Қаржы менеджментінің мазмұны
Қаржы менеджменті― дегеніміз кәсіпкерлік қызметті қаржыландыдыруды ұтымды немесе тиімді басқару жүйесі. Қаржы менеджменті компаниялардың қаржы ресурстарын басқару немесе компаниялардың қаржы ресурстарын қалыптастыру, пайдалану, тарату және айналымдағы ақша қаражаттарын ұйымдастыруды басқару үшін қолданылатын әдістермен басқару шешімдерін іске асыру принцип терінің жүйесі.
Қаржы менеджментінің негізгі мақсаты салықты оптимизациялау болып табылады. Компаниялардың қаржысын басқару үшін екі қосалды жүйеден құрылады:
1. Басқару объектісі
2. Басқару субъектісі
Басқару объектісіне жататындар: қаржылық есеп, талдау, жоспарлау, болжау, бақылау, реттеу, салық салу, несиелеу, сақтандыру, лизинг, жалдау, факторинг, хеджерлеу және есептесу әдістері.
Басқару объектінің элементтері
• Қаржы қатынастары
• Қаржы ресурстары
• Ақша айналылымы және қаржыландыру көзддері.
Барқару субъектісі әр шаруашылық жүргізін субъектісінің қаржы қызметі және оның бөлімшелері. Басқару субъектісі шаруашылық жүргізу субъектісінің көлеміне байланысты әр түрлі бөлімдердерден тұрады:
• Қаржы бөлімі
• Жоспарлау бөлімі
• Маркетингтік бөлімдер
• Есеп бөлімі
• Бухгалтерия
• Салықтық есеп бөлімі.
Қаржы менеджменттің түпкі мақсаты ШЖС-нің нарықтық құнын барынша көбейтуді қамтамасыз ету. Қаржы ресурстарын қалыптастыру және тиімді пайдалану табысты көбейту тетігін қолдана отырып, ШЖС-нің бәсекелестік деңгейін көтеру.
Қаржы менеджментінің орындау процесінде үш бағыт анықталған:
1. Табысты максимизациялау
2. Шығындардарды минимизациялау
3. Салықтарды оптимизациялау.
Қаржы менеджментінің негізгі мақсаты салықты оптимизациялау болып табылады. Компаниялардың қаржысын басқару үшін екі қосалды жүйеден құрылады:
1. Басқару объектісі
2. Басқару субъектісі
Басқару объектісіне жататындар: қаржылық есеп, талдау, жоспарлау, болжау, бақылау, реттеу, салық салу, несиелеу, сақтандыру, лизинг, жалдау, факторинг, хеджерлеу және есептесу әдістері.
Басқару объектінің элементтері
• Қаржы қатынастары
• Қаржы ресурстары
• Ақша айналылымы және қаржыландыру көзддері.
Барқару субъектісі әр шаруашылық жүргізін субъектісінің қаржы қызметі және оның бөлімшелері. Басқару субъектісі шаруашылық жүргізу субъектісінің көлеміне байланысты әр түрлі бөлімдердерден тұрады:
• Қаржы бөлімі
• Жоспарлау бөлімі
• Маркетингтік бөлімдер
• Есеп бөлімі
• Бухгалтерия
• Салықтық есеп бөлімі.
Қаржы менеджменттің түпкі мақсаты ШЖС-нің нарықтық құнын барынша көбейтуді қамтамасыз ету. Қаржы ресурстарын қалыптастыру және тиімді пайдалану табысты көбейту тетігін қолдана отырып, ШЖС-нің бәсекелестік деңгейін көтеру.
Қаржы менеджментінің орындау процесінде үш бағыт анықталған:
1. Табысты максимизациялау
2. Шығындардарды минимизациялау
3. Салықтарды оптимизациялау.
Қаржы менеджментінің мазмұны
Қаржы менеджменті― дегеніміз кәсіпкерлік қызметті қаржыландыдыруды
ұтымды немесе тиімді басқару жүйесі. Қаржы менеджменті компаниялардың қаржы
ресурстарын басқару немесе компаниялардың қаржы ресурстарын қалыптастыру,
пайдалану, тарату және айналымдағы ақша қаражаттарын ұйымдастыруды басқару
үшін қолданылатын әдістермен басқару шешімдерін іске асыру принцип терінің
жүйесі.
Қаржы менеджментінің негізгі мақсаты салықты оптимизациялау болып табылады.
Компаниялардың қаржысын басқару үшін екі қосалды жүйеден құрылады:
1. Басқару объектісі
2. Басқару субъектісі
Басқару объектісіне жататындар: қаржылық есеп, талдау, жоспарлау, болжау,
бақылау, реттеу, салық салу, несиелеу, сақтандыру, лизинг, жалдау,
факторинг, хеджерлеу және есептесу әдістері.
Басқару объектінің элементтері
• Қаржы қатынастары
• Қаржы ресурстары
• Ақша айналылымы және қаржыландыру көзддері.
Барқару субъектісі әр шаруашылық жүргізін субъектісінің қаржы қызметі және
оның бөлімшелері. Басқару субъектісі шаруашылық жүргізу субъектісінің
көлеміне байланысты әр түрлі бөлімдердерден тұрады:
• Қаржы бөлімі
• Жоспарлау бөлімі
• Маркетингтік бөлімдер
• Есеп бөлімі
• Бухгалтерия
• Салықтық есеп бөлімі.
Қаржы менеджменттің түпкі мақсаты ШЖС-нің нарықтық құнын барынша көбейтуді
қамтамасыз ету. Қаржы ресурстарын қалыптастыру және тиімді пайдалану
табысты көбейту тетігін қолдана отырып, ШЖС-нің бәсекелестік деңгейін
көтеру.
Қаржы менеджментінің орындау процесінде үш бағыт анықталған:
1. Табысты максимизациялау
2. Шығындардарды минимизациялау
3. Салықтарды оптимизациялау.
Қаржы менеджменті өзінің басты мақсатын орындау процесінде төмендегі
міндеттерді атқаруы тиіс:
• Алдағы кезеңде компанияның даму саясатына сай келетін қажетті қаржы
ресурстарының көлемін қалыптастыруды қамтамасыз ету;
• Компанияның ақша айналымын тиімді басқаруды қамтамасыз ету;
• Компаниялардың айналым активтердің қажетті өтімділік деңгейін қамтамасыз
ету;
• Компаниялардың барлық даму кезеңдерінде қаржы тұрақтылығын және төлем
қабілеттілігін қамтамасыз ету;
• Банкрот болудан қашу және ірі қаржы сәтсіздігін болдырмау;
• Бәсекелестік күрес жағдайында кәсіпорынның немесе компаниялардың жұмыс
істеуін қамтамасыз ету;
• Компаниялардың нарықтық құнын барынша молайту;
• Компаниялардың экономикалық потенциалын даму қарқының қамтамасыз ету;
• Компаниялардың қызметіне байланысты қажетті рентабелділік деңгейін
қамтамасыз ету.
Әр экономикалық категориялардың мәні оның функциялары арқылы
анықталады. Менеджменттің төрт функциясы бар:
1. Жоспарлау
2. Ұйымдастыру
3. Мотивация
4. Бақылау
Қаржы категориялардың экономикалық мәнін зерттеу барысында екі көзқарас
қалыптасқан:
1. Бақылау
2. Бөлу.
Екінші көзқарас бойынша:
1. Қалыптастыру
2. Шығындалу (бөлу, тарату)
3. Бақылау.
Осы екі категориялардың функцияларын талдау нәтижесінде қаржы
менеджментінің негізгі функциялары анықталған:
1. Қаржыны жоспарлау функциясы. Бұл функцияның атқарылуы қаржы
менеджментінің қойылған мақсаттары мен міндеттеріне байланысты қаржы
ресурстарын болжамдау және жоспарлау нәтижесінде анықталады.
2. Қаржыны бақылау. Бұл функцияның атқарылымы қаржы менеджментінің қойылған
мақсаттары мен міндеттеріне байланысты жоспардың орындалу ерекшеліктерін
анықтау мақсатында жүргізіледі.
Қаржы менеджментінің базалық тұжырымдамалары және көрсеткіштері
Қаржы менеджментінде қолданылатын экономикалық категориялар
бухгалтерлік есеп берудің халықралық стандарттарына сәйкес қаржылық есеп
элементтері болып табылады. Қаржылық есеп элементтері екіге бөлінеді:
1. Баланстық есептің элементтері
2. Қаржылық шаруашылық есептің нәтижесі туралы есептің элементтері.
Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру заңына сәйкес бес қаржылық есеп
нысаны қарастырылады:
• Бухгалтерлік баланс
• Кірістер мен шығыстар туралы есеп
• Ақша қозғалысы туралы есеп
• Меншікті капиталдың өзгерістері туралы есеп
• Есеп саясаты немесе түсініктеме хат.
Баланстық есептің элементтері:
1. Кірістер―ШЖС-нің өткен келісімшарттар нәтижесінде пайда болған және
болашақта табыс әкелу мүмкіншілігі бар. ШЖС-нің бақылайтын
экономикалық ресурстары. Актив ретінде қарастырылатын ресурстар:
o Болашақта табыс әкелуге міндетті немесе табысты алуға қолданылуы
қажет.
o ШЖС-нің меншігінде болуы тиіс.
o ШЖС-нің тікелей бақылауы нәтижесінде қолданылуы тиіс.
2. Міндеттемелер―дегеніміз ШЖС өткен кезеңдердегі операциялар
нәтижесінде пайда болған компаниялардың ағымдағы борыштары. Оларды өтеу
кезінде компаниялардың ресурстарының шығындалуы экономикалық пайда алуң
мақсатында жүзеге асыралады.
Мінездеме. Баланстық есептің міндеттемелері:
o Болашақта экономикалық пайда табу мақсатында активтерге айналуы
қажет.
o Оларды міндетті түрде өтеу қажет.
o Олар өткен кезеңдегі операциялардан туындалу қажет.
3. Капитал―дегеніміз ШЖС-нің активтердегі меншіктік үлесі активтердегі
міндеттемелерді алып тастағандағы үлесі. Активтерден міндеттемелерді
алып тастағанда анықталатын және баланстық есепте көрсетілетін қалдық
сомасы. Бұл элемент жарғылық қордан және бөлінбеген табыстан тұрады.
Қаржы шаруашылық нәтижесі туралы есептің элементтері:
1. Табыстар, кірістер―дегеніміз шаруашылық қызметтің нәтижесінде
активтердің қосылуы немесе түсуі және міндеттемелердің азаюы
нәтижесінде экономикалық ресурстардың өсуі. Шаруашылық қызмет әр түрлі
ұйымдастық- құқықтық нысандағы субъектіде қызметтің ерекшеліктеріне
байланысты өнім өндіру, өнімді сату, қызмет көрсету, жұмыстарды атқару
немесе рента, процент, лицензиялық төлем, дивидендтер ретінде табыс
алуды көрсетеді.
Мінездеме:
o Негізгі табыс компанияның жарғысына байланысты алынған табыс болуы
тиіс.
o Табыс алу бойынша негізгі қызмет үздіксіз және қайталанатын
процесс болуы мүмкін.
2. Шығындар―дегеніміз табысты жоғарлату мақсатында шаруашылық жүргізу
процесінде активтердің шығындалу нәтижесінде субъектінің
міндеттемелері пайда болу кезінде экономикалық ресурстардың азаюы.
Мінездеме:
o Шығындар табыс алу процесімен бір кезде жүргізілуі, бір уақытта,
бір мезгілде жүргізілуі қажет.
o Шығындар ретінде қарастырылатын элементтер актив ретінде немесе
табыс алуға қатыссыз болса және құрылтайшыларға таза табыстан
үлесін бөліп беру ретінде қарастырылса, бұл шығындар өндіріспен
байланыссыз шығындар ретінде қарастырылады және есепті кезеңде
табысты алуға байланысты шығындарға жатпайды.
4. Пайда―дегеніміз шаруашылық субъектіге әсер ететін негізгі және негізгі
емес қызметтің нәтижесінде капиталдың өсуі. Бұл элементі қарастыру
барысында акционерлік капиталға жарна немесе жарғылық капиталға жарна
ескерілмейді. Пайданың негізгі мінездемесі шаруашылық операцияларды
жүргізу кезінде нақты қызметтен алатын пайда немесе табыстар операциясы
және жарғылық капиталға төлем туралы операциялар бөлінуі қажет.
5. Зиян шегу немесе залал―дегеніміз қызметтің жүргізу нәтижесінде
капиталдың төмендеуі. Бұл элементі қарастыру барысында капиталды бөлу
операциялары қарастырылмауы тиіс. Бұл элементінің негізгі мінездемесі
шаруашылық операциялар, шығындалу операциялары және капиталды бөлу
операцияларына нақты түрде бөлініп анықталуы қажет.
Қаржылық есеп элементтерін бағалау―дегеніміз ақшалай саладағы элементтің
ерекшелігін анықтау процесі. Бағалау нәтижесінде элементтің мөлшері
бекітіліп, балансқа және кірістер мен шығындар туралы есепке енгізіледі.
Бұл ретте нақты бағалау әдісін таңдап алу қажет. Қаржылық есепті құрастыру
процесінде таңдап алған бағалау әдісінің біреуі ғана қолданылуы қажет.
Қаржылық есепте үш бағалау әдісі қолданылады:
1. Тарихи құн әдісі. Бұл әдіс бойынша активтер оларды сатып алу
кезіндегі эквивалентте немесе ақша қаражатында көрсетіледі, оларды
сатып алу кезіндегі ұсынылған әділеттілік құн негізінде бағаланады.
Ал міндеттемелер ұзақ мерзімді міндеттемелерді қабылдау , айырбастау
кезінде алынған түсім негізінде бағаланады. Кейбір кездерде
міндеттемелер ақша қаражаты немесе эквиваленті негізінде болашақтағы
міндеттемелерді есепті кезеңнің нәтижесі жөнінде бағаланады.
2. Қалпына келтіру құны. Бұл әдіс бойынша активтер егер де эквивалент
актив есепті кезеңде алынатын болса, олар қаржылық есепте есепті
кезеңдегі ақша қаражаты және эквиваленті негізінде бағаланады. Қайта
қалпына келтіру бойынша активтерді бағалау кезінде қаржылық есеп пен
салықтық есеп арасында нәтижелік көрсеткіш бойынша айырмашылық пайда
болады. Қайта қалпына келтіру әдісі бойынша міндеттемелер есепті
кезеңде қабылданған және орындалған міндеттемелер бойынша ақша
қаражаттары немесе олардың эквиваленттері қарастырылады.
3. Дисконтталған құн әдісі. Бұл әдіс бойынша активтер болашақтағы таза
ақша ағымдары негізінде дисконтталған құн бойынша бағаланады. Ал
міндеттемелер нақты кезеңдегі міндеттемелерді жабу эквивалентінде
қарастырылады.
Әкімшілік жүйеден нарықтық экономикаға өту процесімен орыс экономистер
Ресейдің экономикалық ерекшеліктеріне байланысты төрт көрсеткішті
қарастырған.
1. Қосылған құн
2. Инвестициялардың пайдаланудың брутто нәтижесі. БРЭИ
3. Инвестициялардың пайдаланудың нетто нәтижесі. НРЭИ
4. Активтердің экономикалық рентабельділігі
Қаржылық нәтижелік көрсеткіштер:
EBIT―бұл көрсеткіш проценттер және корпоративтік табыс салығын алып
тастағанға дейінгі пайда.
EBIT = Жалпы табыс ―шығындар ―амортизация
EBT―корпоративтік табыс салығына дейінгі табыс.
EBT= Жалпы табыс ―шығындар ―амортизация―проценттер
Таза пайда нормасы
ТПН = EBIT–КТС түсім (өткізу)
ROA―активтердің рентабельділігі
ROA = EBIT–КТС жалпы активтердің орташа құны
ROE ―меншікті капиталдың рентабельділігі
ROE = жай акция бойынша пайда меншікті капиталдың орташа құны
ROI ―инвестициялардың баланстық рентабельділігі
ROI =салықтан кейінгі операциялық пайда активтердің таза баланстық
құны (– Амор. аудар)
MVA― нарықтық қосылған құн
Нарықтық қосылған құн өнімнің құнынан материалдардың,энергияның құнын алып
тастағандағы құны.
