Тірек –қимыл аппараты бұзылған балаларға білім беру.
Кіріспе 3
1.Тірек қимыл аппараттары бұзылған тұлғаларға арналған арнайы білім 4
1.1Тірек . қимыл аппараты бұзылған балалар 4
1.2 Тірек.қимыл аппаратының бұзылуы бар балаларды жалпы білім беретін орта мектепте оқытудың шарттары. 7
2.Тірек .қимыл аппараты бұзылған балаларға білім беру. 13
2.1 Тірек .қимыл аппараты бұзылған балалардың ұсақ маторикасын еңбек сабағында дамыту ерекшеліктері 13
2.2 Мектепке дейінгі тірек.қимыл қозғалысы бұзылған балаларға психологиялық.педагогикалық мінездеме. 18
Қорытынды 26
Пайдаланылған әдебиеттер: 27
1.Тірек қимыл аппараттары бұзылған тұлғаларға арналған арнайы білім 4
1.1Тірек . қимыл аппараты бұзылған балалар 4
1.2 Тірек.қимыл аппаратының бұзылуы бар балаларды жалпы білім беретін орта мектепте оқытудың шарттары. 7
2.Тірек .қимыл аппараты бұзылған балаларға білім беру. 13
2.1 Тірек .қимыл аппараты бұзылған балалардың ұсақ маторикасын еңбек сабағында дамыту ерекшеліктері 13
2.2 Мектепке дейінгі тірек.қимыл қозғалысы бұзылған балаларға психологиялық.педагогикалық мінездеме. 18
Қорытынды 26
Пайдаланылған әдебиеттер: 27
Балалардың туа біткен және жүре келе пайда болған аурулардың 5\7 проценті тірек қозғалыс аппараттарыньң бұзылулары құрайды. Қазіргі таңда тірек-қимыл аппараты бұзылған балалардың саны артып келетіні бәрімізге мәлім. Барлық тірі организмдерге тән қасиет қимыл-қозғалыс, өйткені ол ағзаның өсіп дамуына, адам денсаулығына әсерін тигізеді.
Қаңқа мен бұлшық ет тірек-қимыл жүйесін құрып, тіректік, қозғалтқыш және қорғаныш қызметін атқарады.
Атқаратын қызметіне қарай бұлшық еттердің келесідей топтарын ажыратады: буын бүккіш, буын жазғыш, мүшені жақындатқыш және алшақтатқыш үйлесімді бұлшық еттер, орналасуына байланысты үлкен үш топқа бөледі: бас, тұлға және аяқ пен қол бұлшық еттері. Бұлшық ет негізінен, екі түрлі қызмет атқарады: денені қимыл- қозғалысқа келтіреді және денені тік ұстауға мүмкіндік береді.
Тірек-қимыл жүйесінің дамуында қаңқа мен бұлшық еттер жасушаның үнемі жаңарып отыруы маңызды, мүшелердің өсуіне қажетті жағдай, балалық шақта, ер жеткенде қаңқа мен бұлшық ет жасушалары жылдам өсіп дамиды.
Балалардың тірек-қимыл аппаратының бұзылуы дегеніміз-жас кезінен бастап прогрессивсіз топтарды біріктіретін, бірақ моторлық бұзылыстар синдромының ауысып тұруы және бас ми қыртысының дұрыс қалыптаспауы мен қайталанып бұзылуы болып табылады.
Тірек қозғалыс аппарат бұзылу функциясы туғанда және жүре пайда болуы мүмін. Тірек қозғалысының патологиясының осындай түрлері болады.:
1. Жүрек жүйесінің аурулары. БЦП полиомилит
Тірек қозғалысының туғаннан патологиясы: қисык мойын, сколиоз, аяқтынқисықтығы, артрогрипоз.
Жүре пайда болған және тірек аппаратыньң зақымдалануы, полиартрит, қанның аурулары т.б.
Тірек-қимыл аппаратындағы бұзылудың түрлері:
1. Жүйке жүйесінің аурулары: ДЦП, мешел (полиомелит);
2. НОДА туа біткен патологиясы: жамбас сүйегінің туа біткен шығуы, қисық мойын, маймақтық, табандардың кемістігі, омыртқа дамуындағы аномалиялар, аяқ-қолдардың жеткіліксіз дамуы және кемістігі, артрогрипоз (туа біткен кемтарлық);
3. Жүре пайда болған аурулар және тірек-қимыл аппаратындағы ақаулар: жұлын майының травматикалық ақаулары, бас миының және аяқ-қолдардың травматикалық ақаулары, полиартрит, қаңқаның аурулары (құрт ауруы, сүйектердің ісігі, остиомелит).
Қаңқа мен бұлшық ет тірек-қимыл жүйесін құрып, тіректік, қозғалтқыш және қорғаныш қызметін атқарады.
Атқаратын қызметіне қарай бұлшық еттердің келесідей топтарын ажыратады: буын бүккіш, буын жазғыш, мүшені жақындатқыш және алшақтатқыш үйлесімді бұлшық еттер, орналасуына байланысты үлкен үш топқа бөледі: бас, тұлға және аяқ пен қол бұлшық еттері. Бұлшық ет негізінен, екі түрлі қызмет атқарады: денені қимыл- қозғалысқа келтіреді және денені тік ұстауға мүмкіндік береді.
Тірек-қимыл жүйесінің дамуында қаңқа мен бұлшық еттер жасушаның үнемі жаңарып отыруы маңызды, мүшелердің өсуіне қажетті жағдай, балалық шақта, ер жеткенде қаңқа мен бұлшық ет жасушалары жылдам өсіп дамиды.
Балалардың тірек-қимыл аппаратының бұзылуы дегеніміз-жас кезінен бастап прогрессивсіз топтарды біріктіретін, бірақ моторлық бұзылыстар синдромының ауысып тұруы және бас ми қыртысының дұрыс қалыптаспауы мен қайталанып бұзылуы болып табылады.
Тірек қозғалыс аппарат бұзылу функциясы туғанда және жүре пайда болуы мүмін. Тірек қозғалысының патологиясының осындай түрлері болады.:
1. Жүрек жүйесінің аурулары. БЦП полиомилит
Тірек қозғалысының туғаннан патологиясы: қисык мойын, сколиоз, аяқтынқисықтығы, артрогрипоз.
Жүре пайда болған және тірек аппаратыньң зақымдалануы, полиартрит, қанның аурулары т.б.
Тірек-қимыл аппаратындағы бұзылудың түрлері:
1. Жүйке жүйесінің аурулары: ДЦП, мешел (полиомелит);
2. НОДА туа біткен патологиясы: жамбас сүйегінің туа біткен шығуы, қисық мойын, маймақтық, табандардың кемістігі, омыртқа дамуындағы аномалиялар, аяқ-қолдардың жеткіліксіз дамуы және кемістігі, артрогрипоз (туа біткен кемтарлық);
3. Жүре пайда болған аурулар және тірек-қимыл аппаратындағы ақаулар: жұлын майының травматикалық ақаулары, бас миының және аяқ-қолдардың травматикалық ақаулары, полиартрит, қаңқаның аурулары (құрт ауруы, сүйектердің ісігі, остиомелит).
1. Босых В. Г., Павловская Н. Т. Нарушение функции верхних конечностей при спастической диплегии: обследование и коррекция // Коррекционная педагогика. — 2004. — № 1 (3). — с. 52-59.
2. Левченко И. Ю., Приходъко О. Г., Гусейнова А. А. Современные проблемы организации обучения и воспитания детей с церебральными параличами // Коррекционная педагогика: Теория и практика. — 2007. — №3 (21). — с. 5-14.
3. Сековец А. С. Комплексная физическая реабилитация детей дошкольного возраста с нарушениями опорно-двигательного аппарата // Воспитание и обучение детей с нарушениями развития, № 5, 2008. с. 18-24.
4. Сорокина В. Т. Взаимодействие психолога и логопеда при работе с детьми с церебральным параличом // Коррекционная педагогика, № 2 (8), 2005. с. 22-28.
5. Қ.С.Тебенова,А.Р.Рымханова Арнайы психология Алматы,2011
6. Л.А.Данилова. Методы коорекции речевого и психического развития у детей с церебральным параличом. Л ., 1977.
7. А.А.Катаева, Е.А.Стребелева. Дидактические игры и упражнения. М., 1991.
8. Р.К.Айтжанова, Р.А.Сүлейменова, А.К.Ерсарина. Психолого-медико-педагогическое обследование детей дошкольного и младшего школьного возраста. А,. 2000
2. Левченко И. Ю., Приходъко О. Г., Гусейнова А. А. Современные проблемы организации обучения и воспитания детей с церебральными параличами // Коррекционная педагогика: Теория и практика. — 2007. — №3 (21). — с. 5-14.
3. Сековец А. С. Комплексная физическая реабилитация детей дошкольного возраста с нарушениями опорно-двигательного аппарата // Воспитание и обучение детей с нарушениями развития, № 5, 2008. с. 18-24.
4. Сорокина В. Т. Взаимодействие психолога и логопеда при работе с детьми с церебральным параличом // Коррекционная педагогика, № 2 (8), 2005. с. 22-28.
5. Қ.С.Тебенова,А.Р.Рымханова Арнайы психология Алматы,2011
6. Л.А.Данилова. Методы коорекции речевого и психического развития у детей с церебральным параличом. Л ., 1977.
7. А.А.Катаева, Е.А.Стребелева. Дидактические игры и упражнения. М., 1991.
8. Р.К.Айтжанова, Р.А.Сүлейменова, А.К.Ерсарина. Психолого-медико-педагогическое обследование детей дошкольного и младшего школьного возраста. А,. 2000
.Тірек - қимыл аппараты бұзылған балаларға білім беру.
Мазмұны
Кіріспе 3
1.Тірек қимыл аппараттары бұзылған тұлғаларға арналған арнайы білім 4
1.1Тірек - қимыл аппараты бұзылған балалар 4
1.2 Тірек-қимыл аппаратының бұзылуы бар балаларды жалпы білім беретін орта мектепте оқытудың шарттары. 7
2.Тірек - қимыл аппараты бұзылған балаларға білім беру. 13
2.1 Тірек - қимыл аппараты бұзылған балалардың ұсақ маторикасын еңбек сабағында дамыту ерекшеліктері 13
2.2 Мектепке дейінгі тірек-қимыл қозғалысы бұзылған балаларға психологиялық-педагогикалық мінездеме. 18
Қорытынды 26
Пайдаланылған әдебиеттер: 27
Кіріспе
Балалардың туа біткен және жүре келе пайда болған аурулардың 5\7 проценті тірек қозғалыс аппараттарыньң бұзылулары құрайды. Қазіргі таңда тірек-қимыл аппараты бұзылған балалардың саны артып келетіні бәрімізге мәлім. Барлық тірі организмдерге тән қасиет қимыл-қозғалыс, өйткені ол ағзаның өсіп дамуына, адам денсаулығына әсерін тигізеді.
Қаңқа мен бұлшық ет тірек-қимыл жүйесін құрып, тіректік, қозғалтқыш және қорғаныш қызметін атқарады.
Атқаратын қызметіне қарай бұлшық еттердің келесідей топтарын ажыратады: буын бүккіш, буын жазғыш, мүшені жақындатқыш және алшақтатқыш үйлесімді бұлшық еттер, орналасуына байланысты үлкен үш топқа бөледі: бас, тұлға және аяқ пен қол бұлшық еттері. Бұлшық ет негізінен, екі түрлі қызмет атқарады: денені қимыл- қозғалысқа келтіреді және денені тік ұстауға мүмкіндік береді.
Тірек-қимыл жүйесінің дамуында қаңқа мен бұлшық еттер жасушаның үнемі жаңарып отыруы маңызды, мүшелердің өсуіне қажетті жағдай, балалық шақта, ер жеткенде қаңқа мен бұлшық ет жасушалары жылдам өсіп дамиды.
Балалардың тірек-қимыл аппаратының бұзылуы дегеніміз-жас кезінен бастап прогрессивсіз топтарды біріктіретін, бірақ моторлық бұзылыстар синдромының ауысып тұруы және бас ми қыртысының дұрыс қалыптаспауы мен қайталанып бұзылуы болып табылады.
Тірек қозғалыс аппарат бұзылу функциясы туғанда және жүре пайда болуы мүмін. Тірек қозғалысының патологиясының осындай түрлері болады.:
1. Жүрек жүйесінің аурулары. БЦП полиомилит
Тірек қозғалысының туғаннан патологиясы: қисык мойын, сколиоз, аяқтынқисықтығы, артрогрипоз.
Жүре пайда болған және тірек аппаратыньң зақымдалануы, полиартрит, қанның аурулары т.б.
Тірек-қимыл аппаратындағы бұзылудың түрлері:
1. Жүйке жүйесінің аурулары: ДЦП, мешел (полиомелит);
2. НОДА туа біткен патологиясы: жамбас сүйегінің туа біткен шығуы, қисық мойын, маймақтық, табандардың кемістігі, омыртқа дамуындағы аномалиялар, аяқ-қолдардың жеткіліксіз дамуы және кемістігі, артрогрипоз (туа біткен кемтарлық);
3. Жүре пайда болған аурулар және тірек-қимыл аппаратындағы ақаулар: жұлын майының травматикалық ақаулары, бас миының және аяқ-қолдардың травматикалық ақаулары, полиартрит, қаңқаның аурулары (құрт ауруы, сүйектердің ісігі, остиомелит).
1.Тірек қимыл аппараттары бұзылған тұлғаларға арналған арнайы білім
1.1 Тірек - қимыл аппараты бұзылған балалар
Бұл категориядағы негізгі контингент балалар (ДЦП) ауырған балалар. ДЦП-аурулардың толықтай пісіп- жетілмеген, яғни әртүрлі әсер етуші зиянды факторлардың ішкі даму жағдайында және дүниеге келу әрі 1 жасқа дейінгі кезенде пайда болады.Бұл туғаннан және жүре бара пайда болған ауру және тірек қимыл аппаратқа зақым келу балаларда 5-7% кездеседі.Сонда тірек - кимыл аппаратының қызметіне зақым келу сипаты туғаннан және жүре бара пайда болады.Тірек-кимыл аппараты бұзылыстарының түрлері:
1)жүйке жүйесінің ауруы: ДЦП (детский церебральный паралич) полиомелит.
2)тірек-қимыл аппаратының туғаннан бұзылу патологиясы:туғаннан жамбастың тоюы омыртқа дамуының кемістігі .(сколиоз) қол-аяқ кемшілігі және дамымауы,саусақ ұштарының кемісті дамуы,ортрогрипоз (туғаннан кемістік).
3)жүре - бара пайда болған және тірек-кимыл аппаратының зақымдануы: жүлын,мойын,бас ,бойы,қол-аяқ , травмалық соққы полиартрит,қаңқа ауруы (туберкулез сүйек ісігі, остеомиелит) қаңқа ауруының жүйелілігі (хондродистрофия, рахит).
ДЦП - ның болу себебі негізінен қолайсыз факторлар әсерінен болады:
1. Преднаталдық (ішкі даму жағдайында);
2.Наталдық (дүниеге келу сәтінде);
3.Постнаталдық ( дүниеге келгеннен кейінгі алғашқы кезенде).
Көп жағдайда ДЦП пайда болуы ішкі даму жағдайда мидың зақым алуы және дүниеге келу кезеңінде болады- 30 60-ішке даму дүниеге келу сәтінде, ал 10-туғаннан кейін болуы мүмкін. Ішкі даму жағдайында жұқпалы ауру анасының эндокриндық және жүрек ауруы жүкті болу кезеңіндегі токсикоз, денелік травма, жарақат алу, психикалық травма, жағымсыз эмоция, резус - фактор бойынша сәйкессіздік, антибиотикалық дәрі-препараттар.
Туғаннан кейінгі - нейроинфекция (менингит,энцифалит), бастың ауыр жарақат ауруы.
Тірек-қимыл аппараты бұзылған балаларда негізгі кемістік - қозғалыс кемшілігі (дамымау,бұзылу немесе қозғалыс қызмет жоғалуы).Мұндай балаларда қимыл-қозғалыс бұзылушылығы олардың психикалық және сойлеу тілінің бұзылуыменқабат келеді ,сондықтанда көпшілігі тек қана емдеу және әлеуметтік көмек қажет етумен бірге ,олар психологиялықпедагогикалық және логопедиялық түзетуді қажет етеді .Тірек-кимылы бұзылған кейбір балалардың танымдық қызметтері бұзылыс ыз келеді,олар арнайы оқыту-тәрбиелеуді қажет етпейді.Бірақта барлық балалар өмір жағдайын қажет етеді, яғни оқыту және біртіндеп еңбек әрекетін қамту.
Балалардың туа біткен және жүре келе пайда болған аурулардың 5\7 проценті тірек қозғалыс аппараттарыньң бұзылулары құрайды.. Тірек қозғалыс аппарат бұзылу функциясы турағанда және жүре пайда болуы мүмін. Тірек қозғалысының патологиясының осындай түрлері болады.:
1. Жүрек жүйесінің аурулары. БЦП полиомилит
Тірек қозғалысының туғаннан патологиясы: қисык мойын, сколиоз, аяқтынқисықтығы, артрогрипоз.
Жүре пайда болған және тірек аппаратыньң зақымдалануы, полиартрит, қанның аурулары т.б.
БЦП ақыкейінгі кезде өте жиі кездесетін ауру, ол балалар арасынды жүйке жүйесінің жаратылған ауытқы.
БЦП ерте антогенезде мидың зақымынан дамыуна пайда болады. Мында мидың жас бөліктеріне әсер етеді - үлкен полушариаларында олар еркіндік козғалыстарының сөлеу және басқа қимылдық қызметімен реттейді. БЦП - да әр-түрлі бұзылуынан көрінеді қозғалыс психикалық және сөйлеуінде БЦП-нің клиникалық сүретінде басында козғалуының бұзылуы барысында психикалық және сезінде бұзылуы анализтарлық жүйесіңің қызметтер, бұзылуы, cipecпe аурулары.
Қимыл қозғалыстарының бұзылуы ауыртпалығы әртүрлі болады кейде олар тұрпайы қозғалыстарыньң бұзылуы, кейде білінбейтін. Психологиялық және сөйлеу ауытқулары қимыл козғалыстардың бұзылуы сияқты әртүрлі болады. Мысалы қимыл қозғалыстардың өте күрделі бұзылуында психологиялық және сөйлеу бұзылуы болмауы мүмкін. Әлде керсінше де болады БЦП-нің себебі әртүрлі болады, қолайсыз факторларының, құрсақта жатқан балаға (пренатальный), жуу барысында (интранатальный),нәресте кезеңінде.
Зиянды факторларға жатады, энфекциялық аурулар, жүкті әйел ауырса (қызылша, вирусты инфекция, токсиплазмоз) жеріктік, физикалық зақым ұрықтьң жарақаты, анасымен ұрықтың. қанның бірлестер резус-фактор бойынша психологиялық жарақат, физикалық фактор дәрімен улануы, экологиялық қолайсыздық. Қәзіргі уақытта дәлелденген құрсақта жатқан ұрыққа 400- ден аса факторлар. Әсер ететіндігі құрсақтары патология мен туған жарақаты 6ipre БЦП -нің жиі кездесетін себебі болады. Туу барысындағы жарақат асфиксиямен сәйкес келеді. Осыдан еткен балаларда бара-бара БЦП болуы мүмін. Нейроинфекциядан да болуы мүмін ол менингит ,энцефалит аурулары және ауыр бастың. зақымдалуыда себеп болуы мүмкін.
ДЦП балаларында қимыл қозғалыс қызметтерінің қалыптасуы бұзылған және кіідірістенген. Олар қиыншылықпен және кеш басын ұстай үйренеді .кеш отырады. Тұрады. Қимыл қозғалыс бұзылуы бастыдефект болып, еректі коррекциясыз психологиялық, сөйлеу қызметтеріне қолайсыз әсер етеді. Осы аурулардың специфика бойынша әртүрлі қимыл қозғалыстардың бұзылуы бірнеше факторларға байланысты.
1. Бұлшық еттерінің тонустың бұзылуы (спастичностъ,ригидность,гипотония, дистония типтері). Бұлшык еттерінің тонусы ол рефлекс деп кейде айталады, адамның өзіндік сезінүінің бұлшық еттерінің жауабы. Бұлшық еттерінің реттелүі жүйке жүйесі арқылы қызметтеледі. БЦП ауруларында жиі бұлшық; еттерінің тонусы көтерінкі болып байқалады- (спастичность). Бұлшық еттері кернелі БЦП балалардың кол-аяқтарын тырысқан. Ригидность- ол бұлшық еттері өте көрнелі, тонусы өте көтеріңкі. Гипотанияда бұлшық еттері ,әлсіз солы. Дистонияда бұлшық еттерінің тонусы ауыспалы мінездемеде.
2.Қозғалуының. шектелүі мүмкінсіздіктігі (парез и паралич) мидың зақымдалуына байланысты кейбір козғалуының болуы және болмауда.
Бас миының қыртыстарының зақымдануы еркінді козғалуының болмауына келтіреді оны паралич дейді. Ал шектелі козғалыстардың аумағын орталық парез дейді.
Еркінді қозғалыстардың шектелүі бұлшық еттерінің темендеүіне байланысты болады. Балаға кейде қолдарын кетеруге қиын болады, алға созуғада, аятарын 6үгүі де қиын болады. Осынын бәрі маңызды қозғалыстардың қызметінің дамуын қиындатады.
3. Зорлық қозғалыстарының болуы.
Көп БЦП формаларына зорлық қозғалыстарды мінездеүін олар гиперкинез және тремор түріде білінеді.
Гиперкинез ол зорлық қозғалыстардың еркіндіксіздігі бұлшық еттерің ауыспалуына байланысты қолайсыз тұрыстар және қозғалуынаң бітелуіне. Зорлық қозғалыстар артикулярдық апараттарында мойынның басты, әр түрлі шеттерінің беліктерін денесінде анықталуы мүмкін. Тремор тілдің қол сауысақтарының дірілдеүі.
4. Тепе-текдіктін, козғалу координациясын бұзылуы (атаксия) отырғанда турғанда жүргенде тұрақсыздық оны денелік атаксия дейді. Ауыр сәтте бала біреудің көмегінсіз отырып тұра алмайды. Тұрақсыз жүрісте бала аяқтарын арасын кең ашып жүреді, теңселіп баска жаққа ауа береді. Манипуляциялық әрекетте бала жазған уақытта, бірдеңені ұстаймын дегенінде қиыншылық көреді
5. Козғалыстың сезінүін бұзылуы (кинестезия).
Мында бузылулар шартты рефлекстердің байланысын қиындатады. Осы рефлестер арқылы өсі дененің қалпы, кеністікте тұруы қалыптасады. Церебр параличпен ауырған балалардың тұру сезімі әлсіреген, кейбіреуінде қимылының беталысы қабылдауы қисық. Қимыл сезімі бұзылуы баланың қозғалыс тәржірбиесін жетілдірмейді координациялық қимылдарды да қалыптасуын бөгейді.
б.(статокинетический рефлекс) Статокинетикалық; шарт дененің тік жүруінің және моториканың қалыптасуына қамтатамасыз етеді. Нәтижесінде бала өз-өзіне еңбек етуде, еңбекте, оқулық операциаларында әдістерінде қиыншылық көреді.
7. Синкенезия. Бірігіп қимылдауы. Мысалы: 6ip затты алу үшін ол 6ip қолын бүгеді, сонымен қатар екінші қолы да бүгіледі.
8. Патологиялық тоникалық шарттарының болуы. Әдеттегі дамуда тоникалық шарттар түғаннан бірінші айларда білінеді. Біраздан кейін ол жойылады да устамдылық рефлекстерге айналады. 3 айында позотониалық рефлестер білінбейді. БЦП ауыткуында тұғаннан шартсыз рефлексінің қозғалыс автоматикасы қалып қою белгіленген соған позатоникалық рефлекстерді жатқызады.
Позотоникалық рефлекстердің патологиялық куштілігі қозғалыс қызметтерінің дамуы бұзылады. Сондықтан да патологиялық жұріс қимыл, деформацияда қалыптасады. БЦП баланың бірінші жылдарында осы рефлекстердің біліүнен ойдан ойға күшее береді де тұрақталады.
Баланың әдеттегідей дамуына үлкен маңыздылық пен тәрбие жағдайы керек. Мәдениеттілігі төмен от басында ата-аналар тәртібі дамуымен айналыспай өскен балалар өздерінің құрдастарынан интеллектуалды қарым-қатынасы жағынан жиі қалып отырады. Педагогикалық салақтық та өзініњ белгілі ролін атќарады. ПДТ пайда болу себептерін зерттеу кезінде ОНЖ-нің органикалық зақымдануын бастан кешкеннен кейін, себепші болған қалдық құбылыстың ең ауыр түрі белгілі болған, ал функционалды - динамикалық бұзылу кезінде ең жеңіл түрі байқалады. Сол және бір ғана этиологиялық фактор зақымдалу уақытына байланысты генотиптік фонның есебімен бір ғана жағдайда тек жетілу қарқынының бұзылуына әкелуі мүмкін, басқаша жағдайда ПДТ-ң қиындалған түрін береді немесе олигофренияға әкеледі.
мынадай бағыттарға бөледі
1. Гипоопека - бұл ата-анасының бала тәрбиесіне көңіл бөлмеуі. Мұндай балада жауапкершілік өз борышын сезіну сезімдері қалыптаспайды, тәртібі де аффектінің тежелуімен байланысты болады;
2. Гиперопека - бұл бала тәрбиесіне тым көңілл бөлу, баланы шектен тыс еркелетіп жіберу;
3.Отбасында диспатияның, агрессияның, қаталдықтың, қатыгездіктің болуы. Мұндай ПДТ балаларға тән: уайымшылдық, сенімшілдік, уялшақтық, шешім қабылдай алмаушылық, белсенділікті көрсетушілік, эгоизм (менменшілдік), эгоцентризм (өзімшілдік), біреудың көмегіне сүйені алғандық.
4 типі- шығу тегі церебральді органикалық болып табылатын психикалық дамудың тежелуі ПДТ балалардың 70,80% -осы категорияға жатады. ПДТ балалардың бұл типіне жататындарының анамнезін зерттеу жұмысы бұл кемістіктің нерв жүйесінің аз мөлшерде органикалық жетіспеушіліктің әсерінен көрсетеді. Бұңдай жағдайға жүктелік патологиясы (ауыр токсикоз, инфекция, интоксикация, травма ана мен шарананың резус факторының сәйкестілігі), айы-күні жетпей шала тууы, асфиксия, босану кезідегі травма (зақым) т.б. боқпал етеді.
1.2 Тірек-қимыл аппаратының бұзылуы бар балаларды жалпы білім беретін орта мектепте оқытудың шарттары.
Тірек-қимыл аппаратының бұзылуы ұғымының жинақтаушы сипаты бар және ол органикалық орталық немесе перифериялық табиғаты бар қимыл-қозғалыс бұзылысын қамтиды.
Тірек-қимыл аппаратында бұзылуы бар балалар келесі категорияларға бөлінеді:
- церебральды сал ауры бар балалар (ДЦП);
- қалпына келуші немесе резидуальды сатыдағы мешел ауруының салдары;
- миопатия;
- туа біткен және жүре пайда болған тірек-қимыл аппаратындағы жетіспеушіліктер мен кемістіктер.
Тірек-қимыл аппаратында бұзылуы бар оқушыларды оқыту, жалпы білім беретін мектептің арнайы сыныбы жағдайында немесе мамандардың арнайы психологиялық-педагогикалық көмегімен үйлесіп, жалпы сыныпта немесе үйде жүзеге асырылуы мүмкін.
Тірек-қимыл аппаратындағы бұзылудың түрлері:
1. Жүйке жүйесінің аурулары: ДЦП, мешел (полиомелит);
2. НОДА туа біткен патологиясы: жамбас сүйегінің туа біткен шығуы, қисық мойын, маймақтық, табандардың кемістігі, омыртқа дамуындағы аномалиялар, аяқ-қолдардың жеткіліксіз дамуы және кемістігі, артрогрипоз (туа біткен кемтарлық);
3. Жүре пайда болған аурулар және тірек-қимыл аппаратындағы ақаулар: жұлын майының травматикалық ақаулары, бас миының және аяқ-қолдардың травматикалық ақаулары, полиартрит, қаңқаның аурулары (құрт ауруы, сүйектердің ісігі, остиомелит).
Балалар церебральды сал ауруы - эмбрионның, ұрықтың немесе жаңадан туылған баланың ағзасына ішкі және сыртқы сипаттағы зиянды алуан түрлі әсерлердің ықпалымен пайда болған, мидың ауыр дерті. ДЦП әртүрлі қозғалыс, психикалық және сөйлеу бұзылулары түрінде көрініс береді.
Тірек-қимыл аппаратында бұзылуы бар балаларды оқытатын жалпы білім беретін мектептің арнайы бейімделген ғимараты (пандустың болуы, кең есік жақтауларының, мүгедектер арбасын көтергіштің, баспалдақтың жанындағы көтергіштің, есіктерді автоматты ашушылардың болуы) және арнайы жиһазы (бірадамдық парталар, тұрып жұмыс істеуге арналған конторкалар), ортопедиялық құралдары, оқытуға арналған арнайы приборлар болуы қажет. Мүмкіндігіне қарай, сыныптардың толықтырылуы барынша аз болуы керек.
Партаның жанында мүгедектер арбасын қою үшін қосымша кеңістіктің болуын қамтамасыз ету қажет (егер оқушы арбадан орындыққа отырса). Тақтаның жанындағы өтетін жолды бос қалдыру керек, оқушы арбада немесе балдақпен тақтаның алдына еркін бара алуы керек. Сынып тақтасының аса төмен орналасуы қажет.
ДЦП ауруы бар баланың көпшілік мектептің сыныбына бармас бұрын, білім беру үдерісіне қатысушылардың арасындағы ДЦП ауруы бар балалаларға толерантты қатынасты қалыптастыру бойынша дайындық жұмыстары жүргізілуі қажет. Мектептің әдістемелік кеңестерінде, ата-аналар жиналысында және педагогикалық кеңестерде, қозғалысында патологиясы бар балалардың жалпы және өзгеше ерекшеліктері туралы танысу әңгімесін жүргізу маңызды, мұндай жұмыстар мұғалімдердің құзыреттілігін арттыруға және ата-аналардың педагогикалық ағартуына ықпал ететін болады. Жұмыстың бұл түрі үшін, медициналық мекемелер мен реабилитациялық орталықтардың, психологиялық-педагогикалық түзетуші кабинеттердің мамандарын шақыру қажет.
НОДА ауруы бар балалармен түзетуші және әлеуметтік бейімдеуші жұмыс, олардың жеке қажеттіліктерін ескеріп, балалардың оқыту және тәрбиелеудің арнайы жағдайларын және кедергісіз ортаны құруды қамтиды. ДЦП ауруы бар балалар медициналық қолдауды Денсаулық сақтау министрлігі жүйесінде ала алады: алғашқы медико-санитарлық көмек беру ұйымдары, стационарлар, балалар үйлері, диспансерлер, арнайы санаторийлер және реабилитациялық орталықтар (Ақсай Республикалық балалар ауруханасы, Балбұлақ реабилитациялық орталығы, Республикалық балалар реабилитациялық орталығы). Бұл мекемелерде ұзақ уақыт бойында мамандардың қалпына келтіруші емдеуі мен жоғары білікті көмегі жүзеге асырылып келеді, олардың арасында логопедтер, дефектологтар, психологтар, тәрбиешілер, дәрігерлер және т.б. бар.
Психикалық дамыу тежелген балалар.
Жалпы білім беретін мектептердегі оқушылардың белгілі 6ip бөлігінің сабаққа үлгермеуі көптеген педагогтардың, психологтардың, дәрегерлердің (медиктердің) және социологтардың назарын аударды. Міне, осы ғылым салаларының зерттеулері арқылы жақын арадағы даму зоналы кең, алайда кемақылдыққа жатпайтын балалардың тобы анықталды. Бұл балалар - психикалық даму тежелген балалар деген ерекше категорияға жатқызылды. (ПДТ)
М.С.Певзнер мен Т.А.Власова психикалық дамуы тежелген балалардың жеке адам ретінде қалыптасуындағы эмоционалдық дамудың роліне және нейродинамикалық бұзылудың мәніне назар аударды. Осыған сәйкес организмді астениялық және церебрастениялық жағдайға душар еткен түрлі патогендік факторлардың әсерінен бала өмірінің алдағы этапында немесе анасының босану негізіндегі орталық нерв жүйесіне жағымсыз әсер ету салдарынан болған, психикалық және психофизикалық инфантилизм негізінде қалыптасқан психикалық дамудың тежелуінің түрін айқындалды.
Ал, К.С.Лебединский өзінің ғылыми зерттеушілік жұмысында үлкен жаңалық ашты. Ол психикалық дамудың тежелуінің этиопатогенетикалық жүйесін ұсынды. Оның негізгі клиникалық типтері этиопатогенетикалық принцип бойынша жіктеледі:
1 . конституциялық шығу тегіне сай;
саматогенддік шығу тегіне сай;
психогендық шығу тегіне байланысты;
церебральды-органикалық шығу тегіне сай.
Бұ айтылған типтердің әрқайсысы - соматиқалық, энцефалопатикалық, неврологиялық ауру белгілерін ұстайды және әрқайсысы эмоционалдық тұрақтылық ерекшеліктерін, танымдылық ic-әрекетінін бұзылуын, өзінің этиологиясын және өзінің клиника-психологиялық құрылымына ие болады.
Психикалық дамудың тежелуінің (ПДТ) этиологиясы (пайда болу себептері)
Интеллектуалды, сезімдік (эмоционалдыќ)-жігерлі сфераның және баланың жеке басының даму қарқынының бұзылуы тұтас алғанда қоршаған ортаның түрліше жағымсыз факторларының әсер етуіне байланысты, әсіресе өмірдің ерте кезеңінен ПДТ-ның негізінде көбіне өз бетінше әрекеттенудің қиын түрінің дамымағаны жатыр.
Ауыр жұқпалы аурулар, бас сүйек миының зақымдануы, уланулар, тұқым қуалаушылыққа бейім болулар да, ПДТ-ң себептері болып табылады.
ПДТ психогенді жағдайларыныњ кері єсеріненде пайда болуы мүмкін, бала ата-анасынан айрылғанда, толық эмоционалды қарым-қатынастың жеткіліксіздігі (мысалға, емшектегі балалар үйінде, жетімдер үйінде өскендер, ешкім айтарлықтай көңіл бөлмейтіндер), сонымен бірге сезгіш органдарының кемшілігімен (соқырлық, саңыраулық, мылқаулық) - мұндай жағдайларда бала толық интеллектуалды дамуы үшін жан-жақты хабарлар ала-алмайды. Баланың психикалық қызметінің дамуы жас ерекшелігіне байланысты кезеңдерде болады. Егер ол осы уақытта қажетті хабарларды, мєліметтерді алмаса, оның дамуы бәсеңдейді.
Баланың әдеттегідей дамуына үлкен маңыздылық пен тәрбие жағдайы керек. Мәдениеттілігі төмен от басында ата-аналар тәртібі дамуымен айналыспай өскен балалар өздерінің құрдастарынан интеллектуалды қарым-қатынасы жағынан жиі қалып отырады. Педагогикалық салақтық та өзініњ белгілі ролін атќарады. ПДТ пайда болу себептерін зерттеу кезінде ОНЖ-нің органикалық зақымдануын бастан кешкеннен кейін, себепші болған қалдық құбылыстың ең ауыр түрі белгілі болған, ал функционалды - динамикалық бұзылу кезінде ең жеңіл түрі байқалады. Сол және бір ғана этиологиялық фактор зақымдалу уақытына байланысты генотиптік фонның есебімен бір ғана жағдайда тек жетілу қарқынының бұзылуына әкелуі мүмкін, басқаша жағдайда ПДТ-ң қиындалған түрін береді немесе олигофренияға әкеледі.
ПДТ-і бар балалармен оқу-түзету жұмыстары кең және әртүрлі болып табылады.
1 титі - шығу тегі конституциялық болып табылады ПДТ
балалар. М.С.Певзнер және Т.А.Власова сүреттегендей, бұл балаларды окытудағы қиыншылық мотивациялық сфераның пісіп-жетілмеуінен. Мұндай балаларға:
тәртібінің эмоционалдық мотивациясы;
көніл күйісінің үнемі жоғары болуы;
дене бітімінің инфантильдігі яғни дұрыс қалыптаспауы
2 типі - кемістігінің бұлшығу тегі соматогендік ПДТ балалар. Даму типі соматикалық кемістіктің әрқалы түрімен байланысты: созылмалы инфекциямен және аллергиялық жагдайлармен, соматикалық сфераның дамуының әcipece жүрек ауруының туа немесе жүре келе пайда болған ауруымен тығыз байланысты. Бұл балалара тән:
тұрақты астения өте арық, болып келеді;
жалпы және психикалық тонустын төмендеуі;
невротикалық, қобалну - яғни - сенімсіздік, қорқақтық,
әлсіздік т.б.
3 типі - шығу тегі психологендік болып келетің психикалық дамуы тежелеу - бұл тәрбиенің жарымсыз жағдаймен қабаттаса жүруі.
К.С.Лебединский тәрбие барысын мынадай бағыттарға бөледі
1. Гипоопека - бұл ата-анасының бала тәрбиесіне көңіл бөлмеуі. Мұндай балада жауапкершілік өз борышын сезіну сезімдері қалыптаспайды, тәртібі де аффектінің тежелуімен байланысты болады;
2. Гиперопека - бұл бала тәрбиесіне тым көңілл бөлу, баланы шектен тыс еркелетіп жіберу;
Отбасында диспатияның, агрессияның, қаталдықтың, қатыгездіктің болуы. Мұндай ПДТ балаларға тән: уайымшылдық, сенімшілдік, уялшақтық, шешім қабылдай алмаушылық, белсенділікті көрсетушілік, эгоизм (менменшілдік), эгоцентризм (өзімшілдік), біреудың көмегіне сүйені алғандық.
4 типі- шығу тегі церебральді органикалық болып табылатын психикалық дамудың тежелуі ПДТ балалардың 70,80% -осы категорияға жатады. ПДТ балалардың бұл типіне жататындарының анамнезін зерттеу жұмысы бұл кемістіктің нерв жүйесінің аз мөлшерде органикалық жетіспеушіліктің әсерінен көрсетеді. Бұңдай жағдайға жүктелік патологиясы (ауыр токсикоз, инфекция, интоксикация, травма ана мен шарананың резус факторының сәйкестілігі), айы-күні жетпей шала тууы, асфиксия, босану кезідегі травма (зақым) т.б. боқпал етеді.
Анамнестикалық мәліметтер даму фазасының босалуын көрсетеді: статикалық функциясының қалыптасуының нешеуілдеуі, жүрудің, сөйлеуді, ойын әрекетінің этапының дұрыс қалыптаспауы айқындайды.
Жоғарыда айтылгғнда ерекшеліктер ПДТ балаларды дұрыс қалыптасып келе жатқан құрдастарынан алшақтатады.Жалпы білім беретін мектептерде ПДТ балалар тұрақты үлгермеушілер сынаша қосылады. Ал бұл оның психикасына кері әсер етіп, оның бойынан оқуға деген туғызып, отбасында және мектепте конфликт тууына әкеліп соғады. Тек кқна жоғары білікті мамандардан кұрылған медико-педагогикалық комиссия ПДТ балаларды кемақыл балалардан ажырата алады.
ПДТ балалар оқығанда сөздін мағынасын түсіне алады, ауызша сөйлегенде дыбыстарды айтқанда қате жібермейді, лексикалық және грамматикалық құрылымда елеулі қате жіберілмейді. Алайда олардың сөздері анықщ емес. ПДТ балаларда эмоционалдық - ерік сферасының жетіліу темпі балу болады және интеллектуалдық кемшіліктер кездеседі. Олардың интеллектуалдьқ қабілеті өз жастарының деңгейіне сәйкес келмейді. ПДТ балалардың барлығының еске сақтау қабілеті төмен; әpi есие сақтау түрлерінің берін төменгі дәрежеде қалыптасқан ырықты, арықсыз, ұзақ уақытты, қысқа уақытты.
ПДТ балалар ақыл eci кем балалардан мындай айырмашылықтары бар:
1. ПДТ балаларға көмек көрсету арқылы оларды қажетті деңгейге шейін қамытуға болады;
ПДТ балалар өімді жұмыс істей алады;
ПДТ балалар өз мәніңде сөз сақтай алады;
тежелуі шектеулі болады.
ПДТ балаларға арнайы мектептерде коррекциялық жұмыстар мынаны қамтиды: - сауаттылыққа оқытуға дайындау, жазуға үйрету, оқуды үйрету, еңбекке үйрету, дене тәрбиесін оқыту т.б. Даярлық сыныптарда сабақтың ұзақтығы. - 35 минут, екіншін сабақтан кейін бұл класта 40 минуттың үзіліс болады. Бұл узіліс таза ауада ойын, қыдырыс ретінде етеді. Ал, 1-8 сыныптарда сабақтың ұзақтығы 45 минут. Сабақ барысында барлық сыныптарда дене тәрбиелік үзіліс болып тұрады. Бастауыш сыныптарында кндіз ұйықтату міндетті, ал жoғapғы кластарды ұйықтату дәрігердің нұсқауымен жузеге асырылады. Сөйтіп, ПДТ балалар - бұлар үлгермейтін оқушылар. Оларды түрлі коррекциялық жұмыстар жұргіу арқылы, арнайы мектептерде, индивидуалдық оқыту тәрбиелеу жұмыстарын жұргізу арқылы қалпына келтіруіне әбден болады.
Түрлеші этиологиялық ПДТ - ың жалпы белгілері:
- қатты жудеудің әсерінен іскерліктін төмендеуі:
- сөзім мен еріктін жетелмеуі:
- жалпы мәлімет пен елістету қорының шектелуі;
- сөздік қорының жеткіліксіздігі;
- интеллектуалды іскерлік әдетінін қалыптасуі;
- ойын іскерлегінін толық қалыптаспағынды;
- қабылдаудың баяулады;
- сөзді логикалық операцияның ойланудағы кейіншылығы;
- естін барлық түрлерінің бұзылуы;
- сенсорлық хабарды қабылдау мен ойындыру мерзімнін ұзақтығының ұзаруы;
- өзің өзі бақылау денгеінің томендігі;
- жана оқу жолына негізгі ойлау операцияларынан қалыптасуы - талдау, жинақтау, салыстыру, қорыту.
Оқыту-түзету және түзету-тәрбиелеу жұмыстарының принциптері:
- жалпы білім беру циклы сабақтарында, сондай-ақ арнайы оқыту кезінде де әр баламен жеке жұмыс жүргізу;
- түрліше әдіс, тәсілдермен қажудыњ алдын алу, яғни профилактикасы, мысалы, ақыл-ой мен тәжірибелік іскерлікті алмастыру, қызықты және әсемделген дидактикалық заттарды қолдану, көрнекіліктің түрліше тәсілдерін т.б;
- баланың білім алу іскерлігін барыншы белсендететін, олардың сөзін дамытатын және оқу іскерлігіне қажетті дағдыны қалыптастыру әдістерін қолдану;
- дайындық (оќу баѓдарламаның сол немесе басқа бөлігін меңгеруге) жұмыстарын жүргізу және қоршаған өмір жайлы білімдерін кеңейтуді қамтамасыз ету;
- оқуда және оқудан тыс кездерде баланың барлық іскерлігі түрі кезінде үздіксіз түзетуіне көңіл аудару;
- баламен жұмыс кезінде ерекше педагогикалық ырғақ көрсету;
2.Тірек - қимыл аппараты бұзылған балаларға білім беру.
2.1 Тірек - қимыл аппараты бұзылған балалардың ұсақ маторикасын еңбек сабағында дамыту ерекшеліктері
Қазіргі таңда тірек-қимыл аппараты бұзылған балалардың саны артып келетіні бәрімізге мәлім. Барлық тірі организмдерге тән қасиет қимыл-қозғалыс, өйткені ол ағзаның өсіп дамуына, адам денсаулығына әсерін тигізеді.
Қаңқа мен бұлшық ет тірек-қимыл жүйесін құрып, тіректік, қозғалтқыш және қорғаныш қызметін атқарады.
Атқаратын қызметіне қарай бұлшық еттердің келесідей топтарын ажыратады: буын бүккіш, буын жазғыш, мүшені жақындатқыш және алшақтатқыш үйлесімді бұлшық еттер, орналасуына байланысты үлкен үш топқа бөледі: бас, тұлға және аяқ пен қол бұлшық еттері. Бұлшық ет негізінен, екі түрлі қызмет атқарады: денені қимыл- қозғалысқа келтіреді және денені тік ұстауға мүмкіндік береді.
Тірек-қимыл жүйесінің дамуында қаңқа мен бұлшық еттер жасушаның үнемі жаңарып отыруы маңызды, мүшелердің өсуіне қажетті жағдай, балалық шақта, ер жеткенде қаңқа мен бұлшық ет жасушалары жылдам өсіп дамиды.
Балалардың тірек-қимыл аппаратының бұзылуы дегеніміз-жас кезінен бастап прогрессивсіз топтарды біріктіретін, бірақ моторлық бұзылыстар синдромының ауысып тұруы және бас ми қыртысының дұрыс қалыптаспауы мен қайталанып бұзылуы болып табылады.
Тірек-қимыл аппаратының бұзылуына мынандай себептер әсер етеді.
- Екіқабат кезіндегі ананың денсаулық жағдайы.
- Босану үстінде жарақат алу.
- Мезгілінен бұрын босану: а) бұл кезде миға қан құйылып кетуі мүмкін, ә) баланың миына оттектің жетіспеуі.
Бұзылудың нақты себептері де анықталмай қалуы мүмкін. 1-3 жас аралығындағы балаларды түзетудің педагогикалық емдік жұмысының басты мақсаты: заттық монипуляциялық іс-әрекетті, сенсорлық тәрбиені, қоршаған ортаға қатысты сөйлеу тілін, заттық іс-әрекетті, өз-өзіне қызмет ету мен әлеуметтік қызмет көрсетуді дамыту. Жұмыстың басты бағыты: ұсақ және жалпы маториканы дамыту, коммуникативтік тәртіпті қалыптастырып, дамыту болып табылады [1].
Балаларда туа біткен және жүре келе пайда болған аурулардың 5-7 пайызды тірек-қимыл аппаратының бұзылулары құрайды. Аталмыш зақымдар туа біте және тіршілік барысында бара келе пайда болуы мүмкін. Тірек-қимыл жүйесі ауруларының келесі түрлерін көрсетуге болады.
Тірек-қимыл жүйесінің туа біткен патологиясы: туа біткен жамбас сүйектері шығып кетуі, мойын омыртқалары қисайып кетуі, маймаңдау және бунақ сүйектерінің басқа да деформациялары, арқа омыртқа дамуының кемістіктері (сколиоздар), қол сүйектері дамуының кемістіктері, артрогрипоз.
Тірек-қимыл аппаратының жүре келе пайда болған ауруларымен бұзылуы: жұлын, бас ми және аяқ-қолдардың жарақаттан бұзылуы, полиартрит, қаңқа аурулары (өкпе құрт ауруы, қаңқаның ісіктері, остеомиелит), қаңқаның жүйелік аурулары (хондродистрофия, рахит ауруы).
Тірек-қимыл жүйесі бұзылған балаларда бастапқы кемістік қозғалтқыш ауытқуы болып табылады (қозғалтқыш қызметтерінің жетілмеуі, бұзылуы немесе мүлдем жойылуы). Сондай ауытқулары бар балалардың арасында көпшілігін балалардың церебральдық сал ауруымен ауыратын балалар құрайды (89%).
Түзету жұмысы баланың ауыр түрі мен жас ерекшелігін ескеріп жүргізіледі. Заттық - тәжірибелік және ойын іс-әрекетінің негізінде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мазмұны
Кіріспе 3
1.Тірек қимыл аппараттары бұзылған тұлғаларға арналған арнайы білім 4
1.1Тірек - қимыл аппараты бұзылған балалар 4
1.2 Тірек-қимыл аппаратының бұзылуы бар балаларды жалпы білім беретін орта мектепте оқытудың шарттары. 7
2.Тірек - қимыл аппараты бұзылған балаларға білім беру. 13
2.1 Тірек - қимыл аппараты бұзылған балалардың ұсақ маторикасын еңбек сабағында дамыту ерекшеліктері 13
2.2 Мектепке дейінгі тірек-қимыл қозғалысы бұзылған балаларға психологиялық-педагогикалық мінездеме. 18
Қорытынды 26
Пайдаланылған әдебиеттер: 27
Кіріспе
Балалардың туа біткен және жүре келе пайда болған аурулардың 5\7 проценті тірек қозғалыс аппараттарыньң бұзылулары құрайды. Қазіргі таңда тірек-қимыл аппараты бұзылған балалардың саны артып келетіні бәрімізге мәлім. Барлық тірі организмдерге тән қасиет қимыл-қозғалыс, өйткені ол ағзаның өсіп дамуына, адам денсаулығына әсерін тигізеді.
Қаңқа мен бұлшық ет тірек-қимыл жүйесін құрып, тіректік, қозғалтқыш және қорғаныш қызметін атқарады.
Атқаратын қызметіне қарай бұлшық еттердің келесідей топтарын ажыратады: буын бүккіш, буын жазғыш, мүшені жақындатқыш және алшақтатқыш үйлесімді бұлшық еттер, орналасуына байланысты үлкен үш топқа бөледі: бас, тұлға және аяқ пен қол бұлшық еттері. Бұлшық ет негізінен, екі түрлі қызмет атқарады: денені қимыл- қозғалысқа келтіреді және денені тік ұстауға мүмкіндік береді.
Тірек-қимыл жүйесінің дамуында қаңқа мен бұлшық еттер жасушаның үнемі жаңарып отыруы маңызды, мүшелердің өсуіне қажетті жағдай, балалық шақта, ер жеткенде қаңқа мен бұлшық ет жасушалары жылдам өсіп дамиды.
Балалардың тірек-қимыл аппаратының бұзылуы дегеніміз-жас кезінен бастап прогрессивсіз топтарды біріктіретін, бірақ моторлық бұзылыстар синдромының ауысып тұруы және бас ми қыртысының дұрыс қалыптаспауы мен қайталанып бұзылуы болып табылады.
Тірек қозғалыс аппарат бұзылу функциясы туғанда және жүре пайда болуы мүмін. Тірек қозғалысының патологиясының осындай түрлері болады.:
1. Жүрек жүйесінің аурулары. БЦП полиомилит
Тірек қозғалысының туғаннан патологиясы: қисык мойын, сколиоз, аяқтынқисықтығы, артрогрипоз.
Жүре пайда болған және тірек аппаратыньң зақымдалануы, полиартрит, қанның аурулары т.б.
Тірек-қимыл аппаратындағы бұзылудың түрлері:
1. Жүйке жүйесінің аурулары: ДЦП, мешел (полиомелит);
2. НОДА туа біткен патологиясы: жамбас сүйегінің туа біткен шығуы, қисық мойын, маймақтық, табандардың кемістігі, омыртқа дамуындағы аномалиялар, аяқ-қолдардың жеткіліксіз дамуы және кемістігі, артрогрипоз (туа біткен кемтарлық);
3. Жүре пайда болған аурулар және тірек-қимыл аппаратындағы ақаулар: жұлын майының травматикалық ақаулары, бас миының және аяқ-қолдардың травматикалық ақаулары, полиартрит, қаңқаның аурулары (құрт ауруы, сүйектердің ісігі, остиомелит).
1.Тірек қимыл аппараттары бұзылған тұлғаларға арналған арнайы білім
1.1 Тірек - қимыл аппараты бұзылған балалар
Бұл категориядағы негізгі контингент балалар (ДЦП) ауырған балалар. ДЦП-аурулардың толықтай пісіп- жетілмеген, яғни әртүрлі әсер етуші зиянды факторлардың ішкі даму жағдайында және дүниеге келу әрі 1 жасқа дейінгі кезенде пайда болады.Бұл туғаннан және жүре бара пайда болған ауру және тірек қимыл аппаратқа зақым келу балаларда 5-7% кездеседі.Сонда тірек - кимыл аппаратының қызметіне зақым келу сипаты туғаннан және жүре бара пайда болады.Тірек-кимыл аппараты бұзылыстарының түрлері:
1)жүйке жүйесінің ауруы: ДЦП (детский церебральный паралич) полиомелит.
2)тірек-қимыл аппаратының туғаннан бұзылу патологиясы:туғаннан жамбастың тоюы омыртқа дамуының кемістігі .(сколиоз) қол-аяқ кемшілігі және дамымауы,саусақ ұштарының кемісті дамуы,ортрогрипоз (туғаннан кемістік).
3)жүре - бара пайда болған және тірек-кимыл аппаратының зақымдануы: жүлын,мойын,бас ,бойы,қол-аяқ , травмалық соққы полиартрит,қаңқа ауруы (туберкулез сүйек ісігі, остеомиелит) қаңқа ауруының жүйелілігі (хондродистрофия, рахит).
ДЦП - ның болу себебі негізінен қолайсыз факторлар әсерінен болады:
1. Преднаталдық (ішкі даму жағдайында);
2.Наталдық (дүниеге келу сәтінде);
3.Постнаталдық ( дүниеге келгеннен кейінгі алғашқы кезенде).
Көп жағдайда ДЦП пайда болуы ішкі даму жағдайда мидың зақым алуы және дүниеге келу кезеңінде болады- 30 60-ішке даму дүниеге келу сәтінде, ал 10-туғаннан кейін болуы мүмкін. Ішкі даму жағдайында жұқпалы ауру анасының эндокриндық және жүрек ауруы жүкті болу кезеңіндегі токсикоз, денелік травма, жарақат алу, психикалық травма, жағымсыз эмоция, резус - фактор бойынша сәйкессіздік, антибиотикалық дәрі-препараттар.
Туғаннан кейінгі - нейроинфекция (менингит,энцифалит), бастың ауыр жарақат ауруы.
Тірек-қимыл аппараты бұзылған балаларда негізгі кемістік - қозғалыс кемшілігі (дамымау,бұзылу немесе қозғалыс қызмет жоғалуы).Мұндай балаларда қимыл-қозғалыс бұзылушылығы олардың психикалық және сойлеу тілінің бұзылуыменқабат келеді ,сондықтанда көпшілігі тек қана емдеу және әлеуметтік көмек қажет етумен бірге ,олар психологиялықпедагогикалық және логопедиялық түзетуді қажет етеді .Тірек-кимылы бұзылған кейбір балалардың танымдық қызметтері бұзылыс ыз келеді,олар арнайы оқыту-тәрбиелеуді қажет етпейді.Бірақта барлық балалар өмір жағдайын қажет етеді, яғни оқыту және біртіндеп еңбек әрекетін қамту.
Балалардың туа біткен және жүре келе пайда болған аурулардың 5\7 проценті тірек қозғалыс аппараттарыньң бұзылулары құрайды.. Тірек қозғалыс аппарат бұзылу функциясы турағанда және жүре пайда болуы мүмін. Тірек қозғалысының патологиясының осындай түрлері болады.:
1. Жүрек жүйесінің аурулары. БЦП полиомилит
Тірек қозғалысының туғаннан патологиясы: қисык мойын, сколиоз, аяқтынқисықтығы, артрогрипоз.
Жүре пайда болған және тірек аппаратыньң зақымдалануы, полиартрит, қанның аурулары т.б.
БЦП ақыкейінгі кезде өте жиі кездесетін ауру, ол балалар арасынды жүйке жүйесінің жаратылған ауытқы.
БЦП ерте антогенезде мидың зақымынан дамыуна пайда болады. Мында мидың жас бөліктеріне әсер етеді - үлкен полушариаларында олар еркіндік козғалыстарының сөлеу және басқа қимылдық қызметімен реттейді. БЦП - да әр-түрлі бұзылуынан көрінеді қозғалыс психикалық және сөйлеуінде БЦП-нің клиникалық сүретінде басында козғалуының бұзылуы барысында психикалық және сезінде бұзылуы анализтарлық жүйесіңің қызметтер, бұзылуы, cipecпe аурулары.
Қимыл қозғалыстарының бұзылуы ауыртпалығы әртүрлі болады кейде олар тұрпайы қозғалыстарыньң бұзылуы, кейде білінбейтін. Психологиялық және сөйлеу ауытқулары қимыл козғалыстардың бұзылуы сияқты әртүрлі болады. Мысалы қимыл қозғалыстардың өте күрделі бұзылуында психологиялық және сөйлеу бұзылуы болмауы мүмкін. Әлде керсінше де болады БЦП-нің себебі әртүрлі болады, қолайсыз факторларының, құрсақта жатқан балаға (пренатальный), жуу барысында (интранатальный),нәресте кезеңінде.
Зиянды факторларға жатады, энфекциялық аурулар, жүкті әйел ауырса (қызылша, вирусты инфекция, токсиплазмоз) жеріктік, физикалық зақым ұрықтьң жарақаты, анасымен ұрықтың. қанның бірлестер резус-фактор бойынша психологиялық жарақат, физикалық фактор дәрімен улануы, экологиялық қолайсыздық. Қәзіргі уақытта дәлелденген құрсақта жатқан ұрыққа 400- ден аса факторлар. Әсер ететіндігі құрсақтары патология мен туған жарақаты 6ipre БЦП -нің жиі кездесетін себебі болады. Туу барысындағы жарақат асфиксиямен сәйкес келеді. Осыдан еткен балаларда бара-бара БЦП болуы мүмін. Нейроинфекциядан да болуы мүмін ол менингит ,энцефалит аурулары және ауыр бастың. зақымдалуыда себеп болуы мүмкін.
ДЦП балаларында қимыл қозғалыс қызметтерінің қалыптасуы бұзылған және кіідірістенген. Олар қиыншылықпен және кеш басын ұстай үйренеді .кеш отырады. Тұрады. Қимыл қозғалыс бұзылуы бастыдефект болып, еректі коррекциясыз психологиялық, сөйлеу қызметтеріне қолайсыз әсер етеді. Осы аурулардың специфика бойынша әртүрлі қимыл қозғалыстардың бұзылуы бірнеше факторларға байланысты.
1. Бұлшық еттерінің тонустың бұзылуы (спастичностъ,ригидность,гипотония, дистония типтері). Бұлшык еттерінің тонусы ол рефлекс деп кейде айталады, адамның өзіндік сезінүінің бұлшық еттерінің жауабы. Бұлшық еттерінің реттелүі жүйке жүйесі арқылы қызметтеледі. БЦП ауруларында жиі бұлшық; еттерінің тонусы көтерінкі болып байқалады- (спастичность). Бұлшық еттері кернелі БЦП балалардың кол-аяқтарын тырысқан. Ригидность- ол бұлшық еттері өте көрнелі, тонусы өте көтеріңкі. Гипотанияда бұлшық еттері ,әлсіз солы. Дистонияда бұлшық еттерінің тонусы ауыспалы мінездемеде.
2.Қозғалуының. шектелүі мүмкінсіздіктігі (парез и паралич) мидың зақымдалуына байланысты кейбір козғалуының болуы және болмауда.
Бас миының қыртыстарының зақымдануы еркінді козғалуының болмауына келтіреді оны паралич дейді. Ал шектелі козғалыстардың аумағын орталық парез дейді.
Еркінді қозғалыстардың шектелүі бұлшық еттерінің темендеүіне байланысты болады. Балаға кейде қолдарын кетеруге қиын болады, алға созуғада, аятарын 6үгүі де қиын болады. Осынын бәрі маңызды қозғалыстардың қызметінің дамуын қиындатады.
3. Зорлық қозғалыстарының болуы.
Көп БЦП формаларына зорлық қозғалыстарды мінездеүін олар гиперкинез және тремор түріде білінеді.
Гиперкинез ол зорлық қозғалыстардың еркіндіксіздігі бұлшық еттерің ауыспалуына байланысты қолайсыз тұрыстар және қозғалуынаң бітелуіне. Зорлық қозғалыстар артикулярдық апараттарында мойынның басты, әр түрлі шеттерінің беліктерін денесінде анықталуы мүмкін. Тремор тілдің қол сауысақтарының дірілдеүі.
4. Тепе-текдіктін, козғалу координациясын бұзылуы (атаксия) отырғанда турғанда жүргенде тұрақсыздық оны денелік атаксия дейді. Ауыр сәтте бала біреудің көмегінсіз отырып тұра алмайды. Тұрақсыз жүрісте бала аяқтарын арасын кең ашып жүреді, теңселіп баска жаққа ауа береді. Манипуляциялық әрекетте бала жазған уақытта, бірдеңені ұстаймын дегенінде қиыншылық көреді
5. Козғалыстың сезінүін бұзылуы (кинестезия).
Мында бузылулар шартты рефлекстердің байланысын қиындатады. Осы рефлестер арқылы өсі дененің қалпы, кеністікте тұруы қалыптасады. Церебр параличпен ауырған балалардың тұру сезімі әлсіреген, кейбіреуінде қимылының беталысы қабылдауы қисық. Қимыл сезімі бұзылуы баланың қозғалыс тәржірбиесін жетілдірмейді координациялық қимылдарды да қалыптасуын бөгейді.
б.(статокинетический рефлекс) Статокинетикалық; шарт дененің тік жүруінің және моториканың қалыптасуына қамтатамасыз етеді. Нәтижесінде бала өз-өзіне еңбек етуде, еңбекте, оқулық операциаларында әдістерінде қиыншылық көреді.
7. Синкенезия. Бірігіп қимылдауы. Мысалы: 6ip затты алу үшін ол 6ip қолын бүгеді, сонымен қатар екінші қолы да бүгіледі.
8. Патологиялық тоникалық шарттарының болуы. Әдеттегі дамуда тоникалық шарттар түғаннан бірінші айларда білінеді. Біраздан кейін ол жойылады да устамдылық рефлекстерге айналады. 3 айында позотониалық рефлестер білінбейді. БЦП ауыткуында тұғаннан шартсыз рефлексінің қозғалыс автоматикасы қалып қою белгіленген соған позатоникалық рефлекстерді жатқызады.
Позотоникалық рефлекстердің патологиялық куштілігі қозғалыс қызметтерінің дамуы бұзылады. Сондықтан да патологиялық жұріс қимыл, деформацияда қалыптасады. БЦП баланың бірінші жылдарында осы рефлекстердің біліүнен ойдан ойға күшее береді де тұрақталады.
Баланың әдеттегідей дамуына үлкен маңыздылық пен тәрбие жағдайы керек. Мәдениеттілігі төмен от басында ата-аналар тәртібі дамуымен айналыспай өскен балалар өздерінің құрдастарынан интеллектуалды қарым-қатынасы жағынан жиі қалып отырады. Педагогикалық салақтық та өзініњ белгілі ролін атќарады. ПДТ пайда болу себептерін зерттеу кезінде ОНЖ-нің органикалық зақымдануын бастан кешкеннен кейін, себепші болған қалдық құбылыстың ең ауыр түрі белгілі болған, ал функционалды - динамикалық бұзылу кезінде ең жеңіл түрі байқалады. Сол және бір ғана этиологиялық фактор зақымдалу уақытына байланысты генотиптік фонның есебімен бір ғана жағдайда тек жетілу қарқынының бұзылуына әкелуі мүмкін, басқаша жағдайда ПДТ-ң қиындалған түрін береді немесе олигофренияға әкеледі.
мынадай бағыттарға бөледі
1. Гипоопека - бұл ата-анасының бала тәрбиесіне көңіл бөлмеуі. Мұндай балада жауапкершілік өз борышын сезіну сезімдері қалыптаспайды, тәртібі де аффектінің тежелуімен байланысты болады;
2. Гиперопека - бұл бала тәрбиесіне тым көңілл бөлу, баланы шектен тыс еркелетіп жіберу;
3.Отбасында диспатияның, агрессияның, қаталдықтың, қатыгездіктің болуы. Мұндай ПДТ балаларға тән: уайымшылдық, сенімшілдік, уялшақтық, шешім қабылдай алмаушылық, белсенділікті көрсетушілік, эгоизм (менменшілдік), эгоцентризм (өзімшілдік), біреудың көмегіне сүйені алғандық.
4 типі- шығу тегі церебральді органикалық болып табылатын психикалық дамудың тежелуі ПДТ балалардың 70,80% -осы категорияға жатады. ПДТ балалардың бұл типіне жататындарының анамнезін зерттеу жұмысы бұл кемістіктің нерв жүйесінің аз мөлшерде органикалық жетіспеушіліктің әсерінен көрсетеді. Бұңдай жағдайға жүктелік патологиясы (ауыр токсикоз, инфекция, интоксикация, травма ана мен шарананың резус факторының сәйкестілігі), айы-күні жетпей шала тууы, асфиксия, босану кезідегі травма (зақым) т.б. боқпал етеді.
1.2 Тірек-қимыл аппаратының бұзылуы бар балаларды жалпы білім беретін орта мектепте оқытудың шарттары.
Тірек-қимыл аппаратының бұзылуы ұғымының жинақтаушы сипаты бар және ол органикалық орталық немесе перифериялық табиғаты бар қимыл-қозғалыс бұзылысын қамтиды.
Тірек-қимыл аппаратында бұзылуы бар балалар келесі категорияларға бөлінеді:
- церебральды сал ауры бар балалар (ДЦП);
- қалпына келуші немесе резидуальды сатыдағы мешел ауруының салдары;
- миопатия;
- туа біткен және жүре пайда болған тірек-қимыл аппаратындағы жетіспеушіліктер мен кемістіктер.
Тірек-қимыл аппаратында бұзылуы бар оқушыларды оқыту, жалпы білім беретін мектептің арнайы сыныбы жағдайында немесе мамандардың арнайы психологиялық-педагогикалық көмегімен үйлесіп, жалпы сыныпта немесе үйде жүзеге асырылуы мүмкін.
Тірек-қимыл аппаратындағы бұзылудың түрлері:
1. Жүйке жүйесінің аурулары: ДЦП, мешел (полиомелит);
2. НОДА туа біткен патологиясы: жамбас сүйегінің туа біткен шығуы, қисық мойын, маймақтық, табандардың кемістігі, омыртқа дамуындағы аномалиялар, аяқ-қолдардың жеткіліксіз дамуы және кемістігі, артрогрипоз (туа біткен кемтарлық);
3. Жүре пайда болған аурулар және тірек-қимыл аппаратындағы ақаулар: жұлын майының травматикалық ақаулары, бас миының және аяқ-қолдардың травматикалық ақаулары, полиартрит, қаңқаның аурулары (құрт ауруы, сүйектердің ісігі, остиомелит).
Балалар церебральды сал ауруы - эмбрионның, ұрықтың немесе жаңадан туылған баланың ағзасына ішкі және сыртқы сипаттағы зиянды алуан түрлі әсерлердің ықпалымен пайда болған, мидың ауыр дерті. ДЦП әртүрлі қозғалыс, психикалық және сөйлеу бұзылулары түрінде көрініс береді.
Тірек-қимыл аппаратында бұзылуы бар балаларды оқытатын жалпы білім беретін мектептің арнайы бейімделген ғимараты (пандустың болуы, кең есік жақтауларының, мүгедектер арбасын көтергіштің, баспалдақтың жанындағы көтергіштің, есіктерді автоматты ашушылардың болуы) және арнайы жиһазы (бірадамдық парталар, тұрып жұмыс істеуге арналған конторкалар), ортопедиялық құралдары, оқытуға арналған арнайы приборлар болуы қажет. Мүмкіндігіне қарай, сыныптардың толықтырылуы барынша аз болуы керек.
Партаның жанында мүгедектер арбасын қою үшін қосымша кеңістіктің болуын қамтамасыз ету қажет (егер оқушы арбадан орындыққа отырса). Тақтаның жанындағы өтетін жолды бос қалдыру керек, оқушы арбада немесе балдақпен тақтаның алдына еркін бара алуы керек. Сынып тақтасының аса төмен орналасуы қажет.
ДЦП ауруы бар баланың көпшілік мектептің сыныбына бармас бұрын, білім беру үдерісіне қатысушылардың арасындағы ДЦП ауруы бар балалаларға толерантты қатынасты қалыптастыру бойынша дайындық жұмыстары жүргізілуі қажет. Мектептің әдістемелік кеңестерінде, ата-аналар жиналысында және педагогикалық кеңестерде, қозғалысында патологиясы бар балалардың жалпы және өзгеше ерекшеліктері туралы танысу әңгімесін жүргізу маңызды, мұндай жұмыстар мұғалімдердің құзыреттілігін арттыруға және ата-аналардың педагогикалық ағартуына ықпал ететін болады. Жұмыстың бұл түрі үшін, медициналық мекемелер мен реабилитациялық орталықтардың, психологиялық-педагогикалық түзетуші кабинеттердің мамандарын шақыру қажет.
НОДА ауруы бар балалармен түзетуші және әлеуметтік бейімдеуші жұмыс, олардың жеке қажеттіліктерін ескеріп, балалардың оқыту және тәрбиелеудің арнайы жағдайларын және кедергісіз ортаны құруды қамтиды. ДЦП ауруы бар балалар медициналық қолдауды Денсаулық сақтау министрлігі жүйесінде ала алады: алғашқы медико-санитарлық көмек беру ұйымдары, стационарлар, балалар үйлері, диспансерлер, арнайы санаторийлер және реабилитациялық орталықтар (Ақсай Республикалық балалар ауруханасы, Балбұлақ реабилитациялық орталығы, Республикалық балалар реабилитациялық орталығы). Бұл мекемелерде ұзақ уақыт бойында мамандардың қалпына келтіруші емдеуі мен жоғары білікті көмегі жүзеге асырылып келеді, олардың арасында логопедтер, дефектологтар, психологтар, тәрбиешілер, дәрігерлер және т.б. бар.
Психикалық дамыу тежелген балалар.
Жалпы білім беретін мектептердегі оқушылардың белгілі 6ip бөлігінің сабаққа үлгермеуі көптеген педагогтардың, психологтардың, дәрегерлердің (медиктердің) және социологтардың назарын аударды. Міне, осы ғылым салаларының зерттеулері арқылы жақын арадағы даму зоналы кең, алайда кемақылдыққа жатпайтын балалардың тобы анықталды. Бұл балалар - психикалық даму тежелген балалар деген ерекше категорияға жатқызылды. (ПДТ)
М.С.Певзнер мен Т.А.Власова психикалық дамуы тежелген балалардың жеке адам ретінде қалыптасуындағы эмоционалдық дамудың роліне және нейродинамикалық бұзылудың мәніне назар аударды. Осыған сәйкес организмді астениялық және церебрастениялық жағдайға душар еткен түрлі патогендік факторлардың әсерінен бала өмірінің алдағы этапында немесе анасының босану негізіндегі орталық нерв жүйесіне жағымсыз әсер ету салдарынан болған, психикалық және психофизикалық инфантилизм негізінде қалыптасқан психикалық дамудың тежелуінің түрін айқындалды.
Ал, К.С.Лебединский өзінің ғылыми зерттеушілік жұмысында үлкен жаңалық ашты. Ол психикалық дамудың тежелуінің этиопатогенетикалық жүйесін ұсынды. Оның негізгі клиникалық типтері этиопатогенетикалық принцип бойынша жіктеледі:
1 . конституциялық шығу тегіне сай;
саматогенддік шығу тегіне сай;
психогендық шығу тегіне байланысты;
церебральды-органикалық шығу тегіне сай.
Бұ айтылған типтердің әрқайсысы - соматиқалық, энцефалопатикалық, неврологиялық ауру белгілерін ұстайды және әрқайсысы эмоционалдық тұрақтылық ерекшеліктерін, танымдылық ic-әрекетінін бұзылуын, өзінің этиологиясын және өзінің клиника-психологиялық құрылымына ие болады.
Психикалық дамудың тежелуінің (ПДТ) этиологиясы (пайда болу себептері)
Интеллектуалды, сезімдік (эмоционалдыќ)-жігерлі сфераның және баланың жеке басының даму қарқынының бұзылуы тұтас алғанда қоршаған ортаның түрліше жағымсыз факторларының әсер етуіне байланысты, әсіресе өмірдің ерте кезеңінен ПДТ-ның негізінде көбіне өз бетінше әрекеттенудің қиын түрінің дамымағаны жатыр.
Ауыр жұқпалы аурулар, бас сүйек миының зақымдануы, уланулар, тұқым қуалаушылыққа бейім болулар да, ПДТ-ң себептері болып табылады.
ПДТ психогенді жағдайларыныњ кері єсеріненде пайда болуы мүмкін, бала ата-анасынан айрылғанда, толық эмоционалды қарым-қатынастың жеткіліксіздігі (мысалға, емшектегі балалар үйінде, жетімдер үйінде өскендер, ешкім айтарлықтай көңіл бөлмейтіндер), сонымен бірге сезгіш органдарының кемшілігімен (соқырлық, саңыраулық, мылқаулық) - мұндай жағдайларда бала толық интеллектуалды дамуы үшін жан-жақты хабарлар ала-алмайды. Баланың психикалық қызметінің дамуы жас ерекшелігіне байланысты кезеңдерде болады. Егер ол осы уақытта қажетті хабарларды, мєліметтерді алмаса, оның дамуы бәсеңдейді.
Баланың әдеттегідей дамуына үлкен маңыздылық пен тәрбие жағдайы керек. Мәдениеттілігі төмен от басында ата-аналар тәртібі дамуымен айналыспай өскен балалар өздерінің құрдастарынан интеллектуалды қарым-қатынасы жағынан жиі қалып отырады. Педагогикалық салақтық та өзініњ белгілі ролін атќарады. ПДТ пайда болу себептерін зерттеу кезінде ОНЖ-нің органикалық зақымдануын бастан кешкеннен кейін, себепші болған қалдық құбылыстың ең ауыр түрі белгілі болған, ал функционалды - динамикалық бұзылу кезінде ең жеңіл түрі байқалады. Сол және бір ғана этиологиялық фактор зақымдалу уақытына байланысты генотиптік фонның есебімен бір ғана жағдайда тек жетілу қарқынының бұзылуына әкелуі мүмкін, басқаша жағдайда ПДТ-ң қиындалған түрін береді немесе олигофренияға әкеледі.
ПДТ-і бар балалармен оқу-түзету жұмыстары кең және әртүрлі болып табылады.
1 титі - шығу тегі конституциялық болып табылады ПДТ
балалар. М.С.Певзнер және Т.А.Власова сүреттегендей, бұл балаларды окытудағы қиыншылық мотивациялық сфераның пісіп-жетілмеуінен. Мұндай балаларға:
тәртібінің эмоционалдық мотивациясы;
көніл күйісінің үнемі жоғары болуы;
дене бітімінің инфантильдігі яғни дұрыс қалыптаспауы
2 типі - кемістігінің бұлшығу тегі соматогендік ПДТ балалар. Даму типі соматикалық кемістіктің әрқалы түрімен байланысты: созылмалы инфекциямен және аллергиялық жагдайлармен, соматикалық сфераның дамуының әcipece жүрек ауруының туа немесе жүре келе пайда болған ауруымен тығыз байланысты. Бұл балалара тән:
тұрақты астения өте арық, болып келеді;
жалпы және психикалық тонустын төмендеуі;
невротикалық, қобалну - яғни - сенімсіздік, қорқақтық,
әлсіздік т.б.
3 типі - шығу тегі психологендік болып келетің психикалық дамуы тежелеу - бұл тәрбиенің жарымсыз жағдаймен қабаттаса жүруі.
К.С.Лебединский тәрбие барысын мынадай бағыттарға бөледі
1. Гипоопека - бұл ата-анасының бала тәрбиесіне көңіл бөлмеуі. Мұндай балада жауапкершілік өз борышын сезіну сезімдері қалыптаспайды, тәртібі де аффектінің тежелуімен байланысты болады;
2. Гиперопека - бұл бала тәрбиесіне тым көңілл бөлу, баланы шектен тыс еркелетіп жіберу;
Отбасында диспатияның, агрессияның, қаталдықтың, қатыгездіктің болуы. Мұндай ПДТ балаларға тән: уайымшылдық, сенімшілдік, уялшақтық, шешім қабылдай алмаушылық, белсенділікті көрсетушілік, эгоизм (менменшілдік), эгоцентризм (өзімшілдік), біреудың көмегіне сүйені алғандық.
4 типі- шығу тегі церебральді органикалық болып табылатын психикалық дамудың тежелуі ПДТ балалардың 70,80% -осы категорияға жатады. ПДТ балалардың бұл типіне жататындарының анамнезін зерттеу жұмысы бұл кемістіктің нерв жүйесінің аз мөлшерде органикалық жетіспеушіліктің әсерінен көрсетеді. Бұңдай жағдайға жүктелік патологиясы (ауыр токсикоз, инфекция, интоксикация, травма ана мен шарананың резус факторының сәйкестілігі), айы-күні жетпей шала тууы, асфиксия, босану кезідегі травма (зақым) т.б. боқпал етеді.
Анамнестикалық мәліметтер даму фазасының босалуын көрсетеді: статикалық функциясының қалыптасуының нешеуілдеуі, жүрудің, сөйлеуді, ойын әрекетінің этапының дұрыс қалыптаспауы айқындайды.
Жоғарыда айтылгғнда ерекшеліктер ПДТ балаларды дұрыс қалыптасып келе жатқан құрдастарынан алшақтатады.Жалпы білім беретін мектептерде ПДТ балалар тұрақты үлгермеушілер сынаша қосылады. Ал бұл оның психикасына кері әсер етіп, оның бойынан оқуға деген туғызып, отбасында және мектепте конфликт тууына әкеліп соғады. Тек кқна жоғары білікті мамандардан кұрылған медико-педагогикалық комиссия ПДТ балаларды кемақыл балалардан ажырата алады.
ПДТ балалар оқығанда сөздін мағынасын түсіне алады, ауызша сөйлегенде дыбыстарды айтқанда қате жібермейді, лексикалық және грамматикалық құрылымда елеулі қате жіберілмейді. Алайда олардың сөздері анықщ емес. ПДТ балаларда эмоционалдық - ерік сферасының жетіліу темпі балу болады және интеллектуалдық кемшіліктер кездеседі. Олардың интеллектуалдьқ қабілеті өз жастарының деңгейіне сәйкес келмейді. ПДТ балалардың барлығының еске сақтау қабілеті төмен; әpi есие сақтау түрлерінің берін төменгі дәрежеде қалыптасқан ырықты, арықсыз, ұзақ уақытты, қысқа уақытты.
ПДТ балалар ақыл eci кем балалардан мындай айырмашылықтары бар:
1. ПДТ балаларға көмек көрсету арқылы оларды қажетті деңгейге шейін қамытуға болады;
ПДТ балалар өімді жұмыс істей алады;
ПДТ балалар өз мәніңде сөз сақтай алады;
тежелуі шектеулі болады.
ПДТ балаларға арнайы мектептерде коррекциялық жұмыстар мынаны қамтиды: - сауаттылыққа оқытуға дайындау, жазуға үйрету, оқуды үйрету, еңбекке үйрету, дене тәрбиесін оқыту т.б. Даярлық сыныптарда сабақтың ұзақтығы. - 35 минут, екіншін сабақтан кейін бұл класта 40 минуттың үзіліс болады. Бұл узіліс таза ауада ойын, қыдырыс ретінде етеді. Ал, 1-8 сыныптарда сабақтың ұзақтығы 45 минут. Сабақ барысында барлық сыныптарда дене тәрбиелік үзіліс болып тұрады. Бастауыш сыныптарында кндіз ұйықтату міндетті, ал жoғapғы кластарды ұйықтату дәрігердің нұсқауымен жузеге асырылады. Сөйтіп, ПДТ балалар - бұлар үлгермейтін оқушылар. Оларды түрлі коррекциялық жұмыстар жұргіу арқылы, арнайы мектептерде, индивидуалдық оқыту тәрбиелеу жұмыстарын жұргізу арқылы қалпына келтіруіне әбден болады.
Түрлеші этиологиялық ПДТ - ың жалпы белгілері:
- қатты жудеудің әсерінен іскерліктін төмендеуі:
- сөзім мен еріктін жетелмеуі:
- жалпы мәлімет пен елістету қорының шектелуі;
- сөздік қорының жеткіліксіздігі;
- интеллектуалды іскерлік әдетінін қалыптасуі;
- ойын іскерлегінін толық қалыптаспағынды;
- қабылдаудың баяулады;
- сөзді логикалық операцияның ойланудағы кейіншылығы;
- естін барлық түрлерінің бұзылуы;
- сенсорлық хабарды қабылдау мен ойындыру мерзімнін ұзақтығының ұзаруы;
- өзің өзі бақылау денгеінің томендігі;
- жана оқу жолына негізгі ойлау операцияларынан қалыптасуы - талдау, жинақтау, салыстыру, қорыту.
Оқыту-түзету және түзету-тәрбиелеу жұмыстарының принциптері:
- жалпы білім беру циклы сабақтарында, сондай-ақ арнайы оқыту кезінде де әр баламен жеке жұмыс жүргізу;
- түрліше әдіс, тәсілдермен қажудыњ алдын алу, яғни профилактикасы, мысалы, ақыл-ой мен тәжірибелік іскерлікті алмастыру, қызықты және әсемделген дидактикалық заттарды қолдану, көрнекіліктің түрліше тәсілдерін т.б;
- баланың білім алу іскерлігін барыншы белсендететін, олардың сөзін дамытатын және оқу іскерлігіне қажетті дағдыны қалыптастыру әдістерін қолдану;
- дайындық (оќу баѓдарламаның сол немесе басқа бөлігін меңгеруге) жұмыстарын жүргізу және қоршаған өмір жайлы білімдерін кеңейтуді қамтамасыз ету;
- оқуда және оқудан тыс кездерде баланың барлық іскерлігі түрі кезінде үздіксіз түзетуіне көңіл аудару;
- баламен жұмыс кезінде ерекше педагогикалық ырғақ көрсету;
2.Тірек - қимыл аппараты бұзылған балаларға білім беру.
2.1 Тірек - қимыл аппараты бұзылған балалардың ұсақ маторикасын еңбек сабағында дамыту ерекшеліктері
Қазіргі таңда тірек-қимыл аппараты бұзылған балалардың саны артып келетіні бәрімізге мәлім. Барлық тірі организмдерге тән қасиет қимыл-қозғалыс, өйткені ол ағзаның өсіп дамуына, адам денсаулығына әсерін тигізеді.
Қаңқа мен бұлшық ет тірек-қимыл жүйесін құрып, тіректік, қозғалтқыш және қорғаныш қызметін атқарады.
Атқаратын қызметіне қарай бұлшық еттердің келесідей топтарын ажыратады: буын бүккіш, буын жазғыш, мүшені жақындатқыш және алшақтатқыш үйлесімді бұлшық еттер, орналасуына байланысты үлкен үш топқа бөледі: бас, тұлға және аяқ пен қол бұлшық еттері. Бұлшық ет негізінен, екі түрлі қызмет атқарады: денені қимыл- қозғалысқа келтіреді және денені тік ұстауға мүмкіндік береді.
Тірек-қимыл жүйесінің дамуында қаңқа мен бұлшық еттер жасушаның үнемі жаңарып отыруы маңызды, мүшелердің өсуіне қажетті жағдай, балалық шақта, ер жеткенде қаңқа мен бұлшық ет жасушалары жылдам өсіп дамиды.
Балалардың тірек-қимыл аппаратының бұзылуы дегеніміз-жас кезінен бастап прогрессивсіз топтарды біріктіретін, бірақ моторлық бұзылыстар синдромының ауысып тұруы және бас ми қыртысының дұрыс қалыптаспауы мен қайталанып бұзылуы болып табылады.
Тірек-қимыл аппаратының бұзылуына мынандай себептер әсер етеді.
- Екіқабат кезіндегі ананың денсаулық жағдайы.
- Босану үстінде жарақат алу.
- Мезгілінен бұрын босану: а) бұл кезде миға қан құйылып кетуі мүмкін, ә) баланың миына оттектің жетіспеуі.
Бұзылудың нақты себептері де анықталмай қалуы мүмкін. 1-3 жас аралығындағы балаларды түзетудің педагогикалық емдік жұмысының басты мақсаты: заттық монипуляциялық іс-әрекетті, сенсорлық тәрбиені, қоршаған ортаға қатысты сөйлеу тілін, заттық іс-әрекетті, өз-өзіне қызмет ету мен әлеуметтік қызмет көрсетуді дамыту. Жұмыстың басты бағыты: ұсақ және жалпы маториканы дамыту, коммуникативтік тәртіпті қалыптастырып, дамыту болып табылады [1].
Балаларда туа біткен және жүре келе пайда болған аурулардың 5-7 пайызды тірек-қимыл аппаратының бұзылулары құрайды. Аталмыш зақымдар туа біте және тіршілік барысында бара келе пайда болуы мүмкін. Тірек-қимыл жүйесі ауруларының келесі түрлерін көрсетуге болады.
Тірек-қимыл жүйесінің туа біткен патологиясы: туа біткен жамбас сүйектері шығып кетуі, мойын омыртқалары қисайып кетуі, маймаңдау және бунақ сүйектерінің басқа да деформациялары, арқа омыртқа дамуының кемістіктері (сколиоздар), қол сүйектері дамуының кемістіктері, артрогрипоз.
Тірек-қимыл аппаратының жүре келе пайда болған ауруларымен бұзылуы: жұлын, бас ми және аяқ-қолдардың жарақаттан бұзылуы, полиартрит, қаңқа аурулары (өкпе құрт ауруы, қаңқаның ісіктері, остеомиелит), қаңқаның жүйелік аурулары (хондродистрофия, рахит ауруы).
Тірек-қимыл жүйесі бұзылған балаларда бастапқы кемістік қозғалтқыш ауытқуы болып табылады (қозғалтқыш қызметтерінің жетілмеуі, бұзылуы немесе мүлдем жойылуы). Сондай ауытқулары бар балалардың арасында көпшілігін балалардың церебральдық сал ауруымен ауыратын балалар құрайды (89%).
Түзету жұмысы баланың ауыр түрі мен жас ерекшелігін ескеріп жүргізіледі. Заттық - тәжірибелік және ойын іс-әрекетінің негізінде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz