Қазіргі таңдағы валюталық нарық дамуының негізгі тенденциялары

ҚАЗІРГІ ТАҢДАҒЫ ВАЛЮТАЛЫҚ НАРЫҚ ДАМУЫНЫҢ
НЕГІЗГІ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ

Шаруашылық өмірді интернационалдау және әлемдік экономиканы жаһандандыру процестері ұлттық ақша бірліктерін екіншілеріне ауыстыруға деген объективті қажеттіліктерді туындатады. Бұл қажеттілік сұраныс пен ұсыныстың әсерінен спецификалық валюта құны- валюта курсы түзілетін ерекше нарықта жүзеге асады. Жалпы алғанда бұл нарыққа, басыңқы тұратын валюталық жүйенің сипатымен анықталатын, валютаны сату-сатып алуға байланысты барлық жиынтығы кіреді. Қазіргі таңда әлемдік экономикада валюталық нарық объективті түрде тауарлар мен капиталға қатысты алдыңғы орынға шыға бастады, өйткені, мәнісіне қарай, соларға қызмет көрсетеді.
Кейде валюталық нарық деп банктер мен басқа да қаржы мекемелерінің негізгі субъектілері ретіндегі жәй ғана жиынтығы қабылданып жүр. Бұндай «техникалық» қадам бір жағынан алғанда нарықтың сыртқы ұйымдастырылуын көрсетеді, бірақ, оның мәнін ашпайды. Іс жүзінде, валюталық операциялардың («конверсиялық») негізгі бөлігін банктер жүргізеді, және солардың арасындағы мәмілелер көлемі біршама ауқымды («көтерме нарық»).
Валюталық нарықтың экономикалық жүйе тәрізді бірлігі мемлекет аралық кедергілерді біртіндеп жойып, операциялардың өзі болып қалатындай, нарықтық техниканы үсті-үстіне өсіп отырған унификациялау дәрежесімен анықталады. Бүгінгі күні мемлкет аралық валюталық нарықта банкноталар мен монеталар жоқ, ал барлық төлем құралдарының (мысалы, векселдер, чектер) мәндері азғантай ғана. Валюталық операция материалдық негізін жойды, ұлттық ақшалай бірліктер корреспонденттік шоттардағы жазбалар түрінде ғана бір-біріне қарсы тұруда, сайып келгенде, жауапкерлігінен айырылған банктік депозиттердің өкілдері болып қалуда.
Валюталық нарықтағы механизмдер мен функциялардың біршама өзгеруіне қарамастан, оны ұлттық нарыққа ( осы мемлекеттің аумағындағы шет елдік мекемелер мен резиденттер арасындағы барлық операциялар туралы айтылады) және әлемдік валюталық нарыққа шартты түрде бөлуі дәстүрлі болып қала беретінін атап өткен жөн. Әлемдік нарықтың тірегін валюталық операциялар мүлдем болмайтын немесе азғантай ғана көлемде жүргізілетін мемлекеттер құрайды (АҚШ, Жапония, Ұлыбритания, Швейцария, Швеция, Канада, Норвегия, Нидерланды, Люксембург, Сянган (Гонконг), БАӘ). Басқа да көптеген елдерде ұлттық валюта әдетте бағамдалмайды, ал еркін нарыққа тек қана уәкілетті банктер мен мемлекеттік мекемелер шыға алады. Валюталық нарықтың күрделі экономикалық табиғаты, операцияларды ұйымдастырумен, олардың көлемімен және субъектілерімен анықталатын, оның құрылымының көпжоспарлы болуын ескертеді. Банкаралық, клиенттік және биржалық нарықтар, брокерлік және тікелей, қолма-қол және шұғыл нарықтар деп бөледі. Валютаны банкаралық нарықта саудалаудың маңызы үлкен. Ол полиорталықтандырылған, яғни, операциялардың барлығы түрлі байланыс құралдары арқылы тікелей банктерден жүргізіледі. Банкаралық нарыққа мысалы, Лондонда, банктердегі барлық валюталық айналымның 90% келеді. Валюта нарығын ұйымдастырудың бұндай полиорталықтандырылған жүйесі АҚШ-та, Ұлыбританияда, Канадада және Швейцарияда кең дамып отыр.
Францияда, Германия мен Жапонияда орталық банк өкілдерінің қор биржасындағы нарыққа қатысушылармен кездесу тәжірибесі әлі күнге сақталып отыр. Бұл кездесулерде банктер өз клиенттерінің тапсырыстарын балансқа өткізеді, ал билік өкілдері валюталық нарыққа әсер ету үшін мәмілелер жасайды. Нәтижесінде нарықтың барлығына бағдар боларлық курс бекітіледі. Бұндай моноорталықтандырылған жүйенің мәні ауқымды емес: бұл елдерде жүргізілетін операциялардың көпшілігі биржадан тыс өтеді.
Қазіргі кезде техниканың, байланыстың және дамыған елдерде валюталық операциялар жүргізуді шектеу біртіндеп алына бастауына қарай валюталық нарық әлемдік масштаб бойынша салыстырмалы түрдегі техникалық-ұйымдастырушылық тұтастыққа ие болды. Ұлттық, аумақтық, халықаралық валюта нарықтарын атап көрсету көп жағдайда шартты болып қалуда. Алайда, уақыт пен техника және валюталық операцияларды реттеу ерекшеліктері арасындағы айырмашылық кей жағдайларда әлемдегі жетекші нарық туралы айтуға мүмкіндік береді (Лондон, Нью-Йорктік және басқа да валюталық нарықтар). Бір елдің мекемелері арасында жасалған валюталық мәмілелердің, шектеулер болмаса, шет елдік мекемелермен жасайтын валюталық операциялардан еш айырмасы жоқ. Валютасы конверттелмейтін немесе қатаң шектеулері бар елдерде конверсиялық операциялар әлемдік валюталық нарық аясына кірмейді.
Экономикалық жүйе ретінде валюталық нарық өз элементтері арасындағы бірлік пен өз ара әрекеттестік түрінде қызмет атқарып қана қоймайды, сонымен қатар басқа да экономикалық құбылыстармен тұрақты түрде байланыста болады. Қазіргі кезде валюталық нарықтың халықаралық

Әдебиет

1. Ноговицин А.Г. Валютная политика. М., 2000ж.
2. Смыслов Д.В. Мировые деньги в прошлом, настоящем и будущем// Деньги и кредит, 2002, №5
3. Бондаренко А. Какие современные мировые валюты можно считать мировыми?//Мировая экономика и международные отношения, 2003, №9.
4. Стивен Муди. Еще раз о Бреттон-Вудсе: Причины повышения курса тенге относительно доллара//Банки Казахстана,2003,№7
5. Деловая неделя, №33(611), 27 августа 2006ж.
6. Международные валютно-кредитные и финансовые отношения. Под редакцией Л.Н. Красавиной, М., Финансы и статистика, 2001ж.
7. Михайлов Д.М. Мировой финансовый рынок: тенденции и инструменты. М., Экзамен, 2000ж.
8. Соколов В. Российский рынок дериватитов: взгляд из Санкт-Петербурга.//Рынок ценных бумаг,2005, №1-2