EVA―экономикалық қосылған құн.
EVA =(Жалақы қоры– капитал шығындары) *инвестициялар
PV―дисконттау коэффициентінен күтілетін табысты көбейту арқылы анықталады.
PV=DF* C1
NPV―таза келтірілген құн
NPV = PV ―қажетті инвестициялар
Тәуекелділік және табыстылық. Корпорациялық тәуекелділікті басқару
Қаржы менеджментінде пайда немесе табыс табу тәуекелділікке тәуелді болады.
Тәуекелділік және табыстылық бір-бірімен тығыз байланысты және бір-бірімен
шарттасылған немесе келісілген қаржылық категориялар болып табылады.
Тәуекелділік ― дегеніміз табиғат құбылысы және адамзаттың әр түрлі
қызметінің өзіндік ерекшеліктерімен пайда болатын ысыраптың қауіп-қатерлі
мүмкіндігі.
Қаржы менеджері үшін тәуекелділік қолайсыз нәтиже немесе қорытынды
ықтималдылығы. Әр түрлі инвестициялық жобалар бойынша тәуекелділік деңгейі
әр түрлі болады. Ең жоғары табысты капитал салымы немесе инвестиция жоғары
деңгейдегі тәуекелділікте болуы мүмкін Сондықтан да тәуекелділіктің деңгейі
әр қашанда анықталып, бағалануы қажет. Тәуекелділік экономикалық категория
ретінде тәуекелділік оқиғаны іске асыру мүмкіндігінде пайда болатын немесе
анықталатын үш экономикалық нәтижені көрсетеді:
1. Теріс нәтиже (зиян, залал)
2. Нөлдік нәтиже
3. Оң нәтиже (ұтыс, пайда).
Әр түрлі қызмет жүргізу процесінде тәуекелділік деңгейін анықтау, бағалау
немесе басқару қаржы менеджментінде өзінің мақсатына жету үшін
қарастырылатын негізгі әдіс болып табылады.
Тәуекелділікті басқару ― дегеніміз тәуекелділігі жоғары оқиғаның пайда
болуын болжамдау және тәуекелділіктің дәрежесін төмендетуге бағытталған әр
түрлі шаралар жиынтығы. Тәуекелділікті басқаруды ұйымдастырудың тиімділігі
тәуекелділіктің классификациясына байланысты. Тәуекелділіктің жіктелуі―
дегеніміз қойылған мақсатқа жету үшін тәуекелділікті әр түрлі белгілеріне
байланысты топтарға бөлу. Тәуекелділіктің ғылыми дәлелденген жіктелуі әрбір
тәуекелдің нысанын жалпы тәуекелділік жүйесіндегі орнын нақты анықтауға
мүмкіндік береді және тәуекелділікті басқарудың әдістері мен нысандарынан
тиімді қолдану мүмкіндігінен анықталады. Тәуекелділіктің әр түріне
басқарудың өз әдісі қолданылуы қажет.
Тәуекелділіктің жіктелу жүйесінде негізгі екі белгі қолданылады:
1. Нәтиже алу мүмкіндігіне байланысты тәуекелділік екі топқа бөлінеді:
• Таза тәуекелділік
• Алып сатарлық (спекулятивные риски) тәуеклділік.
Таза тәуекелділік ― дегеніміз теріс немесе нөлдік нәтиже алу мүмкіндігі.
Таза тәуекелділіктің түрлері табиғи тәуекелділіктер, экологиялық, саяси,
транспорттық және коммерциялық тәуекелділіктің мүліктік, өндірістік,
саудалық түрлері.
Алып сатарлық тәуеғкелділік ― дегеніміз теріс немесе оң нәтиже алу
ықтималдылығы. Алып сатарлық тәуекелділікке коммерциялық тәуекелділіктің
негізгі бөлігі қаржылық тәуекелділік жатады.
2. Пайда болу себебіне байланысты тәуекелділік бірнеше категориябарңға
бөлінеді:
• Табиғи тәуекелділік
• Экологиялық тәуекелділік
• Саяси тәуекелділік
• Транспорттық тәуекелділік
• Коммерциялық тәуекелділік.
Табиғи тәуекелділікке табиғи апатқа байланысты ықтималдылықтар жатады.
Мысалы, эпидемия, өрт, су тасқыны және тағы басқа.
Экологиялық тәуекелділікке қоршаған ортаны ластаумен байланысты
тәуекелділіктер жатады.
Саяси тәуекелділік― мемлекеттіңқызметі нәтижесінде және мемлекет
ішінде болып жатқан саяси жағдайларға байланысты тәуекелділіктер. Бұл
тәуекел ШЖС-ге байланыссыз өндірістік процестің бұзылуына байланысты
болады. Саяси тәуекелділікке революция және әр түрлі мемлекет ішіндегі
әскери қақтығыстар, национализация нәтижесінде шаруашылық қызметтің
жүргізілмеу мүмкіндігі, төтенше жағдайларға байланысты мемлекет ішінде
жүргізілетін төлемдерге моноторий жүргізу, салық заңдылығының өзгерістері
жатады.
Транспорттық тәуекелділіктерге тауарларды тасылмалдаумен байланысты
туындайтын тәуекелділіктер жатады.
Коммерциялық тәуекелділік ― дегеніміз қаржы шаруашылық қызметін
жүргізу процесінде ақша қаражаттарын, қаржы ресурстарын жоғалту немесе
төмендету ықтималдылығы. Құрылымдық белгісіне байланысты коммерциялық
белгісіне байланысты коммерциялық тәуекелділік мүліктік, өндірістік,
саудалық және қаржылық тәуекелдіктерге бөлінеді.
o Мүліктік тәуекелділік ― дегеніміз әр түрлі өндірістің ішінде болатын
ұрлық, жауапкершілігі төмен жұмысшылардың қызметінің нәтижесінде
мүлікті жоғалту және техникалық, технологиялық жүйелердің дұрыс жұмыс
істемеу нәтижесінде пайда болатын жоғалтулар.
o Өндірістік тәуекелділік ― дегеніміз негізгі және айналым қорлардың
дұрыс жұмыс істемеу немесе бұзылу нәтижесінде өндірістік қызметтің
тоқтатылуы және жаңа техника, технологияларды негізуге байланысты
кәсіпкерлердің зиян шегуі.
o Саудалық тәукелділік― өткізілген өнім бойынша төлемнің уақытылы
түспеуі, тауарларды тасымалдау кезіндегі төлемдердің төленбеуі немесе
келісімшарт бойынша міндеттемелердің орындалмау нәтижесінде пайда
болатын айып, өсім сомалары нәтижесінде зиян шегуі.
o Қаржылық тәуекелділіктің екі түрі анықталған:
1. Ақшаның сатып алу қабілетімен байланысты тәуекелділіктер
2. Капитал салыммен байланысты немесе инвестициялық тәуекелдіктер.
Ақшаның сатып алу қабілетілігімен байланысты қаржылық тәуекелдіктер
инфляциялық, дефляциялық, валюталық және өтімділік тәуекелділіктерге
байланысты.
▪ Инфляциялық тәукел―ақшаның құнсыздануына байланысты бағаның өсуін
көрсетеді. Инфляциялық тәуекел инфляцияның өсуіне байланысты алынатын
ақша қаражаттарының сатып алу қабілеттігінен тез өсуі және құнсыздануына
байланысты тәуекелділік.
▪ Дефляциялық тәуекел керісінше ақшаны сатып алу қабілеттілігінің
жоғарлауы, бағаның төмендеуі. Дефляциялық тәуекел дефляцияның өсуіне
байланысты баға деңгейінің төмендеуі кәсіпкерліктің экономикалық
жағдайының төмендеуін және табыстылықтың төмендеуіне әкеліп соғады.
▪ Валюоталық тәуекелділік сыртқы экономикалық, несиелік және валюталық
операцияларды жүргізу нәтижесінде бір валютадан екінші валютаға ауыстыру
кезінде курстық өзгерістер нәтижесінде ақша қаражаттарын жоғалту
ықтималдылығы.
▪ Өтімділік тәуекелділік ― тауарларды, қызқметтерді, жұмыстарды және әр
түрлі бағалы қағаздарды өткізу процесінде олардың сапасын, тұтыну құнын
бағалау кезіндегі өзгерістерге байланысты ақша қаражаттарын жоғалту
ықтималдылығы.
Инвестициялық тәуекелділіктің түрлері:
▪ Жіберіп алынған пайда тәуекелі
▪ Табыстылықты төмендету тәуекелі
▪ Тікелей қаржылық жоғалту тәуекелі
Жіберіп алынған пайда тәуекелі―кәсіпкерлік қызметті жүргізу процесінде
қаржылық жоғалту немесе табысты жоғалту жанама түрде әр түрлі шараларды
уақытында қолданбауы нәтижесінде болуы.
Табыстылықтың төмендеуіне байланысты тәуекелділіктер портфельдік
инвестициялар бойынша әр түрлі салымдар мен несиелер бойынша проценттер,
сыйақылар, дивидендтердің мөлшерінің төмендеуіне байланысты табысты жоғалту
ықтималдылығы. Табыстың төмендеуінің екі түрі бар:
1. Проценттік тәуекел
2. Несиелік тәуекел.
Проценттік тәукелділік― әр түрлі инвестициялық институттарда, коммерциялық
банктерде және несиелік мекемелерде несиелер бойынша ставкаларды әр түрлі
салымдар мен депозиттер бойынша ставкалармен салыстырғанда төмендеп кетуіне
байланысты табысты жоғалту ықтималдылығы.
Несиелік тәуекелділік― несие алушының негізгі қарызы және проценттері
бойынша төлем қабілетінің төмендеуі нәтижесінде кредиторлармен есеп айырысу
мүмкіншілігін жоғалту ықтималдылығы.
Тікелей қаржылық жоғалту тәуекелдіктің төрт түрі анықталған:
1. Биржалық тәуекелділік
2. Селективті тәуекелділік
3. Банкроттық тәуекелділік
4. Несиелік тәуекелділік (кепілсіз).
Тәуекелділікті талдау нәтижесінде олардың деңгейін анықтау мақсатында
барлық тәуекелділіктер екі түрге бөлінеді:
1. Жалпы тәуекелділік― дегеніміз белгілі бір қаржылық активтердің жеке
тәуекелдігі.
2. Нарықтық тәуекелділік―дегеніміз белгілі бір қаржылық активтің немесе
инвестициялық портфельдің бір бөлігінің тәуекелділігінің бағалау
нәтижесінде барлық қаржылық активтердің немесе толық инвестициялық
портфельдің тәуекелділігі анықталады.
Тәуекелділіктің деңгейін анықтау кезінде ықтималдылықтарды бөлу
нәтижесінде күтілетін табыстың алыну ықтималдылығын есептеудің негізі болып
табылады. Ықтималдылықты бөлу әдістері көп болған сайын әр түрлі әдіс
бойынша нәтиженің ықтималдылығын анықтау жоғарлайды. Ықтималдылықтарды бөлу
және олардың нәтижесін қарастыру кезінде күтілетін табыстың орташа мөлшерін
анықтау мүмкіншілігі туады.
күтілетін табыс мөлшері
ықтималдылық нәтижесінің саны
әрбір әдіс бойынша ықтималдылықтың пайда болуы
пайда болатын нәтижесінің саны
Тәуекелділікті бағалау және деңгейін анықтау әдістері:
1. Дисперсия
2. Орташа квадраттық ауытқу
3. Вариациялық коэффициент.
Дисперсия― дегеніміз күтілетін көрсеткішке қатысты ықтималдылық нәтижесінің
жан-жақтылық немесе бытыраңқылық шаралары. Дисперсия жоғары болған сайын
тәуекелділіктің жан-жақтылығы да жоғары болады.
Дисперсияның формуласынан көрініп тұрғандай ол орташа күтілетін
нәтиженің ауытқуының квадраты ретінде немесе әрбір ықтималдылық бойынша
ауытқулардың орташа мөлшерін көрсетеді. Дисперсияны тәуекелділіктің
деңгейін көрсететін өлшем бірлікте өлшейді. Тәуекелділіктің деңгейі
процентпен анықталуына байланысты дисперсия процентінің квадраты ретінде
қарастырылады. Тәуекелділікті бағалау және өлшеу іс-жүзінде қиындатылған
көрсеткіш болғандықтан кейін қолданылмайды. Сондықтан тәжірибеде тәуекелдің
деңгейін бағалау әрбір жеке нәтижесінің жан-жақтылығын немесе
бытыраңқылығын өлшейтін екінші көрсеткіш арқылы жүзеге асырылады. Ол орташа
квадраттық ауытқу немесе дисперсияның түбірінен қарастырылатын көрсеткіш.
Күтілетін табыстылық жоғары болған сайын оның орташа квадраттық ауытқу
мөлшері де жоғары болады. Егер белгілі бір жоба бойынша табыстылықты бөлу
бір қалыпты жүргізілетін болса, осы жобаның күтілетін нәтижесі теріс болу
ықтималдылығы, оның орташа квадраттық ауытқуының қң нәтиже беретініне
қарамастан ықтималдылығы төмен болады. Сондықтан табыстың бірлігіне
тәуекелділшікті есептеу орташа квадраттық ауытқуды стандарттау арқылы
немесе вариациялық коэффициент арқылы жүргізіледі. Вариациялық
коэффициенттің мөлшері орташа квадраттық ауытқу мен күтілетін табыстылық
мөлшеріне қатынасы арқылы анықталады.
Активтер портфелін басқару.
Қаржылық активтерді басқарудың басты мақсаты – қаржылық рыноктағы
кәсіпорын немесе корпорацияның инвестициялық стратегиясын орындалуы үшін
ең ұтымды жолдарды қамтамасыз ету. Сонымен бірге эмитенттер және
инвесторлардың рыноктағы мақсаттары бірдей емес. Кәсіпорынның
(корпорацияның) – эмитенттің инвестициялық стратегиясы – қосымша капитал
тарту мақсатымен потенциалды инвесторлар арасында корпоративтік инвестор
ролін атқарушы кәсіпорындар (корпорациялар) инвестициялық стратегиясының
мақсаты әртүрлі және көп жоспарлы. Айталық, тікелей стратегиялық инвестор
қаржылық салымдардың көмегімен өзіне инвестициялайтын объектілерді тікелей
басқаруды қамтамасыз етуге тырысады.
Портфелдік инвестор қаржылық салымдар көмегімен бағалы қағаздардың
курстық құнын арттыру нәтижесінде (дивиденд немесе %)табыс табу мақсатымен
қор портфелін қалыптастыруды іске асырады.
Бағалы қағаздар рыногында акционерлік кәсіпорындардың инвестициялық
жұмысының көлемін анықтаушы факторлар, келесілер:
- Кәсіпорын (корпорацияның) өмірлік кезеңінің сатысы.
- Қор рыногының сиымдылығы.
- Сол рыноктағы қаржылық саясат.
- Портфелдік немесе тура инвестициялауға инвестициялық ресурстардың
жеткіліктілігі
- Қазір, қолма-қол табыс әкелмейтін, жоғары табыстылықты болашақта алуға
есептелген, барынша инвестициялық шығындарды салуға дайындық.
- Потенциалды инвесторлар үшін, бағалы қағаздар рыногындағы тәуекелдік
деңгейі.
Портфелдік инвесторлар өз алдына келесі міндеттер мен мақсаттарды қоя
алады:
- Салымдардың сақталуы, мысалы, жоғарғы инфляция салдарынан. Қауіпсіздік
түсінігі – бұл қор рыногында портфелдік инвестицияның кезеңдік
ауытқуынан қорғаным және тұрақты табыс алудың тұрақтылығы.
- Қарқынды операцияның тәуекелдігін азайту және қаржы тұрақтылығын азайту
және қаржы тұрақтылығын арттыру, инвестордың табыстылық базасын
әртараптандыру және кеңейту.
