Өнімнің өзіндік құнының теориялық аспектілері

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 33 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

Кіріспе . . . 3

І ӨНІМНІҢ ӨЗІНДІК ҚҰНЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ

АСПЕКТІЛЕРІ . . . 5

1. 1 Кәсіпорынның шығын түрлері, шығындарды топтастыру . . . 5

1. 2 Өнімнің өзіндік құнын анықтау, оның түрлері мен

құрылымы . . . 7

II ЭЛЕКТР ЖҮЙЕСІНДЕГІ ӨНІМНІҢ ӨЗІНДІК ҚҰНЫ . . . 11

2. 1 МҰНАЙ кәсіпорындардағы өнімнің өзіндік құны . . . 11

2. 2 МҰНАЙ кәсіпорындағы өндірістік шығындарының

бухгалтерлік есебін талдау . . . 25

Қорытынды . . . 32

Қолданылған әдебиеттер тізімі . . . 34

Кіріспе

Өнімнің (жұмыстың, қызметтің) өзіндік құны -өнімді өндіру кезінде пайдаланылатын табиғи ресурстардың, материалдардың, отынның, энергияның, негізгі қорлардың, еңбек ресурстарының, оны дайындау мен өткізуге жұмсалатын басқа да шығындардың ақшалай бағалануы.

Өнімнің өзіндік құны - кәсіпорынның өнім өндіруге және өткізуге жұмсаған шығындарының ақшалай тұлғалануы.

Кез келген меншік нысандағы кәсіпорын нарықтық қатынас жағдайында-залалсыз жұмыс істеуге тиіс өнімнің өзіндік құны, аса маңызды экономикалық көрсеткіштердің бірі болып табылады.

Өнімнің өзіндік құны арқылы оның нарықтық бағасы құралады, пайда мен пайдалылық деңгейі анықталатын, тауардың құны белгіленеді.

Өнімнің өзіндік құны жалпылама, жинақтау (синтездік) көрсеткіш, ол кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық қызметін сипаттайды. Өнімнің өзіндік құнының мөлшері мен серпіні арқылы тау кен кәсіпорынның басқару, жоспарлау, еңбек пен жұмысақы ұйымдастыру, өндіріс техникасы мен технологиясы деңгейі туралы пікір айтуға болады.

Кәсіпорынның өндірілген өнім құны үш бөліктен тұрады:

T=C+V+m (6. 1)

мұндағы Т- тауар құны;

С- тұтынылған өндіріс құралдары;

V- қажетті еңбек;

m- қосымша құн.

Тұтынылған өндіріс құралдары деп - материалдарға, отынға, энергияға, негізгі қорлардың тозған бөлігіне жұмсалған шығындарды айтады. Яғни, бұлар бұрын затталған еңбектң құрады. Тұтынылған өндіріс құралдары-құн өндіруге қатынасқанымен, тікелей өнім өндірмейді. Оны К. Маркс «тұрақты капитал» деп атаған (constant capital) .

Маркстік тұжырымдама бойынша, құн тек еңбекпен өндіріледі. Еңбектің өзі жұмыс күшін тұтыну процесі. Жұмыс күші- тауар құны, ол жұмысшының дене және мәдени талғамдарын қанағаттандыру үшін қажетті игіліктер құнына тең. Кәсіпорын қызметкерлері өз еңбегіне және жұмсалған жанды еңбекке жұмысақы алады. Жұмыс күші-өндіріс процесінде өзгереді, өйткені жұмыс күші өз құнына артық қосымша құн өндіреді. Капиталдың бұл бөлігі «өзгермелі (variable) капитал» делініп, «V» әріпімен, ал қосымша құн «m» әріпімен белгіленеді.

Қосымша құн жұмыс күшін тұтыну процесінен туындайды, олай болатыны-өндіріс процесінде жалдамалы жұмысшы қажетті жұмыс күшінен артық құн мөлшерін өндіреді. Қосымша құн кәсіпорынның алғашқы авансыланған қаражаттардан түскен таза пайдасы.

Пайдалы қазбаларды өндірудегі өзіндік құн, әр түрлі факторларға байланысты. Оның бірі-табиғи кен геологиялық жағдайлары, олар пайдалы қазбаларды өндіру тәсілін (ашық немесе жер астында), қазу жүйесін, қәсіпорынның жылдық өндірістік қуат мөлшерін анықтайды.

І ӨНІМНІҢ ӨЗІНДІК ҚҰНЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ

АСПЕКТІЛЕРІ

1. 1 Кәсіпорынның шығын түрлері, шығындарды топтастыру

Өнеркәсіптік өнім өндіруге жұмсалған шығындарды жіктеудің бірыңғай принципін пайдалану мен шығындарды бірыңғай топтастыру, әр түрлі кәсіпорындағы өнімнің өзіндік құнын салыстыруға мүмкіндік жасап, оны төмендетужолдарын ашады.

Өнімнің өзіндік құнының құрылымын зерделеу үшін оны өндіруге және сатуға жұмсалған шығындардың барлығы, шығындардың экономикалық элементтері мен олардың калькуляциялық баптары бойынша топтастырылады.

Шығындарды экономикалық элементтері бойынша топтастыру кәсіпорынның материалдық және қаржы ресурстарын, өнімнің өзіндік құнының құрылымын анықтап және оны төмендетудің негізіг бағыттарын белгілеу үшін керек. Шығындары экономикалық элементтері бойынша жіктеу, өнім өндіруге және өткізуге жұмсалған жалпы шығындарын білу үшін пайдаланылады.

Шығындарды экономикалық элементтері бойынша топтастыру, өнім өндіруге және өткізуге арналған шығындар сметасында көрсетіледі. Онда шығындар - экономикалық мағынасының бірлігі бойынша жинақталады. Мысалы, «Негізгі және қосымша жұмысақы» элементінде қайсысы болсын, санатқа жататын қызметкерлерге байланыссыз кәсіпорынның толық еңбекақы қоры көрсетіледі. Бұл мәселе тау-кен өнеркәсібіне өте маңызды, өнімнің өзіндік құнында еңбек шығындарының үлесі 50%-дан асады. Осы элемент бойынша тау-кен кәсіпорында өндірістегі жұмысшылар, қызметшілер мен инженерлердің жалпы табыстарын білуге болады. «Энергия» элементі - кәсіпорын, өндіріс және шаруашылыққа қажетті энергияның барлық түрлерін есепке алады.

Өндіріске жұмсалған кешенді шығындарды сметаға қосу үшін оларды жай элементтерге бөліп, тиісті топтарға қосады. Тауар өнімін шығаруға қатысты жоқ жұмыстармен байланысты шығындар да (басқа жаққа көрсеткен әр түрлі қызметтер, күрделі құрылыс жұмыстары немесе күрделі жөндеу, т. б. ) өндіріске жұмсалған шығындар сметасында есепке алынады, бірақ тауар өнімнің өзіндік құнын есептегенде, оларды шыарып тастау керек.

Сметада басқа жақтан жеткізілген ресурстарға төленген шығындар көрсетіледі. Егер кәсіпорынның өзі ресурстың бір түрін өндіретін болса, мысалы сығылған ауаны, буды, энергияны, онда оларды шығаруға жұмсалған шығындар сметада тиісті элементтерге бөлініп қосылады.

Смета негізінде кәсіпорынның өндірістік-қаржы жоспар бөлімдерінің үйлесуі жүзеге асырылады: материалдық-техникалық жабдықтау, еңбек жоспары мен айналым қаражаттарға қажеттіліктер анықталады. Смета бойынша жалпы өнімнің өзіндік құны, аяқталмаған өндіріс қалдықтарының өзгеруі есептелінеді.

Шығындар сметасы мына элементтерден тұрады:

шикізат, негізгі материалдар, сатып алынған жартылай дайын

(шала) өнімдер, жиынтықтаушы бұйымдар (қайтарылатын қалдықтарды шегергенде) ;

қосалқы материалдар;
сырттан алынған отын;
сырттан алынған энергия;
негізгі және қосымша жұмысақы;
әлеуметтік сақтандыруға төлемдер;
негізгі қорлардың амортизациясы;
басқа да ақшалай шығындар.

Шығындар сметасы бойынша, шығындардың нақты бағыты мен пайдалану орнын анықтауға болмайды. Осы мәселелерді калькуляция - баптар бойынша шығындарды жіктеу арқылы шешеді.

