың басты
аймақтарына шоғырланып, мемлекеттiң экономикалық және әлеуметтiк саясатын
жүзеге асыруға жағдай жасайды. Сөйтiп, құндық бөлiнiстiң айырықша бөлiгi
ретiнде (Аймақтық бюджет( айырықша қоғамдық арналымды жалпы мемлекеттiк
қажеттердi қанағаттандыруға қызмет етедi. Нақты, объективтi бөлiстiк
қатынастардың формасы болғандықтан айырықша қоғамдық арналымды орындай
отырып, мемекеттiк бюджет экономикалық категория ретiнде көрiнедi.
Аймақтық бюджеттер- түсiмдер мен бюджет тапшылығын (профицитiн
пайдалану) қаржыландыру есебiнен қалыптасып, конститутциямен, заңдармен
және Қазақстан Републикасы Президентiнiң және Қазақстан Республикасы
үкiметiнiң актiлерiмен жүктелген мiндеттердi жүзеге асыру үшiн жергiлiктi
атқарушы органдар белгiлейтiн жергiлiктi бюджеттiк бағдарламаларды
қаржыландыруға арналған тиiстi маслихаттың шешiмiмен бекiтiлген әкiмшiлiк-
аумақтық бөлiнiстердiң ақша қорлары болып табылады. Жергiлiктi атқарушы
органдар тиiстi әкiмшiлiк -аумақтық бөлiнiстердiң бюджетiн өздерiнiң
аумағына жҮмыс iстейтiн арнайы экономикалық аймақтарды ескере отырып,
бiрiнғай бюджеттiк жоспарлау негiзiнде әзiрлеп дербес атқарады. Жергiлiктi
атқарушы органдар тиiстi қаржы жылына арналған бюджеттi және өткен қаржы
жылына тиiстi жергiлiктi бюджеттiң атқарылуы туралы есептi қарап бекiтедi.
Облыс бюджетiн және аудандар мен қалалар бюджеттерiнiң арасындағы
кiрiстерiнiң бөлiнуiн жергiлiктi атқарушы органдар белгiлеп, тиiстi
жергiлiктi өкiлдi органдар қарайды және аудандар мен қалалар бюджеттерiнiң
арасындағы кiрiстердi бөлудiң тұрақты нормативтерiн анықтауды және тиiстi
жергiлiктi өкiлдi органдар бекiтуi мүмкiн.
Аймақтық бюджеттiң кiрiс бөлiмiне келетiн болсақ, жергiлiктi
салықтар мен алымдардан, төлемдерден тұрады. Ал шығыс бөлiгi жоғарыда атап
өткендей әлеуметтiк қаржыландыруларғы, мемлекеттiк қызметтi жүзеге асыруға
тағыда басқа әлеуметтiк сиптаттағы жұмыстар мен қызметтерге жұмсалып
отырады.
Тиiстi жергiлiктi атқарушы органдар облыс бюджетiнiң және аудандар
мен қалалар бюджеттерiнiң арасындағы кiрiстердi бөлудiң жалпы нармативтерiн
анықтауды тиiстi жергiлiктi өкiлдi органдар бекiтуi мүмкiн.
1. Жергiлiктi бюджеттердiң кiрiстерi (арнайы эканомикалық аймақтардың
қаржы қорларына есептелетiн сомалардан басқа) олар мыналардан
тұрады;
а) салықтардың, алымдардың және бюджетке төленетiн басқада мiндеттi
төлемдердiң түсiмдерi:
-заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы;
-акциздер;
-жеке адамдардан алынатын табыс салығы;
-әлеуметтiк салық;
-заңды және жеке тұлғалардың мүлкiне салынатын салық;
-жер салығы;
-көлiк құралдарына салынатын салық;
-жасалған келiсiм шарттарға орай жергiлiктi бюджетке түсетiн бөлiгiнде
өнiм бойынша Қазақстан Республикасының үлесi;
-кәсiпкерлiк қызметпен айналысатын жеке адамдарды тiркеу үшiн алынатын
алым;
- жекелеген қызмет түрлерiмен айналысу құқығы үшiн алынатын
лицензиялық алым;
- заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркеу үшiн алынатын алым;
- аукциондық сатудан алынатын алым;
- нарықта тауарларды сату құқығы үшiн алынатын алым;
- заңды және жеке тұлғалардың Алматы қаласының рәмiздерiн өздерiнiң
фирмалық атауларында қызмет көрсету таңбаларында, тауар таңбаларында
заңға сәйкес пайдаланғаны үшiн алынатын алым;
- су үшiн төленетiн алым;
- орманды пайдаланғаны үшiн төленетiн төлем;
б) Салықтық емес түсiмдер:
-коммуналдық меншiк болып табылатын акциялардың пакеттерiнен алынатын
дивиденттердiң түсiмi;
-жергiлiктi өкiлдi органдардың лотереяларын өткiзуден алынатын
кiрiстердiң түсiмi;
-жергiлiктi бюджеттерден кредиттер бергенi үшiн алынған
сыйақылар(мүдделер);
-жергiлiктi өкiлдi және атқарушы органдарға сондай-ақ жергiлiктi
атқарушы органдарға бағынышты мемлекеттiк мекемелерге тиесiлi мүлiктi
сатудан түсетiн түсiмдер;
-жергiлiктi атқарушы органдарға бағынышты мемлекеттiк мекемелер
көрсететiн қызметтердi сатудан түсетiн түсiмдер;
-коммуналдық меншiк мүлкiн жалға беруден түсетiн түсiмдер;
-жергiлiктi атқарушы органдарға бағынышты мемлекеттiк мекемелер заңға
сәйкес ұйымдастыратын мемлекеттiк сатып алуды жүргiзуден түсетiн ақша
түсiмдерi;
-жер учаскелерiн жалға беруден түсетiн түсiмдер;
-қоршаған ортаны ластағаны үшiн, қоршаған ортаны қорғаудың жергiлiктi
мемлекеттiк қорларына-50( мөлшерiнде төленетiн төлемдер;
- мемлекеттiк баж;
- өзге де әкiмшiлiк алымдары;
- жергiлiктi атқарушы органдарға бағынышты мемлекеттiк мекемелер
алатын, Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде көзделген әкiмшiлiк
айыппұлдар мен санкциялар;
- Қазақстан республикасының заң актiлерiнде көзделген өзге де салыққа
жатпайтын және басқа түсiмдер;
в) капиталмен жүргiзiлетiн операциялардан түсетiн түсiмдер;
- аймақтардың өзiн-өзi қамтамассыз ету үшiн сатып алатын астықты
сатудан түсетiн түсiмдер;
2. Жеке және заңды тұлғалардан немесе шет мемлекеттерден;
жоғары тұрған бюджеттерден алынған трансферттер;
3. Бұрын жергiлiктi бюджеттерден берiлген кридиттер бойынша негiзгi
борыштың өтемi;
Жергiлiктi бюджеттердiң қаражаты:
- мектепке дейiнгi жалпы бастауыш, жалпы негiзгi,
- жалпы орта, қосымша және кәсiптiк бiлiм берудi;
- әскери қызыметке тiркеу және шақыру жөнiндегi шараларды;
- жергiлiктi деңгейдегi төтенше жағдайлар бойынша жұмыстарды;
- жергiлiктi жердегi құқық қоғау қызметiн;
- халыққа тегiн медициналық қызымет көрсетудiң кепiлдiк көлемiн;
- жергiлiктi деңгейдегi арнаулы медициналық бағдарламаларды;
- мәслихаттардың шешiмдерiне сәйкес әлеуметтiк-қамсыздандыру
саласындағы әлеуметтiк бәсiрелi көмек көрсетудi;
- жұмысты қамту бағдарламасын;
- жергiлiктi деңгейдегi өнеркәсiп және обьектiлер құрылысын;
- жергiлiктi деңгейдегi қоршаған ортаны қорғауға;
- жергiлiктi деңгейдегi жобалау iздестiру жұмысын жүргiзудi;
- елдi мекендердi көркейтудi, қала жолдары мен көшелерiнiң құрлыстарын;
- жергiлiктi маңызы бар жолдарды пайдалану мен қайта құруды;
- жергiлiктi бюджеттерден республикалық бюджетке берiлетiн ресми
трансферттердi;
- жергiлiктi атқарушы органдардың бұрыштарына қызымет көрсетудi;
- арнайы эканомикалық аймақтарды дамыту жөнiндегi бағдарламаларды
қаржыландыруға жұмсалады.
1.3 Аймақтық бюджеттi қалыптастырудағы меншiкке салынатын
салық
МеншҚкке салынатын салықтар: МүлҚк салығы, көлҚк салығы, жер
салығы.
Жалпы салықтардың iшiнде мүлiк салығының алатын орны ерекше.
Мүлiк салығы толығымен дерлiк жергiлiктi бюджетке барып түседi.
Мүлiк салығы нақтылай тiкелей салықтардың қатарына жатады. Мүлiк
салығының сомасы салық төлеушiнiң табыс көлемiне қарай емес,
мүлкiнiң қарқына қарай анықталады.
Дамыған мемлекеттерде капиталға және меншiкке салық салу келесi
салық топтары арқылы жүзеге асырылады: жеке әлауқат салығы, мұрагерлiкке
және сыйға салық салынатын, капитал өсiмiн салық, мүлiктiк нақтылай
түрлерiне салынатын салық (жерге, құрылысқа).
Жеке әл-ауқат салығына – мүлiкке ие болуына байланысты туындайтын
жеке тұлғалардың мүлкi табылады. Мүлiктiң бағасы нарық құны бойынша
туындайды. Потенттер, аннуитеттер, салықтандыру полюстары (өнiмдердi
сақтандыру бойынша ғана), либель және басқа да үй жиїаздары, өнер
туындылары, жеке коллекциялардың белгiлi бiр түрлерi, автомобильдер және
басқа да салынатын бiтпеген жер учаскелерi, егер оларға арнайы салықтар
салынатын болса, онда олар салық салудан босатылады.
Бiрлiк сатвка бойынша Бельгияда (1(), Данияда (2,2(), Германияда (0,5(
жеке тұлғалар үшiн, 0,6- корпорациялар үшiн), Исландияда, Люкембургте жеке
әл-ауқат салығы салынады. Прогрессивтi салық салу Финляндияда,
Норвегияда, Испанияда, Щвецияда және Щвецарияда әрекет етедi. Ал басқа
дамыған мемлекеттерде салықтың бұл түрi әрекет етпейдi немесе әкiмшiлiк
территориялық бiрлiк денгейiнде жүзеге асырылады. Айтарлықтай жоғары
сомма және салық салу кезiндегi жеңiлдiктер бұл салықтық ерекшелiктерi
болып табылады.
Мұрагерлiктен салық – бұл мұраға алу құқығы бойынша жаңа иегерге
өтетiн мүлiкке салынатын салық (жылжитын және жылжымайтын). Сыйға салынатын
салық –бұл меншiк иесiнен екiншiсiне сый түрiнде өтетiн мүлiкке
салынатын салық (жылжитын немесе жылжымайтын).
Көптеген елдерде салықтың бұл түрлерi жеке –жеке әрекет етедi, ал
кейбiр мемлекеттерде мұрагерлiкке және сыйға салынатын салық бiр салық
ретiнде қарастырылған. Бiрақ, бiрiншi жағдайда салықтар ереже бойынша
жалпы нормалармен реттеледi және салық ставкалары мен салық салынатын
соманы анықтау тәртiбi бiрдей.
Барлық дамыған мемлекеттерде мұрагерлiк және сыйға салынатын
салық орталық (федералды) денгейде жүзеге асырылады. Барлық мемлекеттерде
мұрагерлiкке және сыйға салық салу ставкалары күрделi прогрессия
бойынша қалыптасады. Мұрагерлер мен сый алушылар туыстық денгейiне
байланысты топтарға бөлiнедi (I-тiкелей мұрагер, II-ерлi-зайыптылар,
III- ағалары мен қарындастары, iнi, әпкелерi, IV-алыс туысқандары және тағы
да басқа). Әрбiр топқа салық ставкаларының жүйесi белгiленген. Салықтық
класқа салық салу сомасы көлемi де тәуелдi. Жылжымайтын мүлiктердiң
жекелеген түрлерiне салықтар әрқалай болып келедi. Барлық мемлекеттерде
бұл салықтар жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының қызметкерлерiнiң
қатарына жатады.
Құрылыстарға салынатын жер салығы. Мемлекет территориясында барлық
құрылыстарға жер салығы салынады (жер салығын төлеуден босатылғандардан
басқа). Құрылыстың фундаментi ғимараттың өзi қандай материалдардан
салынғанына байланыссыз, цементтен, кiрпiштен және бетоннан салынуы тиiс.
Ғимараттардың негiзгi түрлерiне келесiлердi жатқызуға болады: адамдар үшiн
ғимараттар мен баспаналар, жабдықтар мен запастар (шеберханалар, ангарлар,
кез келген түрдегi өндiрiстiк құрылғылар және тағы басқа); қоймалар
(сүрленген шөптi сақтау орындары, резервуарлар); қатты және мықты
жабыдқталған құбырлар; архитектура және өнер туындылары (көпiрлер,
жағалаулар, тоннельдер, виадуктер және тағы да басқалар); өндiрiстiк
мақсаттағы жарнама үшiн орындар.