- Капиталдың жоғарғы қарқынмен өсуін қамтамасыз ету, ұзақ мерзімді
болашақта тиімді инвестициялық жұмыстарды қалыптастыра алады.
- Табыстылықтың қарқынды өсуіне жету, портфелге жоғары табыстылықты
қаржылық активтерді тартуды (қосуды) талап етеді. Ағымдағы табыстың бір
бөлігі оңтайлы қор портфелінің құрылымын қолдау үшін
капитализациаланады.
- Инвестициялық тәуекелді минимизациялауды қамтамасыз ету. Жекелген жоғары
табыстылықты қаржы активтерді ең жоғарғы тәуекелдікке ие. Бірақта
инвестициялық шеңберде бұл тәуекелдік минималданады. Ең жоғарғы
тәуекелдік корпоративтік бағалы қағаздар және олардың жекелеген
түрлеріне тән. Мысалы, “ Көк фишкаларға” әлбетте Ресейдің мұнайгаз
кешені компанияларының акцияларын жатқызады.
- Портфельге салуға өтімділікті қалдық бағалы қағаздарды алу,. Бұл
мақсатқа жету үшін портфелде белгілі жоғарғы табысты бағалы қағаздар
бөлігі болуы керек, 10% кем болмауы керек, оларды керек кезде тез ақша
қаражатына айналдыруға болады.
Қаржылық активтердің портфелін басқару процессі келесі міндеттерді
шешеді:
- Кәсіпорынның тиімді инвестициялық жұмыстары есебінен зкономикалық
дамудың жоғарғы қарқынын қамтамасыз етеді. Бұл жұмыстың тиімділігі және
қарқынды экономикалық дамудың арасында тура байланыс бар. Практикада,
сату көлемі және пайда неғұрлым көп болса, соғұрлым инвестициялауға
қаражат көп қалады.
- Инвестициялық жұмыстан пайданы (табысты) максимизацияға (барынша
көбейтуге) жету. Кәсіпорынның экономикасының дамуына приоритеттілікті –
бухгалтерия емес, таза пайда. Сондықтан, портфелді қалыптастырғанда,
бірнеше вариант ішінен ең көп таза пайда әкелетін вариант таңдалады.
- Инвестициялық тәуекел деңгейін азайтуды қамтамасыз ету. Олар барлық
инвестициялық ... түрінде кездеседі.
- Инвестициялық процессінде кәсіпорынның төлем қабілеттілігін және
қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету. Ол қаржылық ресурстардың біршама
бөлігін ұзақ мерзімге бөлумен байланысты, кәсіпорынның ағымдағы
операцияларының төлем қабілеттілігін төмендетуге әкеп соқтыруы мүмкін.
Бұдан басқа, ақша қаражаттарын ұзақ мерзімді бағалы қағаздарға аудару,
кәсіпорынның болашақта қаржылық тұрақтылығынан айырылуына әсер етеді.
Сондықтан, инвестициялауға қаржы көздерін қалыптастырғанда, алдын ала
болжамдау, инвестордың қаржылық жағдайына қандай әсер ететіндігін білу
қажет.
Соныменен, кәсіпорынның қор портфелін қалыптастырудың міндеті
инвестицияланған ақша қаражаттарын қаржы активтердің арасында тарату арқылы
портфелдің өмір сүру мерзімінде барынша табыстылықты қамтамасыз ету.
Аталған міндеттерді есепке ала отырып, инвестициялық портфелді
оперативті басқару және қалыптастыру үшін бағдарламаны анықтайды. Келесі
бағдарламаны ұсынуға болады:
- Бағалы қағаздар рыногын талдау.
- Инвестициялық саясатты талдау.
- Қаржы ресурстарының құрамын қалыптастыру.
- Қор портфелін қалыптастыру.
- Қор портфелінің тиімділігін бағалау.
- Қор портфелін қайта қарау.
Бұл бағдарламалы өзгерту және толықтыру келесідей болады:
1. Қаржы рыногын іскерлік жағдайларды болжамдау және сыртқы инвестициялық
ортаны зерттеу.
2. Инвестициялық әрекеттің стратегиялық бағыттарын әзірлеу.
3. Таңдалған инвестициялық стратегияны іске асыру үшін инвестициялық
ресурстар стратегиясын қалыптастыруды әзірлеу.
4. Қор портфеліне қосу үшін жекелеген бағалы қағаздардың инвестициялық
тартымдылығын бағалау және іздену.
5. инвестициялық портфелді қалыптастыру және оны өтімділігі және
табыстылық критерилері арқылы арқылы бағалау.
6. Қор портфелін ағымдағы басқаруды ұйымдастыру (оның мониторингі)
Практикада қор портфелін басқарудың екі әдісі қолданылады:
а) қарқынды
б) енжарлық (пассивный)
Қарқынды оперативті басқарудың базалық сипаттамасы болып:
1. қор портфеліне қосатын бағалы қағаздарды таңдау.
2. қаржы активтерін сату немесе сатып алу мезімдерін анықтау.
Қарқынды басқарудың негізгі міндеті инвестицияланған қаражаттан алынатын
мүмкінді табыстар мөлшерін болжау. Қарқынды инвестордың ойынша,
Енжарлық басқарудың ойынша – бағалы қағаздарды таңдауда табыстылыққа
жетуге және тиімді. Бұл мақсат үшін әртараптандырылған портфелді
қалыптастыру. Ол негізінен, мемлекеттік бағалы қағаздардан тұрады,
тәуекелдік деңгейі төмен. Шетел инвесторлары енжарлық қор портфелін сирек
қолданады, өйткені ол жоғарғы табыс әкелмейді.
1. Жекелеген қаржылық активтерді сату туралы шешім қабылдау. Егер бағалы
қағаздардың нақтылы табыстылығы күткен табыстылығы кем болса, онда
қаржы активтерін туралы шешім қабылданады. Соңынан қор портфеліне
корректировка жасалынады, яғни басқа бағалы қағаздарды сатып алу
арқылы.
Операциялық тұтқаның тиімділігі. Компаниялардың ағымдағы шығындарын басқару
Әрбір коммерциялық кәсіпорын табыстың көлемін ұлғайту мақсатында
өнімді өндіруге жұмсалатын шығындардың көлемін, олардың көлемін анықтау
процесінде тиімді шешім қабылдауға тырысады. Шығындар ― дегеніміз белгілі
бір мақсатты орындау кезінде қолданылатын ресурстардың ақшалай нысандағы
өлшем бірлігі.
Шығындардың жіктелуі:
Бірінші белгісі запастағы бағалау мақсатындағы шығындар екі түрге бөлінеді.
1. Өнімге жұмсалатын шығындар
2. Кезең шығындары.
Өнімге жұмсалатын шығындар дайын өнімді өндірумен байланысты шығындар. Бұл
шығындар запастардың құнына қосылған шығындар ретінде қарастырылады. Өнімге
жұмсалатын шығындардың құрамы негізгі материалдар және қосымша шығындардан
тұрады. Өнімге жұмсалатын шығындар өндірістік шығындар деп те аталады.
Өнімге жұмсалатын шығындар
(өндірістік шығындар)
Негізгі материал Негізгі еңбек
Өндірістік қосымша
шығындар
1. шикізат
1. өндірістік қорлардың
амортизациясы
2. материалдар 1. өндірістік жұмысшылардың 2.
өндірістік негізгі
еңбегін өтеу
объектілер бойынша
коммуналдық төлем
Кезең шығындарына өнімді өндіру кезеңдегі запастардың құнына қосылмайтын
шығындар жатады. Оларға әкімшілік шығындар және өнімді өткізумен байланысты
шығындар жатады.
Кезең шығындары
(өндірістік емес шығындары)
Өнімді өткізумен байланысты Әкімшілік
шығындар шығындар
1. комиссиялық 1. компанияны
басқарумен байланысты
2. жарнама
шығындар
3. өткізумен байланысты 2. әкімшілік
аппараттың іс-сапарлық
4. негізгі қорлардың амортизациясы шығындары
5. транспорттық құралдардың 3. әкімшілік аппараттың
амортизациясы
6. амортизациясы
7. дайын өнімді сақтау және жеткізумен
8. байланысты шығындар
Классификацияның екінші белгісі өнімнің өзіндік құнына шығындардың
жұмсалуына байланысты тікелей және жанама шығындар қарастырылады. Тікелей
шығындар дайын өнімнің түріне байланысты материалдарды анықтау бойынша
ресурстық шығындар. Тікелей шығындарға негізгі материалдарды алу шығындары
және өндірістік шығындардың еңбекақы шығындары жатады. Жанама шығындарды
нақты өнімнің белгілі бір түріне тікелей жатқызуға мүмкіншілігі
болмағандықтан арнайы ставкаларды қолдана отырып, өнімнің түрлеріне бөлу
қарастырылады. Өнім өндіру процесінде оптималды шешім қабылдау мақсатында
шығындардың мінезі қарастырылады. Соған байланысты шығындар өзгермелі,
тұрақты және аралас шығындары бар.
Шығындардың мінездемесі ― дегеніміз деңгейінің өзгеруіне байланысты
шығындардың өзгеруі. Өзгермелі шығындар ― дегеніміз өндіріс көлемімен
тікелей байланысты және өндіріс көлемі өзгерісіне тікелей пропорционалды
түрде өзгеретін шығындар. Өзгермелі шығындарға шикізат, негізгі
жұмысшылардың еңбекақысы және комиссиондық шығындар жатады. Өзгермелі
шығындар өзінің құнын өнімнің құнынан бірден өткізеді. Тұрақты шығындар
өнімнің құнына әр түрлі факторларға байланысты тозуына байланысты біртіндеп
қосады. Тұрақты шығындар белгілі бір кезеңде өнім көлемінің өзгерісіне
бірыңғай әсер етеді немесе өнімнің көлемі өскен сайын өнімнің бірлігіне
тұрақты шығындар төмендейді. Тұрақты шығындарға амортизация, жалпы төлем,
активтерді сақтандыру төлемі және әкімшілік шығындар жатады.
шығындар өнімнің көлемімен байланысты бірақ өнімнің көлемінің
өзгерісіне байланысты тікелей өзгермейді. Аралас шығындар өнімнің көлемінің
белгілі бір деңгейіне тұрақты болып, өнімнің көлемі өзгерген сайын өнімнің
көлемі өзгермелі болуы мүмкін. Аралас шығындарды ең жоғарғы және төменгі
көрсеткіштер әдісі бойынша өзгермелі шығындарға жатқызу кезіндегі формула
арқылы өнімнің бірлігіне аралас шығындардың мөлшері анықталады.
Жоспарлау және бақылау белгісі бойынша нормативтік және бақыланатын,
бақыланбайтын болып бөлінеді.
Нормативтік ― өнімнің көлеміне жоспарланатын шығындар. Оларды смета
жасаған кезде және орындалатын жобалар бойынша бағалау кезінде қолданылады.
Нормативтік шығындар бойынша кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру процесінде
нормативтік шығындар мен нақты шығындарды салыстыру қажет және ауытқуларды
анықтау, оларға әсер ететін факторларды анықтау негізгі операциялық талдау
және бағалау ретінде қарастырылады.
Талдау= шығындар ― өндіріс―пайда
Маржиналдық табыс ― жиынтық табыстан өзгермелі шығындарды алып тастағанда
анықталады. Маржиналдық табыс өнімнің бірлігіне және жалпы бірлігіне
анықталуы мүмкін.
Маржиналдық табыс коэффициент― маржиналдылық табыстың жиынтық табысна
қатынасы арқылы анықталады.
Кмт= МТ жиынтық табыс
Залалсыздық нүктесі компанияның қызметінің табыстар мен шығындар
деңгейінің тең болатын деңгейін көрсетеді. Заласыздық нүктесін жиынтық
табыстан тұрақты және өзгермелі шығындарды алып тастағанда нөл болатын
деңгейі арқылы анықталады. Залалсыздық нүктесі ақшалай сипаты ретінде
тұрақты шығындарды маржиналдық табыс коэффициентіне бөлу арқылы анықталады.
Қауіпсіздік маржа көрсеткіші жиынтық табыстың залалсыздық нүктесін
қамтамасыз ететін табыстан асып кеткен деңгейін көрсетеді. Қауіпсіздік
маржа көрсеткіші процентпен анықталады. Қауіпсіздік маржа көрсеткіші
ақшалай көрінісінде жиынтық табыстан залалсыздық нүктесін қамтамасыз ететін
табысты алыы тастағанда анықталады. Қауіпсіздік маржа процентпен анықтау
кезінде алымында ақшалай көріністе, бөлімінде жиынтық табыс.
Қауіпсіздік маржа көрсеткіші= Жиынтық табыс ― залалсыздық нүктесін
қамтамасыз ететін табыс
Операциялық тұтқа компанияның тұрақты шығындарын қолдануды көрсетеді.
Тұрақты шығындардың үлесі жоғары болған сайын операциялық тұтқа тиімділігі
де жоғарыла түседі. Операциялық тұтқа деңгейінің жоғары болуы табыстың
өзгерістеріне әкеліп соғады. Табыстың немесе өткізуден түскен түсімнің 1%-
ке өзгеруі жалпы компанияның қаржылық нәтижесін немесе пайдасын бірнеше
процентке өзгеріске әкеледі. Пайданың немесе нәтижелік көрсеткіштің
өткізуден түскен түсіммен айырмашылығы операциялық тұтқа деңгейімен
анықталады. Операциялық тұтқаның деңгейі маржиналдық табыстың пайдаға
қатынасы арқылы анықталады.
Өзгермелі шығындардың 1%-ке өсуі пайданың 8,5 %-ке өсуіне әкеліп соғады.
Операциялық тұтқаның тиімділігі ― дегеніміз шығындар құрамының
ерекшеліктерін қарастыра отырып, нәтижелік көрсеткіштерінің өзгерістерін
немесе деңгейін талдау.
Шығындар―өндіріс көлемі ― пайда “талдауының негізгі принциптері”
1.Өнімді өткізуден түскен түсімнің деңгейі шығындардың деңгейімен тығыз
байланысты.
2. Шығындар өзгермелі және тұрақты болып нақты бөлінуі тиіс.
3.Өндірістік қорлар (запастар) залалсыздық деңгейіне немесе нұктесіне әсер
етпейді немесе залалсыздық нүктесінде өндірілген өнімнің көлемі өткізілген
өнімнің көлеміне тең болады.
4.Операциялық тұтқа деңгейін есептеу барысында инфляция деңгейі
қарастырылмайды.
Рентабельділіктің табалдырығы ― компанияның өнімді өткізуден түсетін түсімі
барлық шығындарын жабу кезінде пайда заласыздығы да 0-ге, заласыздық
нүктесі де 0-ге тең.
Қаржы тұтқасының тиімділігі. Қарыз қаражаттарды тарту
Қарыз қаражатты тартудың екі традициялық әдісі қолданылады:
Қаржы тұтқасының
тиімділігін анықтау
процесінде экономикалық
рентабельділік деңгейі
бірдей екі компанияның
қызметін қарастырамыз.
Экономикалық
рентабелділік мөлшері
20%. Бірінші компания
үшін негізгі баланстық
талдау көрсеткіші активі
1 млн теңге, пассиві 1
млн теңге. Бірінші
компанияның пассивіндегі
меншікті капитал 1 млн
теңге, ал екінші
компанияның меншікті
капиталы 50%, қарыз
қаражаты 50%
• Несие
• Акция шығару.
Қаржыландыру көздерінің құрамы мен құрылымына байланысты бірдей, екі
компанияның меншікті капиталының рентабельділігі әр түрлі. Қаржы
тұтқасының тиімділігі несиенің ақылылығына қарамастан несие арқылы
өндірісті қаржыландыру кезінде анықталатын меншікті капиталдың
рентабельділігінің өсімділігі қаржы тұтқасының тиімділігі ретінде
анықталады. Кестені құрастыру нәтижесінде тек қана меншікті капиталды
өндірістік процесте қолданған компания олардың рентабельділіктің деңгейі
жалпы экономикалық рентабельділіктің 23 мөлшерінде қарастырылады, ал қарыз
қаражатты пайдаланған компания меншікті және қарыз қаражатының қатынасымен
проценттер ставкасының деңгейіне байланысты меншікті капиталды жоғарлату
немесе төмендетуге мүмкіншілігі бар.
