Тауық пастереллез ауруының патологоанатомиялық өзгерістері мен диагностикасы

Мазмұны

Нормативтік сілтемелер
Қысқартулар мен белгілер
Анықтамалар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1Негізгі бөлім ... ... .10
1.1Пастереллез ауруы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.2Індеттік ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
1.3 Дерттенуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
1.4Өтуі және симптомдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
1.5Патологоанатомиялық өзгерістер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
1.6Балау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
1.7 Емі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
1.8Иммунитет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
1.9Дауалау және күресу шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
1.10 Ауру туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
2 Өзіндік зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
3 Техника қауіпсіздігі ... ... 28
Қорытынды ... ... .29
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... .30

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. Патологиялық анатомия - патологиялық үрдістердің және аурулардың құрылымдық (морфологиялық) негізін зерттейтін ғылым.
Құрылымдық өзгерістерді организм, мүшелер, тканьдер, клеткалар (клетка) және ультрақұрылымдық деңгейде зерттейді. Организммен мүшелерді микроскопсыз макроскопиялық тәсіл түрімен, тканьдерді және торшаларды жарық арқылы көретін микроскоппен, ал ультрақұрылымдық деңгейді электронды микроскоппен зерттейді. Кейінгі кездері патологиялық үрдістерді молекулярлық деңгейде зерттеу қарқын алып келеді.
Құрылымдық өзгерістер- аурудың материалдық негізі болып саналады. Сол өзгерістерді білмейінше белгілі бір аурудың мәнін, даму механизімін білу, оны басқа аурулардан ажырату және емдеу мүмкін емес. Физиологиялық және патологиялық үрдістер ультрақұрылымдық деңгейде зерттеу нәтижелері, құрылым өзгермей, функция өзгермейтінін көрсетті.
Патологиялық анатомияның негізгі зерттеу тәсілі - мал өлексесін сойып зерттеу - аутопсия болып табылады. Аутопсияның мақсаты - тек диагноз қоюмен аурудың асқынуын анықтаумен шектелмей, өлімге әкеліп соқтырған аурудың жаңа морфологиялық белгілерін, патогенезінің ерекшеліктерін, патоморфозын және этиологиясын анықтайды.
Қазіргі таңда мал шаруашылығының санын арттырып, сапасын жақсарту мақсаты агроөнеркәсіп кешенін дамытудың ең басты мәселесі болып отыр. Осыған байланысты мал шаруашылығындағы өзекті мәселе - малдың жұқпалы және инвазиялық ауруларының алдын алу.
Пастереллезге үй және жабайы сүтқоректілермен құстардың барлық түрлері бейім. Онымен адамда ауырады. Тауық пен үй қоянында ауру індет ретінде байқалады. Басқа жануарларда індет түрінде таралағанымен де, мұндай жаппай ауру онша жиі байқалмайды. Ет қоректі жануарлар біршама төзімді келеді.
Ұзақ уақыт бойы пастереллаларды зоологиялық тұрғыдан жіктеу орын алып келді де, мал мен құстың әрқайсысына ауруды микробтың жеке түрі тудырады деп есептелінді. Тек 1939 ж. Розенбуш пен Мергант пастереллалардың ауру қоздырушы бір ғана түрі бар екендігін дәлелдеп , оны дербес түр P. multocida ретінде қарастырды. Бұл тұқымдастыққа жататын тағы бір дербес түр P. haemolytica сиырда, әсіресе қойда пастереллезге ұқсас ауру қоздырады.
Құста пастереллездің аса жіті өтуі індеттің бастапқы шағында кездеседі. Құс кенеттен жалп етіп құлап, қанаттын бірнеше рет қағады да, аурудың ешбір симптомынсыз өліп кетеді.
Ауру көп жағдайда жіті өтеді де, құс селқостанып, қанатын салбыратып отырады. Қауырсындары үрпиіп, басын қанатының астына тыға береді, немнсе арқасында қарай кегжитеді. Денесінің ыстығы 44* С немесе одан да жоғары болады, қозғалысы шектеліп, шөлдей береді. Тұмсығынан көпіршіген сілекей ағады. Соңын ала қатты, кейде қан аралас іші өтеді. Айдары мен сырғасы көкшіл тартады. Тынысы тарылып, демі сырыл аралас шығады. Құс құрыстанған немесе дел-сал күйінде өледі.
Жітіден төмен және созылмалы өткенде құстың біртіндеп қаны азайып, арықтайды, буындары шорланып, бара-бара іріңдейді. Сырғасы зақымданған құстың күйі өзгермейді де, бұндай жағдай “cырға ауруы” деп аталады. Созылмалы пастереллез кейде тек қана ринит, синусит ретінде, көзі мен тұмсығында қоймалжың экссудат жиналуы арқылы байқалады.
Індет жағдайын ескермей жануарларды жөн - жосықсыз орын ауыстыру, мөлшерден тыс орналастыру, ветеринариялық санитариялық ережелерді дұрыс орындамау, зарарсыздандырылмаған қасапхана қалдықтарын пайдалану пастереллездің таралуына ықпал етеді [1,2].
Курстық жұмыстың мақсаты – тауық пастереллез ауруының патологоанатомиялық өзгерістері мен диагностикасын зерттеу.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1 Қасымов, Е.И. Бірнеше түлікке ортақ жұқпалы ауруларды балау және күресу шаралары: оқу құралы жоғары оқу орындары үшін /Е.И.Қасымов - Алматы: Санат, 1992. –225б.
2 Сайдулдин, Т. Ветеринариялық індеттану: оқулық жоғары оқу орындары үшін /Т.Сайдулдин – І,2-кітап, Алматы: Санат, 1999. - 129 бет.
3 Носков, Н.М. Руководство к практическим занятиям по эпизоотологии: учебное пособие для вузов /Носков Н.М.- Москва: Колос, 1961.-126б.
4 Поляков, А.А. Ветеринарная дезинфекция: учебное пособие для вузов /Поляков А.А.- Москва: Колос, 1964.- 128с.
5 Сюрин, В.Н. Частная ветеринарная вирусология: учебник для вузов /В.Н Сюрин, Н.В.Фомина – Москва: Колос, 1979.-154с.
6 Сюрин, В.Н. Диагностика вирусных болезней животных: справочник / В.Н Сюрин и др. М: Агропром, 1991.-111с.
7 Тәжібаев, А.С. Научные основы эффективной дератизации объектов ветеринарного надзора: учебное пособие для вузов / А.С. Тәжібаев - Алматы, 2000.-156с.
8 Мырзабекова, Ш.Б. Ветеринариялық вирусология: учебник для вузов /Мырзабекова Ш.Б – Алматы: Білім, 2004. – 134б.
9Тұтқышбай, И.А. Жануарлар патологиясы: оқу құралы жоғары оқу орындары үшін /Тұтқышбай, И.А, Сабекова Д.Ө./ Шымкент,
2009- 176б .