Қоғамдық ұжымдық меншiктегi құрылымдарға салық салынбайды. Оларға
мемлекет меншiгiндегi ғимараттар мен құрылымдар, территориялық ұйымдар,
ұжымдық бiрлестiктер жатады. Сондай-ақ қоғамдық меншiкте яғни ұжымдық
мақсаттарға пайдалануы керек және меншiк иесiне табыс әкелмеуi тиiс.
Ұйымның ұжымдық меншiгiндегi құрылымдар үшiн нақтылай жеңiлдiктер
бекiтiлген. µйымның қоғамдық меншiгiне ғимараттарды коммерциялық емес
және өндiрiстiк емес жағдайларда пайдаланылған жағдайларда салықтың
толық ставкасында жеңiлдiктер берiледi.
Салықтан тез арада босатуға жататындар: бiрiншiден, құрылыс
салынған жылдан кейiнгi келесi жылдың 1 қаңтарына дейiн барлық
құрлыстар; екiншiден, жергiлiктi үкiмет органдарының шешiмi бойынша тұрғын
үй, өндiрiстiк, өнеркәсiп және коммерциялық қызмет мақсатында
пайдаланылатын құрылыстар 2 жылға дейiнгi мерзiмге; үшiншiден қолөнер
қызметiмен айналысу үшiн қҮрылыстар; төртiншiден, 1983 жылдың 1 қаңтарынан
бастап 1988 жылдың 31 желтоқсаны аралығында құрылған жергiлiктi
кәсiпорындар 1973 жылдың 1 қаңтарнан кейiн салынған ғимараттарға 15 жылға
жеңiлдiк берiлуi мүмкiн. Егер бұл –тұрғын үйлер болса және муниципалды
меншiкте, яғни төменгi бағадағы пәтерлер сондай-ақ құрылысының 50 (-тi
мемлекеттiк дотациямен жабылса. Егер бұл құрылыстың 50 (-тен жоғарғы бөлiгi
мемлекеттiк бюджеттен қаржыландырылса, ол келешекте тұрғын үй мақсатында
пайдаланып және жеке меншiкке өтетiн болса, онда салық төлеушi салықты
төлеу мерзiмiнен он жылға дейiн босатылады.
Өндiрiстiк мақсаттағы құрылыстар тұрғын үй құрылыстарының ажырамас
бөлiгi болып табылатын болса (пәтердегi немесе үйдегi бөлме және тағы да
басқа) салық салуға жатады. Жеке және өндiрiстiк қажеттiлiктерiне
пайдаланылатын құрылыстарға (мысалы, дәрiгердiң жеке тәжiрибелiк қабылдау
бөлмесi және пәтер холлы) тұрғын үй салығы немесе кәсiпшiлiк салынады.
Салық салу ставкасы құрылыстың заңды иесi немесе жалға алушы заңды және
жеке тұлғаларға байлансты бекiтiледi. Берiлген тұлғаның құрылысты өзiне
ыңғайлы кез-келген уақытта және өз мақсаттарына пайдалануы салық салу
негiзi болып табылады.
Салық салудан келесi құрылыстар босатылады:
- әлеуметтiк мақсатта пайдаланылатын және меншiк иесi кәсiпшiлiк
салық төлейтiн құрылыстар (яғни, өндiрiстiк, қол өнерлiк және
коммерциялық құрылыстар);
- мектеп оқушылары, лицей, коледж және пансионаттардың оқушлары үшiн
белгiленген, сондай –ақ оқу өткiзу үшiн белгiленген құрылыстар;
- мемлекеттiк және қоғамдық ұйымдар мекемелерi (соттар,
мунициналиметтер және тағы да басқа).
Салықтың бұл түрiнен ғылым, бiлiм беру саласында әрекет ететiн заңды
тұлғалар (медициналық, әлеуметтiк және тағы да басқа), сонымен қатар шетел
дипломатиялық өкiлдiктерi, сауда және консулдық қызметтер босатылады.
Тұрғын үй салығының ставкасы үйдiң құнына сәйкес анықталады және құрылыс
түрiне қарай тұрақты болып табылады. Тұрғын үй құрылысының бағалануы ең
соңғы рет 1970 жылы жүргiзiлдi, оның негiзiне нақтылай бектiлген құндылық
кестесi бойынша нақтылық құндылық табылады. Жыл сайын франк курсымен
бағасының өзгеруiне сәйкес бұл құндылықтың қайта есептелуi өткiзiледi.
Салық ставкалары келесi параметрлерден қалыптасады: жанұяның алғашқы екi
тұрғынына салық салудың минималды шкаласы бойынша 15-20 процент салық
салынады. Жан ұяның басқа да тұрғындарына –минималды бойынша 15 процент
және жоғарлатылған бойынша 20-25 процент. Тұрғын үй салығы есептелiнетiн
жанұя тұрғындарына: меншiк иесiнiң туыстары, 70 жастан асқан әйел бiрге
тұратын және табыс салығын төлемейтiн мүгедектер, камiлетке толмаған (18
жасқа дейiн) туған және асырауындағы балалар, сондай-ақ өз бiлiмiн
жалғастыратын 25 жасқа дейiнгi балалар.
Тұрғын үй және өндiрiстiк құрылыстардың жiктелуi. Құрлыстар 8 топқа
бөлiнедi әрбiр категорияның құны келсiдей критерийлер бойынша
анықталады: құрылыстың архитектуралық сипаттамасы (құрылыс жұмыстарының
техникалық және әдеби денгейi); құрылыстың ауданын бөлу (жалпы бөлу,
қонақтар қабылдау үшiн арнайы құрылыс санитарлы гигеналық құрылыстар);
жабдықтар (су құбыры, канализация, орталық жылу, лифт, орталық тепшектегi
кiлемдiк төсенiштер), экспертиза нәтижесi бойынша әрбiр категорияға атау
берiлдi; (өте сәндi(, (сәндi(, (өте жабдықталған(, (жабдықталған(,
(жеткiлiктi жабдықталған(, (кәдiмгi(, (орташа(, (жәй орташа(.
Жер – өндiрiс факторларының бiрi. Жер терминi кең мағынада
қолданылады. Ол табиғаттың берген барлық затарын қамтиды, яғни жер, су мен
орман ресурстары, пайдалы қазбалар байлығы.
Жер қойнауын пайдаланушы деп – мына төменде көрсетiлген қызмет
түрлерiнiң бiреуiн немесе бiрнешеуiн жүзеге асыратын және Қазақстан
Республикасы заңдарына көзделген тәртiппен келiсiм-шарт жасаған тұлға,
яғни Қазақстан Республикасы аумағында геологиялық зерттеудi, пайдалы
қазбаларды өндiрудi, техногендiк құрылымдарды қайта өңдеудi жүзеге
асыратын тұлғаларды айтамыз. Жер қойнауын пайдаланушылардың арнаулы
төлемдерi мен салықтарына мына салықтар мен төлемдер жатады:
Бонустар. Бонустар үш түрге бөлiнедi: қол қойылатын бонус ;
коммерциялық табу бонусы; өндiру бонусы.
Роялти. Үстем пайдаға салынатын салық.
Бонус және роляти төлемдер қатарына жатады. Үстем пайдаға салық
салынады. Егер жер қойнауын пайдаланушылар бiрнеше келiсiм-шарт
бойынша жұмыс жасаса, әр келiсiм-шарттан жеке-жеке төлемдер мен
салықтар төлейдi. Салық төлеушiлер бұл төлемдер мен салықтарға қоса
салық заңына байланысты басқа салықтарды да төлейдi.
Арнаулы төлемдер мен салық мөлшерi Қазақстан Республикасы
Үкiметiнiң шешiмiмен келiсiм -шарт бойынша белгiленедi. Салық салу
мақсатында барлық жерлер олардың арналған нысанасы мен тиесiлiгiне қарай
мынадай санаттарға:
ауылшаруашылық мақсатындағы жерлерге;
елдi мекендер жерлерiне;
өнеркәсiп, көлiк, байланыс, қорғаныс және өзгеде ауылшаруашылығы емес
мақсаттағы жерлерге;
ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жерлерiне, сауықтыру, рекреациялық және
тарихи—мәдени мақсаттағы жерлерге;
орман қорының жерлерiне; су қорының жерлерiне;
запастағы жерлерге жатқызылуына қарай қарастырылады;
Жердiң белгiлi бiр немесе өзге санатқа жататындығы Қазақстан
Республикасының жер туралы заң актiлер мен белгiленедi.
Елдi мекендер жерлерi салық салу мақсаты үшiн мынадай екi топқа
бөлiнген: тұрғын үй қоры, соның iшiнде олардың жанындағы құрылыстар мен
ғимараттар орналасқан жерлердi қоспағанда, елдi мекендер жерлерi;
тұрғын үй қоры,оныңiшiнде олардыңжанындағы құрылыстар мен ғимараттар
орналасқан жерлер.
Бонустың түпкiлiктi мөлшерi Қазақстан Республикасы Үкiметi
мен жер қойнауын пайдаланушы арасындағы жасалған келiсiм –шарт
бойынша белгiленедi. Бонустардың барлық түрi тек ақшалай нысанда ғана
төленедi. Төлеу мерзiмi келiсiм-шарт бойынша анықталады.
Роялти – пайдалы қазбаларды өндiру мен қайта өңдеу процесiнде
жер қойнауын пайдалану құқығы үшiн төленетiн төлем.Роялти салу
объектiсi болып – жер қойнауын пайдаланушы өндiрген пайдалы
қазбалардың немесе оларды қайта өңдеген техногендiк құрылымдардың
көлемi табылады. Роялти заттай және ақшалай нысанда төленедi.
Пайдалы қазбаларды өндiрудi және техногендiк құрылымдарды қайта
өңдеудi жүзеге асыратын, әрi салыстырмалы түрдегi тәуiр табиғат
жағдайындағы қызметтен қосымша табыс алатын немесе салыстырмалы
түрдегi тәуiр нарық жағдайында өндiрiлген өнiмдi өткiзетiн жер
қойнауын пайдаланушылар- үстем пайдаға салатын салық төлеушiлер болып
табылады.
Салық салу обьектiсi тәуiр табиғат жағдайын немесе салыстырмалы
түрдегi тәуiр нарық жағдайын пайдалана отырып тапқан қосымша
табыс.
Құрылыстың жер салығын төлейтiн барлық учаскелерi жер салығын төлеуден
босатылады. Уақытша босату. Келесiлер салықтан босатылады: тал
отырғызылған кезеңнен бастап (немесе егiстiк егу) жер учаскелерi 30
жылға; кеуiп кеткен батпақтар 20 жылға; ауыл шаруашылық мақсатында
әрекет еткен игерiлмеген жерлер және жемiс ағаштарын отырғызумен
айналысатындар-10 жыл.
Тұрғын үй салығы. Бұл салық негiзгi және қосымша өмiр сүру жерi
ретiнде пайдаланатын (ғимараттар мен құрылыстарға) жеке тұлғалардың кез
келген меншiгiне салынады.
Меншiк иесi мен пайдаланылмайтын үйдiң немесе пәтердiң құрамына
кiретiн құрылыстар салық салудан босатылмайды. Сондай-ақ қзметтiк
мақсаттарға пайдаланылатын құрылыстар да салық салуға жатады.
II Аймақтық бюджеттi қалыптастырудағы меншiкке салынатын
салықтарды есептеу әдiстерi
1. Меншiк салығының объектiсi мен субъектiсi және салық салынбайтын
айналым
Қазақстан Республикасының аумағында меншiк құқығында, шаруашылық
жүргiзу құқығында салық салу обьектiсi бар заңды тұлғаға, жеке кәсiпкер,
заңды тұлғаның құрылымдық бөлiмшелерi, ресми емес заңды тұлға Қазақстан
Республикасының аумағында орналасқан обьектiлерi бойынша салық төлеушiлер
болып табылады.
Меншiк иесi салық салу обьектiлерiн сенiгерлiк басқаруға немесе жалға
берген кезде меншiк иесiмен келiсiм бойынша салық төлеушi сенiмгер
басқарушы немесе жалға алушы болуы мүмкiн.
Егер салық салу обьктiсi бiрнеше тұлғаның ортақ үлестiк обьктiсi
бiрнеше тұлғаның ортақ үлестiк меншiгiнде болса, осы тұлғалардың әрқайсысы
салық төлеушi болып табылады.
Бiрлескен ортақ меншiктегi салық салу обьектiсi бойынша осы салық салу
обьектiсiнiң меншiк иелерiнiң бiрi олардың арасындағы келiсiм бойынша салық
төлеушi болып табылады.
Қаржылық мерзiмге берiлген обьектiлер бойынша лизинг алушы салық
төлеушi болып табылады.
Жер салығын төлеушiлер:
- жеке меншiк құқығындағы;
- тұрақты және пайдалану құқығындағы;
- бастапқы өтеусiз уақытша жер пайдалану құқығындағы салық
салу объектiлерi бар жеке және заңды тұлғалар жер салығын
төлеушiлер болып табылады.
