Қазақстанның табиғи қорықтары



Кіріспе 4
1 Қорықтар туралы жалпы түсінік 6
1.1 Қорықтар . биосфера эталоны 6
1.2 Қорықтардың зерттелу тарихы 11
2 Қазақстанның табиғи қорықтарына сипаттама 13
2.1 Қазақстанның табиғи қорықтары 13
2.2 Табиғи қорықтардың экологиялық жағдайы 28
Қортынды 32
Пайдаланылған әдебиеттер 33
Тақырыптың өзектілігі. Қорық ұйымдастыру ісіне біздің республикамызда соңғы жылдары көп көңіл бөліне бастады. Қазірдің өзінде 9 мемлекеттік қорық, 5 ұлттық парк, 17 ботаникалық, 40 зоологиялық, 2 ботаникалық- геологиялық қорыққорлар құрылған. Алматы, Шымкент, Қарағанды т.б. ірі қалаларда ботаникалық бақтар жұмыс істейді. Осының бәрі сиреп бара жатқан өсімдіктерді қалпына келтіру жұмыстарымен айналысады. Орман мен өсімдіктерді қорғау ересектермен қатар мектеп оқушыларының да міндеті. Көптеген аймақтарда жастардың белсенділігін арттыру мақсатымен «Жас орманшылар», «Жасыл патрульшілер», «Жас экологтар», «Жас натуралистер» атты үйірмелер ұйымдастырылған. Олар – еліміздің орман шаруашылығының белді көмекшілері.Сирек және дәрілік өсімдіктерді де қорғау баршаның ісі. Біздің жеріміз дәрілік өсімдіктерге өте бай. Олар көбінесе Іле Алатауы, Жоңғар Алатауы, Алтай таулары мен Қаратау тау жоталарында көп шоғырланған. Әсіресе алтын тамыр, марал оты, дәрмене, жусан, қылша, шайқурай, жалбыз, бәйшешек, тартар жапырақ, түймедақ, мыңжапырақ, тау жуасы, сарымсақ, тасжарған, алтай рауғашы, қызылжидек, сасыр, т.б. өсімдіктерден дәрі-дәрмек жасайтын формоцевтік зауыт жұмыс істейді. Қазақстанда дәрілік өсімдіктер мен қатар сирек кездесетін, сәндік үшін өсірілетін өсімдік түрлері де бар. Олардың саны азайып барады. Мысалы, Қаратау аймағында өсімдіктердің 1500 түрі өседі. Срндықтан болар Қаратау өсімдіктердің «Меккесі» деп аталады. Табиғаттың әсем көріністері табиғи ортаның ластануынан, жайылымдардың тозу салдарынан сирек кездесетін өсімдіктердің азаюынан бүлінуде.
Қорықтар ұйымдастырудың мәні мынада:
1) қорық үшін адамның қолы әлі тие қоймаған табиғаттың тамаша жерлері бөлінеді;
2) онда басқада табиғат кешендерімен бірге серек кездесетін хайуанатар мен өсімдіктер қорғалатын болады;
3) қорықтар табиғи географиялық аймақтардың үлгісі (эталона) қызметін атқаруға тиіс;
4) ондағы табиғи процестері өз зандылығымен жүруге тиіс;
5) ең алдымен жойылып кету қауыпі туып тұрған табиғи орындар қорық деп жаряланды.
1. Афанасьев А.Л. Зоогеография Казахстана (на основе распространения млекопитающих). Алма-Ата,1960.
2. Афанасьев Ю.Г., Смирнов, Ю.А. Перспективы заповедника Барсакельмес в связи с усыханием Аральского моря Проблемы и перспективы комплексного развития производительных сил Кзыл-Ординской области. Алма-Ата, 1985.
3. Бажанов В.С., Костенко Н.Н. Горы Актау Путеводитель по геологическим маршрутам Южного Казахстана. Алма-Ата, 1961.
4. Байдавлетов Р.Ж., Зинченко Ю.К. Фауна и экология грызунов и зайцеобразных Западңо-Алтайского Государственного заповедника Проблемы охраны и устойчивого исполъзования биоразнообразия животного мира Казахстана. Алматы, 1999.
5. Баймуканов М.Т. Нерестовое поведение Маркакольского ленка Вопросы ихтиологии,1966.
6. Байтенов М.С., Кудабаева Г.М., Мырзакулов П.М., Тогузаков Б.Ж. Флора Алма-Атинского заповедника. Алма-Ата, 1991.
7. Байтулин И.О., Мырзакулов П.М. К вопросу об организации Каратауского заповедника в Южном Казахстане Теоретические вопросы заповедного дела, Львов, 1985.
8. Березовиков Н.Н. Гнездовая фауна птиц Маркакольского заповедника. Русский орнитологический журнал. 2005.
9. Брагин Е.А., Брагина Т.М. Фауна Наурзумского заповедника. Рыбы, земноводные, пресмыкающиеся, Птицы, млекопитающие (аннотированные списки видов). Костанай, 2002.
10. Быков Е.А. Региональный анализ флоры и ботанико-географическое районирование Казахстана Проблемы освоения пустынь. 1975.