Пән: Ветеринария
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

Анықтамалар

Диагноз - ауру малдың жағдайы туралы қысқа түсінік
Инфектология - жұқпалы аурулар туралы ғылымдар жиынтығы.
Эпидемиология - медициналық індеттану.
Эпизоотология- ветеринарлық індеттану.
Ампиокс- ампициллиннің натрийлі тұздары мен оксациллиннен тұратын (2:1)
қоспалы препарат. Ақшыл сарғыш түсті, ащы дәмі бар, иіссіз, борпылдақ зат.
Суда оңай ериді; "Б" тізімі бойынша құрғақ жерде 20"С - тан төменгі
температурада сақтайды.
Экмоновоциллин - бензилпенициллин(60000 Ә.,Б:) мен экмолиннің (0,25 % -
5 мл) новокаинді тұзы. Қолданылуы пенициллиннің натриилі тұзына ұқсас.
Бұлшық етке егіп қолданылады.
Тетрациклиндер – төрт ядролы гидроароматты қосындылардың конденсациялық
туындылары. Бұл топтың негізін тетрациклин, хлортетрациклин және
окситетрациклин құрайды.
Тетрациклин - бұл препарат құрылысы жөнінен тетрациклин қосындыларының
ішіндегі ең қарапайымы, бірақ оларға тән микробтарға қарсы әсерімен бірге
биологиялық белсенділігі толық сақталған.
Морфоциклин - тетрациклиннің синтетикалық туындысы. 1 мг-да 600 ӘБ бар.
Әсері тетрациклинге ұқсас, бірақ суда жақсы еритін болғандықтан, тез нәтиже
алу үшін қолданылады.

Аннотация

Жануарлар патологиясы пәнінен жазылған Тауық пастереллез ауруының
патологоанатомиялық өзгерістері мен диагностикасы атты курстық жұмысым 30
беттен тұрады.
Курстық жұмыс кіріспе, негізгі бөлім, өзіндік зерттеу, техника
қауіпсіздігі, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімін қамтиды.
.
Мазмұны

Нормативтік сілтемелер
Қысқартулар мен белгілер
Анықтамалар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1Негізгі бөлім ... ... .10
1.1Пастереллез
ауруы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..10
1.2Індеттік
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 12
1.3
Дерттенуі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
1.4Өтуі және
симптомдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..13
1.5Патологоанатомиялық
өзгерістер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .15
1.6Балау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
1.7
Емі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
1.8Иммунитет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
1.9Дауалау және күресу
шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 18
1.10 Ауру туралы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 19
2 Өзіндік
зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .21
3 Техника қауіпсіздігі ... ... 28
Қорытынды ... ... .29
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... .30
Белгілер мен қысқартулар

м2 -шаршы метр
м3 – метр куб, көлем
м – метр
% - пайыз
°С – температура
мг м3 – көлем
г – грамм
кг – килограмм
Ә.Б.- әсер ету бірлігі

Нормативтік сілтемелер

Осы курстық жұмыста келесі нормативтік құжаттарды қолдануға
сілтемелер жасалған:
МЖМБС 2.104 -2006 КҚБЖ (ЕСКД).Негізгі жазбалар.
МЖМБС 2.301 -68 КҚБЖ (ЕСКД).Форматтар.
МЖМБС 2.601 -2006 КҚБЖ (ЕСКД).Пайдалану құжаттары.
МЖМБС 2.304-81 КҚБЖ (ЕСКД).Сызбалық шрифттер.
МЖМБС 2.701-84 КҚБЖ (ЕСКД).Схемалар.Түрлері мен типтері.Орындауға
қойылатын жалпы талаптар.
МЖМБС 2.321-84 КҚБЖ (ЕСКД).Әріптік белгілеу.

Ф. 7. 04 – 03

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті

__________________________кафедрасы

___________________________________ пәні бойынша

Курстық жұмыс

Пәні ___________________________________ ____________________
Жұмыс тақырыбы:__________________________ ___________________
Мамандығы:_________________________ ________________________

Орындаған _______________________________

(студенттің аты жөні,тобы)
Жетекші
___________________________________ __________
(оқытушының аты –
жөні,ғылыми дәрежесі, атағы)

Жұмыс ____________
бағасы
бағасына қорғалды
_____________2014ж.

Норма бақылау:
_______________
қолы, аты – жөні

Комиссия:
_______________
қолы,аты – жөні
_______________
қолы,аты – жөні

Шымкент 2014 ж.

Ф. 7. 05 – 04

М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті

______________________________кафед расы

Бекітемін

Каф.меңгерушісі __

_________2014ж.

№____Тапсырмасы

___________________________________ пәні бойынша курстық жұмыс
Студент _______________________________
(тегі,аты-жөні)
Жұмыс тақырыбы ___________________________________ ___________

Бастапқы мәліметтер ___________________________________ _______

№ Курстық жұмыстың мазмұны Орындалу Көлемі
мерзімі (парақ саны)
1
2
3
4
5
6
7

Ұсынылған әдебиеттер:
1.___________________________________ _______________________
2.___________________________________ _______________________
3.___________________________________ __________________________

Тапсырма берілген күні _________жұмысты қорғау күні________________

Жұмыс жетекшісі ___________________________________ ______________
(қызметі, тегі,аты – жөні, қолы)
Тапсырманы орындауға қабылдаған_________________________ ______
( күні,
студенттің қолы)

Ф. 7. 04 – 06

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті

___________________________________ ____
жоғары мектебі

___________________________________ __ ____кафедрасы

Бекітемін

Кафедра меңгерушісі

_____________________

(қолы,аты – жөні)

_______________2014ж.

Курстық жұмысты қорғау

Хаттамасы №____

___________________________________ ___________________ пәні
студент____________________________ _тобы_________________________

Курстық жұмыс тақырыбы ___________________________________ __
___________________________________ ______________________________

Қорғау кезінде келесі сұрақтарға жауап алынды:

1.___________________________________ _____________________________
2.___________________________________ _____________________________
3.___________________________________ _____________________________

Курстық жұмысты орындау кезінде алынған балл (60 мүмкіндіктен)
_____, қорғау бағаланды (40 мүмкіндіктен)_____балл.
Сомалық баллы______
Жұмыстың бағасы____________

Курстық жұмыс жетекшісі__________________________ __________
Комиссия мүшелері___________________________________ _____________
Комиссия мүшелері___________________________________ _____________
Қорғау күні__________2014ж.

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. Патологиялық анатомия - патологиялық
үрдістердің және аурулардың құрылымдық (морфологиялық) негізін зерттейтін
ғылым.
Құрылымдық өзгерістерді организм, мүшелер, тканьдер, клеткалар
(клетка) және ультрақұрылымдық деңгейде зерттейді. Организммен мүшелерді
микроскопсыз макроскопиялық тәсіл түрімен, тканьдерді және торшаларды жарық
арқылы көретін микроскоппен, ал ультрақұрылымдық деңгейді электронды
микроскоппен зерттейді. Кейінгі кездері патологиялық үрдістерді
молекулярлық деңгейде зерттеу қарқын алып келеді.
Құрылымдық өзгерістер- аурудың материалдық негізі болып саналады. Сол
өзгерістерді білмейінше белгілі бір аурудың мәнін, даму механизімін білу,
оны басқа аурулардан ажырату және емдеу мүмкін емес. Физиологиялық және
патологиялық үрдістер ультрақұрылымдық деңгейде зерттеу нәтижелері, құрылым
өзгермей, функция өзгермейтінін көрсетті.
Патологиялық анатомияның негізгі зерттеу тәсілі - мал өлексесін сойып
зерттеу - аутопсия болып табылады. Аутопсияның мақсаты - тек диагноз қоюмен
аурудың асқынуын анықтаумен шектелмей, өлімге әкеліп соқтырған аурудың жаңа
морфологиялық белгілерін, патогенезінің ерекшеліктерін, патоморфозын және
этиологиясын анықтайды.
Қазіргі таңда мал шаруашылығының санын арттырып, сапасын жақсарту мақсаты
агроөнеркәсіп кешенін дамытудың ең басты мәселесі болып отыр. Осыған
байланысты мал шаруашылығындағы өзекті мәселе - малдың жұқпалы және
инвазиялық ауруларының алдын алу.
Пастереллезге үй және жабайы сүтқоректілермен құстардың барлық
түрлері бейім. Онымен адамда ауырады. Тауық пен үй қоянында ауру індет
ретінде байқалады. Басқа жануарларда індет түрінде таралағанымен де, мұндай
жаппай ауру онша жиі байқалмайды. Ет қоректі жануарлар біршама төзімді
келеді.
Ұзақ уақыт бойы пастереллаларды зоологиялық тұрғыдан жіктеу орын
алып келді де, мал мен құстың әрқайсысына ауруды микробтың жеке түрі
тудырады деп есептелінді. Тек 1939 ж. Розенбуш пен Мергант пастереллалардың
ауру қоздырушы бір ғана түрі бар екендігін дәлелдеп , оны дербес түр P.
multocida ретінде қарастырды. Бұл тұқымдастыққа жататын тағы бір
дербес түр P. haemolytica сиырда, әсіресе қойда пастереллезге ұқсас ауру
қоздырады.
Құста пастереллездің аса жіті өтуі індеттің бастапқы шағында
кездеседі. Құс кенеттен жалп етіп құлап, қанаттын бірнеше рет қағады да,
аурудың ешбір симптомынсыз өліп кетеді.
Ауру көп жағдайда жіті өтеді де, құс селқостанып, қанатын салбыратып
отырады. Қауырсындары үрпиіп, басын қанатының астына тыға береді, немнсе
арқасында қарай кегжитеді. Денесінің ыстығы 44* С немесе одан да жоғары
болады, қозғалысы шектеліп, шөлдей береді. Тұмсығынан көпіршіген сілекей
ағады. Соңын ала қатты, кейде қан аралас іші өтеді. Айдары мен сырғасы
көкшіл тартады. Тынысы тарылып, демі сырыл аралас шығады. Құс құрыстанған
немесе дел-сал күйінде өледі.
Жітіден төмен және созылмалы өткенде құстың біртіндеп қаны азайып,
арықтайды, буындары шорланып, бара-бара іріңдейді. Сырғасы зақымданған
құстың күйі өзгермейді де, бұндай жағдай “cырға ауруы” деп аталады.
Созылмалы пастереллез кейде тек қана ринит, синусит ретінде, көзі мен
тұмсығында қоймалжың экссудат жиналуы арқылы байқалады.
Індет жағдайын ескермей жануарларды жөн - жосықсыз орын ауыстыру,
мөлшерден тыс орналастыру, ветеринариялық санитариялық ережелерді дұрыс
орындамау, зарарсыздандырылмаған қасапхана қалдықтарын пайдалану
пастереллездің таралуына ықпал етеді [1,2].
Курстық жұмыстың мақсаты – тауық пастереллез ауруының
патологоанатомиялық өзгерістері мен диагностикасын зерттеу.

1 Негізгі бөлім

1.1Пастереллез ауруы

Пастереллез – жіті өткенде өлітиюдің белгілерімен, ал жітілеу және
созылмалы кезінде негізінен өкпенің қабынуымен ерекшеленетін етқоректілер
мен құстардың көптеген түрлері ұшырайтын жұқпалы ауру.
Тарихи деректер. Аурудың жұқпалы екенін дәлелдеуге 1878 жылы
Болингердің сиырдың пастереллезін сипаттауы болды.
Аурудың қоздырушысын тауықтан Е.М.Земмер(1878), Л. Пастер(1880), үй
қоянынан Гафки(1881), сиырдан Китт(1885), Буйволдан Гресте (1887) бөліп
алды.
Аурудың атауы Пастердің қоздырушы микробты өсіріп, әлсіретіп,онымен
тауықты иммундеуге бағытталған әйгілі тәжірибелеріне байланысты еді.
Ғалымның құрметіне бұл микроб пастерелла, ал ол қоздыратын ауру пастереллез
деп аталатын болды.
Пастереллез дүние жүзіне кең таралған. Әдетте, оқтын- оқтын байқалып,
созылмалы түрде өтеді. Бірақ ауруды өршітуге ықпал ететін факторлардың
әсерінен індет түрінде кең жайылады.
Қоздырушысы –Pasteurella multocidae – оншалықты ірі емес, грамм
теріс, қозғалмайтын, спора түзбейтін, жеке- жеке, кейде жұпталған,
сирегірек қысқа тізбек түрінде орналасатын бактерия.
Түрі мен мөлшері шыққан ортасына байланысты әртүрлі болады. Ауру
малдың ұлпасындағы пастереллалар ұсақ, сопақша болады да, метилен көгі мен
Романовский – Гимза әдісімен биполярлы (екі шеті)боялады.Жаңа өсінділерде
микробтың анық көрінетін қауашағы болады.
Пастереллалар жартылай ауасы бағалы микробтар, яғни факультативті
анаэробтар.
Кәдімгі қоректік орталарда 37С кезінде жақсы өседі, жаңадан алынған
өсіндерін өсіру үшін қан сарысуы қосылған немесе етті - ферментті
гидролиздеу арқылы алынған қоректік орталар қолданылады.
Бактериялар өскен сұйық қоректік орта түгелдей лайланып, ЕПА-да үш
түрлі шоғыр түзеді: тегіс \S\, бұдыр\R\ және кілегейлі\M\ ферменттілік
қасиеті төмен, өзгеше қасиеті болып триптофан қосылған сорпада индол түзуі
және нитратты нитритке дейін тотықсыздандыруы есептелінеді [1,2,3].
Ұзақ уақыт бойы пастереллаларды зоологиялық тұрғыдан жіктеу орын
алып келді де, мал мен құстың әрқайсысына ауруды микробтың жеке түрі
тудырады деп есептелінді. Тек 1939 ж. Розенбуш пен Мергант пастереллалардың
ауру қоздырушы бір ғана түрі бар екендігін дәлелдеп , оны дербес түр P.
multocida ретінде қарастырды. Бұл тұқымдастыққа жататын тағы бір
дербес түр P. haemolytica сиырда, әсіресе қойда пастереллезге ұқсас ауру
қоздырады.
Пастереллалардың төзімділігі жоғары емес, сыртқы ортада тез өледі.
Көңде, қанда, суда тіршілігін 2-3 апта сақтайды, ал өлекседе 4 айға дейін,
мұздатылған құс етінде жыл бойы сақталады.
Тура түскен күн сәулесінен бұл микроб бірнеше минут ішінде, ал 70-90
С температурада 5-10 минутта өледі.
Барлық үйреншікті дезинфектанттар қолданылып жүрген концентрациясында
бірнеше минутта өлтіреді.
Культуралды және биохимиялық қасиеттері. Агарда ұсақ мөлдір колониялар
пайда болады.
Сыртқы түрі бойынша колониялардың үш негізгі түрін айырады: шырышты (М),
тегіс (S),және кедір-бұдырлы (R).
Көзге көрінетін жарықтың сәулелерінде капсулалардың пайда болуымен
байланысты өзіне тән флуоресценция немесе құбылмалылық (бір жағынан
түсетін сәулелер) білінеді.
Бульонда R-формалар қоқыс түріндегі немесе түйіршікті тұнба берсе, (S-
формалар) бульонда ортаның біркелкі лайлануы болады.
Пастереллалардың M-формалары ортаның лайлануын болдырады және шырышты
тұнба түзеді [2,3].
Пастереллалардың протеолитикалық (желатин) және гемолитикалық
қасиеттері жоқ. P.multocida өт қышқылдарына сезімтал болып келеді (ірі
қара мал өтімен лизилданады).
Сонымен қатар қой өті пастерелланың лизисін болдырмайды. pH 7,2 – 7,4
болған кезде көбеюдің үйлесімді температурасы 37 C. Бөлме
температурасында да өсе алады (баяу).
Пастереллалар – аэробтар және факультативті анаэробтар. Индол және
күкіртті сутектер құрайды, Фогес-Проскауэр реакциясы теріс, нитраттар
нитриттерге дейін қайта келтіріледі. Несепті жаймайды, сутектің асқын
тотығын бұзады.
Қантты, спирттерді және тек қышқылдардың пайда болуымен глюкозидтерді
ферменттейді: глюкозаны, сахарозаны, фруктозаны, сорбиттерді, галактозаны,
маннозаны, ережеге сәйкес, маннитті, ксилозаны және трегалозаны.
Ал лактозаны, дульцитті, раффиноза, адонит, декстрин, инулин,
глицерин, салицин, мальтоза және арабинозаны ферменттемейді.
Алайда көмірсутектердің ферментациясы тұрақты емес және көріністі
белгісі глюкозаны, сахароза, манноза және галактозаны ферменттеу қабілеті
болып табылады.
Пастереллалардың ішкітүрлік дифференциясына негіздер бермейтін
биохимиялық нұсқалар кездеседі (арабиноза, дульцит және лактозаны
ферменттейтін, ксилозаны және т.с.с. ферменттемейтін штаммдар).
Пастереллалар әр түрлі орталарда өседі, бірақ қан (немесе қан сарысуы)
бар орталарда, Хоттингер және Мартен орталарында жақсырақ өседі.
Ортаның міндетті компоненттері – никотинамид және пантотенад, ал өсуші
факторлары гуанин, ксантин, глютамин, инозит, пиридоксин, n-аминобензолды
қышқыл, фолие қышқылы, биотин және гематин болып табылады [1,2,4].

1.2 Індеттік ерекшеліктері

Пастереллезге үй және жабайы сүтқоректілер мен құстардың барлық
түрлері бейім. Онымен адам да ауырады.
Тауық пен үй қоянында ауру індет ретінде байқалады. Басқа жануарларда
індет түрінде таралағанымен де, мұндай жаппай ауру онша жиі байқалмайды. Ет
қоректі жануарлар біршама төзімді келеді.
Пастереллездің өлітиген түрінде жіті өтіп індет ретінде қаулауын ірі
қара мен жабайы күйіс қайыратын жануарларда біздің өлкемізде P. multocidaВ-
типі ал Африкада P. multocida Е-типі қоздырса, құста P. multoida А-типі
қоздырады.
Пастереллездің оқтын оқтын энзоотиялық пневмония ретінде жітілеу және
созылмалы өтетін түрін бұзауда P. multocidaА-типі және P.haemolytica, ал
шошқада P. Multocida А және D-типтері мен P. Haemolytica қоздырады.
Ауру қоздырушысының бастауы пастереллаларды алып жүретін аурудан
жазылған жануарлар.
Алып жүру мерзімі жылдан астам болуы мүмкін. Пастереллезге тән қасиет
сау жануарлардың арасында да қоздырушыны алып жүрудің көп кездесуі.
Сау шаруашылықтарда ауырмаған малдың пастереллаларды алып жүруі сырт
жерден ауруды әкелмей ақ пастереллездің өзінен өзі қаулауына себеп болады.
Әдетте мұндай жағдай жануарларға әртүрлі қолайсыз факторлардың әсер етуінен
кейін байқалады.
Пастереллездің індеттік ерекшелігі оның бір жерге орын теуіп,
энзоотия ретінде байқалып, тұрақты індет ошағының қалыптасуы.
Сиыр мен қой пастереллезбен кез келген жаста ауырады, әйткенмен де жас
төлдің бейімділігі жоғары болып келеді.
Ең жиі ауыратын жануар – буйвол, олардың сиырмен салыстырғанда өлім
көрсеткіші 2 есе жоғары. Тропикалық елдерде пастереллез ірі қарада әдетте
індет түрінде жауынды маусымда жаппай ауруға шалдығу және өлімге ұшырау 70-
100 %арқылы байқалады. Қоңыржай климатты аймақта пастереллез негізінен күз
бен көктемде ауруға шалдығу көрсеткіші 5-50 % кездеседі.
Ауырған мал қоздырушы микробты мұрыннан аққан сора, дем алғандағы ауа,
сілекей, нәжіс арқылы бөліп шығарады. Қоздырушының берілу факторлары мен
таралу жолдары алуан түрлі.
Берілу факторларының ішіндегі ең елеулілері: микробпен ластанған қора
жай, ауа, жемшөп және құрал саймандар. Құстардың арасында пастереллездің
таралуына Dermanyssus gallinae жәнеArgas persicusкенелеріайтарлықтай қызмет
атқарады.
Олардың денесінде пастереллалар 60 күннен артық сақталады. Аурудан сау
емес шаруашылықтарда тышқандар мен егеуқұйрықтар қоздырушының бастауы және
тасымалдаушысы бола алады.
Індет жағдайын ескермей жануарларды жөн жосықсыз орын ауыстыру,
мөлшерден тыс орналастыру, ветеринариялық санитариялық ережелерді дұрыс
орындамау, зарарсыздандырылмаған қасапхана қалдықтарын пайдалану
пастереллездің таралуына ықпал етеді.
Пастереллез кезінде ауруға шалдығу және өлім көрсеткіштері қоздырушы
микробтың уыттылығы, табындағы малдардың иммундік жағдайы және күтімі,
қосалқы инфекциялардың болуы және сауықтыру шараларының дұрыс, уақтылы
жүргізілуіне байланысты болады [2,3,4,5].

1.3Дерттенуі

Табиғи жағдайда пастереллалар жануар денесіне тыныс және ас қорыту
жолдары арқылы, ал ерекше бір жағдайда ғана зақыьданған тері арқылы енеді.
Енген орнында микроб өсіп өніп, сөлмен қанға өтеді де, септицемияның
әсерінен көп жағдайда жануар 12-36 сағат өткенде өледі.
Дерттің өрбіп денеге жайылуына пастереллалардың фагоцитозды тежеуі
аяқталмаған фагоцитоз, улы заттардың пайда болуы және оның нәтижесінде
капиллярлардың жаппай зақымдануы жағдай жасайды.
Бұлардың нәтижесінду тері асты және бұлшық еттер арасындағы шел ауқымды
мөлшерде домбығуға шалдығып, геморрагиялық диатез пайда болады. Қоздырушы
неғұрлым уытты болса, солғұрлым тез өлітиеді.
Ауруға төзімді жануарға уыттылығы төмен пастереллалар енгенде
өлітимейді. Қоздырушы кейбір мүшелерде ғана, негізінен өкпеде, орын теуіп,
ауру жітіден төмен созылмалы өтеді.
Пневмония крупозды немесе серозды-катарлы болады. Ауру өте жіті өткенде
пневмония өрбіп үлгермейді де, өкпеде тек домбығу мен гиперемия байқалады
[1,2,5,6].

1.4 Өтуі және симптомдары

Жасырын кезеңнің ұзақтығы бірнеше сағаттан 2-3 аптаға дейін.
Жануарлардың әр түрінде пастереллез аса жіті, жіті, жітіден төмен және
созылмалы өтеді.
Сиыр мен буйволда пастереллездің аса жіті түрі кезінде дененің ысығы
кенеттен 41-42* С дейін көтеріліп, өлітиюдің белгілері байқалады.
Қауырт өрбіген кезде жүрек қызметінің жетімсіздігінен, өкпенің
домбығуы мен қан аралас іш өтуден жануар бірнеше сағат ішінде өліп кетеді.
Тіпті бұл белгілер білініп үлгермей-ақ малдың өліп кетуі мүмкін.
Пастереллез жіті өткенде мал күйзеліп, селқостанып, ыстығы 40* С-қа
жетеді, не одан да жоғарылайды. Қаңсары құрғап, суынады. Күйіс қайруы
тоқталып, сүті қайтады.
Аурудың бас кезінде ішек пен қарынның қозғалысы, тезек тастауы
баяулайды. Кейіннен нәжісі сұйылып, фибрин мен қанды жалқақтар араласады.
Кейде танауынан қан ағып, көзі қанталап, жіті коньюнктивит өрбиді, несепте
қан болады. Жануарларда өлі тиюдің айқын белгілері мен жүрек қызметінің
жетімсіздігі байқалып, 1-2 тәуліктің ішінде өліп кетеді [2,5,6,7].
Ауру ұзаққа созылғанда дененің жалпы қызуы көтерілуімен қатар орны
шектелген өзгерістер де байқалады. Олардың клиникалық белгілері бойынша
пастереллездің домбыққан, көкіректегі және ішектегі түрлерін ажыратады.
Аурудың домбыққан түрінде төменгі жақтарының арасында, әукесінде, төсінде,
бауыр тұсындағы тері асты шелдерінде тез арада өршитін, ыстық, басып
көргенде ауырсынатын, сықырламайтын домбығу болады.
Тілі мен мойыны домбыққанда тынысы қырылдап, қиындайды, шұбатылып
сілекей ағады, көзге көрінетін кілегейлі қабықтары көкшілденіп, қанталап
тұрады.
Кейбір жануарлардың делебесі қозады бұзауда болатын пастереллездік
менингоэнцефалит.
Пастереллездің көкіректегі түрі кезінде крупозды фибринді пневмония
кездеседі, жануар күйзеліп, қырылдап қалады, қаз қарынның атониясы,
тыныстың жиілеп, қиындауы байқалады, ауырсынып құрғақ жөтеледі, танауынан
көбік аралас сора ағады.
Аурудың соңғы кезінде нәжісіне қан араласып іші өтеді де, көп
жағдайда 5-8 күн арасында өліп қалады.
Ішектегі түрі кезінде негізгі симптомдары ішектердің зақымдануына
байланысты болады да, пневмонияның белгілері онша біліне қоймайды. Аппетит
сақталғанмен жануар тез арықтап, қаны азайып, күйзеліске ұшырайды.
Созылмалы өткенде жануардың тыныс алу, ас қорыту мүшелерінің зақымдану
белгілері ішектегі түрі мен салыстырғанда бәсеңдеу болады, бірақ іші өтуі
салдарынан арықтап, кахексияға ұшырайды.
Қойдың пастереллезі өткенде бұл ауруға тән өлтиюдің клиникалық
белгілері сирек байқалады. Дененің ыстығы көтерілуі мен жалпы күйзеліске
ұшырауымен қатар алдыңғы тұла бойының тері астындағы шелі домбығып фибринді
пневмония өрбиді.
Мал әдетте 2-5 күн ішінде өліп қалады. Жітіден төмен және созылмалы
өткенду баяу фибринді пневмонияның белгілері, кератит, ринит, артрит
байқалады, мал тез арықтайды. P. Haemolytica қоздыратын пастереллез кезінде
пневмония жиі байқалады да, мастит сирек кездеседі.
Шошқада пастереллез аса жіті және жіті өткенде дененің ыстығы 41* С-
қа дейін және одан да жоғары көтеріліп, тынысы тарылып, фарингит, жүрек
қызметінің кемістігі байқалады, кейде иек асты мен мойынның тері асты шелі
домбығады.
Жануар тыныс ала алмай 1-2 тәулік ішінде өледі. Ұзағырақ өткенде
фибринді пневмония болып, ентігіп, жөтеледі, ринит байқалады. Ауру 5-8
күнге созылып, өліммен тынады.
Пастереллез созылмалы өткенде пневмонияның белгілері байқалып, жануар
әлсіреп, күрт арықтайды, кейде буындары шорланып, терісінде қабыршақтанған
экзема болады.
Құста пастереллездің аса жіті өтуі індеттің бастапқы шағында
кездеседі. Құс кенеттен жалп етіп құлап, қанаттын бірнеше рет қағады да,
аурудың ешбір симптомынсыз өліп кетеді.
Ауру көп жағдайда жіті өтеді де, құс селқостанып, қанатын салбыратып
отырады. Қауырсындары үрпиіп, басын қанатының астына тыға береді, немнсе
арқасында қарай кегжитеді.
Денесінің ыстығы 44* С немесе одан да жоғары болады, қозғалысы
шектеліп, шөлдей береді. Тұмсығынан көпіршіген сілекей ағады.Соңын ала
қатты, кейде қан аралас іші өтеді.
Айдары мен сырғасы көкшіл тартады. Тынысы тарылып, демі сырыл аралас
шығады. Құс құрыстанған немесе дел-сал күйінде өледі.
Жітіден төмен және созылмалы өткенде құстың біртіндеп қаны азайып,
арықтайды, буындары шорланып, бара-бара іріңдейді. Сырғасы зақымданған
құстың күйі өзгермейді де, бұндай жағдай “cырға ауруы” деп аталады.
Созылмалы пастереллез кейде тек қана ринит, синусит ретінде, көзі мен
тұмсығында қоймалжың экссудат жиналуы арқылы байқалады.
Үй қоянында пастереллездің жіті түрі ыстығы көтеріліп, күйзеліп,
қозғалысы шектеліп, жоғарғы тыныс жолдарының зақымдану белгілері
тұмауратып, түшкіруі арқылы білінеді. Кейде іші өтеді.
Жануар әлсіреп, 1-2 күн ішінде өледі. Ұзақ уақыт ауру жайлаған
шаруашылықта созылмалы түрде ринит, коньюнктивит ретінде бпйқалып, кейде
іші өтеді, фибринді-ірінді пневмония, тері асты шелінің абсцессасы
байқалады.
Терісі бағалы аңдар бұлғын, түлкі, күзен, құндыз ауру жіті өткенде
қатты күйзеліп, қозғалысы шектеліп, тәлтіректеп зорға жүреді. Ыстығы 42* С
және одан жоғары көтеріледі.
Негізінен әсіресе қара түлкіде геморрагиялық гастроэнтериттің белгілері
байқалды. Күзеннің бас жағының тері асты шелі домбығып, артқы аяғы
салданады. Ауру 12 сағаттан 2-3 тәулікке дейін созылады [4,6,7].

1.5 Патологоанатомиялық өзгерістер

Патологоанатомиялық өзгерістер аурудың ұзақтығы мен клиникалық
түріне байланысты болады.
Аса жіті және жіті өткенде өлген жануарлардың көптеген ағзаларында,
кілегейлі және сірі қабықтарында геморрагиялық диатезге тән жаппай
қанталаған өзгерістер кездеседі.
Бауыр мен бүйректер өз қалпынан ауытқып, көк бауыр аздап домбығады.
Сөл түйіндері ісініп, қара қошқыл түсті болады. Тері асты шелінде, әсіресе
аурудың домбыққан түрінде, денесінің әр жерінде сарысулы-фибринді жалқақтар
болады.
Өкпе домбығып, онда крупозды пневмонияның бастапқы кезеңіне сәйкес
өзгерістер кездеседі. Ішектегі түрі кезінде қарын мен бүкіл ішекте фибринді-
геморрагиялық қабыну байқалады.
Пастереллез жітіден төмен және созылмалы өткенде өлген малдың
өлексесінің қатты арыған және қаны азайған белгілері болады. Көкірек және
құрсақ қуыстарының сірі қабықтарында тығыз фибринді жалқақ жабысып жүруі
мүмкін.
Бронхалардың маңындағы сөл түйіндері ұлғайып, қанталап тұрады. Өкпеде
қызыл және сұр “бауырлану” кезендеріне сай өзгерістер болады, кейбір
телімдері өліеттене бастайды, ал асқынған кезде іріңді-фибринді ошақтар
кездеседі.
Көк бауыр ұлғайып, бауыры мен бүйректерінде өте ұсақ өліеттенген телімдер
кездеседі. Құста болатын патанатомиялық өзгерістер сүт қоректі
жануарлардағыға тақылеттес келеді де, негізінен аурудың өту ерекшеліктеріне
байланысты болады [4,5,8].

1.6 Балау

Пастереллезді індеттанулық деректер, клиникалық белгілері,
патанатомиялық өзгерістер негізінде, міндетті түрде бактериологиялық
тексеру жүргізіп анықтайды.
Зертханаға емделмеген малдың өлексесінен өлгенінен 3-5 сағаттан
қалдырмай көк бауырдың, бауырдың,бүйректің кесінділерін, өзгеріске ұшыраған
өкпенің тілімін, сөл түйіндерімен қоса, жілігін жібереді.
Ұсақ жануардың өлексесін тұтастай жөнелтеді. Жаздың күні
патматериалды глицериннің 40 % ерітіндісімен консервілейді.
Пастереллезге тексергенде пастерелланың ақ тышқан үшін зардапты таза
өсінін алуға баса зейін қояды.
Ажыратып балау.Сақа ірі қарада топалаң мен қарасаннан және
пироплазмоздан, ал төлде – стафилококты және стрептококты инфекциялардан,
сальмонеллезден, колибактериоздан, вирустық пневмоэнтериттерден \ парагрип-
3, вирустық диарея, жұқпалы ринотрахеит\. Қойда топалаңнан, пироплазмоздан,
секіртпе мен жыбырлақтан ажырату керек. Шошқада пастереллезді обадан,
тілмеден, сальмонеллезден, ал тауықта – Ньюкасл ауруынан, микоплазмоздан,
жұқпалы ларинготрахеиттен, спирохетоздан ажырату қажет.
Аталған және басқа да аурулардан пастереллезді ажырату үшін кешенді
зерттеу әдісін қолданады, оның ішінде зертханалық тексеру шешуші рөл
атқарады [1,2,6,7].
1.7 Емі

Ауырған жануарды бөліп алып, жылы, құрғақ үйшікке орналастырып,
жұмсақ төсеніш төсеп, құнарлы жемшөппен қоректендіреді. Микробтарға қарсы
ем ретінде антибиотиктер мен сульфаниламидтерді қолданады.
Пастереллезге қарсы гипериммунді қан сарысуы ауру жедел өткен жағдайда,
уақыт өткізбей, алғашқы белгілері біліне бастаған аурудың бастапқы
кезеңінде пайдаланғанда ғана жақсы нәтиже береді.
Оны бұлшық ет ішіне немесе көк тамырға дауалық дозасынан екі есе артық
мөлшерде пайдаланады.
Сарысуды антибиотиктер мен, сульфаниламид және симптоматикалық
дәрілермен қосып қолданғанда жақсы нәтиже береді. Малдың күй-жағдайын
ескеріп, емнің курсын толық жүргізу керек. Пастереллезбен ауырған құсты
емдемейді [1,5,7,8].

1.8 Иммунитет

Пастереллезбен ауырып жазылған жануарларда 6-12 айға иммунитет
қалыптасады.
Бұл аурудың алдын – алу үшін бірнеше өлтірілген вакциналар қолданылып
келді, сиыр, қой және шошқаның пастереллезіне қарсы преципитацияланған,
формол – вакцина авторы Н.М.Никифорова, сиыр мен бұйволдың
пастереллезіне қарсы Азербайжан ҒЗ институтының гидроокись алюминийлі
қоймалжың вакцинасы авторы М.К.Ганиев , торайдың паратиф, пастереллез
және диплококты септицемиясына қарсы концентрацияланған поливалентті
фармолвакцина, бөктірілген эмульгированный , сиыр, бұйвол және қойдың
пастереллезіне қарсы вакцина Н.М.Никифорова, А.В. Лукьянченко ,
бөктірілген шошқаның пастереллезіне қарсы вакцина [6,7,8].
Вакциналарды аурудың алдын алу үшін немесе лажсыздан тұрақты ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.