Шаруа (фермер) қожалықтарына арналған арнайы салық режимi
қолданылатын қызметте пайдалынатын жер учаскелерi бойынша бiрыңғай жер
салығын төлеушiлер мыналар болып табылады:
- мемлекеттiк бюджет есебiнен ғана қамтылатын ұйымдар;
- жер қойнауын пайдаланушылар:
- уәкiлеттi органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы
түзеу мекемелерiнiң мемлекеттiк кәсiпорындары;
- Ұлы Отан соғысына қатысушылар және соларға теңестiрiлген
адамдар, мүгедектер, сондай-ақ бала кезiнен мүгедектiң
ата—анасының бiреуi:
- тұрғын үй қоры, соның iшiнде оның жанындағы құрылыстар мен ғимараттар
алып жатқан жер учаскелерi;
- жеке үй шаруашылығын жүргiзу, бау-бақша шаруашылығы үшiн берiлген және
құрылыс алып жатқан жерлдердi қоса алғанда, саяжай құрылысына арналған
жер учаскелерi;
- гаражға арналған жер учаскелерi бойынша;
- тұрғын үй қоры, соның iшiнде оның жанындағы құрылыстар мен ғимараттар
алып жақан жер учаскелерi және үй маңындағы жер учаскелерi бойынша
''ардақты ана'' атағына ие болған алтын алқа наградасы мен
марапаттанылған көп балалы аналар.
Дiни бiрлестiктер жер салығын төлемейдi. Салық кодексi бойынша
мемлекеттiк бюджет есебiнен қамтылатын ұйымдар, уәкiлеттi органның
қылмыстық жазаларды атқару саласындағы түзеу мекемелерiнiң мемлекеттiк
кәсiпорындары, дiни бiрлестiктер жалға берген жер учаскелерi бойынша салық
төлеуден босатылмайды. Егер жер учаскелерiн иелену немесе пайдалану
құқығын растайтын құжаттарда немесе тараптардың келiсiмiнде өзгеше
көзделмесе, бiрнеше тұлғаның ортақ меншiгiндегi жер учаскесi бойынша осы
тұлғалардың әрқайсысы жер салығын төлеп отырады.
Жер учаскесiне құқықты куәландыратын құжаттар болмаған жағдайда,
пайдаланушыны жер учаскесiне қатысты жер салығын төлеушi ретiнде тану үшiн
осындай учаскенi оның нақты иеленуi және пайдалануы негiз болып табылады.
Салық салу объектiсi: жер учаскесi (жер учаскесiне ортақ үлесытiк меншiк
кезiнде—жер үлесi) салық салу объектiсi болып табылады.
Мыналар салық салу обектiсi болып табылмайды:
- елдi мекендердiң ортақ пайдалануындағы жер учаскелерi. Алаңдар, көшелер,
өткелдер, жолдар, жағалаулар. Парктер, скверлер, бульварлар, су
қооймалары, жағажайлар, зеяраттармен халықтың мұқтаждарын
қанағаттандыруға арналған өзгеде объектiлер (су құбырлары, жылу
құбырлары, тазарту құрылғылары және басқада ортақ пайдаланылатын
инженерлiк жүйелер) алып жатқан және соларға арналған жерлер елдi
мекендердiң ортақ пайдалануындағы жерлерге жатады;
- ортақ пайдаланудағы мемлекеттiк автомобиль жолдары желiсi алып жатқан
жер учаскелерi.
Ортақ жер пайдаланудағы кесiп берiлген белдеудегi мемлекеттiк
автомобиль жолдары желiсi алып жатқан жерлерге жер алқаптары, көлiк жүрiп
өтетiн тарамдар, жол салымдары, жасанды құрылыстар, жол бойындағы резервтер
мен өзгеде жол қызметiн көрсету жөнiндегi құрылыстар, жол қызметiнiң
қызметтiк және тұрғын үй жайлары, қардан қорғау екпелерi мен жасыл
желектер орналасқан жерлер жатады және Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң
шешiмi бойынша консеватцияланған объектiлер орналасқан жер учаскелерi.
Жекелеген жағдайларда салық салу объектiсiн анықтағанда темiр жолдар,
оқшаулау белдеулерi, темiр жол станциялары, вокзалдар орналасқан жер
учаскелерiн қоса алғанда, заңдарда белгiленген тәртiппен темiр жол көлiгi
ұйымдарының объектiлерiне берiлген жер учаскелерi темiр жол көлiгi
ұйымдары үшiн салық салу объектiсi, электр беру желiлерiмен кiшi станциялар
тректерi алып жатқан жер учаскелерiн қоса алғанда, балансында электр беру
желiлерi бар энергетика және электрлендiру жүйесi ұйымдары үшiн осы
ұйымдарға заңдарда белгiленген тәртiппен берiлген жер учаскелерi салық салу
объектiсi болып табылады. Және де, мұнай құбырлары, газ құбырлары алып
жатқан жер учаскелерiн қоса алғанда, балансында мұнай құбырлары, газ
құбырлары бар, мұнай мен газ өнiдiрудi, тасымалдауды жүзеге асыратын
ұйымдар үшiн осы ұйымдарға заңдарда белгiленген тәртiппен берiлген жер
учаскелерi де салық салу объектiсiне жатады.
Байланыс желiлерiнiң тiректерi алып жатқан жер учаскелерiн қолса
алғанда, балансында радиорелелiк, әуе, кабельдiк байланыс желiлерi бар
байланыс ұйымдары үшiн ұйымдарға заңдарда белгiленген тәртiппен берiлген
жер учаскелерi салық салу объектiсi болады.
Жер салығын анықтау үшiн жер учаскесiнiң алаңы салық базасы болып
табылады.
Көлiк құралдары салығын төлеушiлер меншiк құқығында салық салу
объектiлерi бар жеке тұлғалар мен меншiк, шаруашылық жүргiзу немесе
оралымды басқару құқығында салық салу объектiлерi бар заңды тұлғалар,
олардың құрылымдық бөлiмшелерi көлiк құралдары салығын төлейдi.
Қазақстан Републикасының Үкiметi белгiлейтiн көлiк құралдарына
қажетiлiк нормативтерi шегiнде бiрыңғай жер салығын төлеушiлер, сондай-ақ
Қазақстан Республикасының Үкiметi тiзбесiн белгiлейтiн мамандандырылған
ауылшаруашылық техникасы бойынша бiрыңғай жер салығын төлеушiлердi қоса
алғанда, ауылшаруашылық өнiмiн өндiрушiлер көлiк құраладары салығын
төлейдi және мемлекеттiк бюджет есебiнен ғана қамтылатын ұйымдарда
төлейдi.
Салық салу объектiсi болып табылатын бiр автокөлiк құралы бойынша-µлы
Отан соғысына қатысушылар және соларға теңестiрiлген адамар көлiк құралын
салығын төлейдi. Салық салу объектiсi болып табылатын бiр авто көлiк қҮралы
бойынша—меншiгiнде мотоколяскалары мен автомобильдерi бар мүгедектерде
төлейдi.
Салық салу объектiсi болып табылатын бiр автокөлiк құралы бойынша—Кеңес
Одағыныың Батырлары мен Социалистiк Еңбек Ерлерi, Халық қаїарманы атағын
алған, үш дәрежелi Даңқ орденiмен және Отан орденi мен наградталған адамдар
Ардақты ана атағын алған, Алтын алқа, Күмiс алқа, алқаларымен наградталған
көп балалы аналарда төлейдi.
Ауылшаруашылық құрылымынан шығу нәтижесiнде пай ретiнде алынған,
пайдаланылған мерзiмi 7-жылдан асқан жүк автомобильдерi бойынша жеке
тұлғалар көлiк құралдары салығын төлемейдi.
Салық салу объектiлерi, уәкiлеттi органда мемлекеттiк тiркеуге жататын
және есепте тұрған көлiк құралдары, тiркемелердi қоспағанда, салық салу
объектiлерi болып табылады, ол мыналар;
—жүк көтергiштiгi 40-тонна және одан асатын карьерлiк автосамосвалдар;
—мамандандырылған медециналық көлiк құралдары салық салу объектiлерi
болып табылмайды.
Салық салу обьектiсi болып мыналар табылады: заңды тұлғалар мен жеке
кәсiпкерлер үшiн негiзгi құралдар мен материалдық емес активтер,
бухгалтерлiк есепте белгiленген материалдық емес обьектiлер, материалдық
емес активтер.
Концервацияда тұрған негiзгi құралдар, жалпыға ортақ пайдаланылатын
мемлекеттiк автомобиль жолдары мен оларға салынған жол құрылыстары (бұрылу
белдеулерi, тоннель, көпiр,жол торалдары,түрлi белгiлер) инвестициялық жоба
шеңберiнде пайдалануға жаңадан енгiзiлген негiзгi қҮралдар салық салу
обьектiлерi бойынша салық базасы болады.
Меншiк құқығында салық салу объектiлерi бар жеке тұлғалар және
меншiк, шаруашылық жүргiзу немесе оперативтiк басқару құқығында салық салу
объектiлерi бар заңды тұлғалар, олардың құрылымдық бөлiмшелерi көлiк
құралдары салығын төлеушiлер болып табылады.
Оларға келесiлер жатады:
- Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлейтiн көлiк құралдарына
қажеттiлiк нормативтерi шегiнде бiрiңғай жер салығын төлеушiлер (сондай-
ақ Қазақстан Республикасының Үкiметi тiзбесiн белгiлейтiн мамандырылған
ауылшаруашылық техникасы бойынша бiрiңғай жер салығын төлеушiлердi қоса
алғанда, ауылшаруашылық өнiмiн өндiрушiлер).
1) Мемлекеттiк бюджет есебiмен ғана қамтылатын ұйымдар.
2) Салық салу объектiсi болып табылатын бiр автокөлiк құралы бойынша -
Ұлы Отан Соғысына атысушылар және соларға теңестiрiлетiн адамдар.
3) Салық салу объектiсi болып табылатын бiр автокөлiк құралы бойынша –
меншiгiнде мотоколяскалары мен автомобильдерi бар мүгедектер.
4) Салық салу объектiсi болып табылатын бiр автокөлiк құралы бойынша-
Кеңес Одағының Батырлары мен Социалистiк Еңбек Ерлерi, “Халық
қаїарманы” атаған алған (үш дәрежелi Даңқ орденiмен) және “Отан”
орденiмен наградталған адамдар, “Ардақты ана” атағын алған, “Алтын
алқа”, “Күмiс алқа” алқаларымен наградталған көп балалы аналар.
5) Ауылшаруашылық құрылымынан шығу нәтижесiнде ретiнде алынған,
пайдаланған мерзiмi жетi жылдан асқан жүк автомобильдерi бойынша
жеке тұлғалар көлiк құралдары салығын төлемейдi.
Уәкiлеттi органда мемлекеттiк тiркеуге жататын және есепте тұрған
көлiк құралдары, тiркемелердi қоспағанда, салық салу объектiлерi болып
табылады.
Олар келесiлер:
1) Жүк көтергiштiгi 40 тонна және одан асатын карьерлiк авто-самосвалдар.
2) Мамандандырылған медициналық көлiк құралдары салық салу объектiлерi
бола алмайды.
Салық салу обьектiлерiнiң орташа жылдық қалдық құны ағымдағы салық
кезеңiнiң әр айының бiрiншi күнi мен есептi кезеңнен кейiнгi кезең айының 1-
шi күнiндегi салық салу обьектiлерiнiң қалдық құнын қосу кезiнде алынған
соманың он үштен бiрi ретiнде анықталады және заңды тұлғалар мен жеке
кәсiпкерлер салық салу обьектiлерiнiң орташа жылдық құнына 1% ставка
бойынша мүлiк салығын есептейдi.
Негiзгi қызмет түрi кiтапханалық қызмет көрсету саласындағы
жұмыстарды орындау болып табылатын ұйымдар, мемлекеттiк меншiкке жататын
және мемлекеттiк бюджеттен қаржыландырылатын су қоймалары, су
шаруашылықтары.
Салық салу обьектiлерiнiң орташа жылдық құнына 0,1 ставка бойынша
мүлiк салығын есептейдi және ортақ үлестiк меншiктегi салық салу обьектiсi
бойынша мүлiк салық әрбiр салық төлеушiнiң мүлiк құнындағы оның үлесiне
барабар есептеледi.
Салық кезеңi iшiндегi сатып алынған салық салу обьектiлерi бойынша
мүлiк салығының ағымдағы төлемдерi салық салу обьектiсiн сатып алу
кезiндегi салық базасына салық ставкасын қолдану арқылы анықталады және
салық кезеңi iшiнде шығып қалған мүлiктер бойынша мүлiктiң шығып қалған
кездегi салық базасына салық ставкасын қолдану арқылы анықталатын салық
сомасына азайтылады. Азайтылған салық сомасы салық төлеудiң қалған
мерзiмдерiне тең үлестермен бөлiнедi.
Салық төлеушi салық кезеңi iшiнде декларацияны табыс ету мерзiмi
басталғаннан кейiн 10 күннен кешiктiрмей түпкiлiктi есеп айырысады, мүлiк
салығын төлейдi және салық төлеушiлер салық органдарына ағымдағы төлемдер
сомасының есеп-қисабын және декларация табыс етуге мiндеттi және мүлiк
салығы бойынша ағымдағы төлемдер сомаларының есебi есептi салық кезңiнiң
20.02 кешiктiрiлмей табыс етiледi. Жаңадан құрылған салық төлеушiлер
ағымдағы төлемдер сомасының есебiн салық органына есепке алынған айдан
кейiнгi айдың 20-нан кешiктiрмей өткiзедi.
Меншiгiнде салық салу обьектiлерi бар жеке тұлғалар салық төлеушiлер
болып табылады.
1) әскери қызметшiлер мерзiмдi қызметтен өту кезеңiнде,
2) салық салу обьектiлерiнiң 1000 айлық есептiк көрсеткiшке тең қҮны
шегiнде Кеңес Одағының батыры, Социалистiк Еңбек Ерi, Ұлы Отан Соғысына
қатысушылар оған теңестiрiлгендер, ардақты Аналар I-II топтағы
мүгедектер, жеке тұратын зейнеткерлер салық төлемейдi.
Жеке тұлға меншiгiндегi мүлкiн сенiмгерлiк басқаруға немесе жалға
берген кезде мүлiктi меншiк иесiнiң келiсiмi бойынша сенiмгер басқарушы
немесе жалгер берiлген обьектi бойынша салық төлеуi мүмкiн және салық
төлеушi бiрнеше тұлға болса салық салу обьектiсiне осы тұлғалардың
әрқайсысы салық төлеушi болып саналады.
Жеке тұлғаларға меншiк құқығымен тиесiлi және кәсiпкерлiк қызметте
пайдаланылмайтын келесi обьектiлер салық салу обьектiсi болып табылады:
1. Қазақстан Республикасының аумағындағы тұрғын үй-жайлар, саяжай
құрылыстары, гараждар және өзге де құрылыстар.
2. Қазақстан Республикасының аумағындағы аяқталмаған құрылыс обьектiлерi.
Салық салу объектiсi:
Кәсiпкерлiк қызметте пайдаланылмайтын мынадай объектiлер:
- Қазақстан Республикасы аумағындағы тұрғын үй-жайлар, сая жайлық
құрылыстар, гараждар және өзге құрылыстар;
- Қазақстан Республикасының аумағындағы аяқталмаған құрылыс
объектiлерi –қоныстандырылу (пайдалану) кезңiнен бастап жеке тұлғалар үшiн
салық салу объектiсi болып табылады.
Салық объектiсi-салық салу барасында мемлекет заң бойынша салық
ұсталынатын объектiнi көрсету қажет немесе салық салынатын барлық заттар,
көлiк, жер салық объектiсiне жатады. Мысалы, мүлiк, тауар, жер, көлiк және
тағы басқалар.
Салық субъектiсi- заң-бойынша салық төлейтiн салық төлеушiлер немесе
заңды және жеке тұлғалар.
Салық төлеушiлер: меншiк иесi, меншiктi сенiм бiлдiрiп басқару,
шаруашылық жүргiзу құқығындағы салық салу объектiлерi бар заңды және жеке
тұлғалар меншiк салығын төлеушiлер болып табылады.
Салық салу объектiлерi:
- кәсiпкерлiк қызметпен айналысатын заңды және жеке тұлғалардың негiзгi
өндiрiстiк және өндiрiстiк емес қорлары көлiк құралдарына, салық салынатын
көлiк құралдарынан басқасы;
- жеке тұлғалардың кәсiпкерлiк қызметте пайдаланылмайтын, азаматтардың
жеке пайдалануындағы Қазақстан Республикасының аумағында орналасқан тұрғын
үйлер, пәтерлер, саяжай құрылыстары, гараждар, өзге де құрылыстар,
ғимараттар, үй жайлар болып табылады.
Меншiк салығының субъектiлерi салық объектiсi болып табылатын
мүлiктiң салық төлеушi иесi бiр жағынан, екiншi жағынан мемлекеттiк бюджет.
Салық төлеушiлер:
1. Мыналар меншiкке салынатын салық төлеушiлер болып табылады:
1) Қазақстан Республикасының аумағындағы меншiк, шаруашылық жүргiзу
немесе жедел басқару құқығында;
2) салық салу объектiсi бар заңды тұлғалар (соның iшiнде Қазақстан
Республикасында қызметiн жүзеге асыратын Қазақстан
Республикасының резидент заңды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кiрiспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... . 4
I. Аймақтық бюджеттi қалыптастырудағы меншiкке салынатын
салықтың экономикалық мазмұны
Салықтардың мәнi мен экономикалық мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... 6
Аймақтық бюджеттi қалыптастырудың экономикалық
маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... . ..12
Аймақтық бюджеттi қалыптастырудағы меншiкке салынатын
салық ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
II Аймақтық бюджеттi қалыптастырудағы меншiкке салынатын
салықтарды есептеу әдiстерi
1. Меншiк салығының объектiсi мен субъектiсi және салық салынбайтын
айналым ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
2.2 Меншiк салығының ставкалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 31
2.3 Меншiк салығын есептеу механизмi және нысанын
толтыру ... ... ... ... ... 34
Меншiк салығының аймақтық бюджеттегi үлес салмағы және жетiлдiру
бағытындағы мәселелермен оны шешу жолдары
1. Меншiк салығының аймақтық бюджеттегi үлес салмағы ... ... ... ... ... ...51
2. Меншiк салығын жетiлдiру бағыттарына байланысты мәселелер және шешу
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ..5 3
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... 56
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 59
Кiрiспе
Нарықтық экономиканы тереңдету, қоғамдық өмiрiмiзге әрқилы жаңаша
өзгерiстер енгiзе отырып, өзiнiң талабын қойып келедi. Президентiмiздiң
“Қазақстан-2030” халқымызға арналған жолдауында елiмiздiң экономикалық
болашағына айрықша назар аударған. Мұнда көрсетiлген мүмкiндiктер
табалдырығына бiз қалай жетемiз? Бұл ретте Елбасының “Қазақстан-2030”
жолдауында қойып отырғандай “ Егер салық пен жарналарды толық жинай
алмасақ, өзiмiздi бiз қуатты мемлекет ретiнде сезiне аламыз ба”-деген
сұрағына ерекше көңiл аудару керек.
Салық мемлекеттiк құрылымның негiзгi мемлекеттiң тұрақты қаржы көзi,
мелекеттiк бюджетке заңды және жеке тұлғалардан белгiлi бiр мөлшерде
мiндеттi төлемдер. Салықтар мемлекеттiң пайда болуымен қалыптасады және
мемлекеттiк бюджеттiң дамуының негiзi көзi болады. Ал, әлемнiң дамыған
елдерiнде салықтар-экономикалық процестi жанама реттеудiң тиiмдi
құрамдарының бiрi болып табылады. Сонымен салықтар қазынаны толтырып қана
қоймай, өндiрiстi әрi қарай дамытудың белсендi ынталандырушы рөлiн атқару
қажет. Олар кәсiпкерлiкке деген ынталы тежеу механизмi болып келмей
керiсiнше, оның тиiмдi әрекет етуiнiң бiрден-бiр факторларының ролiн
атқарады.
Мемлекеттiк бюджеттiң негiзгi кiрiс көзiнiң көп бөлiгiн қамтитын
салықтардың бiрi меншiкке салынатын салықтар болып табылады. Қазақстан
Республикасындағы меншiкке салынатын салық бюджетке түсу сомасы бойынша да
маңызды болып табылады.
Сонымен қатар, меншiк салығы ең кең тараған салық түрiнiң бiрi. Ол
жеке және заңды тұлғалараға қатысты болып табылады. Кез-келген жеке және
заңды тұлға мiндеттi түрде салық төлеуi қажет. Салықтан тек жеңiлдiк берген
кезде ғана босатылады.
Сонымен қатар, меншiкке салынатын салық ең кең тараған және
айтарлықтай салық салу түрiмен қатар, салық салу механизмi ең күрделi және
ең қиын түрi. Ал бұл салық салудың моделiнiң күрделiгiне байланысты ғана
анықталмай, осы салық реттелiп отыратын заңдылықтың дұрыс орындалмауына да
байланысты анықталады. Яғни, бұл заңдылықтың қиындығын және қолдану
мүмкiндiгiн салық төлеушiлер ғана емес, салық қызметi органдары
қызметкерлерiнiң құқықтары мен мiндеттерi туралы бейхабар болуына
байланысты, өз мүдделерiн қорғауларына мүмкiндiк болмайды.
Меншiкке салынатын салықтың кең таралуына және салық төлеушiмен
мемлекет бюджетiне жалпы әсерiнiң айтарлықтай дәрежеде болуына байланысты,
ол туралы заңдылықты бiлудiң қажеттiлiгi өте зор болып отыр, яғни бұл
заңдылықты салық төлеуге мiндеттi салық төлеушiлер мен салық жинауға
мiндеттi салық қызметi органының қызметкерлерi ғана емес, салықтың
қатынасқа қатысатын кез-келген субьектi бiлуi қажет.
Дипломдық жұмысымның тақырыбына сәйкес мен аймақтық бюджеттiң
қалыптасуындағы меншiкке салынатын салығы бойынша барлық теориялық
iлiмдердi, салық салу механизмiн, меншiк салығының кемшiлiктерi мен
ерекшелiктерi, салық салуды жетiлдiру үшiн қажеттi шарттарды, меншiк
салығын жетiлдiру жолдарын аймақтық мәлiметтер мен экономикалық
әдебиеттер төңiрегiнде жазып, талдаулар жасадым.
1 Аймақтық бюджеттi қалыптастырудағы меншiкке салынатын
салықтың экономикалық мазмұны
1.1 Салықтардың мәнi мен экономикалық мазмұны
Салық – құрылған және анықталған заңмен белгiленген тәртiп бойынша,
мемлекет пайдасына алым алу, бұл алым шаруашылық субъектi табысының бiр
бөлiгi.
Салық салу – бұл табысты және қайнар көздердi, мемлекеттiк құралдарды
толықтыру үшiн реттеушi құрал. Мемлекет пайда болысымен тарихи салық та
пайда болды. Салық неше ғасырлар бойы өмiр сүредi, салық салу қағидасын
iздеудi алғаш рет А.Смит қалыптастырған. Салықтар шаруашылық жүргiзушi
субьектiлер мен халық табысының қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың бiр
бөлiгiн бiлдiредi. Сондай-ақ олардың белгiлi бiр мөлшерiн мемлекет үлесiне
жинақтап-жиынтықтаудың қаржылық қатынастарын көрсетедi.
Салықтың мәнi мынада: салық, салық төлеушiге мемлекет тарапынан
көрсетiлген қызмет көрсетуiнен түскен пайдаға пропорционалды болуы тиiс.
Екiншiден, салықтың мәнi салық табыс мөлшерiне байланысты. Мемлекет
салықтардың экономикасы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты экономикалық
тетiк ретiнде пайдаланады. Сонымен салықтардың қажеттiлiгiн қоғамдық
дамудың жағдайына байланысты анықталып отырады.
Ал салықтардың экономикалық маңызы олардың қызметiне тiкелей қатысты.
Дүниежүзiлiк тәжiрибе бойынша салықтардың бiрнеше қызметтерi
бар:
- фискалдық функция;
- бөлу функциясы;
- реттеушiлiк функциясы;
- бақылау функциясы;
- қолдау және мадақтау функциясы.
Салықтардың фискалды немесе бюджеттiк қызметi ең негiзгi қызмет
болып табылады. Бұл қызметi арқылы мемлекеттiк бюджеттiң кiрiс бөлiмi
құрылып, салықтардың қоғамдық мiндетi артады. Себебi, салықтар мемлекеттiк
бюджеттiң кiрiсiн топтастыра отырып, әлеуметтiк әскери-қорғаныс, тағы да
басқа шаралардың iске асуын қамтамасыз етедi. Жалпы (Фискон( латын сөзi,
қазақша (Себет( деген мағынаны бiлдiредi.
Бөлу қызметi - салықтардың көмегiмен мемлекеттiң қоғамдық табысты
халықтың әртүрлi топтары арасында бөлiнуiн айтамыз. Бөлу функциясының
жүзеге асрылуынадағы салықтарға прогрессивтi салық ставкалары және тағы да
басқалар жатады.
Салықтардың реттеушiлiк қызметi арқылы салықтар ел экономикасына өз
ықпалын тигiзедi, яғни салықтық реттеу жүзеге асырылады. Салықтық реттеудiң
ең басты маңызы өндiрiстiң дамуына ықпал ету. Салық түрлерi, салық
ставкалары, салық жеңiлдiктерi, салық салу әдiстерi салықтық реттеудiң
тетiктерi болып саналды.
Жоғарыда аталған салықтық реттеудiң тетiктерi тек қана өндiрiстiң
дамуын реттеп қана қоймайды. Сонымен қатар ақша және баға саясаты, шетелдiк
инвесторлары ынталандыру, шағын және кiшi кәсiпкерлiктi дамыту жұмыстарын
жүзеге асырады. Салықтық реттеу тетiктерi тиiмдi қызмет атқару үшiн
олардың басқа да экономикалық тетiктерiмен тығыз байланысты болуы қажет.