Пән: География
Жұмыс түрі:  Курстық жұмыс
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:   
Қазақстанның табиғи қорықтары

Мазмұны

Кіріспе 4

1 Қорықтар туралы жалпы түсінік 6

1.1 Қорықтар – биосфера эталоны 6

1.2 Қорықтардың зерттелу тарихы 11

2 Қазақстанның табиғи қорықтарына сипаттама 13

2.1 Қазақстанның табиғи қорықтары 13

2.2 Табиғи қорықтардың экологиялық жағдайы 28

Қортынды 32

Пайдаланылған әдебиеттер 33

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. Қорық ұйымдастыру ісіне біздің республикамызда
соңғы жылдары көп көңіл бөліне бастады. Қазірдің өзінде 9 мемлекеттік
қорық, 5 ұлттық парк, 17 ботаникалық, 40 зоологиялық, 2 ботаникалық-
геологиялық қорыққорлар құрылған. Алматы, Шымкент, Қарағанды т.б. ірі
қалаларда ботаникалық бақтар жұмыс істейді. Осының бәрі сиреп бара жатқан
өсімдіктерді қалпына келтіру жұмыстарымен айналысады. Орман мен
өсімдіктерді қорғау ересектермен қатар мектеп оқушыларының да міндеті.
Көптеген аймақтарда жастардың белсенділігін арттыру мақсатымен Жас
орманшылар, Жасыл патрульшілер, Жас экологтар, Жас натуралистер атты
үйірмелер ұйымдастырылған. Олар – еліміздің орман шаруашылығының белді
көмекшілері.Сирек және дәрілік өсімдіктерді де қорғау баршаның ісі. Біздің
жеріміз дәрілік өсімдіктерге өте бай. Олар көбінесе Іле Алатауы, Жоңғар
Алатауы, Алтай таулары мен Қаратау тау жоталарында көп шоғырланған. Әсіресе
алтын тамыр, марал оты, дәрмене, жусан, қылша, шайқурай, жалбыз, бәйшешек,
тартар жапырақ, түймедақ, мыңжапырақ, тау жуасы, сарымсақ, тасжарған, алтай
рауғашы, қызылжидек, сасыр, т.б. өсімдіктерден дәрі-дәрмек жасайтын
формоцевтік зауыт жұмыс істейді. Қазақстанда дәрілік өсімдіктер мен қатар
сирек кездесетін, сәндік үшін өсірілетін өсімдік түрлері де бар. Олардың
саны азайып барады. Мысалы, Қаратау аймағында өсімдіктердің 1500 түрі
өседі. Срндықтан болар Қаратау өсімдіктердің Меккесі деп аталады.
Табиғаттың әсем көріністері табиғи ортаның ластануынан, жайылымдардың тозу
салдарынан сирек кездесетін өсімдіктердің азаюынан бүлінуде.
Қорықтар ұйымдастырудың мәні мынада:
1) қорық үшін адамның қолы әлі тие қоймаған табиғаттың тамаша жерлері
бөлінеді;
2) онда басқада табиғат кешендерімен бірге серек кездесетін хайуанатар
мен өсімдіктер қорғалатын болады;
3) қорықтар табиғи географиялық аймақтардың үлгісі (эталона) қызметін
атқаруға тиіс;
4) ондағы табиғи процестері өз зандылығымен жүруге тиіс;
5) ең алдымен жойылып кету қауыпі туып тұрған табиғи орындар қорық деп
жаряланды.
Мақсаты: Қазақстанның табиғи қорықтары мен оның ұйымдастыруының
маңыздылығы туралы мәлімет беру
Міндеттері:
Қазақстанның табиғи қорықтары туралы түсінік қалыптастыру;
Қазақстанның табиғи қорықтарымен таныстырып, олардың маңыздылығын атап
көрсету;
Қорықтар туралы жалпы түсінік қалыптастыру.
Практикалық маңызы. Табиғи қорықтарды зерттеу барысындағы мәліметтер
жойылып кетуге қаупі бар түрлерді қорғауға, көбейтуге септігі тиеді деген
сенімдеміз.
Зерттеу әдістері: Әдеби құжаттар, картографиялық материалдар.

Қорықтар туралы жалпы түсінік

1.1 Қорықтар – биосфера эталоны

Қорықтар – биосфера эталоны. Мұндағы орман-тоғай, жай алған жайылым
мен шабындық, аң-құс, айдын шалқар көлдер, ағыны қатты өзендер мүмкіндігіне
қарай сол ежелгі әсем қалпында сақталынуы тиіс.Қай заман болмасын,
қорықтарды ұйымдастыру күн тәртібінен еш қашан да түскен емес. Өйткені
биосфера байлықтарын қорғау, онда ғылыми-зерттеу жұмыстарын сондай-ақ,
биосфера компоненттерін қорғау жөніндегі үгіт-насихат экологиялық білім
және тәрбие беру жұмыстарын жүргізуде қорықтар өте маңызды роль атқаратыны
белгілі. Осыған орай қорықтар ұйымдастыру бөлініп Қазқстанның шөл-шөлейтті
аймақтарында үйір-үйірімен жайылып жүретін, бірақ кейіннен мүлде азайып
кеткен құландарды қорғап қалуда қорықтардың, әсіресе Бадхыз қорығының ролі
орасан зор болды. Сондай-ақ, Барса-келмес қорығыда айтарлықтай үлес қосты.
Бүгінгі Бадхыз қорығында құландар саны көбейе түсуде. Барса-келмес аралы
жойылып кеткеннен кейін ондағы құландарды арнаулы ұшақтармен Алтынемел
ұлттық биосфера паркіне, Іле өзенінің жағасына әкелінді. Міне, осы жерде
олар жылдан-жылға өсіп көбеюде.
Қазақстанның бірнеше табиғи-географиялық аймақтары – солтүстүгінен
оңтүстүгіне қарай орманды-дала, шөлейтті, шөлді өңірлерді қамтиді.
Қазақстан жерінде Д.И. Менделеев кестесіндегі химиялық элементтердің бәрі
дерлік кездесетін біздің республикамыз табиғи ресурстарға аса бай өлке.
Жоғары сатыдағы өсімдіктердің 5777 түрі, аңның 150, құстың 480, баурымен
жорғалаушылардың 150, қос мекенділердің 12 түрі тіршілік ететін айтпай
кетуге болмайды. Бұл бай өлкені шын мәннінде табиғи байлықтың қайнар көзі
деп ғалымдар бекерден -бекер айтпаған болар. Бірақ, бұл інжу-маржандар
қанша мол болғанымен, ол сарқылмайтын дүние емес екені кейінгі кезде өзінен-
өзі өне беретін зат емес. Сондықтан да оны пайдаланумен бірге, ұқыпты түрде
қорғап, байлығын молайта беруге барлық мүмкіндікті жасау керек. Осы
бағыттағы шаралардың бірі – Жер жанатты деп орынды аталып кеткен небір
тамаша аймақтарды, өлкелерді, өңірлерді қорыққа айналдыру керек екекнін
өмір көрсетіп отыр [2].
Бұл салада Қазақстан Республикасында соңғы жылдарда қыруар ғылыми –
зерттеу жұмыстарын жүргізіп келдік. 1962 ж Қазақстан ССР Жоғары Советінің
биосфераны қорғау заңы шықты. Мұнда табиғи ортаны көркейтудің бірнеше нақты
шаралары анық көрсетілген. Олар – қорықтар, парктер, заказниктер мен
табиғат ескерткіштерді сақтау ережесі. Сонымен бірге 1972 ж Қазақ ССР
мемлекеттік қорықтарының ережесі жарық көрді. Міне, бұл көрсетілген
құжаттарда қорықтар мен табиғат ескерткіштерін ұйымдастырудың мақсатымен
міндеттері және биосфераны қорғау тәртібі айқын көрсетілген.
1969 жылғы 9 шілдеде Наурызым мемлекеттік қорығының орманын қалпына
келтіру мен қорғау шаралары туралы, 1972 ж 2 тамызда Қазақ ССР
мемлекеттік қорықтарының қызметін жақсарту шаралары туралы, 1976 ж 12
шілдеде Қазақ ССР-інде қорықтар жұмыстарын жақсарту туралы қаулылар
жарыққа шықты. Бұл шаралардың өлкеміздегі қорықтардың өлкеміздегі
қорықтардың ғылыми-ұйымдастырушылық жұмыстарын жақсартуда зор маңызы
болғанын айтпай кетуге болмайды. Қазақстан Республикасының Қорықтарында қол
жеткен табыстары мен орны алып отырған емшіліктерде олардың жоюдың нақты
жолдарында айқын көрсетілген.
Осы кезде Қазақстан Республикасы жерінде (1980 жылғы мәлімет бойынша)
531 мың гектар алқапты алып жатқан 6 қорық ( Ақсу-Жабагылы, Алматы,
Наурызым, Барсакелмес, Қоғалжын және Марқакөл) көлемі 4288 мың гектарға
жететін 50-дей аңшылық заказниктер, көлемі 3644 мың гектардай 26
зоологиялық және ботаникалық объектілер, қорғалатын заказниктер және 3
табиғат ескерткіші бар. Олар (Павлодардағы Гусиный перелет , шарын
бойындағы көне заманнан бері қарай жойылып кетпей өсіп-өніп келе жатқан
ағаштар, Іле Алатауындағы шыршалар). Қорғауға алынған учаскелерде, әсіресе,
қорықтарда , бұрын осы аймақты мекендеген, бірақ соңғы жылдары саны азайып
кеткен жабайы хайуанаттар мен сирек кездесетін өсімдік түрлері есепке
алынған. Мұндай түрлердің, мәселен, Шығыс Қазақстанның далалық аймақтарында
өсімдіктердің 1600 түрі тек осы аймаққа тән болғандығын және сирек
кездесетінін айтуға болады. Ал мұғаджар далалы ауданында 15-ке сирек
кездесетін эндемик өсімдіктер, Бетпақ даладағы өсімдіктің 1800 түрінің 15-
і, Каспийдің оңтүстік жағалауындағы өсімдіктердің 1800 түрінің 7-і
Республикамыздың басқа жерлерінде кеддеспейді. Сондай-ақ, Оңтүстік Алтайда
өсімдіктердің 1740 түрі кездессе, оның 18-і, Жоңғар Алатауында 2021 түрі
өссе, оның 58-і, Қаратауда 500 түрі өссе, оның 100-і сол аймақтарға ғана
тән сирек кездесетін турлер. Адамның үнемі қамқорлығы мен аялы алақаны
болмаса, мұндай бағалы түрлердің биосферадан жойылып кетуі мүмкін екендігін
естен шығаруға болмайды. Сондай-ақ, қорықтар өзінің табиғи сұлу көрінісі
мен онда өсетін ағаш түрлерінің ерекшеліктерімен де құнды. Қорықтардың
кейбіреулері ЮНЕСКО-ның жанындағы биосфераны қорғаудың халықаралық Одағының
құрамына Ақсу-Жабағалы қорығы. Оларда тек саны азайып кеткен, мүлде жойылып
кету қаупі төнген хайуанаттар дүниесі мен аса бағалы өсімдіктер әлемі ғана
қамқорлыққа алынып қоймай, сонымен бірге Қазақстан Республикасының ежелден
бері әйгілі болған таңғажайып көрікті орындарының бұрынғы атақ даңқын
арттыра беру мақсатында да зор көлемді ғылыми-зерттеу жұмыстары
жүргізілуде.
Қазақстан Республикасының қорықтарында алдағы уақытта табиғи
ресурстарды пайдалану және олардың қайталанбас сұлулығын сақтаудың ғылыми
негізін жасау жөніндегі үлкен мақсат пен міндеттер тұр. Бұл мақсат пен
міндеттердің биосфера компоненттерін қорғап, оларды халық шаруашылығына
рационалды түрде пайдалану үшін зор маңызы бар. Бұл мақсат пен міндеттердің
Қазақстан Республикасы жағдайында да көкейтесті екендігі аян. Көлемі 2,7
миллион шаршы километр жерді алып жатқан байтақ өлке өзінің саялы да а ялы
қалың орман-тоғайы оны мекендеген сан түрлі хайуанаттары, өзендері мен
көрікті өлке. Қазақстан Республикасы территориясында 34-35 миллион гектар
егін егуге, бау-бақша өсіруге жарайтын құнарлы жер бар. 186-187 миллион
гектар шабындықтар мен жайылымдықтар 22 миллион гектар орман (оның ішіндек
4-5 миллион гектар аса бағалы сексеуіл орманы бар). Д.И. Менделеевтің
периодтық кестесінің барлық элементтерін жинақтаған түрлі қазба
байлықтардың ірі кен орындары, 11000 өзен, 7000-нан астам көлдер мен су
қоймалары бар. Сондай-ақ, туған өлкеміз менің Қазақстаным елім менің, алуан
түрлі жан жануарларға өте бай. Осымен биосфера қазыналарын көздің
қарашығындай сақтап, қорғауға Қазақстан Республикасындағы жоғарыда
айтылған, Ақсу-Жабагылы, Алматы, Наурызым, Барсакелмес, Қоғалжын, Марқакөл,
Баян-ауыл, Үстірт, Алтын Еміл және тағы басқа қорықтардың маңызы арасан
зор. Ұлан-байтақ Қазақстан мемлекетінің территорияларында келешекте де
осындай табиғи қорықтар-лабораториялық көбее берсе екен деген ойдамыз [5].
Жер көлемі 2754 мың шаршы километр ұлан-байтақ жерде алып жатқан
Қазақстан Республикасында небары 10 қорық бар дегенге сенудің өзі қиын.
Республикамыздың табиғи ресурстарын қорғайтын жаңа қорықтарды
ұйымдастыру үшін алдымен ол маңда арнайы түрде ғылыми зерттеу жұмыстарын
жүргізуді қажет етеді. Қорықтарды ұйымдастыру үшін ғылыми деректер керек.
Табиғи қорықтардың бірін Бетпақ дала шөлді аймағында ұйымдастырған жөн
деген ғалымдар бір ауыздан шешімге келген.
Бетпақ дала қорығы территориясында Шу өзенінің солтүстігінде жатқан ұсақ
тасты шөлді аймақты енгізу жоспарланып отыр. Бетпақдаланың шөлді даласында
жусан, баялыш, бұйрығын өссе, ал үстіртті жерлерде қараған, теріскен өседі.
Өте көне заманның ескерткішіндей болып реликті бұта көзге шалынады. Ауа-
райы өте құбылмалы жазы ыстық, қысы аязды келеді. Жауын-шашын жерге өте аз
түседі. Небары 90-100 мм. Бұл қорықта сүтқоректілердің 40, құстардың 150-
200-дей түрі. Бауырымен жарғалаущылардың 15-тен астам түрі тіршілік етеді.
Екінші – далалы аймақ. Оған Жезқазған облысына қарасты Ағадыр
селосының батысындағы бұталы дала жатады. Көлемі 40-50 мың гектар болуы
мүмкін. Мұндағы негізгі обьектілер жұпар, камшат, орман сусары, құр, емен,
шегіршін сияқты сирек кездесетін аң құс өсімдіктер.
Үшінші – шөлейтті аймақ қорықтары. Бұл қорықтарда ең көлемділері —
Үстірттің батыс тік жарлы қыраттары. Үстірт қорығында кекілік, құлан болса,
гепард, бұлдырықтарда көзге жиі-жиі шалына шалына береді. Шөлейтті аймақтық
қорықтардың бірі — Аңдысай қорығы. Оның көлемі 330 мың гектар жерді
қамтиды. Қорғалатын обьектілері арқар, құлан, қара құйрықкиік, жалман,
реликті гүлтобылғы, Регель қызғалдағы.
Алматы облысы. Балқаш ауданындағы күрті өзенінің Ілеге құя берісіндегі
тоғайлы алқапта да шамамен алғанда 20-30мың гектар жер босқа жатыр. Ол
жерге қорық ұйымдастыратыны анықталып отыр. Іле өзені Тоғайлы қорығын
ұйымдастыру ғалымдардың ойында. Мұнда мекендейтін жабайы шошқа, тоғай
бұғысы, шұбар бұғы, сарғыш күзен, қырғауыл және сирек кездесетін тоғай
өсімдіктері қорғалуға тиіс.
Қазақстан Республикасында алдағы уақытта ұйымдастырылатын қорықтардың
бір тобы – тау қорықтары болуы тиіс. Бұл қорықтардың көлемдісі – Жоңғар
Алатауы. Басқан өзені, Сарқанд ауданының территориясын қамтиды. Қорғалатын
негізгі обьектілер – марал, ақтырнақты аю, барыс, тас сусары, қызыл қасқыр,
арқар, таутеке, ұлар, сабыншы құр, май қарағай, шыршалы ормандар, алый
шабындықтары, оларда өсетін сирек кездесетін өсімдік түрлері. Ал сауыр
тауларында Шығыс Қазақстан облысы, қорық ұйымдастыратын көлемі 200 мың
гектар жерлер кездеседі. Мұнда қорғалатын обьектілер өте көп – марал, қоңыр
аю, таутеке, тұндра шілі, меңіреу құр, шұбар шіл, тырбақ қайың, жапырақты
орман.
Ал Шыңғыстау, Тарбағатай бұл өңірде қорық ұйымдастыруға келетін көлемі
50-60 мың гектар жер бар. Бұл жерде қорғалатын обьектілер – бадам, жабайы
алма бағы, субальпі шабындығындағы өсімдіктердің кейбір түрлері.
Зайсан ойпатында да қорық ұйымдастыруға болтын жерлердің бар екені
дәлелденіп отыр. Өйткені бұл өңірде сирек кездесетін хайуанаттардың
өкілдері бар. Олардың ішінде елік, қарақұйрықты жерсіндіруге болатыны
толығымен дәлелденіп отыр. Алакөл көліндегі Реликті шағала қорғау үшін
заказник ұйымдастыру күн тәртібінде тұр [3].
Міне,осындай шараларды іске асырғанда ғана биосфера байлықтарын ғылыми
тұрғыдан қорғауға болатыны анықталды.

1.2 Қорықтардың зерттелу тарихы

Біз жұмыр жер бетінде өзге де алуан түрлі тіршілік иелерімен қатар
мекендеп, өмір сүріп жатырмыз. Әрқайсысы өзінше бағалы саналатын олар
адамзат игілігін құрайды. Қазақстанда жабайы табиғаттың аса ғажайып
өңірлері — шаруашылық қызметінің кез келген түріне тыйым салынған қорықтар
бар. Көрік-келбеті уыз қалпында сақталған мұндай табиғат алапта-ры сиреп,
құрып кетуге айналған жан-жануарлар мен өсімдіктердің аса маңызды тіршілік
ортасы болып табылады, сондай-ақ медициналық және басқа да ғылыми-
зерттеулер үшін генетикалық қор, тірі лаборатория іспеттес. Биологиялық
және ландшафтық орасан мол алуан түрлілік пен әсем табиғат көркі үйлесім
тапқан бұл жерлер рухани және дене күш-қуатының қайнар көзі ретінде адамға
қызмет етеді.
Қазакстан Республикасының Ерекше қорғауға алынған табиғи
территориялар туралы заңы бойынша елімізде ерекше қорғалатын 13 табиғи
территория анықталған. Қазіргі кезде Қазақстанда 9 қорық пен 5 мемлекеттік
ұлттық табиғи парк, 66 қорықша, республикалық маңызы бар 26 табиғат
ескерткіштері, 3 зоопарк, 5 ботаникалық бақ, бірнеше дендропарк,
халықаралық маңызы зор 2 сулы-батпақты алқап, ерекше мемлекеттік мәні бар,
ғылыми құндылығы айрықша 150 су көздері құрылып, жұмыс істеуде.
Қорықтар, қорықшалар, ұлттық парк және табиғат ескерткіштері алқаптары
мемлекет территориясының 2,8%-ін алып жатыр. Барлық 9 қорық ғылыми және
табиғат қорғау мекемесі мәртебесіне ие және республикада ерекше қорғауға
алынған жоғары дәрежелі табиғи территория болып саналады. Олар дәл сол
өңірге тән бірегей табиғат кешендерін қаз қалпында сақтау мақсатына қызмет
етеді. 
Қорық– аумағындағы барлық табиғи кешен толығымен шаруашылыққа
пайдаланылудан алынған және үкіметтің қорғауында болатын жер не су
кеңістігі; типтік, сирек кездесетін және бірегей табиғи кешендерді бүкіл
компоненттерінің жиынтығымен қоса, сол қалпында сақтауға арналған, арнайы
қорғау режимі бекітілген ерекше қорғалатын табиғи аумақ. Қорықтың негізгі
міндеті – қорғауға алынған табиғат кешенін (эталондық табиғи экожүйелерді),
сондай-ақ, осы аумаққа тән организмдердің гендік қорын сақтау және қалпына
келтіру, табиғи құбылыстардың даму заңдылықтарын ғылыми тұрғыдан кеңінен
зерттеу. Қорық аумағын шаруашылық мақсат үшін пайдалануға болмайды. Қорық
қорғалатын аумақ қана емес, сонымен қатар табиғатты қорғау жөніндегі
мемлекеттік ғылыми мекеме болып табылады.

2 Қазақстанның табиғи қорықтарына сипаттама

2.1 Қазақстанның табиғи қорықтары

Мемлекеттік табиғи қорық қоры - қоршаған ортаның табиғи эталондар,
реликтілері, ғылыми зерттеулерге, ағарту білім беру ісіне, туризмге және
рекреацияға арналған нысандары ретінде экологиялык, ғылыми және мәдени
жағынан ерекше құнды, мемлекеттік қорғауға алынған аумақтарының жиынтығы.
Қорықтардың басты мақсаты - табиғи ландшафтылар эталонын мұндағы тіршілік
ететін өсімдіктер мен жануарлар дүниесімен коса сақтау, табиғат
кешендерінің табиғи даму заңдылықтарын анықтау. Соңғысы адамның шаруашылық
әрекетінен табиғатта болатын өзгерістерді болжау үшін аса қажет. Қазақстан
қорықтар саны жөнінен ТМД-ға кіретін республикалар арасында 16-шы орын
алады. Дегенмен, республика жерінің көлеміне шаққанда корықтар үлесі
жөнінен 13-ші орында. Бұл Қазақстан секілді ұлан-байтақ республика үшін
қорықтар көлемінің әлі де болса аз екендігін көрсетеді. Қазіргі кезде нақты
10 қорық жұмыс істейді. Қазақстандағы қорықтардың барлық ауданы 1 610 973
га. Бұлар, әрине, Қазақстан табиғатының алуан түрлі табиғат жағдайларын
толық көрсету үшін жеткіліксіз. Сондықтан болашақта ғалымдардың, табиғатты
қорғау коғамы өкілдерінің ұсынуымен тағы 15 қорық ұйымдастырылмақшы.
Қорықтардың табиғи ұлттық парктерден айырмашылығы;табиғи парктерде
кіріп серуендеуге мүмкіндік бар.Ал қорықтарда оған тыйым салынған.
Ақсу-Жабағылы қорығы
Ақсу-Жабағылы қорығы — Талас Алатауының (Батыс Тянь-Шань) солтүстік-
батыс бөлігін және Өгем жотасын алып жатқан Қазақстандағы тұңғыш қорық.
Жамбыл облысының Жуалы ауданы мен Оңтүстік Қазақстан облысының Тұрар
Рысқұлов ауданы аумағында орналасқан. Қорық Ақсу және Жабағылы атты екі
өзеннің арасына орналасқан. Ол 1926 ж. құрылған. Құрамында Қаратаудағы
Қарабастау (126 гектар) және Әулие (100 гектар) телімдері бар. Жерінің
ауданы 128118 гектар (2007). Қазір Ақсу–Жабағылы қорығы ЮНЕСКО жасаған
дүниежүзілік қорықтар тізіміне енген.
Қорық бірнеше биіктік белдеуде жатыр. Тау өңірінде бидайық, түрлі
шөптер, боз жусан, жоғарысында селдір арша орманы, субальпі және альпі
шалғыны өседі. Одан жоғарысын мұздықтар мен көп жылдық қар жапқан. Ақсу –
Жабағылы қорығының жерін Ақсу өзенінің аңғары (тереңдігі 500 м-дей) жарып
өтеді. Өсімдіктер дүниесі әралуан. Онда мүктің 61, қынаның 58, жоғары
сатыдағы өсімдіктердің 1400 (дәрі-дәрмектік өсімдіктерден: қылша,
сасыр,иманжапырақ, түйежапырақ, сарыағаш, шәйқурай, талас уқорғасыны),
техникалық өсімдіктен: арша, рауғаш, итқұмық, таран, жеміс-жидектерден:
жабайы алма, шетен, шие, қарақат, бүлдірген, жем-шөптік өсімдіктен жоңышқа,
кекіребас, бедебас, түлкіқұйрық, көде, сондай-ақ эндемик өсімдіктерден
майысқыш қияқ, талас қайыңы, ақшыл сары жоңышқа, қаратамыр, томағашөп,
қандыгүл, реликті өсімдіктерден: жалған масақша, Минквиц
кендіршесі, Қаратау сетені түрлері бар. Қорықтың жануарлар әлемі де өте
бай: сүтқоректілердің 42 (арқар, таутеке, елік, марал, барыс, Тянь-Шань
қоңыр аюы, борсық, сусар, т.б.); құстардың 238 (гималай ұлары, кекілік,
сақалтай, бүркіт, қара құтан, бозторғай, сарыторғай, ителгі, шымшық, т.б.);
бауырымен жорғалаушылардың 9 (алай жалаңкөзі, сарыбауыр кесіртке,
қалқантұмсықты қара шұбар жылан, сұржылан т.б.), қосмекенділердің 2 (жасыл
құрбақа және көлбақа) және балықтың 2 түрі тіршілік етеді. Омыртқасыз
жәндіктердің де алуан түрлері осы өңірде қоныстанған. Ақсу – Жабағылы
қорығы – табиғаттың нағыз ғылыми лабораториясы, онда ғылыми-зерттеу
жұмыстары үзбей жүргізіледі[3]
Ақсу-Жабағылы Қазақстанның ең көне қорығы, сонымен қатар Орталық
Азиядағы ЮНЕСКО биосфера қорығы дәрежесін алған ең алғашқы қорық. Теңіз
деңгейінен 1000 м-ден 4280 м аралығындағы биіктікте Тянь-Шань тауларында
орналасқан. Негізгі биік аймақтары өзінің таңқаларлық бейнелерімен жартылай
шөлейттер ылғалды жазықтармен алмасып аршалы ормандарына өтеді. Ылғалды
даладағы бай жазықтар аршалармен астасып жатқан жіңішке бұталардың өсуіне
қолайлы жағдай туғызған. Көздің жауын алатын қатаң қарлы шыңдардың
бөктерінде түрлі түсті альпі гүлдері жайқалып өскен. Ақсу-Жабағалы сирек
кездесетін, тек осы аймақтарға ғана тән өсімдіктер мен жануарлардың отаны.
Бұл жерден тау қойын, ешкісін, маралдарды және еліктерді, сілеусіндер мен
қар қабыландарын, қасқырлар мен түлкілерді, аюлар мен тағыландарды,
ақкүмістерді таба аласыз. Осы жерлерді сарышұнақтарды да көруге болады.
Құстар әлемі өте бай. Жоғары аспанда мұртты
грифтер, грифондар, жыланбүркіт пен  алтын қырандар қалықтайды. Тасты
жартастардың арасынан тау кекіліктерінің ұяларын, қар арасынан тылсым қар
әтештерін кездестіресіз. Жапырақты орман көлеңкесінде от жалыны тәріздес
шыбын ұстағыш қараңдайды. Тоқылдақтың ысқырған дауысы сыбызғының әнін еске
салады. Күн сәулесі ойнаған жазық далаларында көбелектер ойнайды, арасынан
сирек кездесетін Аполло көбелектерін де көруге болады. Өсімдіктер әлемі
таңқаларлық. Кішкентай тас ағашы өзінің тамыр жаюымен белгілі. Амарантус
Грандифолия өсімдігі бағалы майға толы. Грейг қызғалдақтары тау
алаңқайларында қызыл жалындай жарқырайды. Қызғылтым флокулаларға Қоқанд
Моринасының жеңіл гүлдері жиналады.
Қорық ландшафтысы көркем және тылсым. Жазықтар мен алаңқайлар биік
шыңды тауларға алмасып, жартасты шатқалдармен қиылысады. Өзендері терең
шатқалдарға құйылып, ақырған сарқырамаларды түзейді. Түпсіз көгілдір мұздай
тау көлдерінде аспан айнадай шағылысады.
Теңіз деңгейінен 3,000м биіктікте орналасқан қол жеткізбес ұңғымаларда
тастарға ойылып түсірілген көптеген бейнелерден тұратын сурет галлереясын
табуға болады. Оларда үй және жабайы жануарлар, ежелгі адамдардың аң аулауы
бейнеленген.
Ақсу-Жабағылының сазды топырағында палеонтологтар тасқа айналған
өсімдіктердің, жәндіктердің, балықтардың және кесірткелердің іздерін
тапқан.
Наурызым қорығы
Наурызым қорығы– Қостанай облысы Наурызым және Әулиекөл аудандарында
орналасқан мемлекеттік қорық.
1931 жылы ұйымдастырылған (320 мың га), 1966 жылы ауданы ықшамдалып
(87,7 мың га), қайта құрылды. ОғанТерсек(көлемі 4,7 мың га), Сыпсың (көлемі
7 мың га) және Наурызым (көлемі 37,2 мың га) орман алқаптары мен
Жаркөл, Ақсуат, Сарымойын көлдері енеді. Олардың үлесіне бетегелі-жусанды 5
мың га тың жазық дала кіреді. Қорық орналасқан аумақтың климаты
континенттік; қысы – суық, ызғарлы; жазы – ыстық. Жылдық жауын-шашын
мөлшері 200 – 250 мм. Топырағы құмайтты. Мұнда жоғары сатыдағы
өсімдіктердің 700-ге жуық түрі (қарағай, қайың, көктерек, тобылғы, тал,
мойыл, қырыққұлақ, т.б.) өседі. Қорық жан-жануарлар дүниесіне бай:
сүтқоректілердің 40-тан астам, құстардың 250-дей, қосмекенділер мен
бауырымен жорғалаушылардың 3 және балықтардың 10-ға жуық түрлері тіршілік
етеді. Сондай-ақ, ор қоян, елік, борсық, түлкі, суыр, т.б. мекендейді.
Қорықтан аққу, безгелдек, дуадақ, ақ сұңқар, тарғақ сияқты саны жылдан
жылға азайып бара жатқан құстарды кездестіруге болады. Бұл аймақта су
көздерінің мол болуы көктемде жыл құстарының ұшып келуіне, ұя басуына
мүмкіндік береді. Қорықта “Табиғат мұражайы” жұмыс істейді.
Солтүстік-Торгай провинцияның геоқұрылымды қатынасында Торгай
эпигерцинский иілім сәйкеседі. Палеозойдың төбесінің белгілері 100 ден 120-
150 м дейін астам, ал шөгінді қаптың алымдылығы орташа бірінші метрден
астам , ақырын-ақырын оның белағаштың зонасына одан иілімнің батысшыл және
күншығыс деген үдей. Шұғыл шөгінді қатқабат негіздің осындай, грабенах
ауқымданатын, айталық. Торгай иілімнің платформалы қабаты континентті және
дүние шөгулермен триастан дейін неоген бүктеулі. Айрықша маңызды, ша
иілімнің барлық аумағына тіркелетін көкжиекпен палеогеннің соңғы дүние
трансгрессиясінің қордалары - нөкердің(сырттың эоцені - төменгі олигоцен)
чеганской соленосные көкжиектері болып табылады. Биік оларда ылғи
континентті қабаттар олигоценнің және мүсінде қатысты.
Климаты шұғыл қысқы және жаз қызудың биік амплитудами континентті,
сипаттаймын. Қаңтардың ортаның қызуы 17-18°минус мен, абсолютті кішісі - C
45,7 °минус, 24,2 °шілденің ортаның қызуы абсолютті көбісі 41,6 °C C.
Ауаның ортаның жылдық қызуы 2,4 °C келеді, ортаның жылдық суықсыз кезі
Наурзымның ауданында - 131 күн(ең төмен ең көп ұзақтық күн 103 - 154 күн).
Қысқы айлар жас бұлтты, қабатының жаңбыр және күшті аяздармен ажыратылады.
Атмосфералық жауын-шашындар қысқы кез шеткі жұпыны. Төзімді қардың жабыны
соңында қарашаның бекиді және соңында наурыздың күйрейді. Күндердің
бұрқасынмен Наурзымның кеңдкінде орташа 19. Ара күшті аяз және аласалау
қардың жабынының жердің суықтауы 1 тереңдікке м деген барады. Жердің толық
ерітуі әншейін сәуірдің соңғы онкүндкінде болып жатады. В жылы мезгілді
цикл мен босаңсиды. Үшін Оралды Атлантикадан деген әуе алқа және циклондар
солтүстіктен өтіп кетеді
Қорықтың өсімдіктің әлемі жоғарғы өсімдіктің 687 көрінісін ішіне
алады, не ылғи көп түздік зона үшін. Шоққарағайдың Наурзумского қарағайлы
қармақбаулары реликтік болып табылады, себебі олар үштіктен малоизмененном
көріністе сақталды немесе төрттік кездің түптері. араның олардың эндемиктің
5 көрінісі, және Сырт-Тобольскте флористикалық аудандарда(қайың қырғыз,
Нинаның ақтаспасы, ақтаспа қостанай, жебіршөп қазақстандық, льнянка ұзынды)
ара Арало-Каспийском таратып жібердім, ал да 5 көрініс реликтік:
жестколистый тонконог, селеу алашабыр, чий жылтырақ, түнғиық ақ, Шобера
ақтікені. Флорада элементтің қатынасуы как солтүстіктің бореальсының, олай
және оңтүстіктің флорасының қаралады. Батпақ-орманның флорасының ескі
элементтерінен тап-: телиптерис батпақ, қалақай , құлмақ нышанасыз, ;
солтүстіктің Қазақстаны үшін сирек бореаль көріністер: қысқы, жекен
двухтычинковая, түбіт пішінді, белозор батпақ, мойыл нышанасыз. Плиоцен
көріністің қатары талды ішіне алады
Қорықтың айуанаттар дүниесі арада толық шарада дейін осы уақыттың өте
алуан және таныспаппын. Орнитофауна ең бай. Ара құрам 282 көріністің
орнитофауны, соның ішінде 158 ұялас. Аймақтық далаларда ең типті түздік
және ақ бозторғай, қара бозторғай, түздік шатыржал, нышанасыз каменкалар,
безгелдек, түздік ителгі, кречетка, тырна-итжидек, түздік орел. Дымқылда-
телімдер үшін вблизи көлді шұқырлардың, соров және западинах шалғындық
өсімдік және түздік бұтаның зарослями сары қаратамақ, қарабас чекан,
бормотушка, жулан сорокопут, бөдене, сұр шіл, шалғындық ителгі, үлкен
шалшықш типті. бас орманның телімдерінде тетерев, үлкен ала тоқылдақ,
мысықторғай, вяхирь, нышанасыз горлица, үлкен ақсағал, лазоревка ақ,
нышанасыз қызылқұйрық, орманның шатыржалының және сырттар тұр-. Өте жаядай
азулының(28 көрініс) отриады ұсын-, олардан 18: орлы ұялайды - бүркіт, там
және түздік; ителгілер - түздік, шалғындық және батпақ; сұңқарлар - қырғи,
чеглок, дербник.[1]
Алматы қорығы
Алматы қорығы- Іле Алатауының орталық бөлігіндегі табиғат байлығын
қорғау және ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу мақсатында 1931 жылы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Қазақстан қорықтары жайлы
Саябақ - елдiң сәнi
Қазақстан Қызыл кітабы
Қазақстан қорықтары және қызыл кітап
Ерементау қорығы
Қорықтардың қоршаған ортаны қорғаудағы рөлі
Алматы қорығының сирек және жойылып бара жатқан жануарлар популяциясының экологиясы
Қазақстан қорықтары жайында
Қазақстан Республикасының қорықтары және олардың туризмдегі рөлі (Қорғалжын қорығы мысалында)
Марқакөл қорығының болашағы
Пәндер