Өнімнің бір өлшемін өндіруге жұмсалған шығынның есебін - калькуляция дейді. Калькуляция - кәсіпорын дайындаған өнімнің жекелеген түрлері өлшемінің, өзіндік құнын анықтау үшін негіз болып саналады. Шығындарды баптар бойыша калькуляциялау - пайда мен залалды есептеуге, бағаны белгілеуге, өнімнің өзіндік құнын талдауға мүмкіндік береді.

Шығындар топтастырудың калькуляциялық принцпі біздің елде және шетелдерге халық шаруашылығының барлық салаларының бухгалтерлік есепшоттарының жоспарын құруға негіз болады. Шығын баптары бойыша үлгі топтастыру мына түрде болады:

шикізат, негізі материалдар, шала өнімдер, жиынтықтаушы бұйымдар (қайтарылатын қалдықтарды шегергенде) ;
қосалқы материалдар;
технологиялық мақсаттарға арналған отын;
технологиялық мақсаттарға арналған энергия;
өндірістік жұмысшылардың негізгі және қосымша

жұмысақысы;

әлеуметтік сақтандыру төлемдері;
амортизация (өтелім) ;
өндірісті дайындау мен игеруге жұмсалған шығындар;
жабдықтарды күту мен пайдалану жөніндегі шығындар;

10) цехтық шығындар;

Өнімнің цехтық өзіндік құны

11) жалпы өндіріс шығындары;

Өнімнің өндірістік өзіндік құны:

12) өндірістен шығындар.

Өнімнің толық өзіндік құны.

Келтірілген жіктеуде шығындардың алғашқы жеті бабы жұмыс орнында тура жүзеге асырылып, өнімнің өзіндік құнына тікелей жатқызылады. Қалған баптары кешенді. Өндіріске қызмет ету және басқару жөніндегі шығындар үш түрлі кешенді баптарға бөлінеді: цехтық шығындары, жалпы өндіріс шығындары.

Цехтық шығындар - өндірісті ұйымдастыруға, басқаруға жұмсалған шығындар, олар:

әлеуметтік сақтандыру төлемдермен қатар цех

қызметкерлеріне жалақы төлеу;

цехтың негізгі құралдарының амортизациясы, жөндеуі және

күтуі;

құнсыздау және құрал-саймандардың тозуы; еңбекті қорғау және қауіпсіздік техникасы шығындары; осы баптарда қарастырылмаған басқа да шығындар, мысалы,

материалдық құндылықтардың жетіспеушілігі, әр түрлі ысыраптар себебінен шығындар, т. б.

Жалпы өндірістік шығындарға мыналар жатады: кәсіпорынның әкімшіл-басқару персоналды ұстауы, жалпы өндірістік негізгі қорларды күту, амортизациялау мен ағымдағы жөндеу жүргізу, іссапар, пошта-телеграф шығындары, т. б.

Өндірістен тыс шығындар - негізінде өнім өткізуге байланысты шығындар мен әр түрлі төлемдерді қамтиды.

Жабдықтарды күту мен пайдалану шығындарына - жабдықтар мен көлік құралдарының амортизациясы, ағымдағы жөндеу, қызметкерлердің жұмысақысы жатады.

Цехтық шығындар мен жабдықтарды күту мен пайдалану жөніндегі шығындардың құрамында өндіріс көлемінің ұлғаюына байланныссыз және шартты-өзгермелі шығын элементтері бар. Өндіріске қызмет ету мен басқару жөніндегі шығындардың, өнімнің өзіндік құнындағы үлес салмағы жоғары болғандықтан, олардың шығндарын кемітудің маңызы зор.

1. 2 Өнімнің өзіндік құнын анықтау, оның түрлері мен

құрылымы

Пайдалы қазбаның бір өлшемінің өзіндік құны шығындарының белгіленген баптары, калькуляциялау арқылы жүзеге асырылады. Ол: жоспарлы, нормативтік, сметалық және нақты калькуляция түрлеріне ажыратылады. Жоспарлы калькуляция - келесі кезеңге өнім шығаруға арналған жоспарлы шығындарды көрсетеді.