Салықтық реттеуде салық ставкалары мен салық жеңiлдiктерiнiң алатын орны
ерекше себебi ғылыми негiзделмеген шектен тыс жоғары қойылған ставкалары
кәсiпкерлердiң ынтасын төмендеттi, өндiрiстiк қарқынын бәсеңдеттi, ал
шектен тыс төмен қойылған ставкалар салық төлеушiлердiң жауапкершiлiгiн
азайтып өндiрiстiң төмендеуiне және мемлкеттiң бюджет кiрiсiнiң азайуына
әкелiп соқтырды. Реттеушiлiк қызметi өзi екi функциядан тұрады:
- ынталандыру- мемлекетке тиiмдi өндiрiстердi салық ставкасын
төмендету немесе жеңiлдiктер беру арқылы дамуына немесе кеңеюiне
жағдай жасау;
- шектеу-мемлекетке тиiмсiз кәсiпорындарды салық ставкiлерiн
жоғарлату арқылы дамуына, кеңеюiне шектеу жасау.
Бақылау қызметi-салықтардың көмегiмен мемлекет салық төлеушi заңды
және жеке тұлғалардың кез келген қайнар көздерiнен тапқан табыстарына,
жұмсалған шығындарына, айналысатын шаруашылық қызметiне бақылау жасап
отыруы болып табылады. Бұл қызмет салықтық декларация арқылы жүзеге
асырлады.
Қолдау немесе мадақтау қызметi: Кез –келген мемлекеттi қоғам алдына
ерекше еңбегi сiңген азаматтар категориялары бар. Бұл азаматтарға
мемлекет қандай жағдай болмасын қолдау жасап отыруы қажет. Бұл қолдау
қызметi салықтық жеңiлдiктер және салықтан толық босатулар арқылы жүзеге
асырылады (еңбек ерi, Ұлы Отан соғысының ардагерлерi, көп балалы аналар).
Мемлекет мына жоғарыда көрсетiлген салықтардың қызметiн пайдалана отырып
елiмiздiң салық жүйесiн анықтайды. Салық механизiмiнiң қызмет ету жолдарын
белгiлейдi. Жалпы экономикалық саясатты негiзге ала отырып, салық саясатын
анықтайды.
Салықтар мен салық салу жүйесi өзара қарым-қатынасытағы әртүрлi
элементтен тұрады. Бұл салықтың элементтерiне келесiлер жатады.
- салық обьектiсi-табыс, мүлiк, еңбек ету түрi, қызмет көрсету,
ақшамен жасалатын операциялар, табиғи қорларды пайдалану, қосылған
құн, айналым және тағы да басқалар;
- салық субьектiсi заң бойынша салық төлеу мiндетi жүктелген жеке
заңды тұлғалар;
- салық көзi-салық салынатын табыс;
- салық ставкасы өлшем бiрлiкпен алынатын салық мөлшерi.
Ставкалар тұрақты және проценттiк болып бөлiнедi.
Тұрақты ставкалар салық обьектiсiнен түсетiн табыстың мөлшерiне байланыссыз
өлшем бiрлiгiне тұрақты сомамен тағайындалады.
Ал проценттiк ставкалар 3 түрге бөлiнедi:
- үдемелi немесе прогрессивтi ставкалар салық салынатын табыстың
өсуiне сәйкес ұдайы, үдеп өсiп отырады;
- регрессивтi ставкалар керiсiнше, салық салынатын табыстың
төмендеуiне сәйкес азайып отырады;
- пропорционалды ставкалар салық салу обьектiсiнiң мөлшерiне
байланыссыз тұрақты 1%-пен тағайындалады;
- салық оклады салық төлеушiнiң белгiлi-бiр салық обьектiсiне
төлейтiн салық самасы;
- салық жеңiлдiктерi заңға сәйкес салық төлеушiнi бiртiндеп немесе
салық төлеуден түгел босату. Салық жеңiлдiктерiне салықтан
босатылатын, салық салынбайтын минимум шегерiстер, салық ставкасын
төмендету, салық төлеу мерзiмiн Үзарту жатады;
- салық төлеу мерзiмi-салық төленетiн уақыт;
- салық төлеу тәртiбi белгiлi-бiр мерзiмде салықты төлер кезiнде,
алдымен бюджетке қандай салықтар төлеу керектiгiн, яғни төлеу
кезiнде белгiлi-бiр дәйектiлiктi белгiлейдi. Салық төлеудегi
дәйектiлiк заң жүзiнде бекiтiледi де, келесi тәртiппен жүзеге
асырылады:
- барлық мүлiкке салынатын салық төленедi, содан кейiн акциздер мен
баж салығы төленедi;
- жергiдiктi салымдар мен алымдар;
- басқа да салықтар мен алымдар төленедi;
- салық төлеушiлер мен салық қызметi органдарының құқықтығы мен
мiндеттерi-салық заңдары арқылы белгiленедi және реттеледi;
- салықтың төленуiн бақылау және салық заңдарын бұзғаны үшiн
белгiленетiн салықтық жазалар.
Кез-келген мемлекетке салықтардың көп түрлi болуына байланысты
олардың белгiлерiне қарай салықтарды келесiдей түрде жiктеймiз:
- салық салу әдiсi бойынша;
- салық төлеушi субьектiге байланысты;
- салықтардың бюджетке аударылуына қарай;
- салықтардың бағытты мақсатарына қарай.
Салық салу әдiсi бойынша салықтарды тiкелей және жанама түрге
бөлемiз.
Тiкелей салықтар – тiкелей салық төлеушiден немесе тiкелей табыстан,
мүлiктен ұсталынатын салық болып табылады. Тiкелей салық табыс алушыларға
мүлiк иелерiне, тiкелей салына бередi.
Тiкелей салық:
-халықтың табыс салығы;
-кәсiпорын табысына салық;
-капитал өсiмiне салық;
-мҮрагерлiк пен сыйға тартуға;
-мүлiктiк салық.
Тiкелей салықтардың өзi нақты және жеке салықтарға бөлiнедi.
Нақты салықтар – салық төлеушiден емес салық төлеушiнiң табысы мен
мүлкiнен ұсталынатын салық болып табылады.
Жеке салық халықтың жеке табысынан ұсталынатын салық жатады.
Тiкелей салықтың ең басты артықшылығы болып, егер де мемлекетте
экономикалық кризис болмаса тiкелей салықтар мемлекеттiң қазынасына тұрақты
және ұлғаймалы түрдегi салық мөлшерiн әкелiп отырады.
Ал кемшiлiгi болып тiкелей салықтар бойынша жеңiлдiктер заңсыз түрде
қолданылуына мүмкiндiктердiң көп болуы.
Жанама салықтар салықтың-соңғы тұтынушыға ауысуы арқылы жүргiзiлетiн
салықтар немесе бағаға үстеме түрiнде жүргiзiлетiн салықтар. Жанама салық
тауарды тұтыну немесе сату кезiнде салынады. Бұларға акциздер, қосылған құн
салығы және кеден баж салығы.
Жанама салықтардың өзi индивидуальдi жанама салықтар, әмбебап және
фискальдi монополиялы жанама салықтар түрiнде бөлiнедi.
Индивидуальдi жанама салықтарға – акциз салығы жатады.
Әмбебап жанама салықтарға – қосылған қҮн салығы жатады.
Фискальдi монополиялы жанама салыққа баяғы кеңес одағына әрекет еткен
айналым салығы жатады.
Жанама салықтардың қолданылуында ең басты кемшiлiгi болып тауарлардың
жұмыстардың және көрсетiлген қызметтердiң қҮнының, бағасының өсiп кетуi
табылады.
Ал жанама салықтардың ең басты артықшылығы салық төлеушiлердiң
салықты төлеуден жалтарудың ешқандай мүмкiндiгiнiң болмауы.
1. Салық төлеушi субьектiге байланысты салықтар келесiдей түрге бөлiнедi:
а) Жеке тұлғалар төлейтiн салықтар.
ә) Кәсiпорындар, ұйымдар және мекемелер, яғни заңды тұлғалар төлейтiн
салықтар.
2. Салықтардың бюджетке аударылуына қарай салақтар:
а) Жалпы мемлекеттiк салықтар;
ә) Жергiлiктi салықтар;
б) Регионалды салықтар болып бөлiнедi.
3. Салықтардыiң бағытты мақсаттарына қарай салықтар жалпы және арнайы
болып бөлiнедi.
Жалпы салықтар мемлекеттiк бюджеттiң жалпы қалыптасуы үшiн
пайдаланылса, арнайы салықтар мемлекеттiң белгiлi бiр шығындарын
қаржыландыру үшiн қолданылады.
1.2 Аймақтық бюджеттi қалыптастырудың экономикалық маңызы
Экономиканың қазiргi жағдайында орталықтандырылған қаржы ресурстары-
мемлекетке қоғамдық өндiрiс қарқынын қамтамасыз ететiн салалық және
аумақтық құрылымдар құрып, iрi әлеуметтiк өзгерiстер жүргiзуге мүмкiндiк
бередi. Орталықтан бөлiнетiн қаржының көмегiмен қаражат экономиканың басты
аймақтарына шоғырланып, мемлекеттiң экономикалық және әлеуметтiк саясатын
жүзеге асыруға жағдай жасайды. Сөйтiп, құндық бөлiнiстiң айырықша бөлiгi
ретiнде (Аймақтық бюджет( айырықша қоғамдық арналымды жалпы мемлекеттiк
қажеттердi қанағаттандыруға қызмет етедi. Нақты, объективтi бөлiстiк
қатынастардың формасы болғандықтан айырықша қоғамдық арналымды орындай
отырып, мемекеттiк бюджет экономикалық категория ретiнде көрiнедi.
Аймақтық бюджеттер- түсiмдер мен бюджет тапшылығын (профицитiн
пайдалану) қаржыландыру есебiнен қалыптасып, конститутциямен, заңдармен
және Қазақстан Републикасы Президентiнiң және Қазақстан Республикасы
үкiметiнiң актiлерiмен жүктелген мiндеттердi жүзеге асыру үшiн жергiлiктi
атқарушы органдар белгiлейтiн жергiлiктi бюджеттiк бағдарламаларды
қаржыландыруға арналған тиiстi маслихаттың шешiмiмен бекiтiлген әкiмшiлiк-
аумақтық бөлiнiстердiң ақша қорлары болып табылады. Жергiлiктi атқарушы
органдар тиiстi әкiмшiлiк -аумақтық бөлiнiстердiң бюджетiн өздерiнiң
аумағына жҮмыс iстейтiн арнайы экономикалық аймақтарды ескере отырып,
бiрiнғай бюджеттiк жоспарлау негiзiнде әзiрлеп дербес атқарады. Жергiлiктi
атқарушы органдар тиiстi қаржы жылына арналған бюджеттi және өткен қаржы
жылына тиiстi жергiлiктi бюджеттiң атқарылуы туралы есептi қарап бекiтедi.
Облыс бюджетiн және аудандар мен қалалар бюджеттерiнiң арасындағы
кiрiстерiнiң бөлiнуiн жергiлiктi атқарушы органдар белгiлеп, тиiстi
жергiлiктi өкiлдi органдар қарайды және аудандар мен қалалар бюджеттерiнiң
арасындағы кiрiстердi бөлудiң тұрақты нормативтерiн анықтауды және тиiстi
жергiлiктi өкiлдi органдар бекiтуi мүмкiн.
Аймақтық бюджеттiң кiрiс бөлiмiне келетiн болсақ, жергiлiктi
салықтар мен алымдардан, төлемдерден тұрады. Ал шығыс бөлiгi жоғарыда атап
өткендей әлеуметтiк қаржыландыруларғы, мемлекеттiк қызметтi жүзеге асыруға
тағыда басқа әлеуметтiк сиптаттағы жұмыстар мен қызметтерге жұмсалып
отырады.
Тиiстi жергiлiктi атқарушы органдар облыс бюджетiнiң және аудандар
мен қалалар бюджеттерiнiң арасындағы кiрiстердi бөлудiң жалпы нармативтерiн
анықтауды тиiстi жергiлiктi өкiлдi органдар бекiтуi мүмкiн.
1. Жергiлiктi бюджеттердiң кiрiстерi (арнайы эканомикалық аймақтардың
қаржы қорларына есептелетiн сомалардан басқа) олар мыналардан
тұрады;
а) салықтардың, алымдардың және бюджетке төленетiн басқада мiндеттi
төлемдердiң түсiмдерi:
-заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы;
-акциздер;
-жеке адамдардан алынатын табыс салығы;
-әлеуметтiк салық;
-заңды және жеке тұлғалардың мүлкiне салынатын салық;
-жер салығы;
-көлiк құралдарына салынатын салық;
-жасалған келiсiм шарттарға орай жергiлiктi бюджетке түсетiн бөлiгiнде
өнiм бойынша Қазақстан Республикасының үлесi;
-кәсiпкерлiк қызметпен айналысатын жеке адамдарды тiркеу үшiн алынатын
алым;
- жекелеген қызмет түрлерiмен айналысу құқығы үшiн алынатын
лицензиялық алым;
- заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркеу үшiн алынатын алым;
- аукциондық сатудан алынатын алым;
- нарықта тауарларды сату құқығы үшiн алынатын алым;
- заңды және жеке тұлғалардың Алматы қаласының рәмiздерiн өздерiнiң
фирмалық атауларында қызмет көрсету таңбаларында, тауар таңбаларында
заңға сәйкес пайдаланғаны үшiн алынатын алым;
- су үшiн төленетiн алым;
- орманды пайдаланғаны үшiн төленетiн төлем;
б) Салықтық емес түсiмдер:
-коммуналдық меншiк болып табылатын акциялардың пакеттерiнен алынатын
дивиденттердiң түсiмi;
-жергiлiктi өкiлдi органдардың лотереяларын өткiзуден алынатын
кiрiстердiң түсiмi;
-жергiлiктi бюджеттерден кредиттер бергенi үшiн алынған
сыйақылар(мүдделер);
-жергiлiктi өкiлдi және атқарушы органдарға сондай-ақ жергiлiктi
атқарушы органдарға бағынышты мемлекеттiк мекемелерге тиесiлi мүлiктi
сатудан түсетiн түсiмдер;
-жергiлiктi атқарушы органдарға бағынышты мемлекеттiк мекемелер
көрсететiн қызметтердi сатудан түсетiн түсiмдер;
-коммуналдық меншiк мүлкiн жалға беруден түсетiн түсiмдер;
-жергiлiктi атқарушы органдарға бағынышты мемлекеттiк мекемелер заңға
сәйкес ұйымдастыратын мемлекеттiк сатып алуды жүргiзуден түсетiн ақша
түсiмдерi;
-жер учаскелерiн жалға беруден түсетiн түсiмдер;
-қоршаған ортаны ластағаны үшiн, қоршаған ортаны қорғаудың жергiлiктi
мемлекеттiк қорларына-50( мөлшерiнде төленетiн төлемдер;
- мемлекеттiк баж;
- өзге де әкiмшiлiк алымдары;
- жергiлiктi атқарушы органдарға бағынышты мемлекеттiк мекемелер
алатын, Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде көзделген әкiмшiлiк
айыппұлдар мен санкциялар;
- Қазақстан республикасының заң актiлерiнде көзделген өзге де салыққа
жатпайтын және басқа түсiмдер;
в) капиталмен жүргiзiлетiн операциялардан түсетiн түсiмдер;
- аймақтардың өзiн-өзi қамтамассыз ету үшiн сатып алатын астықты
сатудан түсетiн түсiмдер;
2. Жеке және заңды тұлғалардан немесе шет мемлекеттерден;
жоғары тұрған бюджеттерден алынған трансферттер;
3. Бұрын жергiлiктi бюджеттерден берiлген кридиттер бойынша негiзгi
борыштың өтемi;
Жергiлiктi бюджеттердiң қаражаты:
- мектепке дейiнгi жалпы бастауыш, жалпы негiзгi,
- жалпы орта, қосымша және кәсiптiк бiлiм берудi;
- әскери қызыметке тiркеу және шақыру жөнiндегi шараларды;
- жергiлiктi деңгейдегi төтенше жағдайлар бойынша жұмыстарды;
- жергiлiктi жердегi құқық қоғау қызметiн;
- халыққа тегiн медициналық қызымет көрсетудiң кепiлдiк көлемiн;
- жергiлiктi деңгейдегi арнаулы медициналық бағдарламаларды;
- мәслихаттардың шешiмдерiне сәйкес әлеуметтiк-қамсыздандыру
саласындағы әлеуметтiк бәсiрелi көмек көрсетудi;
- жұмысты қамту бағдарламасын;
- жергiлiктi деңгейдегi өнеркәсiп және обьектiлер құрылысын;
- жергiлiктi деңгейдегi қоршаған ортаны қорғауға;
- жергiлiктi деңгейдегi жобалау iздестiру жұмысын жүргiзудi;
- елдi мекендердi көркейтудi, қала жолдары мен көшелерiнiң құрлыстарын;
- жергiлiктi маңызы бар жолдарды пайдалану мен қайта құруды;
- жергiлiктi бюджеттерден республикалық бюджетке берiлетiн ресми
трансферттердi;
- жергiлiктi атқарушы органдардың бұрыштарына қызымет көрсетудi;
- арнайы эканомикалық аймақтарды дамыту жөнiндегi бағдарламаларды
қаржыландыруға жұмсалады.
1.3 Аймақтық бюджеттi қалыптастырудағы меншiкке салынатын
салық
МеншҚкке салынатын салықтар: МүлҚк салығы, көлҚк салығы, жер
салығы.
Жалпы салықтардың iшiнде мүлiк салығының алатын орны ерекше.
Мүлiк салығы толығымен дерлiк жергiлiктi бюджетке барып түседi.
Мүлiк салығы нақтылай тiкелей салықтардың қатарына жатады. Мүлiк
салығының сомасы салық төлеушiнiң табыс көлемiне қарай емес,
мүлкiнiң қарқына қарай анықталады.
Дамыған мемлекеттерде капиталға және меншiкке салық салу келесi
салық топтары арқылы жүзеге асырылады: жеке әлауқат салығы, мұрагерлiкке
және сыйға салық салынатын, капитал өсiмiн салық, мүлiктiк нақтылай
түрлерiне салынатын салық (жерге, құрылысқа).
Жеке әл-ауқат салығына – мүлiкке ие болуына байланысты туындайтын
жеке тұлғалардың мүлкi табылады. Мүлiктiң бағасы нарық құны бойынша
туындайды. Потенттер, аннуитеттер, салықтандыру полюстары (өнiмдердi
сақтандыру бойынша ғана), либель және басқа да үй жиїаздары, өнер
туындылары, жеке коллекциялардың белгiлi бiр түрлерi, автомобильдер және
басқа да салынатын бiтпеген жер учаскелерi, егер оларға арнайы салықтар
салынатын болса, онда олар салық салудан босатылады.
Бiрлiк сатвка бойынша Бельгияда (1(), Данияда (2,2(), Германияда (0,5(
жеке тұлғалар үшiн, 0,6- корпорациялар үшiн), Исландияда, Люкембургте жеке
әл-ауқат салығы салынады. Прогрессивтi салық салу Финляндияда,
Норвегияда, Испанияда, Щвецияда және Щвецарияда әрекет етедi. Ал басқа
дамыған мемлекеттерде салықтың бұл түрi әрекет етпейдi немесе әкiмшiлiк
территориялық бiрлiк денгейiнде жүзеге асырылады. Айтарлықтай жоғары
сомма және салық салу кезiндегi жеңiлдiктер бұл салықтық ерекшелiктерi
болып табылады.
Мұрагерлiктен салық – бұл мұраға алу құқығы бойынша жаңа иегерге
өтетiн мүлiкке салынатын салық (жылжитын және жылжымайтын). Сыйға салынатын
салық –бұл меншiк иесiнен екiншiсiне сый түрiнде өтетiн мүлiкке
салынатын салық (жылжитын немесе жылжымайтын).
Көптеген елдерде салықтың бұл түрлерi жеке –жеке әрекет етедi, ал
кейбiр мемлекеттерде мұрагерлiкке және сыйға салынатын салық бiр салық
ретiнде қарастырылған. Бiрақ, бiрiншi жағдайда салықтар ереже бойынша
жалпы нормалармен реттеледi және салық ставкалары мен салық салынатын
соманы анықтау тәртiбi бiрдей.
Барлық дамыған мемлекеттерде мұрагерлiк және сыйға салынатын
салық орталық (федералды) денгейде жүзеге асырылады. Барлық мемлекеттерде
мұрагерлiкке және сыйға салық салу ставкалары күрделi прогрессия
бойынша қалыптасады. Мұрагерлер мен сый алушылар туыстық денгейiне
байланысты топтарға бөлiнедi (I-тiкелей мұрагер, II-ерлi-зайыптылар,
III- ағалары мен қарындастары, iнi, әпкелерi, IV-алыс туысқандары және тағы
да басқа). Әрбiр топқа салық ставкаларының жүйесi белгiленген. Салықтық
класқа салық салу сомасы көлемi де тәуелдi. Жылжымайтын мүлiктердiң
жекелеген түрлерiне салықтар әрқалай болып келедi. Барлық мемлекеттерде
бұл салықтар жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының қызметкерлерiнiң
қатарына жатады.
Құрылыстарға салынатын жер салығы. Мемлекет территориясында барлық
құрылыстарға жер салығы салынады (жер салығын төлеуден босатылғандардан
басқа). Құрылыстың фундаментi ғимараттың өзi қандай материалдардан
салынғанына байланыссыз, цементтен, кiрпiштен және бетоннан салынуы тиiс.
Ғимараттардың негiзгi түрлерiне келесiлердi жатқызуға болады: адамдар үшiн
ғимараттар мен баспаналар, жабдықтар мен запастар (шеберханалар, ангарлар,
кез келген түрдегi өндiрiстiк құрылғылар және тағы басқа); қоймалар
(сүрленген шөптi сақтау орындары, резервуарлар); қатты және мықты
жабыдқталған құбырлар; архитектура және өнер туындылары (көпiрлер,
жағалаулар, тоннельдер, виадуктер және тағы да басқалар); өндiрiстiк
мақсаттағы жарнама үшiн орындар.
Қоғамдық ұжымдық меншiктегi құрылымдарға салық салынбайды. Оларға
мемлекет меншiгiндегi ғимараттар мен құрылымдар, территориялық ұйымдар,
ұжымдық бiрлестiктер жатады. Сондай-ақ қоғамдық меншiкте яғни ұжымдық
мақсаттарға пайдалануы керек және меншiк иесiне табыс әкелмеуi тиiс.
Ұйымның ұжымдық меншiгiндегi құрылымдар үшiн нақтылай жеңiлдiктер
бекiтiлген. µйымның қоғамдық меншiгiне ғимараттарды коммерциялық емес
және өндiрiстiк емес жағдайларда пайдаланылған жағдайларда салықтың
толық ставкасында жеңiлдiктер берiледi.
Салықтан тез арада босатуға жататындар: бiрiншiден, құрылыс
салынған жылдан кейiнгi келесi жылдың 1 қаңтарына дейiн барлық
құрлыстар; екiншiден, жергiлiктi үкiмет органдарының шешiмi бойынша тұрғын
үй, өндiрiстiк, өнеркәсiп және коммерциялық қызмет мақсатында
пайдаланылатын құрылыстар 2 жылға дейiнгi мерзiмге; үшiншiден қолөнер
қызметiмен айналысу үшiн қҮрылыстар; төртiншiден, 1983 жылдың 1 қаңтарынан
бастап 1988 жылдың 31 желтоқсаны аралығында құрылған жергiлiктi
кәсiпорындар 1973 жылдың 1 қаңтарнан кейiн салынған ғимараттарға 15 жылға
жеңiлдiк берiлуi мүмкiн. Егер бұл –тұрғын үйлер болса және муниципалды
меншiкте, яғни төменгi бағадағы пәтерлер сондай-ақ құрылысының 50 (-тi
мемлекеттiк дотациямен жабылса. Егер бұл құрылыстың 50 (-тен жоғарғы бөлiгi
мемлекеттiк бюджеттен қаржыландырылса, ол келешекте тұрғын үй мақсатында
пайдаланып және жеке меншiкке өтетiн болса, онда салық төлеушi салықты
төлеу мерзiмiнен он жылға дейiн босатылады.
Өндiрiстiк мақсаттағы құрылыстар тұрғын үй құрылыстарының ажырамас
бөлiгi болып табылатын болса (пәтердегi немесе үйдегi бөлме және тағы да
басқа) салық салуға жатады. Жеке және өндiрiстiк қажеттiлiктерiне
пайдаланылатын құрылыстарға (мысалы, дәрiгердiң жеке тәжiрибелiк қабылдау
бөлмесi және пәтер холлы) тұрғын үй салығы немесе кәсiпшiлiк салынады.
Салық салу ставкасы құрылыстың заңды иесi немесе жалға алушы заңды және
жеке тұлғаларға байлансты бекiтiледi. Берiлген тұлғаның құрылысты өзiне
ыңғайлы кез-келген уақытта және өз мақсаттарына пайдалануы салық салу
негiзi болып табылады.
Салық салудан келесi құрылыстар босатылады:
- әлеуметтiк мақсатта пайдаланылатын және меншiк иесi кәсiпшiлiк
салық төлейтiн құрылыстар (яғни, өндiрiстiк, қол өнерлiк және
коммерциялық құрылыстар);
- мектеп оқушылары, лицей, коледж және пансионаттардың оқушлары үшiн
белгiленген, сондай –ақ оқу өткiзу үшiн белгiленген құрылыстар;
- мемлекеттiк және қоғамдық ұйымдар мекемелерi (соттар,
мунициналиметтер және тағы да басқа).
Салықтың бұл түрiнен ғылым, бiлiм беру саласында әрекет ететiн заңды
тұлғалар (медициналық, әлеуметтiк және тағы да басқа), сонымен қатар шетел
дипломатиялық өкiлдiктерi, сауда және консулдық қызметтер босатылады.
Тұрғын үй салығының ставкасы үйдiң құнына сәйкес анықталады және құрылыс
түрiне қарай тұрақты болып табылады. Тұрғын үй құрылысының бағалануы ең
соңғы рет 1970 жылы жүргiзiлдi, оның негiзiне нақтылай бектiлген құндылық
кестесi бойынша нақтылық құндылық табылады. Жыл сайын франк курсымен
бағасының өзгеруiне сәйкес бұл құндылықтың қайта есептелуi өткiзiледi.
Салық ставкалары келесi параметрлерден қалыптасады: жанұяның алғашқы екi
тұрғынына салық салудың минималды шкаласы бойынша 15-20 процент салық
салынады. Жан ұяның басқа да тұрғындарына –минималды бойынша 15 процент
және жоғарлатылған бойынша 20-25 процент. Тұрғын үй салығы есептелiнетiн
жанұя тұрғындарына: меншiк иесiнiң туыстары, 70 жастан асқан әйел бiрге
тұратын және табыс салығын төлемейтiн мүгедектер, камiлетке толмаған (18
жасқа дейiн) туған және асырауындағы балалар, сондай-ақ өз бiлiмiн
жалғастыратын 25 жасқа дейiнгi балалар.
Тұрғын үй және өндiрiстiк құрылыстардың жiктелуi. Құрлыстар 8 топқа
бөлiнедi әрбiр категорияның құны келсiдей критерийлер бойынша
анықталады: құрылыстың архитектуралық сипаттамасы (құрылыс жұмыстарының
техникалық және әдеби денгейi); құрылыстың ауданын бөлу (жалпы бөлу,
қонақтар қабылдау үшiн арнайы құрылыс санитарлы гигеналық құрылыстар);
жабдықтар (су құбыры, канализация, орталық жылу, лифт, орталық тепшектегi
кiлемдiк төсенiштер), экспертиза нәтижесi бойынша әрбiр категорияға атау
берiлдi; (өте сәндi(, (сәндi(, (өте жабдықталған(, (жабдықталған(,
(жеткiлiктi жабдықталған(, (кәдiмгi(, (орташа(, (жәй орташа(.
Жер – өндiрiс факторларының бiрi. Жер терминi кең мағынада
қолданылады. Ол табиғаттың берген барлық затарын қамтиды, яғни жер, су мен
орман ресурстары, пайдалы қазбалар байлығы.
Жер қойнауын пайдаланушы деп – мына төменде көрсетiлген қызмет
түрлерiнiң бiреуiн немесе бiрнешеуiн жүзеге асыратын және Қазақстан
Республикасы заңдарына көзделген тәртiппен келiсiм-шарт жасаған тұлға,
яғни Қазақстан Республикасы аумағында геологиялық зерттеудi, пайдалы
қазбаларды өндiрудi, техногендiк құрылымдарды қайта өңдеудi жүзеге
асыратын тұлғаларды айтамыз. Жер қойнауын пайдаланушылардың арнаулы
төлемдерi мен салықтарына мына салықтар мен төлемдер жатады:
Бонустар. Бонустар үш түрге бөлiнедi: қол қойылатын бонус ;
коммерциялық табу бонусы; өндiру бонусы.
Роялти. Үстем пайдаға салынатын салық.
Бонус және роляти төлемдер қатарына жатады. Үстем пайдаға салық
салынады. Егер жер қойнауын пайдаланушылар бiрнеше келiсiм-шарт
бойынша жұмыс жасаса, әр келiсiм-шарттан жеке-жеке төлемдер мен
салықтар төлейдi. Салық төлеушiлер бұл төлемдер мен салықтарға қоса
салық заңына байланысты басқа салықтарды да төлейдi.
Арнаулы төлемдер мен салық мөлшерi Қазақстан Республикасы
Үкiметiнiң шешiмiмен келiсiм -шарт бойынша белгiленедi. Салық салу
мақсатында барлық жерлер олардың арналған нысанасы мен тиесiлiгiне қарай
мынадай санаттарға:
ауылшаруашылық мақсатындағы жерлерге;
елдi мекендер жерлерiне;
өнеркәсiп, көлiк, байланыс, қорғаныс және өзгеде ауылшаруашылығы емес
мақсаттағы жерлерге;
ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жерлерiне, сауықтыру, рекреациялық және
тарихи—мәдени мақсаттағы жерлерге;
орман қорының жерлерiне; су қорының жерлерiне;
запастағы жерлерге жатқызылуына қарай қарастырылады;
Жердiң белгiлi бiр немесе өзге санатқа жататындығы Қазақстан
Республикасының жер туралы заң актiлер мен белгiленедi.
Елдi мекендер жерлерi салық салу мақсаты үшiн мынадай екi топқа
бөлiнген: тұрғын үй қоры, соның iшiнде олардың жанындағы құрылыстар мен
ғимараттар орналасқан жерлердi қоспағанда, елдi мекендер жерлерi;
тұрғын үй қоры,оныңiшiнде олардыңжанындағы құрылыстар мен ғимараттар
орналасқан жерлер.
Бонустың түпкiлiктi мөлшерi Қазақстан Республикасы Үкiметi
мен жер қойнауын пайдаланушы арасындағы жасалған келiсiм –шарт
бойынша белгiленедi. Бонустардың барлық түрi тек ақшалай нысанда ғана
төленедi. Төлеу мерзiмi келiсiм-шарт бойынша анықталады.
Роялти – пайдалы қазбаларды өндiру мен қайта өңдеу процесiнде
жер қойнауын пайдалану құқығы үшiн төленетiн төлем.Роялти салу
объектiсi болып – жер қойнауын пайдаланушы өндiрген пайдалы
қазбалардың немесе оларды қайта өңдеген техногендiк құрылымдардың
көлемi табылады. Роялти заттай және ақшалай нысанда төленедi.
Пайдалы қазбаларды өндiрудi және техногендiк құрылымдарды қайта
өңдеудi жүзеге асыратын, әрi салыстырмалы түрдегi тәуiр табиғат
жағдайындағы қызметтен қосымша табыс алатын немесе салыстырмалы
түрдегi тәуiр нарық жағдайында өндiрiлген өнiмдi өткiзетiн жер
қойнауын пайдаланушылар- үстем пайдаға салатын салық төлеушiлер болып
табылады.
Салық салу обьектiсi тәуiр табиғат жағдайын немесе салыстырмалы
түрдегi тәуiр нарық жағдайын пайдалана отырып тапқан қосымша
табыс.
Құрылыстың жер салығын төлейтiн барлық учаскелерi жер салығын төлеуден
босатылады. Уақытша босату. Келесiлер салықтан босатылады: тал
отырғызылған кезеңнен бастап (немесе егiстiк егу) жер учаскелерi 30
жылға; кеуiп кеткен батпақтар 20 жылға; ауыл шаруашылық мақсатында
әрекет еткен игерiлмеген жерлер және жемiс ағаштарын отырғызумен
айналысатындар-10 жыл.
Тұрғын үй салығы. Бұл салық негiзгi және қосымша өмiр сүру жерi
ретiнде пайдаланатын (ғимараттар мен құрылыстарға) жеке тұлғалардың кез
келген меншiгiне салынады.
Меншiк иесi мен пайдаланылмайтын үйдiң немесе пәтердiң құрамына
кiретiн құрылыстар салық салудан босатылмайды. Сондай-ақ қзметтiк
мақсаттарға пайдаланылатын құрылыстар да салық салуға жатады.
II Аймақтық бюджеттi қалыптастырудағы меншiкке салынатын
салықтарды есептеу әдiстерi
1. Меншiк салығының объектiсi мен субъектiсi және салық салынбайтын
айналым
Қазақстан Республикасының аумағында меншiк құқығында, шаруашылық
жүргiзу құқығында салық салу обьектiсi бар заңды тұлғаға, жеке кәсiпкер,
заңды тұлғаның құрылымдық бөлiмшелерi, ресми емес заңды тұлға Қазақстан
Республикасының аумағында орналасқан обьектiлерi бойынша салық төлеушiлер
болып табылады.
Меншiк иесi салық салу обьектiлерiн сенiгерлiк басқаруға немесе жалға
берген кезде меншiк иесiмен келiсiм бойынша салық төлеушi сенiмгер
басқарушы немесе жалға алушы болуы мүмкiн.
Егер салық салу обьктiсi бiрнеше тұлғаның ортақ үлестiк обьктiсi
бiрнеше тұлғаның ортақ үлестiк меншiгiнде болса, осы тұлғалардың әрқайсысы
салық төлеушi болып табылады.
Бiрлескен ортақ меншiктегi салық салу обьектiсi бойынша осы салық салу
обьектiсiнiң меншiк иелерiнiң бiрi олардың арасындағы келiсiм бойынша салық
төлеушi болып табылады.
Қаржылық мерзiмге берiлген обьектiлер бойынша лизинг алушы салық
төлеушi болып табылады.
Жер салығын төлеушiлер:
- жеке меншiк құқығындағы;
- тұрақты және пайдалану құқығындағы;
- бастапқы өтеусiз уақытша жер пайдалану құқығындағы салық
салу объектiлерi бар жеке және заңды тұлғалар жер салығын
төлеушiлер болып табылады.
Шаруа (фермер) қожалықтарына арналған арнайы салық режимi
қолданылатын қызметте пайдалынатын жер учаскелерi бойынша бiрыңғай жер
салығын төлеушiлер мыналар болып табылады:
- мемлекеттiк бюджет есебiнен ғана қамтылатын ұйымдар;
- жер қойнауын пайдаланушылар:
- уәкiлеттi органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы
түзеу мекемелерiнiң мемлекеттiк кәсiпорындары;
- Ұлы Отан соғысына қатысушылар және соларға теңестiрiлген
адамдар, мүгедектер, сондай-ақ бала кезiнен мүгедектiң
ата—анасының бiреуi:
- тұрғын үй қоры, соның iшiнде оның жанындағы құрылыстар мен ғимараттар
алып жатқан жер учаскелерi;
- жеке үй шаруашылығын жүргiзу, бау-бақша шаруашылығы үшiн берiлген және
құрылыс алып жатқан жерлдердi қоса алғанда, саяжай құрылысына арналған
жер учаскелерi;
- гаражға арналған жер учаскелерi бойынша;
- тұрғын үй қоры, соның iшiнде оның жанындағы құрылыстар мен ғимараттар
алып жақан жер учаскелерi және үй маңындағы жер учаскелерi бойынша
''ардақты ана'' атағына ие болған алтын алқа наградасы мен
марапаттанылған көп балалы аналар.
Дiни бiрлестiктер жер салығын төлемейдi. Салық кодексi бойынша
мемлекеттiк бюджет есебiнен қамтылатын ұйымдар, уәкiлеттi органның
қылмыстық жазаларды атқару саласындағы түзеу мекемелерiнiң мемлекеттiк
кәсiпорындары, дiни бiрлестiктер жалға берген жер учаскелерi бойынша салық
төлеуден босатылмайды. Егер жер учаскелерiн иелену немесе пайдалану
құқығын растайтын құжаттарда немесе тараптардың келiсiмiнде өзгеше
көзделмесе, бiрнеше тұлғаның ортақ меншiгiндегi жер учаскесi бойынша осы
тұлғалардың әрқайсысы жер салығын төлеп отырады.
Жер учаскесiне құқықты куәландыратын құжаттар болмаған жағдайда,
пайдаланушыны жер учаскесiне қатысты жер салығын төлеушi ретiнде тану үшiн
осындай учаскенi оның нақты иеленуi және пайдалануы негiз болып табылады.
Салық салу объектiсi: жер учаскесi (жер учаскесiне ортақ үлесытiк меншiк
кезiнде—жер үлесi) салық салу объектiсi болып табылады.
Мыналар салық салу обектiсi болып табылмайды:
- елдi мекендердiң ортақ пайдалануындағы жер учаскелерi. Алаңдар, көшелер,
өткелдер, жолдар, жағалаулар. Парктер, скверлер, бульварлар, су
қооймалары, жағажайлар, зеяраттармен халықтың мұқтаждарын
қанағаттандыруға арналған өзгеде объектiлер (су құбырлары, жылу
құбырлары, тазарту құрылғылары және басқада ортақ пайдаланылатын
инженерлiк жүйелер) алып жатқан және соларға арналған жерлер елдi
мекендердiң ортақ пайдалануындағы жерлерге жатады;
- ортақ пайдаланудағы мемлекеттiк автомобиль жолдары желiсi алып жатқан
жер учаскелерi.
Ортақ жер пайдаланудағы кесiп берiлген белдеудегi мемлекеттiк
автомобиль жолдары желiсi алып жатқан жерлерге жер алқаптары, көлiк жүрiп
өтетiн тарамдар, жол салымдары, жасанды құрылыстар, жол бойындағы резервтер
мен өзгеде жол қызметiн көрсету жөнiндегi құрылыстар, жол қызметiнiң
қызметтiк және тұрғын үй жайлары, қардан қорғау екпелерi мен жасыл
желектер орналасқан жерлер жатады және Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң
шешiмi бойынша консеватцияланған объектiлер орналасқан жер учаскелерi.
Жекелеген жағдайларда салық салу объектiсiн анықтағанда темiр жолдар,
оқшаулау белдеулерi, темiр жол станциялары, вокзалдар орналасқан жер
учаскелерiн қоса алғанда, заңдарда белгiленген тәртiппен темiр жол көлiгi
ұйымдарының объектiлерiне берiлген жер учаскелерi темiр жол көлiгi
ұйымдары үшiн салық салу объектiсi, электр беру желiлерiмен кiшi станциялар
тректерi алып жатқан жер учаскелерiн қоса алғанда, балансында электр беру
желiлерi бар энергетика және электрлендiру жүйесi ұйымдары үшiн осы
ұйымдарға заңдарда белгiленген тәртiппен берiлген жер учаскелерi салық салу
объектiсi болып табылады. Және де, мұнай құбырлары, газ құбырлары алып
жатқан жер учаскелерiн қоса алғанда, балансында мұнай құбырлары, газ
құбырлары бар, мұнай мен газ өнiдiрудi, тасымалдауды жүзеге асыратын
ұйымдар үшiн осы ұйымдарға заңдарда белгiленген тәртiппен берiлген жер
учаскелерi де салық салу объектiсiне жатады.
Байланыс желiлерiнiң тiректерi алып жатқан жер учаскелерiн қолса
алғанда, балансында радиорелелiк, әуе, кабельдiк байланыс желiлерi бар
байланыс ұйымдары үшiн ұйымдарға заңдарда белгiленген тәртiппен берiлген
жер учаскелерi салық салу объектiсi болады.
Жер салығын анықтау үшiн жер учаскесiнiң алаңы салық базасы болып
табылады.
Көлiк құралдары салығын төлеушiлер меншiк құқығында салық салу
объектiлерi бар жеке тұлғалар мен меншiк, шаруашылық жүргiзу немесе
оралымды басқару құқығында салық салу объектiлерi бар заңды тұлғалар,
олардың құрылымдық бөлiмшелерi көлiк құралдары салығын төлейдi.
Қазақстан Републикасының Үкiметi белгiлейтiн көлiк құралдарына
қажетiлiк нормативтерi шегiнде бiрыңғай жер салығын төлеушiлер, сондай-ақ
Қазақстан Республикасының Үкiметi тiзбесiн белгiлейтiн мамандандырылған
ауылшаруашылық техникасы бойынша бiрыңғай жер салығын төлеушiлердi қоса
алғанда, ауылшаруашылық өнiмiн өндiрушiлер көлiк құраладары салығын
төлейдi және мемлекеттiк бюджет есебiнен ғана қамтылатын ұйымдарда
төлейдi.
Салық салу объектiсi болып табылатын бiр автокөлiк құралы бойынша-µлы
Отан соғысына қатысушылар және соларға теңестiрiлген адамар көлiк құралын
салығын төлейдi. Салық салу объектiсi болып табылатын бiр авто көлiк қҮралы
бойынша—меншiгiнде мотоколяскалары мен автомобильдерi бар мүгедектерде
төлейдi.
Салық салу объектiсi болып табылатын бiр автокөлiк құралы бойынша—Кеңес
Одағыныың Батырлары мен Социалистiк Еңбек Ерлерi, Халық қаїарманы атағын
алған, үш дәрежелi Даңқ орденiмен және Отан орденi мен наградталған адамдар
Ардақты ана атағын алған, Алтын алқа, Күмiс алқа, алқаларымен наградталған
көп балалы аналарда төлейдi.
Ауылшаруашылық құрылымынан шығу нәтижесiнде пай ретiнде алынған,
пайдаланылған мерзiмi 7-жылдан асқан жүк автомобильдерi бойынша жеке
тұлғалар көлiк құралдары салығын төлемейдi.
Салық салу объектiлерi, уәкiлеттi органда мемлекеттiк тiркеуге жататын
және есепте тұрған көлiк құралдары, тiркемелердi қоспағанда, салық салу
объектiлерi болып табылады, ол мыналар;
—жүк көтергiштiгi 40-тонна және одан асатын карьерлiк автосамосвалдар;
—мамандандырылған медециналық көлiк құралдары салық салу объектiлерi
болып табылмайды.
Салық салу обьектiсi болып мыналар табылады: заңды тұлғалар мен жеке
кәсiпкерлер үшiн негiзгi құралдар мен материалдық емес активтер,
бухгалтерлiк есепте белгiленген материалдық емес обьектiлер, материалдық
емес активтер.
Концервацияда тұрған негiзгi құралдар, жалпыға ортақ пайдаланылатын
мемлекеттiк автомобиль жолдары мен оларға салынған жол құрылыстары (бұрылу
белдеулерi, тоннель, көпiр,жол торалдары,түрлi белгiлер) инвестициялық жоба
шеңберiнде пайдалануға жаңадан енгiзiлген негiзгi қҮралдар салық салу
обьектiлерi бойынша салық базасы болады.
Меншiк құқығында салық салу объектiлерi бар жеке тұлғалар және
меншiк, шаруашылық жүргiзу немесе оперативтiк басқару құқығында салық салу
объектiлерi бар заңды тұлғалар, олардың құрылымдық бөлiмшелерi көлiк
құралдары салығын төлеушiлер болып табылады.
Оларға келесiлер жатады:
- Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлейтiн көлiк құралдарына
қажеттiлiк нормативтерi шегiнде бiрiңғай жер салығын төлеушiлер (сондай-
ақ Қазақстан Республикасының Үкiметi тiзбесiн белгiлейтiн мамандырылған
ауылшаруашылық техникасы бойынша бiрiңғай жер салығын төлеушiлердi қоса
алғанда, ауылшаруашылық өнiмiн өндiрушiлер).
1) Мемлекеттiк бюджет есебiмен ғана қамтылатын ұйымдар.
2) Салық салу объектiсi болып табылатын бiр автокөлiк құралы бойынша -
Ұлы Отан Соғысына атысушылар және соларға теңестiрiлетiн адамдар.
3) Салық салу объектiсi болып табылатын бiр автокөлiк құралы бойынша –
меншiгiнде мотоколяскалары мен автомобильдерi бар мүгедектер.
4) Салық салу объектiсi болып табылатын бiр автокөлiк құралы бойынша-
Кеңес Одағының Батырлары мен Социалистiк Еңбек Ерлерi, “Халық
қаїарманы” атаған алған (үш дәрежелi Даңқ орденiмен) және “Отан”
орденiмен наградталған адамдар, “Ардақты ана” атағын алған, “Алтын
алқа”, “Күмiс алқа” алқаларымен наградталған көп балалы аналар.
5) Ауылшаруашылық құрылымынан шығу нәтижесiнде ретiнде алынған,
пайдаланған мерзiмi жетi жылдан асқан жүк автомобильдерi бойынша
жеке тұлғалар көлiк құралдары салығын төлемейдi.
Уәкiлеттi органда мемлекеттiк тiркеуге жататын және есепте тұрған
көлiк құралдары, тiркемелердi қоспағанда, салық салу объектiлерi болып
табылады.
Олар келесiлер:
1) Жүк көтергiштiгi 40 тонна және одан асатын карьерлiк авто-самосвалдар.
2) Мамандандырылған медициналық көлiк құралдары салық салу объектiлерi
бола алмайды.
Салық салу обьектiлерiнiң орташа жылдық қалдық құны ағымдағы салық
кезеңiнiң әр айының бiрiншi күнi мен есептi кезеңнен кейiнгi кезең айының 1-
шi күнiндегi салық салу обьектiлерiнiң қалдық құнын қосу кезiнде алынған
соманың он үштен бiрi ретiнде анықталады және заңды тұлғалар мен жеке
кәсiпкерлер салық салу обьектiлерiнiң орташа жылдық құнына 1% ставка
бойынша мүлiк салығын есептейдi.
Негiзгi қызмет түрi кiтапханалық қызмет көрсету саласындағы
жұмыстарды орындау болып табылатын ұйымдар, мемлекеттiк меншiкке жататын
және мемлекеттiк бюджеттен қаржыландырылатын су қоймалары, су
шаруашылықтары.
Салық салу обьектiлерiнiң орташа жылдық құнына 0,1 ставка бойынша
мүлiк салығын есептейдi және ортақ үлестiк меншiктегi салық салу обьектiсi
бойынша мүлiк салық әрбiр салық төлеушiнiң мүлiк құнындағы оның үлесiне
барабар есептеледi.
Салық кезеңi iшiндегi сатып алынған салық салу обьектiлерi бойынша
мүлiк салығының ағымдағы төлемдерi салық салу обьектiсiн сатып алу
кезiндегi салық базасына салық ставкасын қолдану арқылы анықталады және
салық кезеңi iшiнде шығып қалған мүлiктер бойынша мүлiктiң шығып қалған
кездегi салық базасына салық ставкасын қолдану арқылы анықталатын салық
сомасына азайтылады. Азайтылған салық сомасы салық төлеудiң қалған
мерзiмдерiне тең үлестермен бөлiнедi.
Салық төлеушi салық кезеңi iшiнде декларацияны табыс ету мерзiмi
басталғаннан кейiн 10 күннен кешiктiрмей түпкiлiктi есеп айырысады, мүлiк
салығын төлейдi және салық төлеушiлер салық органдарына ағымдағы төлемдер
сомасының есеп-қисабын және декларация табыс етуге мiндеттi және мүлiк
салығы бойынша ағымдағы төлемдер сомаларының есебi есептi салық кезңiнiң
20.02 кешiктiрiлмей табыс етiледi. Жаңадан құрылған салық төлеушiлер
ағымдағы төлемдер сомасының есебiн салық органына есепке алынған айдан
кейiнгi айдың 20-нан кешiктiрмей өткiзедi.
Меншiгiнде салық салу обьектiлерi бар жеке тұлғалар салық төлеушiлер
болып табылады.
1) әскери қызметшiлер мерзiмдi қызметтен өту кезеңiнде,
2) салық салу обьектiлерiнiң 1000 айлық есептiк көрсеткiшке тең қҮны
шегiнде Кеңес Одағының батыры, Социалистiк Еңбек Ерi, Ұлы Отан Соғысына
қатысушылар оған теңестiрiлгендер, ардақты Аналар I-II топтағы
мүгедектер, жеке тұратын зейнеткерлер салық төлемейдi.
Жеке тұлға меншiгiндегi мүлкiн сенiмгерлiк басқаруға немесе жалға
берген кезде мүлiктi меншiк иесiнiң келiсiмi бойынша сенiмгер басқарушы
немесе жалгер берiлген обьектi бойынша салық төлеуi мүмкiн және салық
төлеушi бiрнеше тұлға болса салық салу обьектiсiне осы тұлғалардың
әрқайсысы салық төлеушi болып саналады.
Жеке тұлғаларға меншiк құқығымен тиесiлi және кәсiпкерлiк қызметте
пайдаланылмайтын келесi обьектiлер салық салу обьектiсi болып табылады:
1. Қазақстан Республикасының аумағындағы тұрғын үй-жайлар, саяжай
құрылыстары, гараждар және өзге де құрылыстар.
2. Қазақстан Республикасының аумағындағы аяқталмаған құрылыс обьектiлерi.
Салық салу объектiсi:
Кәсiпкерлiк қызметте пайдаланылмайтын мынадай объектiлер:
- Қазақстан Республикасы аумағындағы тұрғын үй-жайлар, сая жайлық
құрылыстар, гараждар және өзге құрылыстар;
- Қазақстан Республикасының аумағындағы аяқталмаған құрылыс
объектiлерi –қоныстандырылу (пайдалану) кезңiнен бастап жеке тұлғалар үшiн
салық салу объектiсi болып табылады.
Салық объектiсi-салық салу барасында мемлекет заң бойынша салық
ұсталынатын объектiнi көрсету қажет немесе салық салынатын барлық заттар,
көлiк, жер салық объектiсiне жатады. Мысалы, мүлiк, тауар, жер, көлiк және
тағы басқалар.
Салық субъектiсi- заң-бойынша салық төлейтiн салық төлеушiлер немесе
заңды және жеке тұлғалар.
Салық төлеушiлер: меншiк иесi, меншiктi сенiм бiлдiрiп басқару,
шаруашылық жүргiзу құқығындағы салық салу объектiлерi бар заңды және жеке
тұлғалар меншiк салығын төлеушiлер болып табылады.
Салық салу объектiлерi:
- кәсiпкерлiк қызметпен айналысатын заңды және жеке тұлғалардың негiзгi
өндiрiстiк және өндiрiстiк емес қорлары көлiк құралдарына, салық салынатын
көлiк құралдарынан басқасы;
- жеке тұлғалардың кәсiпкерлiк қызметте пайдаланылмайтын, азаматтардың
жеке пайдалануындағы Қазақстан Республикасының аумағында орналасқан тұрғын
үйлер, пәтерлер, саяжай құрылыстары, гараждар, өзге де құрылыстар,
ғимараттар, үй жайлар болып табылады.
Меншiк салығының субъектiлерi салық объектiсi болып табылатын
мүлiктiң салық төлеушi иесi бiр жағынан, екiншi жағынан мемлекеттiк бюджет.
Салық төлеушiлер:
1. Мыналар меншiкке салынатын салық төлеушiлер болып табылады:
1) Қазақстан Республикасының аумағындағы меншiк, шаруашылық жүргiзу
немесе жедел басқару құқығында;
2) салық салу объектiсi бар заңды тұлғалар (соның iшiнде Қазақстан
Республикасында қызметiн жүзеге асыратын Қазақстан
Республикасының резидент заңды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz