Қоғамдық тамақтандыру есебінің ерекшеліктері

63 тақырып. Қоғамдық тамақтандыру есебінің ерекшеліктері.
Қоғамды азық – түлікпен қамтамасыз ететін кәсіпорындардың жұмысын анықтау үшін бухгалтерлік есеп енгізілген. Бір жағынан, ол өндіріс процесін көрсетеді, ал екінші жағынан – сатылу процесін көрсетеді. Сонымен қоса, меншікті өндірістің өнімімен бірге (жеңіл тамақтар, бірінші, екінші, үшінші тағам, жартылай фабрикаттармен және т.б.) аспаздық болып келеді. Ал егер шығын сатылған тауардың түріне және уақыт мерзіміне қатысты болса, онда ол кезең шығындарына жатады. Осыған сәйкес, өнімнің нақты өзіндік құнын есептеу мүмкін емес болады.
Қазақстан Республикасының «Сауда қызметін реттеу туралы» заңына сәйкес талап ету, міндетті ұйымдастыруды орындау, азық – түлік сферасында қызмет ететін кәсіпкерлер, меншікті және ведомстволық бағынушылыққа тәуелсіз формалары бойынша «Ішкі сауданың ережелері» қайта өңделген.
Қоғамдық азық – түлікпен қамтамасыз ететін өндірістің қызметтері тек бұйрық пен өндіруге рұқсат етілген лицензияның негізінде ғана және өнімді сату және тұтынуды ұйымдастырған кезде ғана жүзеге асырылады.
Қоғамды азық – түлікпен қамтамасыз ететін кәсіпорындары категория бойынша бөлінеді. Олар: мейрамханалар, кафелер, барлар және асханалар.
Қазақстан Республикасының «Саудалық қызметті реттеу туралы» заңына сәйкес қоғамды азық – түлікпен қамтамасыз ететін нысандар төмендегі категориялар бойынша бөлінеді:
1)Мейрамхана – бұл тағамның түрлі ассортиментін ұсынатын, тапсырыстық пен фирмалық өнімдерді қоса, сонымен қатар алкогольді өнімді ұсынатын қоғамдық демалық және тамақтану нысаны;
2)Кафе – тамақтардың түрлі ассортиментін және алкоголь өнімдерін, тез дайындалатын тағам түрлерін ұсынатын қоғамдық тамақтану және демалыс нысаны;
3)Бар – тұтынушыларға жеңіл тамақтар, десерттер және кондитерлік өнімдер, сонымен қатар алкогольдік сусындар ұсынатын қоғамдық тамақтану және демалу нысаны;
4)Асхана - әрбір тұтынушы өз - өзіне қызмет көрсететін ерекшелігімен ерекшеленетін қоғамдық тамақтану нысаны.

Қоғамды азық – түлікпен қамтамасыз етудегі
бағалардың пайда болуы және калькуляциялануы.
Баға – тауардың ақшалай көрінісі. Қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындарында бағаның көрінісі келесі элементтерден тұрады: өндірілген өнімнің өзіндік құны және кірістер. Экономиканың басқа салаларынан ерекшелігі, қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындарында өндірілген өнімнің өзіндік құны есептен шығарылмайды. Сол себепті қоғамдық тамақтаныдару кәсіпорындарының өнімдерінің бағасы өзіне тек шикізаттың құнын қосады, ал басқа элементтері – сатудың үстеме шығындары арқылы жанама бағада шығандар мен табыстар көрініс табады.
Қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындарының дайын өнімінің бағасы калькуляциялау әдісімен анықталады. Сол кезде өнімнің өзіндік құны емес, оның сатылу құны есептелінеді. Оның есебі әрбір тамаққа немесе асхананың әрбір өніміне жеке калькуляциялық карточкада жүргізіледі. Барлық өнімдер және қызмет көрсетулер қоғамдық тамақтандыруда санитарлық – гигиеналық және техникалық талаптарға, қызмет көрсетулердің қауіпсіздігіне, экономикалық қауіпсіздігіне және т.б. жағдайларға деген қауіпсіздіктерге сай келуі тиіс.
Өндірілетін ауыл шаруашылығы өнімінің сұранымға ие болуы, ауыл шаруашылығы қызметкерлерінің басты мақсаты. Шынымен кейінгі кездері өндірілген өнім нарық алаңына жетпей жатыр. Мемлекет бөлген субцидия қайтарымсыз қалуда. Сұранымға сараптама, тіпті болжам жасалмайтын тәрізді. Азық-түлік қауіпсіздігі де елеусіз қалуда. Еліміз азық-түлік өнімдерінің 60 пайызын сырттан тасымалдайды. Өзімізде өндірілген өнімдердің бағасы қымбат. Неге? Тиімді шешімдер тауып, елімізде өндірілетін өнімнің сапасын арттыру - бүгінгі күннің басты талабы. Сатылу бағалары калькуляциялық карточкада әрбір тамақ түріне немесе сатып алу бағасы бойынша асхана өнімдеріне жүргізіледі.
Үстеме баға шикізат жиынына немесе шикізаттың әрбір түріне жүргізіледі.
Әрбір өнімнің бағаларының есебінің дұрыстығына өндіріс басшысы немесе калькуляциялауды жүргізген субъект жауапты болады. Калькуляциялау карточканың дайындалуы және сатылу бағасының анықталуы ас мәзірі бойынша, яғни меню бойынша әрбір тамақтың түріне жүргізіледі.
Тағайындалған бағалардың дұрыстығына жауапты тұлғалар қол қойғаннан кейін калькуляциялық карточкалар арнайы реестрде тіркеледі.
Гарнирлердің, соустардың, шалафабрикаттардың және аспаздық өнімдердің бағасы да калькуляциялау әдісімен есептеледі.
Буфеттерден сатылып алынатын тауарлардың бағасы сатылу құны мен үстеме бағасының сомасы арқылы есептелінеді. Дәмдеуіштердің, тұздықтар мен т.б. тамақтың дәмін немесе басқа да жағынан әрлендіретін қоспалардың есебі қарастырылмаған.
Ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеу өнеркәсібі экономиканың негізгі бір саласы ғана емес, сонымен бірге ол еліміздің азық-түлік қауіпсіздігінің кепілі де болып табылады. Бұл саланың дамуы елдің қоғамдық-саяси тұрақтылығына да тікелей байланысты. Әлемдік нарықта туындаған азық-түлік дағдарысы мен оның салдары қайта өңдеу өнеркәсібінің маңыздылығын бұрынғыдан да арттыра түсті.
Ал азық-түлік қауіпсіздігі мәселесі дүниежүзілік экономикалық саясаттың күнделікті талқысына айналды. Азық-түлік тапшылығын сезіне бастағаннан-ақ әлемнің барлық елдері бұл салаға мемлекет тарапынан жасалатын қолдауды күшейтіп, саяси маңызы зор өзгерістер жасады. Әсіресе, өндіріс көлемін арттыру, ішкі азық-түлік нарығын тұрақтандыру сияқты мәселелерге ерекше мән беріп отыр.