Қаржы тұтқасының тиімділігінің екі құрамдас бөлігі бар:
1. Дифференциал― дегеніміз активтердің экономикалық рентабельділігі және
қарыз қаражат бойынша проценттің орташа есепті ставкасының айырмасы.
ПОЕС= несие шығын несиенің жалпы сомасы * 100%
Дифференциал = 23 (АЭР―ПОЕС)
ҚТИ = Қарыз қаражат меншікті капитал
ҚТТ = 23 (АЭР ―ПОЕС) * Қарыз қаражат меншікті капитал
Қаржы тұтқасының тиімділігін анықтаудың екінші концепциясы бағалы қағаздар
арқылы қарыз қаражатты тарту негізде жүргізіледі. Екінші концепция бойынша
қаржы тұтқасының тиімділігі таза табысының әрбір акцияға өзгерісі арқылы
анықталады.
Капиталдың құрылымы. Дивидендтік саясаты басқару
Капиталдың құрылымы кәсіпкерлік қызметті атқару процесінде негізгі
қаржылық есеп нысаны бухгалтерлік баланстың пассивінде көрсетілген.
Баланстың бірінші бөлімі меншікті капитал, қның ішінде жарғылық қор.
Жарғылық капиталдың көрсеткіштері:
1. Жарияланған капитал
2. Төленген капитал
3. Резервтік капитал
4. Қосымша төленген капитал
5. Қосымша төленбеген капитал
Қосымша төленбеген капиталдың үш элементі бар:
o Негізгі қорды қайта бағалаудан пайда болған қосымша төленбеген капитал;
o Инвестицияны қайта бағалаудан пайда болған қосымша төленбеген капитал;
o Басқа да активтерді қайта бағалаудан пайда болған қосымша төленбеген
капитал;
6. Бөлінбеген табыс немесе жабылмаған зиян.
Пассив бөлімінің екінші бөлімі несиелер, қарыздар деп аталады.
Несиелер, ұзақ мерзімді міндеттемелер
Қысқа мерзімді міндеттемелер
Мерзімі ұзартылған корпоративтік табыс салығы
Бюджетпен есеп айырысу, элементтері:
Корпоративтік табыс салығы
Қосылған құнға салынатын салық
Акциздер
Әлеуметтік салық
Жер салығы
Мүлік салығы
Көлік құралдарына салынатын салық және тағы басқалары.
Кепілдер және міндеттемелер
Жабдықтаушылармен есеп айырысу
Басқа да кредиторлық борыштар, элементтері:
o Жалақы бойынша жұмысшылармен есеп айырысу
o Жинақтаушы зейнетақы қорымен есеп айырысу.
Басқару есебінде немесе қаржы менеджментінде қорытынды көрсеткіштерді
анықтау процесінде өзіндік құн калькуляциясын анықтауда екі әдіс
қолданылады:
1. Шығындарды толығымен бөлу арқылы өзіндік құн калькуляциясын анықтау;
2. Өзгермелі шығындарды есепке алу бойынша өзіндік құн калькуляциясын
анықтау.
Бірінші әдісі бойынша барлық өндірістік шығындар өнімді өткізу және өнімнің
қалдығы арасындағы айырмашылыққа байланысты сыртқы пайдаланушыларға
кірістер және шығындар туралы есеп дайындау кезінде қолданылады.
Көрсеткіштері:
▪ өнімді өткізуден түскен түсім
▪ өткізілген өнімнің өзіндік құны (өндірістік шығындар)
▪ жалпы табыс (1-2)
▪ әкімшілік шығындар және өнімді өткізумен байланысты шығындар
(тұрақты немесе өзгермелі болуы мүмкін)
▪ Операциялық пайда (3-4) Абзорпшен костинг.
Екінші әдіс бойынша өзгермелі шығындар негізгі өнімді өндіруге жұмсалған
негізгі қор шығындары, ал тұрақты шығындар кезең шығындары ретінде
қарастырылады. Бұл есеп ішкі пайдаланушылар үшін жасалынады.
Бұл есептің көрсеткіштері:
▪ өнімді өткізуден түскен түсім
▪ өзгермелі өндірістік шығындар (материалдар, негізгі еңбек, өзгермелі
өндірістік қосымша шығындар)
▪ жалпы табыс (1-2)
▪ өзгермелі әкімшілік шығындар және өнімді өткізумен байланысты
шығындар
▪ маржиналдық табыс (3-4)
▪ тұрақты шығындар ( тұрақты өндірістік шығындар, тұрақты әкімшілік
және өнімді өткізумен байланысты шығындар)
▪ операциялық пайда (5-6) Директ костинг.
Екінші әдіспен қорытынды көрсеткішті анықтау және оның ауытқулары:
― Егер өндірілген өнім әрбір есептік кезеңде өткізілетін болса, онда екі
әдіс бойынша да операциялық пайда бірдей болады.
― Өндірілген өнімнің өткізілген өнімнен көп болуы, дайын өнімнің қалдығына
әкеліп соғады. Бұл ретте абзорпшен костинг әдісі бойынша тұрақты өндірістік
қосымша шығындардың бір бөлігі дайын өнімнің қалдығының өзіндік құнына
қосылады. Директ костинг әдісі бойынша барлық тұрақты өндірістік шығындар
кезең шығындарына жатқызылады. Сондықтан абзорпшен костинг әдісі бойынша
операциялық пайда директ костинг әдісінен жоғары болады.
― Өткізілген өнімнің өндірілген өнімнен көп болуы дайын өнімнің азаюына
әкеліп соғады. Бұл ретте абзорпшен костинг әдісі бойынша тұрақты өндірістік
қосымша шығындардың бір бөлігі өткізілген өнімнің өзіндік құнына қосвлады,
ал директ костинг әдісі бойынша олардың барлығы өткізу кезеңінде шығындарға
қосылған. Сондықтан абзорпшен костинг әдісі бойынша операциялық пайда
директ костинг әдісіне қарағанда төмен болады.
Қазіргі кезде біздің мемлекетімізде компанияның нарықтық құнын
активтердің құнымен бағаланады. Бұл ретте қазіргі қолданылып жүрген
нормативтік актілерге байланысты компанияларды сату кезінде активтердің
нарықтық құны салықтық есептегі активтердің құнынан біршама жоғары.
Сондықтан да компанияларды сату кезінде өсім пайда болады. Ол өсімге
корпоративтік табыс салығы салынады. Нарықтық экономикасы дамыған
мемлекеттерде компанияның құны мына формуламен анықталады:
V = D + S, мұндағы
D ― қарыз қаражаттың нарықтық бағасы;
S ― акционерлік капиталдың нарықтық бағасы.
Акционерлік капиталдың нарықтық бағасы:
S = салықтан кейінгі ТТ (% дейін) Ks = (EBIT─ КдD) (1─ КТС ставкасы) Ks
Ks― акцияларды талап етілген табыстылығы
P0 = DPS Ks = EPS Ks , мұндағы
P0 ― акциялардың құны
DPS― бір акция үшін дивиденд
EPS― бір акцияның пайдасы.
Дивидендтік саясат инвесторлардың немесе капитал иелерінің қалауы
бойынша дивидендтер немесе капитал өсімділігінен табыс алуға байланысты
жүргізіледі. І жүзінде дивидендтік саясатты жүргізген кезінде үш теория
қолданылады:
1. Теория иррелевантности дивидендтов. Дивидендтер және капитал өсімділігі
табыстың айырмашылығына байланысты теория. Бұл теорияны Мадельяни және
Миллер ұсынды. Мадельяни және Миллер позициясы өзінің теориясын бекіту
кезінде төмндегі принциптерді қолданған:
▪ Дивидендтер немесе капитал өсімділігі табысын анықтау кезінде салық
ауыртпашылығын ескермеген;
▪ Акция шығару немесе трансакция процесіндегі шығындарды ескермеу;
▪ Дивидендтер және капитал өсімділік табысының айырмашылығының
жоқтығы;
▪ Инвестициялық саясат дивидендтік саясатынан тәуелсіз;
▪ Инвесторлар және менеджерлер әрбір инвестицияның болашақтағы
жағдайын анықтада бірдей ақпаратты қолданады.
2. Синица в руках теориясы. Бұл теорияны Гордон және Литнер қарастырған.
Бұл теория бойынша көптеген инвесторлар және акционерлер әр есепті кезең
сайын алуды қалайды. Өйткені капитал иелері капитал бойынша алынатын
табыстың тәуекелдерін төмендету жағдайында алынған капитал өсімін немесе
есептегі кезеңдегі дивидендтерін басқа салаларға салуды қарастырады.
Капитал иелері өзінің капиталын әр түрлі салаларға бағыттау процесңнде
капитал бойынша тәуекелділікті төмендетеді, капиталын жоғалтпау
мүмкіншілігін жоғарлатады.
3. Теория налоговой дифференциации. Бұл теорияны Литценбергер және
Рамасвали ұсынды. Бұл теория инвестициялардың дивидендті немесе капитал
өсімінен табысты қалауы кезінде салықтық тиімділікке байланысты
жүргізіледі. Осы теория бойынша халықаралық деңгейде дивидендтерге
салынатын салықтың ставкасы 15%, ал капитал өсімділігіне салынатын салықтың
ставкасы 30% мөлшерінде қарастырылады. Бұл теорияны ұсынушылар әр түрлі
экономикалық жағдайда капитал иелері немесе акционерлер салық
ауыртпашылығына байланысты дивидендтерден немесе капитал өсімділігінен
алынатын табысты таңдауға мүмкіншіліктері бар.
Капиталдың құны
1. Капитал табиғат және еңбек ресурстарымен қатар өндіріс факторларының
бірі болып саналады. Капитал – пайда табу мақсатымен өндіріске
авансталынған құн.
Капитал тежегіш экономикалық әдебиеттерде әртүрлі ұғымды білдіреді. Бір
жағынан капитал – акционерлік капиталдың сомасын, эмиссиялық табысты
таратылмаған пайданы көрсетеді. Капиталдың мөлшері – фирмалардың
активтерінің құнынанан – олардың кредиторлық қарызын алып тастағандағы
айырмасы арқылы есептеледі.
Капиталды барлық ұзақ мерзімді қаражат көздері деп түсіндіреді. Капитал
терминін көп жағдайларда кәсіпорын активтерін сипаттауға қолданылады.
Сонымен қатар капиталды материалдың және материалдық түрдегі активтерді
қалыптастыруға инвестицияланатын барлық ақша қаражаттарының құнын
анықтайды.
Батыстағы елдердің әдебиеттерінде капиталды – активтерді және
операцияларды, оған қоса қысқа және ұзақ мерзімді қарыздар, (пассив
балансындағы) артықшылықты және жай (қарапайым) акцияларды қаржыландыруға
қолданатын барлық қаражат көздері деп түсіндіріледі.
Қаржы құнының тұжырымдамасы қаржы менеджменті теориясының базаларының
(негізгілерінің) бірі болып есептелінеді. Капиталдың құны инвестицияланған
капиталдың рентабельдігінің деңгейін сипаттайды. Кәсіпорынның рыноктік
құнын барынша ұлғайту – қолданатын көздерінің құндарын азайту есебіне
байланысты. Капитал құнының көрсеткіштері инвестициялық жобалардың
тиімділігін және кәсіпорынның инвестициялық портфельді бағалау процесінде
қолданылады.
Қаржылық менеджментте көптеген шешімдерді қабылдау фирмаларды капиталының
бағасын талдауға негізделеді.
Кәсіпорынның капиталының бағасына көптеген факторлар әсерін тигізеді,
олардың негізгілері:
• қаржылық ортаның жалпы жағдайы, оның ішінде қаржы рыноктары;
• тауарлар рыногіның конъюнктуралары;
• қаржылық рыноктағы қалыптасқан ссудалық пайыздың орташа ставкасы
(мөлшерлемесі);
• нақтылы кәсіпорынды қаржыландырудың әртүрлі көздеріне қол
жететіндігі;
• кәсіпорын жұмысының операциялық рентабельдігі;
• операциялық левериджінің деңгейі;
• меншікті капиталдың шоғырлану деңгейі;
• операциялық және инвестициялық көлемнің өзара қатынасы;
• жасалатын операциялардың тәуекелдік деңгейі;
• кәсіпорын жұмысының салалық ерекшеліктері және т.б.
Кәсіпорындардың капиталының құнын анықтау бірнеше кезеңдер арқылы
жасалынады:
1. фирмалардың капиталын қалыптастыру көздері болып келетін
негізгі компаненттерін сәйкестендірілу жүргізіледі.
2. әрбір көздің жекелеген бағасы есептелінеді.
3. инвестицияланған капиталдың жалпы сомасындағы жекелеген
компаненттердің үлесті салмағы негізінде орташа қалыптасқан
капиталдың бағасы анықталады.
2. Капиталдың құрамдас бөлігі.
Капиталдың бағасы тікелей ұзақ мерзімді инвестициялық шешімдерді қабылдау
процесінде қолданатындықтан, алдыменен инвестициялық бюджетті
қалыптастыруға сол көрсеткіштердің есептелу принциптеріне көңіл бөлінеді.
Алдыменен, фирманы, пайдаланғаны үшін пайыз төлемейтін қаражат көздерін
қарастырайық. Бұған жататындар: тауарлар, жұмыстар және қызмет көрсетуге,
еңбек ақыға қарыздар және салық төлемдері. Аталған барлық қарыздар ағымдағы
операциялардың нәтижесі. Сондықтан инвестициялық бюджетті қалыптастыру және
талдау процесінде спонтанно (аяқасты) пайда болған қарыздардың сомасы жалпы
сомадан шегеріледі. Мысалы, жобалық құны – 2 млн. доллар. Негізгі қаражатқа
салым – 1,5 млн. доллар, күткен айналым қаражаттары өсімі – 500 мың доллар.
Егер жоба қабылданса, оны орындау процесіндеқысқа мерзімдік кредиторлық
қарыздардың (спонтанно) өсуіне ықпал етеді (200 мың доллар); бұл сома
айналым қаражаттарының бөлігін жабу көзі болып есептеледі. Сонымен, айналым
қаражаттарын қаржыландыруға қажеттілік – 300 мың долларға азаяды. Жобаны
қаржыландыруға қажетті капитал сомасы:
негізгі қорлар өсімі – 150000;
айналым қаражаттар өсімі – 500000;
спонтанно қорларының қарызы – 200000;
... ... ... ... ... ... ... ... .. қажетті – 1800000 доллар.
жасалған анализ мынадай сұраққа жауап беруі тиіс, проектіде алынған табыс
мөлшері 1,8 млн. доллар шығынды жаба ала ма?
Сонымен, WACC бағалау үшін, егер қысқа мерзімді кредит және займдар –
уақытша маусымдық айналым қаражаттарын жабуға тартылса, онда оларды WACC
есептеуіне қатыстырмауы керек. Бірақта, қарыздың бұл түрі фирмаменен
тұрақты қаржыландыру көзі ретінде қолданылады, бұл жағдайда ол капитал
бағасын бағалау процесінде есепке алынуы тиіс.
Капиталды тартудың негізгі көздері болатындар:
• Ұзақ мерзімді кредиттер және займдар;
• артықшылықты акциялар;
• меншікті капитал (қозғалмайтын акциялар және қаратылмаған пайда), олар
фирма капитал құнын WACC есептерде ескеріліп отырады.
Сонымен, капиталдың релевамттық құрамдастығы және оның бағасын есептеуге
маңызды болып есептелетіндер:
1. қаржыландырудың тұрақты көздері болып есептелетіндер қысқа мерзімді
кредиттер және займдардың бөлігі;
2. ұзақ мерзімді кредиторлық қарыздар;
3. артықшылықты акциялар;
4. меншікті капитал.
3. Қарыз капиталы бағасы.
