Антик заманының философтары

Жоспар

1. Милет мектебі
2. Гераклит
3. Сократ
4. Плотон
5. Аристотель

Антик заманының философиясы біздің эрамызға дейінгі VII-VІ ғасырлар аралағында Кіші Азияның батыс жағалауындағы гректер салған қалаларда өмірге келді.
Алғашқы материалистік ілімдер Кіші Азиядағы сол кездегі ең ірі қала - Милстте туды. Б.э. дейінгі VІІ ғасырдың аяғынан VІ ғасырдың аяғына дейін мұнда үш ірі ойшыл - Фалес, Анаксимандр және Анаксимен өмір сүрді. Фалес (625-547 жж. шамасы) дүниедегінің бәрі судан пайда болады және суға айналады деген пікірді ұсынды. Су, оның ойынша, барлық заттардың табиғи негізі, барлық өзгерістер мен құбылыстардың иесі болып табылады. Суды дүниедегі барлық нәрселердің "алғашқы мәні", "бастамасы" деп қарастыру, қазіргі біздің түсінігіміз тұрғысынан алғанда, тұрпайы, аса қарапайым болғанымен, бірақ тарихи тұрғыдан алғанда Фалсстің бұл ойын революциялық идея деугс болады, өйткені "бәрі пайда болады" деген пікір бұған дейін үстем болып келген "олимпиялық құдайларды жоққа шығару", яғни, сайып келгенде, мифологиялық ойлаудың терістігін көрсету, сөйтіп дүниені табиғи тұрғыдан түсіндіру болып табылады.
Фалестің шәкірті Анаксимандр (б.э. дейінгі 610-547 жж. шамасы) өзінің көп жылдық ізденістерінің нәтижесін «Табиғат туралы" шығармасында баяндап берді. Фалес сияқты, Анаксимандр да философияның негізгі мәселесін материалистік тұрғыдан шешті, дүниенің алғашқы негіз бастамасы "апейрон" деген айқынсыз, бейнесіз бір зат (апейрон - шексіз деген ұғымды білдіреді) деп санады. Бұл пікір материяны қазіргіше түсінуге жақын.
Ертедегі гректің тағы бір материалисі Анаксимен (б.э. дейінгі 585-525 жж. шамасы) дүниеде бар нәрсенің бәрінің бастапқы біртұтас материалдық негізгі ауа деп санай отырып, өзінен бұрынғылардың материалистік көзқарасын ілгері дамытты. Дүниенің бастапқы негізі ауа болатын себебі, деді Анаксимен, ауаға тән қасиет сұйылу мен қоюланудың арқасында барлық заттар пайда болады. Ауа, Анаксименнің түсінігінше, сондай-ақ. тіршілік пен психикалық құбылыстардың да көзі, бастамасы болып табылады.
Милст қаласы (б.э. дейінгі V ғ. басында) саяси дербестіктен айырылуға байланысты ондағы философия құлдырап, оның дамуы тоқтады. Бірақ Милет материалистерінің ілімі Грецияның басқа қалаларындағы философтарға зор әсерін тигізіп, өз ізбасарларын тапты. Солардың бірі Эфес қаласынан шыққан Гераклит (б.э. дейінгі 530-470 жж. шамасы) болды.
Гераклиттің ілімі бойынша, дүниеде бар нәрселердің бәрінің материалдық негізі от болып саналады: барлық нәрсе оттан жаратылады және ақыр соңында отқа айналады. Жан да оттан пайда болады. Жан материалдық, ол ең ылғалы аз, құрғақ от. Дүниені "Логос" басқарады. Біртұтас дүниені, деді ол, ешбір құдай, не ешбір адам жаратқан жоқ, ол бірде жанатын, енді бірде өшіп тұратын, бұрын болған, қазір бар және келешекте бола беретін тірі мәңгі от болып табылады. Гераклит сонымен қатар дүниенің үздіксіз өзгерісте, қозғалыста болатындығын, қозғалыстың қайнар көзі қайшылықта екендігін, қарама-қарсылықтардың өзара бір-біріне өтетіндігін және басқа бірқатар диалектикалық ой-пікірлерді атап көрсетті: "бәрі де қозғалыста, бәрі өткінші"... т.б. деді ол. Қозғалмайтын ешнәрсе жоқ: жылы суиды, ал суық жылиды, ылғалды нәрсе құрғайды, құрғақ ылғалданады. Туу мен жойылу, өмір мен олім, болмыс пен болмау — міне, бүлар езара байланысты, бір-біріне тәуелді және бір-біріне өтіп отырады. Мұның бәрі диалектикалық ойдың даму тарихына қосылған зор үлес екенінде дау жоқ.
Ертедегі Грецияда сонымен қатар айтарлықтай дамыған идеалистік бағыт та болды. Идеализмнің ең алғашқы негізін салған Пифагор (б.э. дейінгі 580-500 жж. шамасы) болды. Оның пікірінше, барлық заттардың мәні — олардың санында, сандық қатынастарында, өйткені бүкіл әлем соларға тәуелді. Пифагор өз ілімін негіздеу үшін Милет мектебінің материалистік көзқарасын сынға алды.

Қолданылған әдебиеттер:
1. Тұрғанбаев Ә.Х. Философия. Алматы «Білім», 2001 ж.
2. Алтаев Ж., Ғабитов Т. Философия және мәдениеттану
3. Әбішев К. Философия