Нормативті калькуляция - белгіленген материалдық және еңбек шығындары нормалар мен өндіріске қызмет көрсетуге смета негізінде айқындалады.

Сметалық калькуляция - жаңа өнімге жасалады. Нақты калькуляция, өнімді өндіруге және өткізуге пайдаланған нақты сомасын бейнелейді.

Тікелей шығындардың белгіленген нормалары мен жоспарлы кешенді баптар негізінде дайындаған өзіндік құнының есебін - нормалар әдісі немесе тікелей есеп әдісі дейді. Осы әдіс көп еңбекті қажетсінетіндігіне қарамастан, кәсіпорындарда өнімнің өзіндік құнын жоспарлау әдісінің негізгісі болып саналады.

Калькуляцияның таңдамалы әдісі - техника-экономикалық факторлар бойынша шығындарды есептеп, өнімнің ақша бірлігіне шаққан шығындардың деңгейін анықтайды.

Болашақ бизнес-жоспарларды әзірлегенде, өнімнің өзіндік құнының калькуляциясының параметрлік әдіспен де жасалу мүмкін. Осы әдіс - өнімнің өзіндік құны серпіні мен оның базалық сапалық сипаттарының өзгеруі арасындағы байланысты белгілейді.

Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорын жоспарлы кезеңдерді, шығындар мен өзіндік құнды жоспарлау әдістері мен түрлерін дербес таңдайды. Соңғы кезде кәсіпорындар өзіндік құнды анықтаудың екі нұсқасын пайдаланады: бірі - бухгалтерлік есеп мақсаттары үшін, екіншісі - салық салумақсаттары үшін.

Өнімнің жекелеген түрлерін өндіру мен өткізуге жұмсалған шығынды топтастыру мен есептеу тәсілдерінің басқалары: бөлшектік, бөлшектік-операциялық, тапсырыстық, өңдемелік әдістер, жиірек қолданылады.

Тау-кен кәсіпорындарында өндіріс шығындарын қалыптастыру орны, шығындарды есептеу толықтығы және олардың міндетіне байланысты өнімнің өзіндік құнының мына түрлеріне ажыратылады: учаскелік немесе цехтық, өндірістік (жалпы шахталық, каръерлік, кеніштік) және толық өзіндік құны .

Пайдалы қазбаның цехтық, учаскелік құны цехта немесе телімде кен өндіруге жұмсалған шығындардың мөлшерін анықтайды. Өнімнің өндірістік өзіндік құны, кәсіпорында шығарылатын өнімге жұмсалған барлық шығындарды қамтиды. Осы шығындардың мөлшері, кеніштің барлық цехтары мен телімдердің шығындарын, жалпы өндірістік, әкімшілік-басқару шығындарын есепке алады.

Түсті металургияның тау-кен кәсіпорындарында калькуляциялық баптары бойынша өнімнің өзіндік құны былай топтастырылады:

қосалқы материалдар;
технологиялық мақсаттарға арналған энергия;
өндіріс жұмысшыларының негізгі жұмысақысы;
өндіріс жұмысшыларының қосымша жұмысақысы;
әлеуметтік сақтандыру төлемдері;
амортизация;
бос кеңістікті толтыру шығындары (жерасты кеніштерде) ;
ішкі кеніш жүктерді басқа жерге орналастыру (ашық кен жұмыстарында) ;
өндірісті дайындау мен игеруге жұмсалған шығындар: соның

ішінде:

а) жаңа техниканы игеру қорына төлемдер;

ә) кен дайындау жұмыстарына арналған шығындарды өтеу;

10) жабдықтарды күту мен пайдалану жөніндегі шығындар;

11) цехтық шығындар;

12) аяқталмаған өндіріс:

айдың басында (+)

айдың аяғында (-)

13) кен дайындау жұмыстары кезінде жолай кен өндіру;

14) жалпы кеніш шығындары;

15) басқа өндірістік шығындар;

16) өндірістен тыс шығындар.

Өнімнің өзіндік құнының құрылымы деп - өнім өндіруге жұмсалған жалпы шығынында жеке элементі мен бабының шығындарының пайызбен көрсетілген арақатынасын айтады. Тау кен кәсіпорындарының құрылымы бірдей емес. Өнім өндірудің жалпы шығындарында осы немесе басқа шығындардың үлесі қаншалықты жоғарылығына орай өнеркәсіп салалары: көр еңбекті, материалды, қорларды және энергияны қажетсінетіндерге (сіңіретін) бөлінеді. Тау кен өнеркәсібі еңбекті көп қажетсінетін өндіріс, болмағандықтан, өнімнің өзіндік құнына еңбекақы үлесі жоғары - 30-50% құрайды. Мұнай өнеркәсіп, негізгі қорларды көп қажетсінетін өндіріс болып саналады.

Кен өндіретін кәсіпорындарда жұмысақы үлесі-30-50 %, материалдар үлесі-8-20 %, электроэнергиясы-7-12 %, амортизация аударымдары -14-28 % құрайды.

Кез келген ұйымда калькуляциялау белгілі бір принциптерге сәйкес жүзеге асырылады:

өндіріс шығындарын жіктеу (нормативті құжаттарға сәйкес) ;
шығын есебінің объектісін, калькуляциядау объектісін және калькуляциялық бірлікті белгілеумен;

жанама шығынды бөлу әдісін іріктеумен;
шығынды кезеңдер бойынша жіктеумен;

өндірістің және күрделі қаржы жұмсалымының ағымдағы шығыны бойынша бөлек есеппен;

• шығын есебінін әдісімен калькуляциялауды іріктеумен.
Шығын есебі объект бойынша калькуляциялаудың тапсырыстық әдісін, қайта бөлу әдісін, процестік әдісін бөліп көрсетеді.

Шығын есебінің және калькуляциялаудың тапсырыстық әдісі өзгеше өнімді өндіргенде немесе өнімге тапсырыс бойынша өндірісте қолданылады. Ол, әдетте, өндірісті бір тұрпатпен ұйымдастыратын кәсіпорындарда, сондай-ақ ұсақ сериялы кәсіпорындарда, құрылыста және қызмет көрсету саласында қолданылады.

Бұл әдістің мәні - барлық тікелей шығындар жеке тапсырыстар бойынша белгіленген калькуляция баптарында ескеріледі. Ал, қалған шығындар пайда бөлу орны бойынша ескеріліп, белгіленген бөлу базасына сәйкес тапсырыстардың өзіндік құнына қосылады.

Шығын есебі мен калькуляциялау объектісіне жеке тапсырыстар жатады.

Шығын есебі мен калькуляциялаудың қайта бөлу әдісі біркелкі өнім белгілі бір тізбекпен (қайта бөлу) өндірістің барлық кезеңінен өтетін түйдекті және сериялық өндіріс саласында пайдаланылады. Калькуляциялау объектісіне әрбір қайта бөлуі аяқталған өнім жатады, ал шығын есебінің объектісі - қайта бөлу, яғни келесі қайта бөлуге жөнелтілуі мүмкін немесе басқа тарапқа өткізілуі ықтимал жартылай дайындалған әзір өнімді алумен бітетін технологиялық процестің бір бөлігі.

Бұл әдістің мәні - тікелей шығындар тіпті бір қайта бөлуден әр түрлі өнім алынатын болса да, өндіруді қайта бөлу бойынша ағымдағы есепте көрініс табады.

Шығынды калькуляциялауды ФИФО және орташалау әдістерімен жүзеге асыруға болады. Алғашқы жағдайда өнім бірліктерін өңдеу өңдеуге жаңа өнімдердің түсу шамасы бойынша жүргізіледі: Екіншісінде - өнім бірліктерінің қоры кезең басында басталып, есептік кезеңнің шегінде аяқталады деп топшыланады.

Бұл әдісте калькуляциялау техникасы аналитикалық кестені толтыруға жиынтықталады: шартты бірліктердегі өндіріс көлемінің есебі; бір шартты бірліктің өзіндік құнын бағалау; дайын өнімдер мен аяқталмаған өндірістің өзіндік құндарының есебі.

II ЭЛЕКТР ЖҮЙЕСІНДЕГІ ӨНІМНІҢ ӨЗІНДІК ҚҰНЫ

2. 1 МҰНАЙ кәсіпорындардағы өнімнің өзіндік құны

Өнімнің өзіндік құны - кәсіпорындар жұмысының аса маңызды көрсеткіштерінің бірі - кәсіпорындардың өнімді өндіру мен өткізуге жұмсайтын ақшалай түрдегі шығындары болып келеді. Өзіндік құн өнім құнының бір бөлігі болып табылады. Соңғысы, әдетте, социалистик қоғамда келесі бөліктерден құралады: тұтынылған өндіріс құралдарының құны, қажетті еңбекпен құрылған құн және қосымша еңбекпен құрылған құн. Өнімнің құнының ақшалай түрде көрсетілген алғашқы екі бөлігі өнімнің өзіндік құнының негізі болып табылады. Қосымша өнімнің (қоғамға арналған өнімнің) құны кәсіпорындардың қазіргі кездегі шаруашылық есеп жағдайларында қайсыбір біөлігінде өнімнің өзіндік құнына енгізіледі. Нақты түрде бұл келесіден көрінеді, өнімнің өзіндік құнына әлеуметтік сақтандыруға аударымдар, салықтар мен алымдар және басқа да төлемдер кіреді. Сол себептен, сондай-ақ еңбек құралдар мен заттарының бағалары олардың құнына, ал еңбекақы қажетті өнімнің құнымен әркез сәйкес келе бермейтіндігіне байланысты, өзіндік құн өндірістің тұтынылған құралдары мен қажетті өнімнің құнымен сандық түрде сәйкес келмеуі мүмкін. Өнімнің өзіндік құнының шамасына қолданылатын техниканың, технологияны, өндіріс пен еңбекті ұйымдастыру технологиясының деңгейі әсерін тигізеді. Өндіріске тахникалық прогрестің ең соңғы жетістіктерін, өндіріс пен еңбекті ұйымдастырудың аса жетілдірілген және ғылыми әдістерін енгізген сайын шығарылатын өнімнің өзіндік құны төмендей бастайды, бұл өнім бірлігіне қатысты жанды және заттандырылған еңбек шығынының азаюынан көрінеді. Өнімнің өзіндік құнын азайтуың үлкен халық-шаруашылық маңызы бар. Өнімнің өзіндік құнының азаюының нәтижесінде ең алдымен кәсіпорындар мен халық шаруашылық салаларындағы пайда арта бастайды және олардың тиімділігі артады. Өнеркәсіп кәсіпорнының өнімді өндіру мен өткізу саласындағы өндіріс құралдарының, еңбек күшінің, қызметтердің ақысын төлеуге жұмсайтын ақшалай түрдегі шығындары өнімнің өзіндік құны деп аталады. Бұл кәсіпорындардың, құрылыстық, көліктік және басқа ұйымдардың іс-әрекетінің аса маңызды экономикалық көрсеткіштерінің бірі болып табылады. Ең ақырында өнімнің өзіндік құнының деңгейі кәсіпорын ұжымының бүкіл өндірістік-шаруашылық іс-әрекетінің нәтижелерін, атап айтқанда, техника мен өндіріс және еңбектің ұйымдастырылу күйін, барлық құрал-жабдық түрлерін, энергияны, материалдарды пайдаланудың тиімділігін көрсетеді. Салалардың алдына өнеркәсіптегі өнімнің өзіндік құнын азайту міндеті қойылған болатын. Он екінші бесжылдыққа өнімнің өзіндік құнын азайту шараларының үлкен кешені жоспарланып отыр. Қоғамдық өнімнің көп материалды қажет етушілігін 4-5 %-ға азайту көзделіп отыр. Өнеркәсіптік, көліктік және құрылыс министрліктерінің, бірлестіктер мен кәсіпорындарының жылдық жоспарларында өнімнің өзіндік құныны азайту жөнінд тапсырмалар бекітіледі және тауарлық өнімнің есебіндегі материалдық шығындардың шегі (ақшалай түрдегі) енгізіледі. Өнімнің өзіндік құны кәсіпорынның қолданыстағы өндіріс құралдарына, аударымдарды қоса алғандағы төленетін еңбекақыға және өнімді өндіру мен өткізу қызметтерінің ақысын төлеуге жұмсайтын барлық шығындары болып табылады. Өнімді өндіруге жұмсалатын шығындар негізгі және қосымша өндірістер бойынша жоспарланады. Өндірістік өзіндік құнға тұтастай кәсіпорын бойынша өнімді өндіруге жұмсалған шығындар жатады, б. а. сондай-ақ негізгі өндірісті басқару мен күтімге алумен, техниканы, өндіріс технолоиясы мен оны ұйымдастырумен қатысты болып келетін шығындар ескеріледі. Толық өзіндік құнға өнімді өндіруге, сондай-ақ оны өткізуге жұмсалған шығындар жатады.

Өнімнің өзіндік құнын жоспарлаған кезде төмендегілерді есептейді:

өндіріске жұмсалатын шығындардың жалпы сметасы;
тауарлық (жалпы) өнімнің жоспарлық өзіндік құны;
өнім бірлігінің өзіндік құны;
тауарлық өнімнің шығындары және оларды азайту.

Жоспарлық көрсеткіштерді белгілеу үшін төмендегілерді есептейді:

кәсіпорынның негізгі және қосалқы бөлімшелері бойынша өндіріске жұмсалатын шығындар;
шығынардың жиыны;
цехтық, жалпы шаруашылықтық, өндірістен тыс және басқа түрдегі шығындардың сметалары;
өндік құнның калькуляциясы.

Тұтастай өнімнің өзіндік құны бойынша жоспар мен калькуляция, б. а. жекелеген өнім түрлерінің өзіндік құнының есебін материалдарды, отынды, электрқуатын және т. б. шығындаудың жоспарлық нормалары мен жұмыс уақыты пен еңбекақының жоспарлық шығындарына негізделумен әзірлейді.

Кәсіпорын өнімінің өзіндік құнын жоспарлауға өнімнің өндірісіне жұмсалған шығындардың (кәсіпорында бірнеше өнім түрлері болған жағдайда барлық өнім түрлеріне арнап есептеулер жүргізеді), сондай-ақ өнеркәсіптікт сипаттағы жұмыстар мен қызметтерге жұмсалған шығындардың есебі кіреді. Өндіріске жұмсалатын шығындарды экономикалық элементтер (өндіріске жұмсалатын шығындардың сметасы) мен шығындық баптар (өнімнің өзіндік құнының калькуляциясы) бойынша жоспарлап, ескереді. Шығынға жұмсалатын шығындарды экономикалық элементтер бойынша топтастыру кәсіпорынның материалдық ресурстарға қатысты жалпы қажеттерін, негізгі қорларды амортизациялаудың жалпы сомасын, еңбекақыға жұмсалатын шығындарды және басқа да ақшалай шығындарды анықтауға мүмкіндік береді. Бұл топтаманы айналымдық құралдарды жоспарлау мен олардың қолданылуын бақылап отыру үшін, сондай-ақ тауарлық өнімнің шығынын анықтау үшін қолданады. Бұл топтаманы өндіріске жұмсалатын шығындардың сметасын құрастыру кезінде қолданады, алайда шығындардың бағытталуы, арналуы мен пайда болған жері туралы түсінік бермейді. Ол бойынша сонымен қатар өнім бірлігінің өзіндік құнын анықтауға болмайды. Бұл үшін шығындардың шығындардың баптары бойынша топтамасы, б. а. өнімнің өзіндік құнының калькуляциясы қолданылады. Өндіріске жұмсалатын шығындардың баптары деп солардың бағытталуына, арналуы мен пайда болуына байланысты қалыптасқан шығындар аталады. Өнімнің өзіндік құнына кіретін шығындардың баптарының атаулығы әртүрлі өнеркәсіп салалары үшін әртүрлі болып келеді және әр саладағы техникаға, технология мен өндіріс және еңбекті ұйымдастырудың ерекшеліктерімен белгіленеді. Шығындарды шығындардың баптары бойынша топтастыру жекелеген өнім түрлерінің өзіндік құнын анықтауға, сондай-ақ өзіндік құнның сол деңгейі қандай факторлардың әсерімен қалыптасқандығын, оны төмендету жөніндегі жұмысты қай бағыттарда жүргізу керек екендігін анықтауға мүмкіндік береді.

Негізгі шығындар - тікелей өндірістік процеске қатысатын шығындар.

Үстеме шығындар - бұл өндірістік процесті басқару мен ұйымдастыру жөніндегі шығындар.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.