Ертеде айтқандай, қарыз капиталын ұлғайтқанда есепке алынатыны салықты
төлегеннен кейінгі шығындарды қатыстыру. Бұндай шығындарды бағалай маңызды.
Бірақта, кейбір қиындықтар кездеседі.
Біріншіден, жоғарыда аталғандай капитал құнын (WACC) есептегенде қысқа
мерзімді кредиттер мен займдарды ескеру керекпе, соны есепке алу қажет.
Екіншіден, ұзақ мерзімді қарызды өтеу және проценттерді есептеу схемасы
алдын-ала анықталмауы мүмкін. Компаниялар бір мезгілде тіркелген және
құбылмалы проценттік ставкаларды, қарапайым және айырбастау
(конвертируемый) қарыздарые, қолдануы мүмкін. Бағалы барлық қағаздардың
түрлерінің әлбетте бағалары әртүрлі болады.
Қаржы менеджерлерінің жоспарланған кезеңнің басында сол кезеңге тартылатын
барлық қағаздардың түрлері мен сомаларын білуі, күмәнді. Нақтылы
қолданылатын қағаздардың түрлеріне байланысты болады. Бірақта, қаржылық
менеджер кезеңнің басында өз фирмасында қандай қарыз қаражаттары
қолданылатынын біледі.
Nacle Computer (Н.К.)айналым қаражатына циклдық қажеттілік қамтамасыз
етуге:
а) қысқа мерзімге ақша тарту үшін, әлбетте қысқа мерзімді коммерциялық
вексельдерді сатады;
б) Ал, ұзақ мерзімді қарыз қаражатын тарту үшін, өтем мерзімі 30 жылдық
облигацияларды шығарады. Nacle Computer менеджерлерімен капитал құнын
(WACC) бағалау үшін (күрделі салымдар бюджетті жоспарлауға) қолданылатын
облигациялық заемдар ескеріледі.
Айталық, NCC компаниясы қаржы менеджерлерінің болашақ жылы өз фирмасы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қаржы менеджменті― дегеніміз кәсіпкерлік қызметті қаржыландыдыруды
ұтымды немесе тиімді басқару жүйесі. Қаржы менеджменті компаниялардың қаржы
ресурстарын басқару немесе компаниялардың қаржы ресурстарын қалыптастыру,
пайдалану, тарату және айналымдағы ақша қаражаттарын ұйымдастыруды басқару
үшін қолданылатын әдістермен басқару шешімдерін іске асыру принцип терінің
жүйесі.
Қаржы менеджментінің негізгі мақсаты салықты оптимизациялау болып табылады.
Компаниялардың қаржысын басқару үшін екі қосалды жүйеден құрылады:
1. Басқару объектісі
2. Басқару субъектісі
Басқару объектісіне жататындар: қаржылық есеп, талдау, жоспарлау, болжау,
бақылау, реттеу, салық салу, несиелеу, сақтандыру, лизинг, жалдау,
факторинг, хеджерлеу және есептесу әдістері.
Басқару объектінің элементтері
• Қаржы қатынастары
• Қаржы ресурстары
• Ақша айналылымы және қаржыландыру көзддері.
Барқару субъектісі әр шаруашылық жүргізін субъектісінің қаржы қызметі және
оның бөлімшелері. Басқару субъектісі шаруашылық жүргізу субъектісінің
көлеміне байланысты әр түрлі бөлімдердерден тұрады:
• Қаржы бөлімі
• Жоспарлау бөлімі
• Маркетингтік бөлімдер
• Есеп бөлімі
• Бухгалтерия
• Салықтық есеп бөлімі.
Қаржы менеджменттің түпкі мақсаты ШЖС-нің нарықтық құнын барынша көбейтуді
қамтамасыз ету. Қаржы ресурстарын қалыптастыру және тиімді пайдалану
табысты көбейту тетігін қолдана отырып, ШЖС-нің бәсекелестік деңгейін
көтеру.
Қаржы менеджментінің орындау процесінде үш бағыт анықталған:
1. Табысты максимизациялау
2. Шығындардарды минимизациялау
3. Салықтарды оптимизациялау.
Қаржы менеджменті өзінің басты мақсатын орындау процесінде төмендегі
міндеттерді атқаруы тиіс:
• Алдағы кезеңде компанияның даму саясатына сай келетін қажетті қаржы
ресурстарының көлемін қалыптастыруды қамтамасыз ету;
• Компанияның ақша айналымын тиімді басқаруды қамтамасыз ету;
• Компаниялардың айналым активтердің қажетті өтімділік деңгейін қамтамасыз
ету;
• Компаниялардың барлық даму кезеңдерінде қаржы тұрақтылығын және төлем
қабілеттілігін қамтамасыз ету;
• Банкрот болудан қашу және ірі қаржы сәтсіздігін болдырмау;
• Бәсекелестік күрес жағдайында кәсіпорынның немесе компаниялардың жұмыс
істеуін қамтамасыз ету;
• Компаниялардың нарықтық құнын барынша молайту;
• Компаниялардың экономикалық потенциалын даму қарқының қамтамасыз ету;
• Компаниялардың қызметіне байланысты қажетті рентабелділік деңгейін
қамтамасыз ету.
Әр экономикалық категориялардың мәні оның функциялары арқылы
анықталады. Менеджменттің төрт функциясы бар:
1. Жоспарлау
2. Ұйымдастыру
3. Мотивация
4. Бақылау
Қаржы категориялардың экономикалық мәнін зерттеу барысында екі көзқарас
қалыптасқан:
1. Бақылау
2. Бөлу.
Екінші көзқарас бойынша:
1. Қалыптастыру
2. Шығындалу (бөлу, тарату)
3. Бақылау.
Осы екі категориялардың функцияларын талдау нәтижесінде қаржы
менеджментінің негізгі функциялары анықталған:
1. Қаржыны жоспарлау функциясы. Бұл функцияның атқарылуы қаржы
менеджментінің қойылған мақсаттары мен міндеттеріне байланысты қаржы
ресурстарын болжамдау және жоспарлау нәтижесінде анықталады.
2. Қаржыны бақылау. Бұл функцияның атқарылымы қаржы менеджментінің қойылған
мақсаттары мен міндеттеріне байланысты жоспардың орындалу ерекшеліктерін
анықтау мақсатында жүргізіледі.
Қаржы менеджментінің базалық тұжырымдамалары және көрсеткіштері
Қаржы менеджментінде қолданылатын экономикалық категориялар
бухгалтерлік есеп берудің халықралық стандарттарына сәйкес қаржылық есеп
элементтері болып табылады. Қаржылық есеп элементтері екіге бөлінеді:
1. Баланстық есептің элементтері
2. Қаржылық шаруашылық есептің нәтижесі туралы есептің элементтері.
Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру заңына сәйкес бес қаржылық есеп
нысаны қарастырылады:
• Бухгалтерлік баланс
• Кірістер мен шығыстар туралы есеп
• Ақша қозғалысы туралы есеп
• Меншікті капиталдың өзгерістері туралы есеп
• Есеп саясаты немесе түсініктеме хат.
Баланстық есептің элементтері:
1. Кірістер―ШЖС-нің өткен келісімшарттар нәтижесінде пайда болған және
болашақта табыс әкелу мүмкіншілігі бар. ШЖС-нің бақылайтын
экономикалық ресурстары. Актив ретінде қарастырылатын ресурстар:
o Болашақта табыс әкелуге міндетті немесе табысты алуға қолданылуы
қажет.
o ШЖС-нің меншігінде болуы тиіс.
o ШЖС-нің тікелей бақылауы нәтижесінде қолданылуы тиіс.
2. Міндеттемелер―дегеніміз ШЖС өткен кезеңдердегі операциялар
нәтижесінде пайда болған компаниялардың ағымдағы борыштары. Оларды өтеу
кезінде компаниялардың ресурстарының шығындалуы экономикалық пайда алуң
мақсатында жүзеге асыралады.
Мінездеме. Баланстық есептің міндеттемелері:
o Болашақта экономикалық пайда табу мақсатында активтерге айналуы
қажет.
o Оларды міндетті түрде өтеу қажет.
o Олар өткен кезеңдегі операциялардан туындалу қажет.
3. Капитал―дегеніміз ШЖС-нің активтердегі меншіктік үлесі активтердегі
міндеттемелерді алып тастағандағы үлесі. Активтерден міндеттемелерді
алып тастағанда анықталатын және баланстық есепте көрсетілетін қалдық
сомасы. Бұл элемент жарғылық қордан және бөлінбеген табыстан тұрады.
Қаржы шаруашылық нәтижесі туралы есептің элементтері:
1. Табыстар, кірістер―дегеніміз шаруашылық қызметтің нәтижесінде
активтердің қосылуы немесе түсуі және міндеттемелердің азаюы
нәтижесінде экономикалық ресурстардың өсуі. Шаруашылық қызмет әр түрлі
ұйымдастық- құқықтық нысандағы субъектіде қызметтің ерекшеліктеріне
байланысты өнім өндіру, өнімді сату, қызмет көрсету, жұмыстарды атқару
немесе рента, процент, лицензиялық төлем, дивидендтер ретінде табыс
алуды көрсетеді.
Мінездеме:
o Негізгі табыс компанияның жарғысына байланысты алынған табыс болуы
тиіс.
o Табыс алу бойынша негізгі қызмет үздіксіз және қайталанатын
процесс болуы мүмкін.
2. Шығындар―дегеніміз табысты жоғарлату мақсатында шаруашылық жүргізу
процесінде активтердің шығындалу нәтижесінде субъектінің
міндеттемелері пайда болу кезінде экономикалық ресурстардың азаюы.
Мінездеме:
o Шығындар табыс алу процесімен бір кезде жүргізілуі, бір уақытта,
бір мезгілде жүргізілуі қажет.
o Шығындар ретінде қарастырылатын элементтер актив ретінде немесе
табыс алуға қатыссыз болса және құрылтайшыларға таза табыстан
үлесін бөліп беру ретінде қарастырылса, бұл шығындар өндіріспен
байланыссыз шығындар ретінде қарастырылады және есепті кезеңде
табысты алуға байланысты шығындарға жатпайды.
4. Пайда―дегеніміз шаруашылық субъектіге әсер ететін негізгі және негізгі
емес қызметтің нәтижесінде капиталдың өсуі. Бұл элементі қарастыру
барысында акционерлік капиталға жарна немесе жарғылық капиталға жарна
ескерілмейді. Пайданың негізгі мінездемесі шаруашылық операцияларды
жүргізу кезінде нақты қызметтен алатын пайда немесе табыстар операциясы
және жарғылық капиталға төлем туралы операциялар бөлінуі қажет.
5. Зиян шегу немесе залал―дегеніміз қызметтің жүргізу нәтижесінде
капиталдың төмендеуі. Бұл элементі қарастыру барысында капиталды бөлу
операциялары қарастырылмауы тиіс. Бұл элементінің негізгі мінездемесі
шаруашылық операциялар, шығындалу операциялары және капиталды бөлу
операцияларына нақты түрде бөлініп анықталуы қажет.
Қаржылық есеп элементтерін бағалау―дегеніміз ақшалай саладағы элементтің
ерекшелігін анықтау процесі. Бағалау нәтижесінде элементтің мөлшері
бекітіліп, балансқа және кірістер мен шығындар туралы есепке енгізіледі.
Бұл ретте нақты бағалау әдісін таңдап алу қажет. Қаржылық есепті құрастыру
процесінде таңдап алған бағалау әдісінің біреуі ғана қолданылуы қажет.
Қаржылық есепте үш бағалау әдісі қолданылады:
1. Тарихи құн әдісі. Бұл әдіс бойынша активтер оларды сатып алу
кезіндегі эквивалентте немесе ақша қаражатында көрсетіледі, оларды
сатып алу кезіндегі ұсынылған әділеттілік құн негізінде бағаланады.
Ал міндеттемелер ұзақ мерзімді міндеттемелерді қабылдау , айырбастау
кезінде алынған түсім негізінде бағаланады. Кейбір кездерде
міндеттемелер ақша қаражаты немесе эквиваленті негізінде болашақтағы
міндеттемелерді есепті кезеңнің нәтижесі жөнінде бағаланады.
2. Қалпына келтіру құны. Бұл әдіс бойынша активтер егер де эквивалент
актив есепті кезеңде алынатын болса, олар қаржылық есепте есепті
кезеңдегі ақша қаражаты және эквиваленті негізінде бағаланады. Қайта
қалпына келтіру бойынша активтерді бағалау кезінде қаржылық есеп пен
салықтық есеп арасында нәтижелік көрсеткіш бойынша айырмашылық пайда
болады. Қайта қалпына келтіру әдісі бойынша міндеттемелер есепті
кезеңде қабылданған және орындалған міндеттемелер бойынша ақша
қаражаттары немесе олардың эквиваленттері қарастырылады.
3. Дисконтталған құн әдісі. Бұл әдіс бойынша активтер болашақтағы таза
ақша ағымдары негізінде дисконтталған құн бойынша бағаланады. Ал
міндеттемелер нақты кезеңдегі міндеттемелерді жабу эквивалентінде
қарастырылады.
Әкімшілік жүйеден нарықтық экономикаға өту процесімен орыс экономистер
Ресейдің экономикалық ерекшеліктеріне байланысты төрт көрсеткішті
қарастырған.
1. Қосылған құн
2. Инвестициялардың пайдаланудың брутто нәтижесі. БРЭИ
3. Инвестициялардың пайдаланудың нетто нәтижесі. НРЭИ
4. Активтердің экономикалық рентабельділігі
Қаржылық нәтижелік көрсеткіштер:
EBIT―бұл көрсеткіш проценттер және корпоративтік табыс салығын алып
тастағанға дейінгі пайда.
EBIT = Жалпы табыс ―шығындар ―амортизация
EBT―корпоративтік табыс салығына дейінгі табыс.
EBT= Жалпы табыс ―шығындар ―амортизация―проценттер
Таза пайда нормасы
ТПН = EBIT–КТС түсім (өткізу)
ROA―активтердің рентабельділігі
ROA = EBIT–КТС жалпы активтердің орташа құны
ROE ―меншікті капиталдың рентабельділігі
ROE = жай акция бойынша пайда меншікті капиталдың орташа құны
ROI ―инвестициялардың баланстық рентабельділігі
ROI =салықтан кейінгі операциялық пайда активтердің таза баланстық
құны (– Амор. аудар)
MVA― нарықтық қосылған құн
Нарықтық қосылған құн өнімнің құнынан материалдардың,энергияның құнын алып
тастағандағы құны.
EVA―экономикалық қосылған құн.
EVA =(Жалақы қоры– капитал шығындары) *инвестициялар
PV―дисконттау коэффициентінен күтілетін табысты көбейту арқылы анықталады.
PV=DF* C1
NPV―таза келтірілген құн
NPV = PV ―қажетті инвестициялар
Тәуекелділік және табыстылық. Корпорациялық тәуекелділікті басқару
Қаржы менеджментінде пайда немесе табыс табу тәуекелділікке тәуелді болады.
Тәуекелділік және табыстылық бір-бірімен тығыз байланысты және бір-бірімен
шарттасылған немесе келісілген қаржылық категориялар болып табылады.
Тәуекелділік ― дегеніміз табиғат құбылысы және адамзаттың әр түрлі
қызметінің өзіндік ерекшеліктерімен пайда болатын ысыраптың қауіп-қатерлі
мүмкіндігі.
Қаржы менеджері үшін тәуекелділік қолайсыз нәтиже немесе қорытынды
ықтималдылығы. Әр түрлі инвестициялық жобалар бойынша тәуекелділік деңгейі
әр түрлі болады. Ең жоғары табысты капитал салымы немесе инвестиция жоғары
деңгейдегі тәуекелділікте болуы мүмкін Сондықтан да тәуекелділіктің деңгейі
әр қашанда анықталып, бағалануы қажет. Тәуекелділік экономикалық категория
ретінде тәуекелділік оқиғаны іске асыру мүмкіндігінде пайда болатын немесе
анықталатын үш экономикалық нәтижені көрсетеді:
1. Теріс нәтиже (зиян, залал)
2. Нөлдік нәтиже
3. Оң нәтиже (ұтыс, пайда).
Әр түрлі қызмет жүргізу процесінде тәуекелділік деңгейін анықтау, бағалау
немесе басқару қаржы менеджментінде өзінің мақсатына жету үшін
қарастырылатын негізгі әдіс болып табылады.
Тәуекелділікті басқару ― дегеніміз тәуекелділігі жоғары оқиғаның пайда
болуын болжамдау және тәуекелділіктің дәрежесін төмендетуге бағытталған әр
түрлі шаралар жиынтығы. Тәуекелділікті басқаруды ұйымдастырудың тиімділігі
тәуекелділіктің классификациясына байланысты. Тәуекелділіктің жіктелуі―
дегеніміз қойылған мақсатқа жету үшін тәуекелділікті әр түрлі белгілеріне
байланысты топтарға бөлу. Тәуекелділіктің ғылыми дәлелденген жіктелуі әрбір
тәуекелдің нысанын жалпы тәуекелділік жүйесіндегі орнын нақты анықтауға
мүмкіндік береді және тәуекелділікті басқарудың әдістері мен нысандарынан
тиімді қолдану мүмкіндігінен анықталады. Тәуекелділіктің әр түріне
басқарудың өз әдісі қолданылуы қажет.
Тәуекелділіктің жіктелу жүйесінде негізгі екі белгі қолданылады:
1. Нәтиже алу мүмкіндігіне байланысты тәуекелділік екі топқа бөлінеді:
• Таза тәуекелділік
• Алып сатарлық (спекулятивные риски) тәуеклділік.
Таза тәуекелділік ― дегеніміз теріс немесе нөлдік нәтиже алу мүмкіндігі.
Таза тәуекелділіктің түрлері табиғи тәуекелділіктер, экологиялық, саяси,
транспорттық және коммерциялық тәуекелділіктің мүліктік, өндірістік,
саудалық түрлері.
Алып сатарлық тәуеғкелділік ― дегеніміз теріс немесе оң нәтиже алу
ықтималдылығы. Алып сатарлық тәуекелділікке коммерциялық тәуекелділіктің
негізгі бөлігі қаржылық тәуекелділік жатады.
2. Пайда болу себебіне байланысты тәуекелділік бірнеше категориябарңға
бөлінеді:
• Табиғи тәуекелділік
• Экологиялық тәуекелділік
• Саяси тәуекелділік
• Транспорттық тәуекелділік
• Коммерциялық тәуекелділік.
Табиғи тәуекелділікке табиғи апатқа байланысты ықтималдылықтар жатады.
Мысалы, эпидемия, өрт, су тасқыны және тағы басқа.
Экологиялық тәуекелділікке қоршаған ортаны ластаумен байланысты
тәуекелділіктер жатады.
Саяси тәуекелділік― мемлекеттіңқызметі нәтижесінде және мемлекет
ішінде болып жатқан саяси жағдайларға байланысты тәуекелділіктер. Бұл
тәуекел ШЖС-ге байланыссыз өндірістік процестің бұзылуына байланысты
болады. Саяси тәуекелділікке революция және әр түрлі мемлекет ішіндегі
әскери қақтығыстар, национализация нәтижесінде шаруашылық қызметтің
жүргізілмеу мүмкіндігі, төтенше жағдайларға байланысты мемлекет ішінде
жүргізілетін төлемдерге моноторий жүргізу, салық заңдылығының өзгерістері
жатады.
Транспорттық тәуекелділіктерге тауарларды тасылмалдаумен байланысты
туындайтын тәуекелділіктер жатады.
Коммерциялық тәуекелділік ― дегеніміз қаржы шаруашылық қызметін
жүргізу процесінде ақша қаражаттарын, қаржы ресурстарын жоғалту немесе
төмендету ықтималдылығы. Құрылымдық белгісіне байланысты коммерциялық
белгісіне байланысты коммерциялық тәуекелділік мүліктік, өндірістік,
саудалық және қаржылық тәуекелдіктерге бөлінеді.
o Мүліктік тәуекелділік ― дегеніміз әр түрлі өндірістің ішінде болатын
ұрлық, жауапкершілігі төмен жұмысшылардың қызметінің нәтижесінде
мүлікті жоғалту және техникалық, технологиялық жүйелердің дұрыс жұмыс
істемеу нәтижесінде пайда болатын жоғалтулар.
o Өндірістік тәуекелділік ― дегеніміз негізгі және айналым қорлардың
дұрыс жұмыс істемеу немесе бұзылу нәтижесінде өндірістік қызметтің
тоқтатылуы және жаңа техника, технологияларды негізуге байланысты
кәсіпкерлердің зиян шегуі.
o Саудалық тәукелділік― өткізілген өнім бойынша төлемнің уақытылы
түспеуі, тауарларды тасымалдау кезіндегі төлемдердің төленбеуі немесе
келісімшарт бойынша міндеттемелердің орындалмау нәтижесінде пайда
болатын айып, өсім сомалары нәтижесінде зиян шегуі.
o Қаржылық тәуекелділіктің екі түрі анықталған:
1. Ақшаның сатып алу қабілетімен байланысты тәуекелділіктер
2. Капитал салыммен байланысты немесе инвестициялық тәуекелдіктер.
Ақшаның сатып алу қабілетілігімен байланысты қаржылық тәуекелдіктер
инфляциялық, дефляциялық, валюталық және өтімділік тәуекелділіктерге
байланысты.
▪ Инфляциялық тәукел―ақшаның құнсыздануына байланысты бағаның өсуін
көрсетеді. Инфляциялық тәуекел инфляцияның өсуіне байланысты алынатын
ақша қаражаттарының сатып алу қабілеттігінен тез өсуі және құнсыздануына
байланысты тәуекелділік.
▪ Дефляциялық тәуекел керісінше ақшаны сатып алу қабілеттілігінің
жоғарлауы, бағаның төмендеуі. Дефляциялық тәуекел дефляцияның өсуіне
байланысты баға деңгейінің төмендеуі кәсіпкерліктің экономикалық
жағдайының төмендеуін және табыстылықтың төмендеуіне әкеліп соғады.
▪ Валюоталық тәуекелділік сыртқы экономикалық, несиелік және валюталық
операцияларды жүргізу нәтижесінде бір валютадан екінші валютаға ауыстыру
кезінде курстық өзгерістер нәтижесінде ақша қаражаттарын жоғалту
ықтималдылығы.
▪ Өтімділік тәуекелділік ― тауарларды, қызқметтерді, жұмыстарды және әр
түрлі бағалы қағаздарды өткізу процесінде олардың сапасын, тұтыну құнын
бағалау кезіндегі өзгерістерге байланысты ақша қаражаттарын жоғалту
ықтималдылығы.
Инвестициялық тәуекелділіктің түрлері:
▪ Жіберіп алынған пайда тәуекелі
▪ Табыстылықты төмендету тәуекелі
▪ Тікелей қаржылық жоғалту тәуекелі
Жіберіп алынған пайда тәуекелі―кәсіпкерлік қызметті жүргізу процесінде
қаржылық жоғалту немесе табысты жоғалту жанама түрде әр түрлі шараларды
уақытында қолданбауы нәтижесінде болуы.
Табыстылықтың төмендеуіне байланысты тәуекелділіктер портфельдік
инвестициялар бойынша әр түрлі салымдар мен несиелер бойынша проценттер,
сыйақылар, дивидендтердің мөлшерінің төмендеуіне байланысты табысты жоғалту
ықтималдылығы. Табыстың төмендеуінің екі түрі бар:
1. Проценттік тәуекел
2. Несиелік тәуекел.
Проценттік тәукелділік― әр түрлі инвестициялық институттарда, коммерциялық
банктерде және несиелік мекемелерде несиелер бойынша ставкаларды әр түрлі
салымдар мен депозиттер бойынша ставкалармен салыстырғанда төмендеп кетуіне
байланысты табысты жоғалту ықтималдылығы.
Несиелік тәуекелділік― несие алушының негізгі қарызы және проценттері
бойынша төлем қабілетінің төмендеуі нәтижесінде кредиторлармен есеп айырысу
мүмкіншілігін жоғалту ықтималдылығы.
Тікелей қаржылық жоғалту тәуекелдіктің төрт түрі анықталған:
1. Биржалық тәуекелділік
2. Селективті тәуекелділік
3. Банкроттық тәуекелділік
4. Несиелік тәуекелділік (кепілсіз).
Тәуекелділікті талдау нәтижесінде олардың деңгейін анықтау мақсатында
барлық тәуекелділіктер екі түрге бөлінеді:
1. Жалпы тәуекелділік― дегеніміз белгілі бір қаржылық активтердің жеке
тәуекелдігі.
2. Нарықтық тәуекелділік―дегеніміз белгілі бір қаржылық активтің немесе
инвестициялық портфельдің бір бөлігінің тәуекелділігінің бағалау
нәтижесінде барлық қаржылық активтердің немесе толық инвестициялық
портфельдің тәуекелділігі анықталады.
Тәуекелділіктің деңгейін анықтау кезінде ықтималдылықтарды бөлу
нәтижесінде күтілетін табыстың алыну ықтималдылығын есептеудің негізі болып
табылады. Ықтималдылықты бөлу әдістері көп болған сайын әр түрлі әдіс
бойынша нәтиженің ықтималдылығын анықтау жоғарлайды. Ықтималдылықтарды бөлу
және олардың нәтижесін қарастыру кезінде күтілетін табыстың орташа мөлшерін
анықтау мүмкіншілігі туады.
күтілетін табыс мөлшері
ықтималдылық нәтижесінің саны
әрбір әдіс бойынша ықтималдылықтың пайда болуы
пайда болатын нәтижесінің саны
Тәуекелділікті бағалау және деңгейін анықтау әдістері:
1. Дисперсия
2. Орташа квадраттық ауытқу
3. Вариациялық коэффициент.
Дисперсия― дегеніміз күтілетін көрсеткішке қатысты ықтималдылық нәтижесінің
жан-жақтылық немесе бытыраңқылық шаралары. Дисперсия жоғары болған сайын
тәуекелділіктің жан-жақтылығы да жоғары болады.
Дисперсияның формуласынан көрініп тұрғандай ол орташа күтілетін
нәтиженің ауытқуының квадраты ретінде немесе әрбір ықтималдылық бойынша
ауытқулардың орташа мөлшерін көрсетеді. Дисперсияны тәуекелділіктің
деңгейін көрсететін өлшем бірлікте өлшейді. Тәуекелділіктің деңгейі
процентпен анықталуына байланысты дисперсия процентінің квадраты ретінде
қарастырылады. Тәуекелділікті бағалау және өлшеу іс-жүзінде қиындатылған
көрсеткіш болғандықтан кейін қолданылмайды. Сондықтан тәжірибеде тәуекелдің
деңгейін бағалау әрбір жеке нәтижесінің жан-жақтылығын немесе
бытыраңқылығын өлшейтін екінші көрсеткіш арқылы жүзеге асырылады. Ол орташа
квадраттық ауытқу немесе дисперсияның түбірінен қарастырылатын көрсеткіш.
Күтілетін табыстылық жоғары болған сайын оның орташа квадраттық ауытқу
мөлшері де жоғары болады. Егер белгілі бір жоба бойынша табыстылықты бөлу
бір қалыпты жүргізілетін болса, осы жобаның күтілетін нәтижесі теріс болу
ықтималдылығы, оның орташа квадраттық ауытқуының қң нәтиже беретініне
қарамастан ықтималдылығы төмен болады. Сондықтан табыстың бірлігіне
тәуекелділшікті есептеу орташа квадраттық ауытқуды стандарттау арқылы
немесе вариациялық коэффициент арқылы жүргізіледі. Вариациялық
коэффициенттің мөлшері орташа квадраттық ауытқу мен күтілетін табыстылық
мөлшеріне қатынасы арқылы анықталады.
Активтер портфелін басқару.
Қаржылық активтерді басқарудың басты мақсаты – қаржылық рыноктағы
кәсіпорын немесе корпорацияның инвестициялық стратегиясын орындалуы үшін
ең ұтымды жолдарды қамтамасыз ету. Сонымен бірге эмитенттер және
инвесторлардың рыноктағы мақсаттары бірдей емес. Кәсіпорынның
(корпорацияның) – эмитенттің инвестициялық стратегиясы – қосымша капитал
тарту мақсатымен потенциалды инвесторлар арасында корпоративтік инвестор
ролін атқарушы кәсіпорындар (корпорациялар) инвестициялық стратегиясының
мақсаты әртүрлі және көп жоспарлы. Айталық, тікелей стратегиялық инвестор
қаржылық салымдардың көмегімен өзіне инвестициялайтын объектілерді тікелей
басқаруды қамтамасыз етуге тырысады.
Портфелдік инвестор қаржылық салымдар көмегімен бағалы қағаздардың
курстық құнын арттыру нәтижесінде (дивиденд немесе %)табыс табу мақсатымен
қор портфелін қалыптастыруды іске асырады.
Бағалы қағаздар рыногында акционерлік кәсіпорындардың инвестициялық
жұмысының көлемін анықтаушы факторлар, келесілер:
- Кәсіпорын (корпорацияның) өмірлік кезеңінің сатысы.
- Қор рыногының сиымдылығы.
- Сол рыноктағы қаржылық саясат.
- Портфелдік немесе тура инвестициялауға инвестициялық ресурстардың
жеткіліктілігі
- Қазір, қолма-қол табыс әкелмейтін, жоғары табыстылықты болашақта алуға
есептелген, барынша инвестициялық шығындарды салуға дайындық.
- Потенциалды инвесторлар үшін, бағалы қағаздар рыногындағы тәуекелдік
деңгейі.
Портфелдік инвесторлар өз алдына келесі міндеттер мен мақсаттарды қоя
алады:
- Салымдардың сақталуы, мысалы, жоғарғы инфляция салдарынан. Қауіпсіздік
түсінігі – бұл қор рыногында портфелдік инвестицияның кезеңдік
ауытқуынан қорғаным және тұрақты табыс алудың тұрақтылығы.
- Қарқынды операцияның тәуекелдігін азайту және қаржы тұрақтылығын азайту
және қаржы тұрақтылығын арттыру, инвестордың табыстылық базасын
әртараптандыру және кеңейту.
- Капиталдың жоғарғы қарқынмен өсуін қамтамасыз ету, ұзақ мерзімді
болашақта тиімді инвестициялық жұмыстарды қалыптастыра алады.
- Табыстылықтың қарқынды өсуіне жету, портфелге жоғары табыстылықты
қаржылық активтерді тартуды (қосуды) талап етеді. Ағымдағы табыстың бір
бөлігі оңтайлы қор портфелінің құрылымын қолдау үшін
капитализациаланады.
- Инвестициялық тәуекелді минимизациялауды қамтамасыз ету. Жекелген жоғары
табыстылықты қаржы активтерді ең жоғарғы тәуекелдікке ие. Бірақта
инвестициялық шеңберде бұл тәуекелдік минималданады. Ең жоғарғы
тәуекелдік корпоративтік бағалы қағаздар және олардың жекелеген
түрлеріне тән. Мысалы, “ Көк фишкаларға” әлбетте Ресейдің мұнайгаз
кешені компанияларының акцияларын жатқызады.
- Портфельге салуға өтімділікті қалдық бағалы қағаздарды алу,. Бұл
мақсатқа жету үшін портфелде белгілі жоғарғы табысты бағалы қағаздар
бөлігі болуы керек, 10% кем болмауы керек, оларды керек кезде тез ақша
қаражатына айналдыруға болады.
Қаржылық активтердің портфелін басқару процессі келесі міндеттерді
шешеді:
- Кәсіпорынның тиімді инвестициялық жұмыстары есебінен зкономикалық
дамудың жоғарғы қарқынын қамтамасыз етеді. Бұл жұмыстың тиімділігі және
қарқынды экономикалық дамудың арасында тура байланыс бар. Практикада,
сату көлемі және пайда неғұрлым көп болса, соғұрлым инвестициялауға
қаражат көп қалады.
- Инвестициялық жұмыстан пайданы (табысты) максимизацияға (барынша
көбейтуге) жету. Кәсіпорынның экономикасының дамуына приоритеттілікті –
бухгалтерия емес, таза пайда. Сондықтан, портфелді қалыптастырғанда,
бірнеше вариант ішінен ең көп таза пайда әкелетін вариант таңдалады.
- Инвестициялық тәуекел деңгейін азайтуды қамтамасыз ету. Олар барлық
инвестициялық ... түрінде кездеседі.
- Инвестициялық процессінде кәсіпорынның төлем қабілеттілігін және
қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету. Ол қаржылық ресурстардың біршама
бөлігін ұзақ мерзімге бөлумен байланысты, кәсіпорынның ағымдағы
операцияларының төлем қабілеттілігін төмендетуге әкеп соқтыруы мүмкін.
Бұдан басқа, ақша қаражаттарын ұзақ мерзімді бағалы қағаздарға аудару,
кәсіпорынның болашақта қаржылық тұрақтылығынан айырылуына әсер етеді.
Сондықтан, инвестициялауға қаржы көздерін қалыптастырғанда, алдын ала
болжамдау, инвестордың қаржылық жағдайына қандай әсер ететіндігін білу
қажет.
Соныменен, кәсіпорынның қор портфелін қалыптастырудың міндеті
инвестицияланған ақша қаражаттарын қаржы активтердің арасында тарату арқылы
портфелдің өмір сүру мерзімінде барынша табыстылықты қамтамасыз ету.
Аталған міндеттерді есепке ала отырып, инвестициялық портфелді
оперативті басқару және қалыптастыру үшін бағдарламаны анықтайды. Келесі
бағдарламаны ұсынуға болады:
- Бағалы қағаздар рыногын талдау.
- Инвестициялық саясатты талдау.
- Қаржы ресурстарының құрамын қалыптастыру.
- Қор портфелін қалыптастыру.
- Қор портфелінің тиімділігін бағалау.
- Қор портфелін қайта қарау.
Бұл бағдарламалы өзгерту және толықтыру келесідей болады:
1. Қаржы рыногын іскерлік жағдайларды болжамдау және сыртқы инвестициялық
ортаны зерттеу.
2. Инвестициялық әрекеттің стратегиялық бағыттарын әзірлеу.
3. Таңдалған инвестициялық стратегияны іске асыру үшін инвестициялық
ресурстар стратегиясын қалыптастыруды әзірлеу.
4. Қор портфеліне қосу үшін жекелеген бағалы қағаздардың инвестициялық
тартымдылығын бағалау және іздену.
5. инвестициялық портфелді қалыптастыру және оны өтімділігі және
табыстылық критерилері арқылы арқылы бағалау.
6. Қор портфелін ағымдағы басқаруды ұйымдастыру (оның мониторингі)
Практикада қор портфелін басқарудың екі әдісі қолданылады:
а) қарқынды
б) енжарлық (пассивный)
Қарқынды оперативті басқарудың базалық сипаттамасы болып:
1. қор портфеліне қосатын бағалы қағаздарды таңдау.
2. қаржы активтерін сату немесе сатып алу мезімдерін анықтау.
Қарқынды басқарудың негізгі міндеті инвестицияланған қаражаттан алынатын
мүмкінді табыстар мөлшерін болжау. Қарқынды инвестордың ойынша,
Енжарлық басқарудың ойынша – бағалы қағаздарды таңдауда табыстылыққа
жетуге және тиімді. Бұл мақсат үшін әртараптандырылған портфелді
қалыптастыру. Ол негізінен, мемлекеттік бағалы қағаздардан тұрады,
тәуекелдік деңгейі төмен. Шетел инвесторлары енжарлық қор портфелін сирек
қолданады, өйткені ол жоғарғы табыс әкелмейді.
1. Жекелеген қаржылық активтерді сату туралы шешім қабылдау. Егер бағалы
қағаздардың нақтылы табыстылығы күткен табыстылығы кем болса, онда
қаржы активтерін туралы шешім қабылданады. Соңынан қор портфеліне
корректировка жасалынады, яғни басқа бағалы қағаздарды сатып алу
арқылы.
Операциялық тұтқаның тиімділігі. Компаниялардың ағымдағы шығындарын басқару
Әрбір коммерциялық кәсіпорын табыстың көлемін ұлғайту мақсатында
өнімді өндіруге жұмсалатын шығындардың көлемін, олардың көлемін анықтау
процесінде тиімді шешім қабылдауға тырысады. Шығындар ― дегеніміз белгілі
бір мақсатты орындау кезінде қолданылатын ресурстардың ақшалай нысандағы
өлшем бірлігі.
Шығындардың жіктелуі:
Бірінші белгісі запастағы бағалау мақсатындағы шығындар екі түрге бөлінеді.
1. Өнімге жұмсалатын шығындар
2. Кезең шығындары.
Өнімге жұмсалатын шығындар дайын өнімді өндірумен байланысты шығындар. Бұл
шығындар запастардың құнына қосылған шығындар ретінде қарастырылады. Өнімге
жұмсалатын шығындардың құрамы негізгі материалдар және қосымша шығындардан
тұрады. Өнімге жұмсалатын шығындар өндірістік шығындар деп те аталады.
Өнімге жұмсалатын шығындар
(өндірістік шығындар)
Негізгі материал Негізгі еңбек
Өндірістік қосымша
шығындар
1. шикізат
1. өндірістік қорлардың
амортизациясы
2. материалдар 1. өндірістік жұмысшылардың 2.
өндірістік негізгі
еңбегін өтеу
объектілер бойынша
коммуналдық төлем
Кезең шығындарына өнімді өндіру кезеңдегі запастардың құнына қосылмайтын
шығындар жатады. Оларға әкімшілік шығындар және өнімді өткізумен байланысты
шығындар жатады.
Кезең шығындары
(өндірістік емес шығындары)
Өнімді өткізумен байланысты Әкімшілік
шығындар шығындар
1. комиссиялық 1. компанияны
басқарумен байланысты
2. жарнама
шығындар
3. өткізумен байланысты 2. әкімшілік
аппараттың іс-сапарлық
4. негізгі қорлардың амортизациясы шығындары
5. транспорттық құралдардың 3. әкімшілік аппараттың
амортизациясы
6. амортизациясы
7. дайын өнімді сақтау және жеткізумен
8. байланысты шығындар
Классификацияның екінші белгісі өнімнің өзіндік құнына шығындардың
жұмсалуына байланысты тікелей және жанама шығындар қарастырылады. Тікелей
шығындар дайын өнімнің түріне байланысты материалдарды анықтау бойынша
ресурстық шығындар. Тікелей шығындарға негізгі материалдарды алу шығындары
және өндірістік шығындардың еңбекақы шығындары жатады. Жанама шығындарды
нақты өнімнің белгілі бір түріне тікелей жатқызуға мүмкіншілігі
болмағандықтан арнайы ставкаларды қолдана отырып, өнімнің түрлеріне бөлу
қарастырылады. Өнім өндіру процесінде оптималды шешім қабылдау мақсатында
шығындардың мінезі қарастырылады. Соған байланысты шығындар өзгермелі,
тұрақты және аралас шығындары бар.
Шығындардың мінездемесі ― дегеніміз деңгейінің өзгеруіне байланысты
шығындардың өзгеруі. Өзгермелі шығындар ― дегеніміз өндіріс көлемімен
тікелей байланысты және өндіріс көлемі өзгерісіне тікелей пропорционалды
түрде өзгеретін шығындар. Өзгермелі шығындарға шикізат, негізгі
жұмысшылардың еңбекақысы және комиссиондық шығындар жатады. Өзгермелі
шығындар өзінің құнын өнімнің құнынан бірден өткізеді. Тұрақты шығындар
өнімнің құнына әр түрлі факторларға байланысты тозуына байланысты біртіндеп
қосады. Тұрақты шығындар белгілі бір кезеңде өнім көлемінің өзгерісіне
бірыңғай әсер етеді немесе өнімнің көлемі өскен сайын өнімнің бірлігіне
тұрақты шығындар төмендейді. Тұрақты шығындарға амортизация, жалпы төлем,
активтерді сақтандыру төлемі және әкімшілік шығындар жатады.
шығындар өнімнің көлемімен байланысты бірақ өнімнің көлемінің
өзгерісіне байланысты тікелей өзгермейді. Аралас шығындар өнімнің көлемінің
белгілі бір деңгейіне тұрақты болып, өнімнің көлемі өзгерген сайын өнімнің
көлемі өзгермелі болуы мүмкін. Аралас шығындарды ең жоғарғы және төменгі
көрсеткіштер әдісі бойынша өзгермелі шығындарға жатқызу кезіндегі формула
арқылы өнімнің бірлігіне аралас шығындардың мөлшері анықталады.
Жоспарлау және бақылау белгісі бойынша нормативтік және бақыланатын,
бақыланбайтын болып бөлінеді.
Нормативтік ― өнімнің көлеміне жоспарланатын шығындар. Оларды смета
жасаған кезде және орындалатын жобалар бойынша бағалау кезінде қолданылады.
Нормативтік шығындар бойынша кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру процесінде
нормативтік шығындар мен нақты шығындарды салыстыру қажет және ауытқуларды
анықтау, оларға әсер ететін факторларды анықтау негізгі операциялық талдау
және бағалау ретінде қарастырылады.
Талдау= шығындар ― өндіріс―пайда
Маржиналдық табыс ― жиынтық табыстан өзгермелі шығындарды алып тастағанда
анықталады. Маржиналдық табыс өнімнің бірлігіне және жалпы бірлігіне
анықталуы мүмкін.
Маржиналдық табыс коэффициент― маржиналдылық табыстың жиынтық табысна
қатынасы арқылы анықталады.
Кмт= МТ жиынтық табыс
Залалсыздық нүктесі компанияның қызметінің табыстар мен шығындар
деңгейінің тең болатын деңгейін көрсетеді. Заласыздық нүктесін жиынтық
табыстан тұрақты және өзгермелі шығындарды алып тастағанда нөл болатын
деңгейі арқылы анықталады. Залалсыздық нүктесі ақшалай сипаты ретінде
тұрақты шығындарды маржиналдық табыс коэффициентіне бөлу арқылы анықталады.
Қауіпсіздік маржа көрсеткіші жиынтық табыстың залалсыздық нүктесін
қамтамасыз ететін табыстан асып кеткен деңгейін көрсетеді. Қауіпсіздік
маржа көрсеткіші процентпен анықталады. Қауіпсіздік маржа көрсеткіші
ақшалай көрінісінде жиынтық табыстан залалсыздық нүктесін қамтамасыз ететін
табысты алыы тастағанда анықталады. Қауіпсіздік маржа процентпен анықтау
кезінде алымында ақшалай көріністе, бөлімінде жиынтық табыс.
Қауіпсіздік маржа көрсеткіші= Жиынтық табыс ― залалсыздық нүктесін
қамтамасыз ететін табыс
Операциялық тұтқа компанияның тұрақты шығындарын қолдануды көрсетеді.
Тұрақты шығындардың үлесі жоғары болған сайын операциялық тұтқа тиімділігі
де жоғарыла түседі. Операциялық тұтқа деңгейінің жоғары болуы табыстың
өзгерістеріне әкеліп соғады. Табыстың немесе өткізуден түскен түсімнің 1%-
ке өзгеруі жалпы компанияның қаржылық нәтижесін немесе пайдасын бірнеше
процентке өзгеріске әкеледі. Пайданың немесе нәтижелік көрсеткіштің
өткізуден түскен түсіммен айырмашылығы операциялық тұтқа деңгейімен
анықталады. Операциялық тұтқаның деңгейі маржиналдық табыстың пайдаға
қатынасы арқылы анықталады.
Өзгермелі шығындардың 1%-ке өсуі пайданың 8,5 %-ке өсуіне әкеліп соғады.
Операциялық тұтқаның тиімділігі ― дегеніміз шығындар құрамының
ерекшеліктерін қарастыра отырып, нәтижелік көрсеткіштерінің өзгерістерін
немесе деңгейін талдау.
Шығындар―өндіріс көлемі ― пайда “талдауының негізгі принциптері”
1.Өнімді өткізуден түскен түсімнің деңгейі шығындардың деңгейімен тығыз
байланысты.
2. Шығындар өзгермелі және тұрақты болып нақты бөлінуі тиіс.
3.Өндірістік қорлар (запастар) залалсыздық деңгейіне немесе нұктесіне әсер
етпейді немесе залалсыздық нүктесінде өндірілген өнімнің көлемі өткізілген
өнімнің көлеміне тең болады.
4.Операциялық тұтқа деңгейін есептеу барысында инфляция деңгейі
қарастырылмайды.
Рентабельділіктің табалдырығы ― компанияның өнімді өткізуден түсетін түсімі
барлық шығындарын жабу кезінде пайда заласыздығы да 0-ге, заласыздық
нүктесі де 0-ге тең.
Қаржы тұтқасының тиімділігі. Қарыз қаражаттарды тарту
Қарыз қаражатты тартудың екі традициялық әдісі қолданылады:
Қаржы тұтқасының
тиімділігін анықтау
процесінде экономикалық
рентабельділік деңгейі
бірдей екі компанияның
қызметін қарастырамыз.
Экономикалық
рентабелділік мөлшері
20%. Бірінші компания
үшін негізгі баланстық
талдау көрсеткіші активі
1 млн теңге, пассиві 1
млн теңге. Бірінші
компанияның пассивіндегі
меншікті капитал 1 млн
теңге, ал екінші
компанияның меншікті
капиталы 50%, қарыз
қаражаты 50%
• Несие
• Акция шығару.
Қаржыландыру көздерінің құрамы мен құрылымына байланысты бірдей, екі
компанияның меншікті капиталының рентабельділігі әр түрлі. Қаржы
тұтқасының тиімділігі несиенің ақылылығына қарамастан несие арқылы
өндірісті қаржыландыру кезінде анықталатын меншікті капиталдың
рентабельділігінің өсімділігі қаржы тұтқасының тиімділігі ретінде
анықталады. Кестені құрастыру нәтижесінде тек қана меншікті капиталды
өндірістік процесте қолданған компания олардың рентабельділіктің деңгейі
жалпы экономикалық рентабельділіктің 23 мөлшерінде қарастырылады, ал қарыз
қаражатты пайдаланған компания меншікті және қарыз қаражатының қатынасымен
проценттер ставкасының деңгейіне байланысты меншікті капиталды жоғарлату
немесе төмендетуге мүмкіншілігі бар.
Қаржы тұтқасының тиімділігінің екі құрамдас бөлігі бар:
1. Дифференциал― дегеніміз активтердің экономикалық рентабельділігі және
қарыз қаражат бойынша проценттің орташа есепті ставкасының айырмасы.
ПОЕС= несие шығын несиенің жалпы сомасы * 100%
Дифференциал = 23 (АЭР―ПОЕС)
ҚТИ = Қарыз қаражат меншікті капитал
ҚТТ = 23 (АЭР ―ПОЕС) * Қарыз қаражат меншікті капитал
Қаржы тұтқасының тиімділігін анықтаудың екінші концепциясы бағалы қағаздар
арқылы қарыз қаражатты тарту негізде жүргізіледі. Екінші концепция бойынша
қаржы тұтқасының тиімділігі таза табысының әрбір акцияға өзгерісі арқылы
анықталады.
Капиталдың құрылымы. Дивидендтік саясаты басқару
Капиталдың құрылымы кәсіпкерлік қызметті атқару процесінде негізгі
қаржылық есеп нысаны бухгалтерлік баланстың пассивінде көрсетілген.
Баланстың бірінші бөлімі меншікті капитал, қның ішінде жарғылық қор.
Жарғылық капиталдың көрсеткіштері:
1. Жарияланған капитал
2. Төленген капитал
3. Резервтік капитал
4. Қосымша төленген капитал
5. Қосымша төленбеген капитал
Қосымша төленбеген капиталдың үш элементі бар:
o Негізгі қорды қайта бағалаудан пайда болған қосымша төленбеген капитал;
o Инвестицияны қайта бағалаудан пайда болған қосымша төленбеген капитал;
o Басқа да активтерді қайта бағалаудан пайда болған қосымша төленбеген
капитал;
6. Бөлінбеген табыс немесе жабылмаған зиян.
Пассив бөлімінің екінші бөлімі несиелер, қарыздар деп аталады.
Несиелер, ұзақ мерзімді міндеттемелер
Қысқа мерзімді міндеттемелер
Мерзімі ұзартылған корпоративтік табыс салығы
Бюджетпен есеп айырысу, элементтері:
Корпоративтік табыс салығы
Қосылған құнға салынатын салық
Акциздер
Әлеуметтік салық
Жер салығы
Мүлік салығы
Көлік құралдарына салынатын салық және тағы басқалары.
Кепілдер және міндеттемелер
Жабдықтаушылармен есеп айырысу
Басқа да кредиторлық борыштар, элементтері:
o Жалақы бойынша жұмысшылармен есеп айырысу
o Жинақтаушы зейнетақы қорымен есеп айырысу.
Басқару есебінде немесе қаржы менеджментінде қорытынды көрсеткіштерді
анықтау процесінде өзіндік құн калькуляциясын анықтауда екі әдіс
қолданылады:
1. Шығындарды толығымен бөлу арқылы өзіндік құн калькуляциясын анықтау;
2. Өзгермелі шығындарды есепке алу бойынша өзіндік құн калькуляциясын
анықтау.
Бірінші әдісі бойынша барлық өндірістік шығындар өнімді өткізу және өнімнің
қалдығы арасындағы айырмашылыққа байланысты сыртқы пайдаланушыларға
кірістер және шығындар туралы есеп дайындау кезінде қолданылады.
Көрсеткіштері:
▪ өнімді өткізуден түскен түсім
▪ өткізілген өнімнің өзіндік құны (өндірістік шығындар)
▪ жалпы табыс (1-2)
▪ әкімшілік шығындар және өнімді өткізумен байланысты шығындар
(тұрақты немесе өзгермелі болуы мүмкін)
▪ Операциялық пайда (3-4) Абзорпшен костинг.
Екінші әдіс бойынша өзгермелі шығындар негізгі өнімді өндіруге жұмсалған
негізгі қор шығындары, ал тұрақты шығындар кезең шығындары ретінде
қарастырылады. Бұл есеп ішкі пайдаланушылар үшін жасалынады.
Бұл есептің көрсеткіштері:
▪ өнімді өткізуден түскен түсім
▪ өзгермелі өндірістік шығындар (материалдар, негізгі еңбек, өзгермелі
өндірістік қосымша шығындар)
▪ жалпы табыс (1-2)
▪ өзгермелі әкімшілік шығындар және өнімді өткізумен байланысты
шығындар
▪ маржиналдық табыс (3-4)
▪ тұрақты шығындар ( тұрақты өндірістік шығындар, тұрақты әкімшілік
және өнімді өткізумен байланысты шығындар)
▪ операциялық пайда (5-6) Директ костинг.
Екінші әдіспен қорытынды көрсеткішті анықтау және оның ауытқулары:
― Егер өндірілген өнім әрбір есептік кезеңде өткізілетін болса, онда екі
әдіс бойынша да операциялық пайда бірдей болады.
― Өндірілген өнімнің өткізілген өнімнен көп болуы, дайын өнімнің қалдығына
әкеліп соғады. Бұл ретте абзорпшен костинг әдісі бойынша тұрақты өндірістік
қосымша шығындардың бір бөлігі дайын өнімнің қалдығының өзіндік құнына
қосылады. Директ костинг әдісі бойынша барлық тұрақты өндірістік шығындар
кезең шығындарына жатқызылады. Сондықтан абзорпшен костинг әдісі бойынша
операциялық пайда директ костинг әдісінен жоғары болады.
― Өткізілген өнімнің өндірілген өнімнен көп болуы дайын өнімнің азаюына
әкеліп соғады. Бұл ретте абзорпшен костинг әдісі бойынша тұрақты өндірістік
қосымша шығындардың бір бөлігі өткізілген өнімнің өзіндік құнына қосвлады,
ал директ костинг әдісі бойынша олардың барлығы өткізу кезеңінде шығындарға
қосылған. Сондықтан абзорпшен костинг әдісі бойынша операциялық пайда
директ костинг әдісіне қарағанда төмен болады.
Қазіргі кезде біздің мемлекетімізде компанияның нарықтық құнын
активтердің құнымен бағаланады. Бұл ретте қазіргі қолданылып жүрген
нормативтік актілерге байланысты компанияларды сату кезінде активтердің
нарықтық құны салықтық есептегі активтердің құнынан біршама жоғары.
Сондықтан да компанияларды сату кезінде өсім пайда болады. Ол өсімге
корпоративтік табыс салығы салынады. Нарықтық экономикасы дамыған
мемлекеттерде компанияның құны мына формуламен анықталады:
V = D + S, мұндағы
D ― қарыз қаражаттың нарықтық бағасы;
S ― акционерлік капиталдың нарықтық бағасы.
Акционерлік капиталдың нарықтық бағасы:
S = салықтан кейінгі ТТ (% дейін) Ks = (EBIT─ КдD) (1─ КТС ставкасы) Ks
Ks― акцияларды талап етілген табыстылығы
P0 = DPS Ks = EPS Ks , мұндағы
P0 ― акциялардың құны
DPS― бір акция үшін дивиденд
EPS― бір акцияның пайдасы.
Дивидендтік саясат инвесторлардың немесе капитал иелерінің қалауы
бойынша дивидендтер немесе капитал өсімділігінен табыс алуға байланысты
жүргізіледі. І жүзінде дивидендтік саясатты жүргізген кезінде үш теория
қолданылады:
1. Теория иррелевантности дивидендтов. Дивидендтер және капитал өсімділігі
табыстың айырмашылығына байланысты теория. Бұл теорияны Мадельяни және
Миллер ұсынды. Мадельяни және Миллер позициясы өзінің теориясын бекіту
кезінде төмндегі принциптерді қолданған:
▪ Дивидендтер немесе капитал өсімділігі табысын анықтау кезінде салық
ауыртпашылығын ескермеген;
▪ Акция шығару немесе трансакция процесіндегі шығындарды ескермеу;
▪ Дивидендтер және капитал өсімділік табысының айырмашылығының
жоқтығы;
▪ Инвестициялық саясат дивидендтік саясатынан тәуелсіз;
▪ Инвесторлар және менеджерлер әрбір инвестицияның болашақтағы
жағдайын анықтада бірдей ақпаратты қолданады.
2. Синица в руках теориясы. Бұл теорияны Гордон және Литнер қарастырған.
Бұл теория бойынша көптеген инвесторлар және акционерлер әр есепті кезең
сайын алуды қалайды. Өйткені капитал иелері капитал бойынша алынатын
табыстың тәуекелдерін төмендету жағдайында алынған капитал өсімін немесе
есептегі кезеңдегі дивидендтерін басқа салаларға салуды қарастырады.
Капитал иелері өзінің капиталын әр түрлі салаларға бағыттау процесңнде
капитал бойынша тәуекелділікті төмендетеді, капиталын жоғалтпау
мүмкіншілігін жоғарлатады.
3. Теория налоговой дифференциации. Бұл теорияны Литценбергер және
Рамасвали ұсынды. Бұл теория инвестициялардың дивидендті немесе капитал
өсімінен табысты қалауы кезінде салықтық тиімділікке байланысты
жүргізіледі. Осы теория бойынша халықаралық деңгейде дивидендтерге
салынатын салықтың ставкасы 15%, ал капитал өсімділігіне салынатын салықтың
ставкасы 30% мөлшерінде қарастырылады. Бұл теорияны ұсынушылар әр түрлі
экономикалық жағдайда капитал иелері немесе акционерлер салық
ауыртпашылығына байланысты дивидендтерден немесе капитал өсімділігінен
алынатын табысты таңдауға мүмкіншіліктері бар.
Капиталдың құны
1. Капитал табиғат және еңбек ресурстарымен қатар өндіріс факторларының
бірі болып саналады. Капитал – пайда табу мақсатымен өндіріске
авансталынған құн.
Капитал тежегіш экономикалық әдебиеттерде әртүрлі ұғымды білдіреді. Бір
жағынан капитал – акционерлік капиталдың сомасын, эмиссиялық табысты
таратылмаған пайданы көрсетеді. Капиталдың мөлшері – фирмалардың
активтерінің құнынанан – олардың кредиторлық қарызын алып тастағандағы
айырмасы арқылы есептеледі.
Капиталды барлық ұзақ мерзімді қаражат көздері деп түсіндіреді. Капитал
терминін көп жағдайларда кәсіпорын активтерін сипаттауға қолданылады.
Сонымен қатар капиталды материалдың және материалдық түрдегі активтерді
қалыптастыруға инвестицияланатын барлық ақша қаражаттарының құнын
анықтайды.
Батыстағы елдердің әдебиеттерінде капиталды – активтерді және
операцияларды, оған қоса қысқа және ұзақ мерзімді қарыздар, (пассив
балансындағы) артықшылықты және жай (қарапайым) акцияларды қаржыландыруға
қолданатын барлық қаражат көздері деп түсіндіріледі.
Қаржы құнының тұжырымдамасы қаржы менеджменті теориясының базаларының
(негізгілерінің) бірі болып есептелінеді. Капиталдың құны инвестицияланған
капиталдың рентабельдігінің деңгейін сипаттайды. Кәсіпорынның рыноктік
құнын барынша ұлғайту – қолданатын көздерінің құндарын азайту есебіне
байланысты. Капитал құнының көрсеткіштері инвестициялық жобалардың
тиімділігін және кәсіпорынның инвестициялық портфельді бағалау процесінде
қолданылады.
Қаржылық менеджментте көптеген шешімдерді қабылдау фирмаларды капиталының
бағасын талдауға негізделеді.
Кәсіпорынның капиталының бағасына көптеген факторлар әсерін тигізеді,
олардың негізгілері:
• қаржылық ортаның жалпы жағдайы, оның ішінде қаржы рыноктары;
• тауарлар рыногіның конъюнктуралары;
• қаржылық рыноктағы қалыптасқан ссудалық пайыздың орташа ставкасы
(мөлшерлемесі);
• нақтылы кәсіпорынды қаржыландырудың әртүрлі көздеріне қол
жететіндігі;
• кәсіпорын жұмысының операциялық рентабельдігі;
• операциялық левериджінің деңгейі;
• меншікті капиталдың шоғырлану деңгейі;
• операциялық және инвестициялық көлемнің өзара қатынасы;
• жасалатын операциялардың тәуекелдік деңгейі;
• кәсіпорын жұмысының салалық ерекшеліктері және т.б.
Кәсіпорындардың капиталының құнын анықтау бірнеше кезеңдер арқылы
жасалынады:
1. фирмалардың капиталын қалыптастыру көздері болып келетін
негізгі компаненттерін сәйкестендірілу жүргізіледі.
2. әрбір көздің жекелеген бағасы есептелінеді.
3. инвестицияланған капиталдың жалпы сомасындағы жекелеген
компаненттердің үлесті салмағы негізінде орташа қалыптасқан
капиталдың бағасы анықталады.
2. Капиталдың құрамдас бөлігі.
Капиталдың бағасы тікелей ұзақ мерзімді инвестициялық шешімдерді қабылдау
процесінде қолданатындықтан, алдыменен инвестициялық бюджетті
қалыптастыруға сол көрсеткіштердің есептелу принциптеріне көңіл бөлінеді.
Алдыменен, фирманы, пайдаланғаны үшін пайыз төлемейтін қаражат көздерін
қарастырайық. Бұған жататындар: тауарлар, жұмыстар және қызмет көрсетуге,
еңбек ақыға қарыздар және салық төлемдері. Аталған барлық қарыздар ағымдағы
операциялардың нәтижесі. Сондықтан инвестициялық бюджетті қалыптастыру және
талдау процесінде спонтанно (аяқасты) пайда болған қарыздардың сомасы жалпы
сомадан шегеріледі. Мысалы, жобалық құны – 2 млн. доллар. Негізгі қаражатқа
салым – 1,5 млн. доллар, күткен айналым қаражаттары өсімі – 500 мың доллар.
Егер жоба қабылданса, оны орындау процесіндеқысқа мерзімдік кредиторлық
қарыздардың (спонтанно) өсуіне ықпал етеді (200 мың доллар); бұл сома
айналым қаражаттарының бөлігін жабу көзі болып есептеледі. Сонымен, айналым
қаражаттарын қаржыландыруға қажеттілік – 300 мың долларға азаяды. Жобаны
қаржыландыруға қажетті капитал сомасы:
негізгі қорлар өсімі – 150000;
айналым қаражаттар өсімі – 500000;
спонтанно қорларының қарызы – 200000;
... ... ... ... ... ... ... ... .. қажетті – 1800000 доллар.
жасалған анализ мынадай сұраққа жауап беруі тиіс, проектіде алынған табыс
мөлшері 1,8 млн. доллар шығынды жаба ала ма?
Сонымен, WACC бағалау үшін, егер қысқа мерзімді кредит және займдар –
уақытша маусымдық айналым қаражаттарын жабуға тартылса, онда оларды WACC
есептеуіне қатыстырмауы керек. Бірақта, қарыздың бұл түрі фирмаменен
тұрақты қаржыландыру көзі ретінде қолданылады, бұл жағдайда ол капитал
бағасын бағалау процесінде есепке алынуы тиіс.
Капиталды тартудың негізгі көздері болатындар:
• Ұзақ мерзімді кредиттер және займдар;
• артықшылықты акциялар;
• меншікті капитал (қозғалмайтын акциялар және қаратылмаған пайда), олар
фирма капитал құнын WACC есептерде ескеріліп отырады.
Сонымен, капиталдың релевамттық құрамдастығы және оның бағасын есептеуге
маңызды болып есептелетіндер:
1. қаржыландырудың тұрақты көздері болып есептелетіндер қысқа мерзімді
кредиттер және займдардың бөлігі;
2. ұзақ мерзімді кредиторлық қарыздар;
3. артықшылықты акциялар;
4. меншікті капитал.
3. Қарыз капиталы бағасы.
Ертеде айтқандай, қарыз капиталын ұлғайтқанда есепке алынатыны салықты
төлегеннен кейінгі шығындарды қатыстыру. Бұндай шығындарды бағалай маңызды.
Бірақта, кейбір қиындықтар кездеседі.
Біріншіден, жоғарыда аталғандай капитал құнын (WACC) есептегенде қысқа
мерзімді кредиттер мен займдарды ескеру керекпе, соны есепке алу қажет.
Екіншіден, ұзақ мерзімді қарызды өтеу және проценттерді есептеу схемасы
алдын-ала анықталмауы мүмкін. Компаниялар бір мезгілде тіркелген және
құбылмалы проценттік ставкаларды, қарапайым және айырбастау
(конвертируемый) қарыздарые, қолдануы мүмкін. Бағалы барлық қағаздардың
түрлерінің әлбетте бағалары әртүрлі болады.
Қаржы менеджерлерінің жоспарланған кезеңнің басында сол кезеңге тартылатын
барлық қағаздардың түрлері мен сомаларын білуі, күмәнді. Нақтылы
қолданылатын қағаздардың түрлеріне байланысты болады. Бірақта, қаржылық
менеджер кезеңнің басында өз фирмасында қандай қарыз қаражаттары
қолданылатынын біледі.
Nacle Computer (Н.К.)айналым қаражатына циклдық қажеттілік қамтамасыз
етуге:
а) қысқа мерзімге ақша тарту үшін, әлбетте қысқа мерзімді коммерциялық
вексельдерді сатады;
б) Ал, ұзақ мерзімді қарыз қаражатын тарту үшін, өтем мерзімі 30 жылдық
облигацияларды шығарады. Nacle Computer менеджерлерімен капитал құнын
(WACC) бағалау үшін (күрделі салымдар бюджетті жоспарлауға) қолданылатын
облигациялық заемдар ескеріледі.
Айталық, NCC компаниясы қаржы менеджерлерінің болашақ жылы өз фирмасы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz