Тауықтың сары уыздық перитонит ауруының патологоанатониялық өзгерістері мен диагностикасы

Нормативтік сілтемелер
Анықтамалар
Қысқартулар мен белгілер
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1 Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
1.1 Сары уыз перитониті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
1.2 Жұмыртқаның тоқталуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.3 Аналық без бен жұмыртқа жолының қабынуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.4 Құс өндірістерінде ауруға қарсы шаралар жүргізу принциптері ... ... ... ... ... 11
1.5 Ауру туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
1.6 Жалпы патогенез ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
1.7 Организмнің реактивтілігі және оның патологиядағы маңызы ... ... ... ... ... ..16
2Өзіндік зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
3Техника қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
Пайданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30

Тақырыптың өзектілігі. Патологиялық анатомия - патологиялық үрдістердің және аурулардың құрылымдық (морфологиялық) негізін зерттейтін ғылым.
Құрылымдық өзгерістерді организм, мүшелер, тканьдер, клеткалар (клетка) және ультрақұрылымдық деңгейде зерттейді. Организммен мүшелерді микроскопсыз макроскопиялық тәсіл түрімен, тканьдерді және торшаларды жарық арқылы көретін микроскоппен, ал ультрақұрылымдық деңгейді электронды микроскоппен зерттейді. Кейінгі кездері патологиялық үрдістерді молекулярлық деңгейде зерттеу қарқын алып келеді.
Құрылымдық өзгерістер - аурудың материалдық негізі болып саналады. Сол өзгерістерді білмейінше белгілі бір аурудың мәнін, даму механизімін білу, оны басқа аурулардан ажырату және емдеу мүмкін емес. Физиологиялық және патологиялық үрдістер ультрақұрылымдық деңгейде зерттеу нәтижелері, құрылым өзгермей, функция өзгермейтінін көрсетті.
Патологиялық анатомияның негізгі зерттеу тәсілі - мал өлексесін сойып зерттеу - аутопсия болып табылады. Аутопсияның мақсаты - тек диагноз қоюмен аурудың асқынуын анықтаумен шектелмей, өлімге әкеліп соқтырған аурудың жаңа морфологиялық белгілерін, патогенезінің ерекшеліктерін, патоморфозын және этиологиясын анықтайды.
Ветеринария тәжірибесінде ауру малды жан-жақты тексергенде көпшілік мақұлдап үнемі жетілдіріліп келе жатқан әдістерден басқа да, қазіргі кездегі физика, химия, биология ғылымдарының жетістіктеріне негізделінген жаңа тәсілдер тез және кең түрде қолданылуда; мысалы, рентгенофотометрия (мөлшерін өлшеу) - зат алмасу бұзылғанда; электрокардиография (жүректің биотогін жазу) руменография (қарын қимылын жазу), биохимиялық тексерістен, люминесцентті талдау - ішек-қарындар, жүрек қантамырлар және басқа да жүйелер мен ағзалар дерттелінгенде. Актиномикоз ауруы ірі қара, шошқа, жылқы, қой, ешкі және жабайы жануарларда кездеседі. Бұл ауру онша көп тарамайды. Бірлі-жарымы өлім жағдайларымен аяқталады.
Ауруды ғылыми негізде емдеу үшін морфологиялық өзгерістерді білумен қатар әр ағзалардың, жүйелерді және жалпы организмнің күй-жайын, яғни қызметін атқару күйін, күш қабілет мүмкіндігін анықтайды. Ауруды анықтау және болжау үшін, сонымен қатар дәрі ем әдісін таңдау) мақсатында семиотиканың (аурулардың белгілерін тексеру) маңызы өте зор. Мысалы, өнімділігі мол малдың зат алмасуының бұзылуын ерте кезедінде анықтау және болжау үшін, сонымен қатар дәрі ем әдісін таңдау мақсатында семиотиканың (аурулардыц белгілерін тексеру) маңызы өте зор. Мысалы, өнімділігі мол малдың зат алмасуының бұзылуын ерте кезеңінде анықтау үшін қандағы кетон денешіктерін, сілті қорын, қан сары суындағы каротиннің мөлшерін тексеріп, белоктардың , углеводтардың, витаминдердің, кальций фосфордың жеткіліксіздігін анықтайды. Ірі шаруашылықтарда малдың шағын жерге көп жиналған шоғырлануына байланысты, оларды аурулардан сақтандыру әрекеттерін жақсы ұйымдастырып, нәтижелі ем қолдану үшін, жалпы табын бойынша ауру белгілерінің жиынтығын (синдроматика) анықтауды қажет етеді.

1 Қасымов, Е.И. Бірнеше түлікке ортақ жұқпалы ауруларды балау және күресу шаралары: оқу құралы жоғары оқу орындары үшін /Е.И.Қасымов - Алматы: Санат, 1992. –118б.
2 Сайдулдин, Т. Ветеринариялық індеттану: оқулық жоғары оқу орындары үшін /Т.Сайдулдин – І,2-кітап, Алматы: Санат, 1999. - 135 бет.
3 Носков, Н.М. Руководство к практическим занятиям по эпизоотологии: учебное пособие для вузов /Носков Н.М.- Москва: Колос, 1961.-147б.
4 Поляков, А.А. Ветеринарная дезинфекция: учебное пособие для вузов /Поляков А.А.- Москва: Колос, 1964.- 153с.
5 Сюрин, В.Н. Частная ветеринарная вирусология: учебник для вузов /В.Н Сюрин, Н.В.Фомина – Москва: Колос, 1979.-124с.
6 Сюрин, В.Н. Диагностика вирусных болезней животных: справочник / В.Н Сюрин и др. М: Агропром, 1991.-136с.
7 Тәжібаев, А.С. Научные основы эффективной дератизации объектов ветеринарного надзора: учебное пособие для вузов / А.С. Тәжібаев - Алматы, 2000.-115с.
8 Мырзабекова, Ш.Б. Ветеринариялық вирусология: учебник для вузов /Мырзабекова Ш.Б – Алматы: Білім, 2004. – 184б.
9 Тұтқышбай И.А, Сабекова Д.Ө, Жануарлар патологиясы, Шымкент,
2009.-112б .

Пән: Ветеринария
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

Аннотация

Жануарлар патологиясы "Тауықтың сары уыздық перитонит ауруының
патологоанатониялық өзгерістері мен диагностикасы" тақырыбына жазылған
курстық жұмыс 30 беттен тұрады.
Курстық жұмысында кіріспе, негізгі, өзіндік зерттеу, техникалық
қауіпсіздік, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізіміжәне 1 кесте
қамтылды.

Нормативтік сілтемелер

Осы курстық жұмыста келесі нормативтік құжаттарды қолдануға
сілтемелер жасалған:
МЖМБС 2.104 -2006 КҚБЖ (ЕСКД).Негізгі жазбалар.
МЖМБС 2.301 -68 КҚБЖ (ЕСКД).Форматтар.
МЖМБС 2.601 -2006 КҚБЖ (ЕСКД).Пайдалану құжаттары.
МЖМБС 2.304-81 КҚБЖ (ЕСКД).Сызбалық шрифттер.
МЖМБС 2.701-84 КҚБЖ (ЕСКД). Схемалар. Түрлері мен типтері.
Орындауға қойылатын жалпы талаптар.
МЖМБС 2.321-84 КҚБЖ (ЕСКД). Әріптік белгілеу.
Қысқартылған сөздер мен белгілер

мл — миллилитр
см — сантиметр
% — пайыз
мин — минут
м — метр
т.б — тағы басқа
мм — миллиметр

Анықтамалар

Сары уыз перитониті - құрсақтың көк еті қабынуы
Подагра - организмде несеп қышқылының көп түзілуі
Каннибализм - құстың бірін-бірі шұқылап жұлмалап тастауы
Перозис - (жалған буын шығу, жылжымалы буын) кезінде аяқтың бұлшық еті,
буынды жалғастырып тұратын тканьдер және аяқ сіңірі босап әлйрейді, осының
нәтижесінде буын еркін қозғалмалы болады.
Клоацит — артқы тесіктің кілегей қабығының қабынуы.

Ф.7.04-03

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті

__________________________кафедрасы

___________________________________ пәні бойынша

Курстық жұмыс

Пәні ___________________________________ ____________________
Жұмыс тақырыбы:__________________________ ___________________
Мамандығы:_________________________ ________________________

Орындаған _______________________________

(студенттің аты жөні,тобы)
Жетекші
___________________________________ __________
(оқытушының аты –
жөні,ғылыми дәрежесі, атағы)

Жұмыс ____________
бағасы
бағасына қорғалды
_____________2014ж.

Норма бақылау:
_______________
қолы, аты – жөні

Комиссия:
_______________
қолы,аты – жөні
_______________
қолы,аты – жөні

Шымкент 2014 ж.

Ф. 7. 05 – 04

М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті

______________________________кафед расы

Бекітемін

Каф.меңгерушісі __

_________2014ж.

№____Тапсырмасы

___________________________________ пәні бойынша курстық жұмыс
Студент _______________________________
(тегі,аты-жөні)
Жұмыс тақырыбы ___________________________________ ___________

Бастапқы мәліметтер ___________________________________ _______

№ Курстық жұмыстың мазмұны Орындалу Көлемі
мерзімі (парақ саны)
1
2
3
4
5
6

Ұсынылған әдебиеттер:
1.___________________________________ _______________________
2.___________________________________ _______________________
3.___________________________________ __________________________

Тапсырма берілген күні _________жұмысты қорғау күні________________

Жұмыс жетекшісі ___________________________________ ______________
(қызметі, тегі,аты – жөні, қолы)
Тапсырманы орындауға қабылдаған_________________________ ______
( күні,
студенттің қолы)
Мазмұны

Нормативтік сілтемелер
Анықтамалар
Қысқартулар мен белгілер
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1 Негізгі бөлім
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..10
1.1 Сары уыз
перитониті ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .10
1.2 Жұмыртқаның
тоқталуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .10
1.3 Аналық без бен жұмыртқа жолының
қабынуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.4 Құс өндірістерінде ауруға қарсы шаралар жүргізу
принциптері ... ... ... ... ... 11
1.5 Ауру туралы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...13
1.6 Жалпы
патогенез ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..15
1.7 Организмнің реактивтілігі және оның патологиядағы
маңызы ... ... ... ... ... ..16
2Өзіндік
зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...19
3Техника
қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .26
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
Пайданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .30
Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. Патологиялық анатомия - патологиялық
үрдістердің және аурулардың құрылымдық (морфологиялық) негізін зерттейтін
ғылым.
Құрылымдық өзгерістерді организм, мүшелер, тканьдер, клеткалар
(клетка) және ультрақұрылымдық деңгейде зерттейді. Организммен мүшелерді
микроскопсыз макроскопиялық тәсіл түрімен, тканьдерді және торшаларды
жарық арқылы көретін микроскоппен, ал ультрақұрылымдық деңгейді электронды
микроскоппен зерттейді. Кейінгі кездері патологиялық үрдістерді
молекулярлық деңгейде зерттеу қарқын алып келеді.
Құрылымдық өзгерістер - аурудың материалдық негізі болып саналады.
Сол өзгерістерді білмейінше белгілі бір аурудың мәнін, даму механизімін
білу, оны басқа аурулардан ажырату және емдеу мүмкін емес. Физиологиялық
және патологиялық үрдістер ультрақұрылымдық деңгейде зерттеу нәтижелері,
құрылым өзгермей, функция өзгермейтінін көрсетті.
Патологиялық анатомияның негізгі зерттеу тәсілі - мал өлексесін сойып
зерттеу - аутопсия болып табылады. Аутопсияның мақсаты - тек диагноз
қоюмен аурудың асқынуын анықтаумен шектелмей, өлімге әкеліп соқтырған
аурудың жаңа морфологиялық белгілерін, патогенезінің ерекшеліктерін,
патоморфозын және этиологиясын анықтайды.
Ветеринария тәжірибесінде ауру малды жан-жақты тексергенде көпшілік
мақұлдап үнемі жетілдіріліп келе жатқан әдістерден басқа да, қазіргі
кездегі физика, химия, биология ғылымдарының жетістіктеріне негізделінген
жаңа тәсілдер тез және кең түрде қолданылуда; мысалы, рентгенофотометрия
(мөлшерін өлшеу) - зат алмасу бұзылғанда; электрокардиография (жүректің
биотогін жазу) руменография (қарын қимылын жазу), биохимиялық тексерістен,
люминесцентті талдау - ішек-қарындар, жүрек қантамырлар және басқа да
жүйелер мен ағзалар дерттелінгенде. Актиномикоз ауруы ірі қара, шошқа,
жылқы, қой, ешкі және жабайы жануарларда кездеседі. Бұл ауру онша көп
тарамайды. Бірлі-жарымы өлім жағдайларымен аяқталады.
Ауруды ғылыми негізде емдеу үшін морфологиялық өзгерістерді білумен
қатар әр ағзалардың, жүйелерді және жалпы организмнің күй-жайын, яғни
қызметін атқару күйін, күш қабілет мүмкіндігін анықтайды. Ауруды анықтау
және болжау үшін, сонымен қатар дәрі ем әдісін таңдау) мақсатында
семиотиканың (аурулардың белгілерін тексеру) маңызы өте зор. Мысалы,
өнімділігі мол малдың зат алмасуының бұзылуын ерте кезедінде анықтау және
болжау үшін, сонымен қатар дәрі ем әдісін таңдау мақсатында семиотиканың
(аурулардыц белгілерін тексеру) маңызы өте зор. Мысалы, өнімділігі мол
малдың зат алмасуының бұзылуын ерте кезеңінде анықтау үшін қандағы кетон
денешіктерін, сілті қорын, қан сары суындағы каротиннің мөлшерін тексеріп,
белоктардың , углеводтардың, витаминдердің, кальций фосфордың
жеткіліксіздігін анықтайды. Ірі шаруашылықтарда малдың шағын жерге көп
жиналған шоғырлануына байланысты, оларды аурулардан сақтандыру әрекеттерін
жақсы ұйымдастырып, нәтижелі ем қолдану үшін, жалпы табын бойынша ауру
белгілерінің жиынтығын (синдроматика) анықтауды қажет етеді.
Малдың өнімділігін не жұмысқа қабілеттілігін жарым-жартылай не толық
қалпына келтіру ем нәтижесінің көрсеткіші болып табылады. Дәрі-дәрмектерді
және ем әдістерін тавдарда ауру малдың тәқымын, түрін, жасын және дербестік
ерекшеліктерін еске алады. Ауру ауыр түрде етіп, қүнды қасиеттерін қалпына
қайта келтіруге мүмкіндік болмайтындай жағдайда ауру малды жарамсыздар
қатарына шығарады.
Сары уыздың жарылуына құстың нашар азықтандырылуы, жұмыртқа жолының,
құрсақ көк етінің зақымдануы, улану, қабыну, аналық без пішінінің өзгеруі,
індет аурулар, рационда А, Д, Е витаминдерінің, минералдық заттардың
(әсіресе кальций) жетіспеуі, белоктың көп, холинның тапшы болуы әсерін
тигізеді. Жұмыртқа салу тоқталады; құс мең-зең болады, тәбеті кемиді, қарны
үлкейеді, құрсақ бұлшық етін сипағанда, құс мұны ауырсынады.
Өлексені жарып қарағанда құрсақ көкеті мен оның айналасындағы ауа
қапшықтарының жалқыаяқтанып, қанталап немесе іріңдеп-қабынуы байқалады,
ішек түйіндері жабысып қабынады [1].
Курстық жұмыстың мақсаты – тауықтың перитонит ауруының патолого-
анатомиялық өзгерістері мен диагностикасын зерттеу.

1 Негізгі бөлім

1.1 Сары уыз перитониті

Бұл ауру кезінде құрсақтың көк еті қабынады және оған барлық ұрғашы құс
шалдығады.
Себебі. Бұл ауру аналық без фолликулдарының (сары уыз) жарылуы себепті
құрсақ қуысына сары уыз түсуінен болады. Сары уыздың жарылуына құстың
нашар азықтандырылуы, жұмыртқа жолының, құрсақ көк етінің зақымдануы,
улану, қабыну, аналық без пішінінің өзгеруі, індет аурулар, рационда А, Д,
Е витаминдерінің, минералдық заттардың (әсіресе кальций) жетіспеуі,
белоктың көп, холинның тапшы болуы әсерін тигізеді.
Белгілері. Жұмыртқа салу тоқталады; құс мең-зең болады, тәбеті кемиді,
қарны үлкейеді, құрсақ бұлшық етін сипағанда, құс мұны ауырсынады.
Патологиялық-анатомиялық өзгерістері. Өлексені жарып қарағанда құрсақ
көкеті мен оның айналасындағы ауа қапшықтарының жалқыаяқтанып, қанталап
немесе іріңдеп-қабынуы байқалады, ішек түйіндері жабысып қабынады.
Аурудан сақтандыру және емі. Аурудың алдын алу үшін құсты талапқа сай
азықтандыру және жақсы күту керек. Ауруға шалдыққан құсты емдеу шаруашылық
тұрғыдан алғанда тиімсіз, сондықтан олар бракқа шығарылып, сойылады [1,2].

1.2 Жұмыртқаның тоқталуы

Жұмыртқа жолы мен құрсақ бұлшық еттері жиырылу қабілеті әлсіресе,
жұмыртқа тоқталады.
Себебі. Бұл ауру рационда витаминдердің (әсіресе, А және В тобындағы
витаминдер), минералдық заттардың жетіспеуінен болады. Құстың серуенге
шығарылмауы да бұл ауруға ұшыраудың бір себебі. Жұмыртқа жолы қабынса,
ісінсе, артқы тесік қабынса бітеу жара шықса, сондай-ақ жұмыртқа тым ірі
болса, жұмыртқа тоқталады.
Белгілері. Құс ұяда ұзақ отырады, күшенеді, тынышсызданады, құрсақ
арқылы жұмыртқа жолын сипап қарағанда тоқталған жұмыртқа қолға
тиеді.
Аурудан сақтандыру және емі. Аурудан сақтану үшін рационға витаминді
және минералды азықтар қосады, құсты серуенге шығарады. Ем ретінде бұлшық
етке мекиенге 0,5 мл, ұрғашы үйрек пен қазға 1 мл мөлшерінде гипофиз
гармоны питуитрин, синестролдың 1%-тік майлы ерітіндісі 0,5—1 мл мөлшерінде
жібереді. Артқы тесікке ас тұзының 4—5 проценттік ерітіндісі, ал жұмыртқа
жолына өсімдік майы немесе вазелин жіберіледі.
Емдегеннен кейін 3 сағаттан соң мекиен жұмыртқа салмаса, жұмыртқаны
жұмыртқа жолынан сұқ саусақпен шығарып алады.
Мекиеннің жұмыртқа салуы қиындаса кейде жұмыртқа жолы түседі, оны орнына
қайта түсірген соң көптеген жағдайда құс жүмыртқа салмайтын болып қалады
[1,2,3].

1.3 Аналық без бен жұмыртқа жолының қабынуы

Бұл ауруға барлық құс шалдығады.

Себебі. Аналық без бен жұмыртқа жолы организмде А, Д, Е витаминдері, сол
сияқты кальций, холин жетіспеуінен, белоктан уланудан қабынады. Сондай-ақ
бұл аурудың шығуына түрлі зақымданудың, індет (пуллороз, қылау) және
инвазиялық (простогонимоз) аурулар себін тигізеді.
Белгілері. Аналық без бен жұмыртқа қабынғанда құстың жүмыртқа салуы
сиректейді не жұмыртқа салмай қояды.
Патологиялық-анатомиялық өзгерістері. Аналық орын қызарады және сары уыз
өзгеріске ұшырайды. Қабыну салдарынан сары уыз қабығының айналасындағы ақ
түсті сызат (тыртық) пайда болады. Сары уыз қоңыр сұр түске енеді.
Өзгеріске ұшыраған сары уыз көбіне ұзын жіңішке жіпке ілінгендей салбырап
тұрады. Сары уыздың қабынған қабығы әдетте жыртылады және сары уыз құрсақ
қуысына құйылады. Жұмыртқа жолында шіріген белоктың иісті жалқаяғы және
конкременттер болады. Жұмыртқа жолы кілегей қабықтарының фибринді қабынуы
байқалады.
Аурудан сақтандыру. Аурудың алдын алу үшін құсқа А, Д, Е витаминдері,
минералды заттары, холині бар жем азық береді. Белокты жем көп берілмейді
(белоктан улану), түрлі зақымдануға жол берілмейді, індет ауруларға қарсы
шара қолданылады [1,3,6].

1.4 Құс өндірістерінде ауруға қарсы шаралар жүргізу принциптері

Мал шаруашылығының басқа салаларына қарағанда құс өсіруде заманауи
өндірістік мамандандырылған технология (ет, жұмыртқа өндіру, асыл тұқымды
балапандар шығарып, сату) кеңтүрде қолданылады. Нәтижесінде шағын
территорияда бірнеше мыңдаған құс шоғырланады. Сондықтан құс есіру
мекемелерінде ұйымдастыру-шаруашылық, ветеринариялық-санитариялық және
арнайы шараларды кешенді түрде, қатаң орындау қажеттілігі туындалған.
Індетті қадағалау шараларының босаңсуы бұл саланы үлкен экономикалық
шығындарга ұшыратады.
Құс өсіруде тұрақты ветеринариялық саулықты сақтау үшін өндіріс
технологиясына байланысты (құс фөрмасы, фабрикасы, шаруа қожалығы) жұқпалы
ауруларды дауалау шараларының арнайы жүйесі дайындалу қажет. Инфекциялық
ауруларды дауалау, яғни олардың дер уақытында алдын алу мәселесі, індетке
қарсы күрес шаралар кешенінде өте маңызды.
Ірі құс фабрикаларында індөтті дауалаудың негізгі принципі - құсты
жасына және қолданылуына байланысты оқшаулап ұстау.
Құс ауруларының қоздырушылары негізінен түрлі факторлар арқылы (сыртқы
орта элементтері, атап айтқанда, транспорт, құс фабрикаларында қолданылатын
түрлі құралдар, азық, төсеніш, сырттан инкубаторларға әкелінген
жұмыртқалар, т.б.) таралады. Бұлармен бірге аурудың таралуына жабайы
құстар, кеміргіштер, адамдардыңда рөлі үлкен. Инфекцияның негізгі берілу
жолдары - респираторлы, яғни ауа арқылы. Соңғы жолмен ауру қоздырушысы тек
қана бір қорадан екінші қораға ғана емес, ұзақ жерлерге тарайды. Мысалы,
Ньюкасл ауруының вирусы желді күндері 5-40 км және одан ұзақ жерлерге
таралатыны ғылыми деректерде көрсетілген.
Қазіргі кезде заманауи технологиялар қолданылатын құс шаруашылықтары мен
фабрикаларында жуқпалы аурулардан ветеринариялық саулықтың сақталу кепілі:
-вет-санитариялық режимдердің (ішкі, сыртқы қоршау, мекемеге тек қана
ветсан жібергіш, дезинфекциялық тосқауыл арқылы қатынасу, т.б.) сақталып,
қатаң орындалуы;
-індеттік жағдайға байланысты түрлі ауруларға вакциналарды негізінен
аэрозольды тәсілмен қолдану;
-егілгендерінің иммундық фонын заманауи серологиялық тесттерді (ДПР,
ГАР, ИФР, ИФТ, т.б) қолданып анықтап отыру;
-құс өсіру технологиясында барлығы бос - барлығы бос емес қағидасын
сақтау.
Соңғысының мағынасы мынадай. Құс фабрикалары мен шаруашылықтардың әр
қорасында төк қана бірдей жастағы құстар ұсталып, өсіріліп, жетілдіріліп
сойылады немесе жұмыртқа алу мақсатында әрі қарай қолдану үшін жұмыртқалау
бөліміне біртіндеп емес, толығымен ауыстырылады. Бос қалған қора-жайды
механикалық тазалап, жуып, дезинфекциялап, жөндеуден өткізіп, санациялайды.
Бұл мерзім аз дегенде 1 аптаға созылады. Тек қана аталған процедуралар
орындалғаннан кейін ғана таза қораға жаңадан басқа топтағы құс
орналастырылады. Бұндай жүйе індетке қарсы шаралар тұрғысынан өте тиімді.
Себебі індет ошағы анықталған жағдайда онда кардинальды түрде инфекциядан
арылу шараларын (барлығын жою немесе етке сою) қолдануға болады.
Құстар көптеген инфекциялық аурулармен (Ньюкасл, тұмау, шешек, жұқпалы
ларинготрахеит, жұқпалы бронхит, Марек ауруы, лейкоз, үйректің инфекциялық
гепатиті, синуситі, риниті, Гамборо ауруы, орнитоз, микоплазмоз,
пастереллез, туберкулез, салмонеллез, анаэробты инфекциялар, т. б.)
ауырады.
Қазіргі кездегі құс өндірістерінде автоматтандырылғантехнологияның
қолданылуынан, бұл мекемелерде құстың өтө қысқа мерзімде ұсталатынынан,
оларда кездесетін көптеген инфекциялар өзектілігін жоғалтты. Бірақ
қайсібірлері интенсивті технологиямен құс етін, жұмыртқа ендіретін
фабрикаларда әлі де болса кең түрде кездесіп, оларға айтарлықтай
экономикалық нұқсан келтіріп отыр. Олардың қатарына: пуллороз,
сальмонеллез, тұмау, Ньюкасл ауруы, лейкоз, орнитоз, Марек ауруы,
инфекциялық (жұқпалы) бронхит, жұқпалы бурсит (Гамборо ауруы) жатады.
Жалпы алғанда, жұқпалы ауруларды дауалаудың өмбебап (универсалды) жүйесі
жоқ. Сондықтан түрлі инфекцияларға қарсы жалпы және арнайы шаралар індеттік
жағдайға байланысты жоғарыда көрсетілген принциптер негізінде, телімді
құрылуы қажет [2,3,8].

1.5 Ауру туралы түсінік

Алғашқы қауымдық құрылыс кезеңінде ауруды мүлде бөлек, организмнен тыс
дүние ретінде қарастырды. Патологиядағы жаңа көзқарас әуелі ауру барысына
клиникалық бақылау жүргізу, сондай – ақ өлексеге патология – анатомиялық
зерттеу жүргізіліп, дене құрылысындағы өрескел ауытқуды анықтау арқылы дами
түсті. Органдардағы өзгерістерді зерттеу және оны аурумен байланыстыру
әрекеті біршама, ілгері басқандық болды.
Ауру бұл әр алуан бейімделу реакциясы мен патологиялық процестердің
жиынтығы емес, сапалық жаңа күй, ол клеткалардағы, тканьдердегі органдар
мен жүйелердегі әр түрлі сапалық өзгерістергі әзірленеді. Ауру организімін
қоршаған ортамен ара салмағының бұзылуы нәтижесінде байқалады.Ауру және
денсаулық тіршілік процесінің екі негізгі формасы болып саналады.
Денсаулық – бұл организмнің қалыпты күйі.Онда құрылым мен функция бір –
біріне сәйкес келеді. Ауру кезеңі – функционалдық және морфологиялық –
патологиялық өзгерістер байқалады.
Ауру ұғымы патологиялық реакция, патологиялық процесс, патологиялық
күйі жатады.
Патологиялық реакция дегеніміз – организмнің кез келген
тітіркендіргішке лезде, әдеттен тыс жауап қайтарады.
Патологиялық процесс – құбылыстың күрделі комплексіне еніп, ауруды
сипаттайтын функция мен құрылымдағы зардапты өзгерістер.
Мысалы: Эндокардит – жүректің ішкі қабығының қабынуы патологиялық күйге
жүрек планудари – энтологиялық факторларға байланысты инфекциялық ,
инвазиялық, инфекциялық емес болып бөлінеді.
Әрбір ауруға белгілі бір даму цикілі, біліну күші және өту ұзақтығы тән.
Ұзақтығына және біліну күшіне қарай аурудың 4 түрлі өтуі болады: өте жіті
күнге дейін, жіті 5-14 күн, жітілеу – 15-40 күн, созылмалы- айлап, жылдар.
Аурудың дамуы негізінен 4 кезеңге, немесе сатыға бөлінеді.
1. Жасырын, немесе латентті сатысы.
2. Продромальды (аурудың бастапқы кезеңі).
3. Аурудың айқын біліну кезеңі (аурудың толық даму сатысы).
4. Сауығу кезеңі (аурудың ақыры – аяқталу кезеңі)
5. Жасырын кезеңі – немесе инкубациялық деп аталады. Бұл кезеңде организм
зиянды жерлерге белсенді қарсылық көрсетеді, ауру себептерін жоюға
бағытталған қорғаныш қабілеті әрекет етеді.
Аурудың екінші кезеңі – продромальді аурудың алғашқы белгісі
белгіленгеннен толық айқындалғанға дейін уақыт. Продромальды кезең бірнеше
сағат, бірнеше күнге дейін созылады.
Аурудың айқын біліну кезеңі бұл сатыда белгілі бір ауруға тән қосымша
белгілері байқалады бұл кезең бірнеше күннен бірнеше аптаға дейін,ал
кейбіреуінде айлап – жылдап созылады.
Аурудың ақыры не жазылумен, не өлумен аяқталады.Толық жазылу кезеңі
оргонизімнің әлсіреуінен, содан кейін бұзылу өзгерістерімен тоқталады.Толық
жазылмаған жағдайда ауру кезіңде пайда болған морфологиялық және
функцоналдық бұзылу толық жойылмайды да мұндайда оргонизімнің төзімділігі
кеміп, ауруға тез шалдығатындығы байқалады.Толық жазылмаған жағдайда ауру
потологиялық күйге ауысады. Клиникалық жазылудан кейін жаңадан пайда болуы
мүмкін, мұны рецидив деп аталады.
Егер организмге ауру қоздырғышы түсетін болса, онда инфекция қайталап
жұғуы мүмкін. Аурудың бәсеңдеуі немесе жойылуы – ремиссия.
Егер организм өзгерген тіршілік жағдайына бейімделе алмаса, онда оның
бейімделу мүмкіндігі таусылып әрі тіршілік ете алмайды, соның нәтижесінде
өлу басталады.Өлу – организмдерінің тіршілігінің тоқтауы.
Өлудің негізгі себептері:
1. Жүрек қызметінің тоқтауы.
2. Тыныс алудың тоқтауы.
Өлудің екі түрі бар :
1. Әбден қартаюдан табиғи өлу мұндайда бүкіл оргонизм функциясы
әлсіреп, соның нәтижесінде тозады.
2. Патологиялық өлім – аурудан немесе қартаюдан болады.
Жанталасу дегеніміз – орталық нерв жүйесі қызметінің бұзылуы және
оргонизмнің бүкіл тіршілік функциясының кеселденуі. Жанталасу клиникалық
өлімге ұласады. Клиникалық өлім өлімнің қайтымды кезеңі, ол тіршіліктін
сыртқы белгісінің жойылуымен сипатталады.
Биологиялық өлім – орталық нерв жүйесінің жоғарғы бөліктерінде, ми
қыртысында, содан кейін оргонизмнің басқада тканьдерінде қайтымдық
өзгерістер басқалады.
Өлімнің белгілері :
1.Өлексенің салқындауы дене tалғашқы күні 1, екінші күні
0.2С кемиді.
2. Өлексенің сіресуі - өлгеннен кейін 8-10 сағ. басталады.
3. Өлексе теңбілі – гиностаздар ыдыраған қанның тканьдерге сіңіуінен
пайда болады.
4. Өлексенің шіруі – сұр жасыл теңбілдер пайда болады.
Анабиоз – тіршілік процесі кенеттен тежелетін организмдердегі ерекше
күй. Мұндай жасырын тіршілік кейде нерв ауруға шалдығып, бүкіл тіршілік
функциясы әлсіреген жануарларда болады.
Қысқы ұйқы – эволюциялық процесте қалыптасқан тіршіліктің ерекше
формасы болып саналады Мұндай құбылыс сыртқы орталық қолайсыз жағдайында
байқалады [1,3,6,7].

1.6 Жалпы патогенез

Патогенез – мал ауруының пайда болу механизімі дамуы, барысы және ақыры
туралы ілім. Этиология мен патогенез бір – бірімен тығыз байланысты. Ауру
патогенезін қарастырған кезде мынадай мәселелерге тоқталамыз.
1. Аурудың дамуында этиологиялық фактордың ролі.
2. Аурудың пайда болуында және барысында органикалық реактивтілігінің
маңызы.
3. Жалпы және жекелей өзгерістің мәні және олардың өзара байданысы.
4. Патогенездің негізгі буындары және себеп салдар байланыстары.
5. Функционалдық және морфологиялық өзгерістердің мәні және ауру кезінде
олардың өзара байланысы.
6. Аурудың дамуы үшін нерв жүйесі функциясының мәні.
1. Экологиялық фактор әсер етуіне қарай 3 типке бөлінеді:
а) ауру себебі қысқа уақытша әсер етеді. Мысалы, жоғары t0 жарақат,
электр энергиясы, сәуле энергиясы. Мұндай жағдайда аурудың дамуы эрмолог
факторлардың күшіне, ұзақтығына, сипаты байланысы. в) этиолог фактор
организмде ұзақ уақыт болады. Ауру созыла береді мәселен ішек бөлшектер
паразиттер құртылғаннан кейін ауру тоқталады.
с) бұл жағдайда этиологиялық фактор бүкіл патологиялық процесте
сақталып, онда аурудың одан әрі өршуіне жол бермейтін бір қатар өзгерістер
тудырады.
2. Организмнің реактивтілігі ішкі ортаның реттелу тұрақтылығына
(гомеостазға) тікелей байланысты, организмнің жауап қайтару
реакциясының сипаты нерв жүйесінің функцион күйіне байланысты.
3. Ауру – бүкіл организімді күйзелтіп көбінесе жеке органдарға зақым
түсіреді. Ауру кезінде жекелеген және жалпы өзгерістерде тығыз
байланыс бар. Ауру жекеленген өзгерістерден басталып – жалпылама болуы
мүмкін. Басқа бір жағдайда органдармен ткандердегі патологиялық
өзгерістер аурудың жалпы дамунан кейін пайда болады.
4. Патогенездің барлық буындарын өрістетуге өте қажетті құбылысты немесе
процесті негізгі буын деп атайды.Мысалы: қан кетудің негізгі буыны қан
айналу көлемінің азаюы және соған байланысты қанда оттегінің
жетіспеушілігі (геноксилин) болып саналады.
5. Кейбір ауру малдарда әртүрлі патологиялық зақымдану кезінде өте
күрделі өзара әрекет туындайды, бір құбылыс екіншісін тудырады, оның
әр үшінші бір құбылыстың пайда болуына ықпал етеді.
6. Ауру тудыратын агент жоғары сатыдағы жануарлардың организміне ықпал
ете отырып, ең әуелі нерв - рецептторлық приборларды (экстро- немесе
интерорецепторлар) тікіркендіруі. Алайда потологиялық процестер
механизімі бойынша тек шартсыз рефлекстор ғана емес, шартты рефлекстер
пайда болуы мүмкін.
Рефлекторлықтан басқа ауру тудыратын тітіркендіргішттер мәселен қанға
жіне зат алмасудан бөлінген улар орталық нерв жүйесіне тікелей әсер етуі
мүмкін. Сонымен нерв жүйесі функциясының өзгеруі аурудың пайда болуында
және дамуында ерекше роль атқарады.Организмде ауру тудыратын агенттер
былайша әрекет жасауы мүмкін.
а) жалғасу және жанаса отырып жойылу. Жалғасу арқылы таралуы бір
ортадағы тканнің жақын маңда орналасқан қалыпты тканге әсер етіп ауру
тудыратын агенттің әсер етуі арқылы өтеуі (теміреткенің теріге таралуы)
инфекциялау кесен жалпы жолы арқылы таралуы, ал жанасу кезінде қабындыру
қабықшасынын сірі қабығын қабындырады. Соның салдарынан перигастрит
(қарынның сірі қабығының қабынуы) дамиды.
Инфекция қоздырғыштары тамыр арнасына түсіп генотогендер пайда болады.
Нерв тармағы арқылы таралу құтыру вирусына және сірескен токсикозына
тән.
Организмнің ішкі органдарына түскен тітіркендіргіштер тамыр
рецепторларына және басқа нерв орталықтарымен, сондай-ақ қан мен лимфамен
күрделі қарым қатынасқа түседі.
Аурудың жалпы патогенетикалық механизімі. Әрбір ауру үшін өзгеуінің 2
типі бар. Бейімделу реакция және потологиялық өзгеріс. Патогенді агенттер
органдарды тікелей зақымдап патологиялық өзгерістер тудыруы көптеген
патогенді факторлар функционалдық өзгерістер туғызады.
Осындай патогендік факторлар пайда болады.
1. Органдар мен жүйелердің арнайы функциялары бұзылады.
2. Қан айналысы бұзылады.
3. Нерв трофиктері бұзылуы.
4. эндокринді бездердің бұзылуы.
Аурудың жалпы патогенетикалық механизмдерін талдаған кезде ең әуелі
дәл осы жағдайда патологиялық өзгеріске не жататындығын және қорғаныш
шаралары не екендігі туралы мәселелерді шешкен жөн.
Содан кейін нақты қорғаныш механизмге бейімделу мен қалпына келтіруді
сондай-ақ патологиялық өзгерістің даму механизмін зерттеудің маңызы зор
[1,2,4,7,8].

1.7 Организмнің реактивтілігі және оның патологиядағы маңызы

Реактивтілік – reаctio – қарсы әсер деген сөзден шыққан, реактивтілік –
организмнің тіршілік әрекетінің сыртқы орта әсеріне жауап қайтару қасиеті,
жәнеде бүкіл тіршілік атауының зат алмасу, өсу, көбею т.б.
Организмнің резистенттілігі – оның потогендік факторлар әсеріне
төзімділігі, яғни қарсы тұру қабілеті.Организімнің реактивтілігі мен
резистенттілігі аурудың пайда болуында дамуында, потологиялық процестердің
өту барысында мәні бар.
Малдарда байқалатын реактивтіліктің түрліше өзгеруі негізінен алғанда
қорғаныш күйіндегі сипатында болады. Жануар неғұрлым қарапайым қалыптаса
оның нерв жүйесіде соғұрлым онша дамымаған, соған сәйкес оның реактивтілік
формасы да қарапайым, олардың қалыптасуы неғұрлым жоғары болса, ол сыртқы
ортаның алуан түрлі әсерлеріне соғұрлым белсенді, жан – жақты сезе алады.
Реактивтілік мынадай 3 формада білінуі мүмкін:
Көтерінкі реактивтілік күйі – гиперергия
Бәсен – гипоергия
Қалыптан тыс – дизергия
Организмнің реактивтілігінде нерв жүйесінің ролі.Зерттеушілердің
анықтағаныңдай реактивтілік организмнің ауру тудыратын агенттердің әсеріне
қарсы тұруына негізделген.Әртүрлі малдар кез келген ауруды әртүрлі
қабылдайды, этизоотикалық аурулардың пайда болуы организмнің
реактивтілігіне қарай түрліше өтеді.Әдетте организм реактивтілігіне зат
алмасуы, иммунеитет реакциясы, функционалдық ширақтығы, нерв жүйесінің
реактивтілігі, тамыр реакциясы, хронатсия (нерв талшығын қоздыру үшін
керекті белгілі электр күшінің ең аз уақыты) бойынша жорамалдайды.
Жас малдарда реактивтіліктің өзінше бұзылуы ас қорытудың және зат
алмасудың бұзылуына мидың үлкен жарты шарының жөнді жетілмегендігіне
байланысты, қыста ұйқыға жататын жануарлардың ұйықтап жатқан кезде ұзақ
уақыт бойы орталық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.