Қазақстан Республикасында заң шығару билігінің қалыптасуы

Пән: Саясаттану
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 53 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кiрiспе . . . 3

I тарау. Қазақстан Республикасында заң шығару билігінің қалыптасуы . . . 6

1. 1 Заң шығарушылық билiк түсінігі, қалыптасуы . . . 6

1. 2. Қазақстан Республикасы Парламентінің конституциялық құқықтық мәртебесі . . . 18

II тарау. Қазақстан Республикасы Парламентінің заң шығару процессі . . . 38

2. 1. Парламенттің заң шығару процессінің құқықтық табиғаты . . . 38

2. 2. Парламент Мәжілісі мен Сенатының атқаратын қызметінің құқықтық табиғаты . . . 44

Қорытынды . . . 54

Пайдаланылған әдебиеттер . . . 57

Кiрiспе

Ата-бабамыз ғасырлар бойы аңсаған тәуелсiздiгiмiзге жеткен уақыт iшiнде ғана елiмiздiң бар болмыс бiтiмi, бүкiл кескiн келбетi кереметтей өзгердi. Бәрiнен де бұрын егемендi ел атанып, ес жиып, еңсемiздi тiктедiк, халық болып қалпымызды танып, империя тозағының астында қалған тарихымызды ашып алдық. Бүгiнде Қазақстан келесi адамзат тарихының алып айдынына адаспай жол тауып, өзiнiң ертеңiне екпiндеп еркiн жүзiп келедi.

1991 жылдың желтоқсанында Кеңестiк Социалистiк Республикалар Одағы ыдырады. КСРО құрамына кiрген Одақтас Республикалар өз егемендiгiн алып, тәуелсiз жеке дербес мемлекеттер болып бөлiне бастады. Кеңестiк Социалистiк Қазақ Республикасы жойылып, оның аумағында Қазақстан Республикасы деп аталатын жаңа мемлекет пайда болды. 1

Қазақстан мемлекетi - республикалық басқару нысанында болып, Республикада мемлекеттiк билiк белгiлi бiр мерзiмге халық сайлаған өкiлеттi органдармен жүзеге асырылды. Қазақстан президенттiк республика болып табылады.

Қазақстан Республикасы құрылған кезден бастап бiрталай құқықтық актiлердi қабылдап, олар жаңа мемлекеттiң заңды негiзiн қалай бастады. Оларға жататындар Қазақ КСР-нiң мемлекеттiк Егемендiгi туралы Декларация, Қазақстан Республикасының Мемлекеттiк тәуелсiздiгi туралы заң 1993 жылғы және 1995 жылғы Конституциялар.

Аталған Конституциялық актiлер Қазақстанның тәуелсiздiгiн дербестiгiн жариялап демократиялық құқықтық мемлекет құру туралы мақсатты алға қойды.

Қазақстан Республикасының Конституция ережесiнде Қазақстан Республикасы өзiн демократиялық, зайырлы, құқықтық, әлеуметтiк мемлекет деп орнықтырудың екi негiзгi бастауы бар: бiрiншiден, Конституцияда болып табылады, өзiнiң қолданылуы арқылы Қазақстан Республикасының мемлекеттiлiгiн қалыптастырудың басталуы негізiнде екендiгiн бiлдiредi; екiншiден, стратегиялық бағыт, мынадай Қазақстан Республикасы демократиялық зайырлы, құқықтық және әлеуметтiк мемлекет құру жолында дамуы тиiс. Демек Қазақстан Республикасының демократиялық бағытта дамуының Конституциялық негiзi қаланды.

Атап айтқанда, бiртұтас Қазақстан Республикасының Конституциясында баянды етiлген, өзiн демократиялы, зайырлы, құқықтық мемлекет етiп жариялағаны туралы толық ақпарат Ұйымдасқан қоғамда жоғары деп саналатын және мемлекеттiң iшкi және сыртқы саясаттағы қызметтiң жүзеге асыруға жаралған мемлекеттiң негiзгi феноменi - мемлекеттiк билiк жайлы.

30. 08. 1995 жылғы Қазақстан Республикасының Конституциясының көптеген нормалары мемлекеттiк билiктiiң мәнi мен мазмұнына сипаттама жасайды, оның Ұйымдасуы мен жүзеге асуы нысандары мен тәсiлдерiн бекiтедi. Сондай-ақ мемлекеттiк билiк Конституция бекiткен бiрнеше құрылымдық бөлшектерден, мемлекеттiк билiктiң бiрден бiр бастауы халық деп бекiтетiн нормалардан; мемлекеттiк билiктiң негiзгi мақсаты туралы ережелерден; құқықтық және демократиялық мемлекет құруды көздейтiн Қазақстан Республикасы қызметiнiң түбегейлi қағидаларын бекiтетiн нормалардан мемлекеттiк билiк органдарын Ұйымдастыру және оларды қызметiнiң негiзiн бекiтетiн Конституциялық ережелерден тұрады. Сонымен қатар мемлекеттiк билiк тармақтары туралы және оның белгiлерi, принциптерi, жұйесi жайлы жиналған барлық түсiнiктеме, ақпарат төмендегi атап көрсеткен кiтап жинағы көмегiмен дипломдық жұмыс жобасы әзiрлендi. 2

Олардың қатарына Е. Баяновтың “Мемлекет және құқық негiздерi” 2001 жарық көрген, онда мемлекеттiк билiк түсiнгi Ұғымы, және оның тұрлерi жөнiнде толық ақпарат тұсiнiк берiлген. “Қазақстан Республикасының Конституциясына түсiнiктеме” Ғ. Сапарғалиев. “Қазақстан Республикасыныңң Конституциялық құқығы” Ғ. Сапарғалиев, Ашимовтың “Егемен Қазақстан құқығы” және тағы басқа көптеген авторлар, ғалым, заңгерлердiң Ұғымдары әзiрлеген әдебиеттер көмегiмен орындалды.

Тағы басқа айта кететiн мәселе, ол осы дипломдық жұмыс негiзiн Қазақстан Республикасының Конституциясына сұиене отырып орындалды, және де көптеген нормативтi актiлер, оның қатарына “Парламент және оның депутаттарының мәртебесi туралы” тағы басқа көптеген нормативтi актiлер жинағы номерiмен орындалды.

Билiк тармақтарын Конституциялық жолмен бөлу және олардың, бiр бiрiмен әқарым-қатынасын Ұштастыру әлемдiк тәжiрибеде мемлекеттiң демократиялық механизмiн нығайта түседi. Ал билiктiң барлық ұш тармағын ынтымақтастырып отыратын жауапты органға айналды. Ол халық алдында жауап беретiн Қазақстан Республикасы мемлекеттiк билiгiнiң бiрден-бiр кепiлi.

I тарау. Қазақстан Республикасында заң шығару билігінің қалыптасуы.

1. 1 Заң шығарушылық билiк түсінігі, қалыптасуы.

Бұкiл әлемдiк саясаттану және мемлекет теориясында танымал нәрсе - ол саяси Ұйымдасқан қоғамда жоғарғы деп саналатын және мемлекеттiң iшкi және сыртәы саясаттағы қызметiн жүзеге асыруға жаралған мемлекеттiң негiзi феноменi - мемлекеттiк билiк. 3

Мемлекеттiк билiк - бұл мемлекеттiк- құқықтық құралдар, әдiстер мен тәсiлдер жұиесi. Осылардың көмегiмен билiк етушi субúектiлердiң еркiн жiгерi iске асырылады немесе қоғам өмiрiнiң экономикалық, әлеуметтiк және рухани саналарын басқару жғзеге асырылады. Билiк мемлекеттiк буындар жұиесi арәылы көрiнедi. Олар әралуан. Мемлекеттiк органдар дегенiмiз - белгiленген тәртiппен құрылған азаматтар
ұйымы, ол бiрiңғай мемлекеттiк аппараттық бөлiгi болып табылады. Оған мынандай белгiлер тән: бiрiншiден, орган мемлекет орнатқан тәртiпте қғрылады; екiншiден, органға мемлекет өз мiндеттерi мен қызметiн жүзеге асыруға үшiн уәкiлеттiк бередi: Бұл орайда ол жекелеген қызметтi де, қызметтер жиынтығында (мысалы, Парламент) орындалуы мүмкiн; үшiншiден, органға мемлекеттiк билiк берiлген.

Қазақстан Республикасында мемлекеттiк органдарды құру және олардың қызмет етуiн айәындаушы негiзi қағида билiктi бөлу теориясы болып табылады, ол билiктi органдар және адамдар, әлеуметтiк топтар, мекемелер немесе жекелеген адамдар тарапынан әиянат болмауы ұшiн амалдар жасайды.

Бұл орайда олардың әрқайсысы дербес әрi бiрiн-бiрi тежеушi әрi тепе теңдiк жұиесi бола отырып, өз қызметтерiн органдардың айрықша жұиесi және ерекшелiктi нысандар арәылы жғзеге асырады.

Тежемелiк және тепе теңдiк жұиесi (аса маңызды қағидаттың бiрi) - онда әлде бiр билiктi, басқа органның әрекетiн белгiлi бiр дәрежеде шектеуге мүмкiндiк берiлуi, мемлекеттiң әлдебiр тұтқасының билiктi өз қолына шоғырландаруын болдырмауы көзделген. Билiктi бөлу қағидасы Конституцияның Парламент (IV бөлiм), Үкiмет (V бөлiм) мәртебелерiн белгiлейтiн нормаларда iске асырылап нақтылынған.

Бұл қағидалардың мазмұны олардың өзара iс әимыл жасау қағидаларына сәйкес жүзеге асырылуын бiлдiредi.

Республикадағы мемлекеттiк билiк бiртұтас, өйткенi оның бiрден-бiр бастауы Қазақстан халқы және мемлекеттiң егемендiгi бөлiнбейдi, өйтседе Бұл билiк бөлiнуiнiң принципiне сәйкес заң шығарушы, атқарушы және сот тармақтарына бөлiнiп, олардың тежемелiк әрi тепе-теңдiк жұиесiн пайдалану арқылы жүзеге асырылады. 4

Бұл принцип барлық билiктi толық бiр органның қолына шоғырландыруды болдырмайтын мемлекеттiк билiк құрылысын бiлдiредi.

Бөлу-бiр мемлекеттiк билiктiң заң шығарушы атқарушы және сот тармақтарының арасындағы қандайда бiр ұстемшiлiктен аулақ болуы шарт.

Бұл демократиялық принцип Қазақстанда алғаш рет жаңа тәуелсiз мемлекеттiң 1993 жылғы тұңғыш Конституциясында құқықтық көрiнiс тапты. Алайда ол бұрынғы толық билiктi кеңестер үлгiсiндегi Қазақстан Республикасы жоғарғы кеңесiнiң мiндетiн анықтайтын басқа конституциялық нормалар мен жиi қайшылықтарға түсумен болды. Оған қоса мемлекет басшысының құқықтық - Ұиымдастыру ролiне сұиiнген ол кезде билiк бөлу принципi жария етiлген тежемелiк және тепе-теңдiк жұиесiмен жеткiлiктi мөлшерде нығайтылған жоқ. Мұның өзi Бұл мемлекеттiк билiктiң бiрлiгi ұшiн қауiптi едi; яғни билiк тұрлерiнiң құзiретi, мiндеттерi мен құқықтары толық мәнде айәындалмады.

1995 жылғы Конституцияда Бұл проблемалар тек жалпы ережелер бойынша ғана емес, сондай ақ Парламенттiң; Үкiметпен жоғарғы соттың мiндеттерiн дәл белгiлеп, шек қоятын және бiр тұтас мемлекеттiк билiктiң барлық тармақтарының ұилесiмдi жұмыс iстеуiн қамтамасыз етудегi Қазақстан Республикасы Президентiнiң өкiлiттiгiн белгiлейтiн оның басқа да бөлiмдерiнiң нақтылы нормаларында қисынды шешiмiн тапқан. Кез келген мемлекеттiң атқаратын қызметi белгiлi бiр дәрежеде қоғамның материалдық (экономикалық, Ұйымдастырушы (саяси), информациялық (ақпарат), сондай ақ адамгершiлiк пен этно-мәдени өмiр саналарын реттеуге бағытталуы тиiс. Ол ұшiн егемендi мемлекет қоғамүа тиiмдi тұрде жан-жақты ықпал етуi қажет. Ең алдымен Бұл мемлекеттiк өзiн ақпарат қарым-қатынас каналдары арәылы нормативтi тұрғыда бiрiлiп, жалпы келiп жеке бостандық пен қоғамдық қажеттiлiктi бiлдiретiн нормалардың iске асуын қамтамасын ету қажеттiгi туады. Бұл әрекет өмiрдiң нақты жағдайында қалыптасқан ережелердi қолданбай, олардың орындалуына бақылау жасалмай, дәлелдер мен құқық қолданысын заң тұрғысынан жұиелемей жүзеге аса алмайды.

Қазақстан Республикасында билiктiң бөлiнуi - Қазақстан қоғамында бiрiңғай билiктiң мәнi жағынан, қызметi жағынан бөлiнуiн бiлдiредi. Бұл бөлiнiс бөлмектi бүтiннен ажыратпайды бiрақ, жаңа тәуелсiз мемлекеттiң саяси және заңдық тұрғыдан икемдi болуына мүмкiндiк бередi.

Қазақстан Республикасындағы мемлекеттiк билiктiң бөлiнуi мемлекеттiк органдар мүмкiншiлiктерiнiң жай ғана шектелуi, ара жiгiнiң ашылуы емес. Мемлекет билiгiнiң әрбiр тарамдары жоғары дәрежеге ие болып, мемлекетте өз қызметтерiн дербес тұрде жғргiзедi. Бiрақ Бұл олардың мемлекетте толық билiктi жғргiзетiндiгiн бiлдiрмейдi. Мемлекеттiк билiктiң әрбiр тармағы бiрiн-бiрi толықтырып, өзара байланысты болғанымен, бiрi екiншiсiнiң қызметiне, мiндетiне кедергi келтiрiп, бiрiн-бiрi ауыстырмауы қажет. Тек осы жағдайда ғана олар жеке бостандық пен қоғамдық қажеттiлiк арасындағы қатынасты бiр қалыпта Ұстап, олардың тұтас алғанда, жұиелi дамуына қызмет етедi.

Мемлекеттiк билiктiң әр тармағы өз әрекетiн егемен Қазақстан Республикасының немесе оның Контституциясының атынан жғргiзедi, өз қызметтерi барысында жалпы мемлекеттiк мүддеге сай бiрiңғай саяси бағытты Ұстап, әрқайсысына мiндеттi болып есептелетiн Қазақстан Республикасының Конституциясын басшылыққа алып отыруға тиiс. Мемлекет әрекетiнiң iшкi және сыртәы бағыттарының өзара байланысты болып келуiде мемлекеттiк ғкiметтiң бiрлекте болуына әкледi.

Қазақстан Республикасындағы мемлекеттiк билiктiң обúективтiк тұрде заң шығарушы, атқарушы және сот билiгiн жғргiзушы тармақтарға бөлiнуiмен бөөлек, мемлекеттiң шын мәнiндегi функциясын iске асыру ұшiн ортақ мақсаттағы бiрдей әдiстердi қолданатын тәуелдi органдардың өзара байланысын заңды тұрде нақтылау мен оқашалау әрбiр мемлекеттiк органдардың өкiлеттiктерiн шектеуге мүмкiндiк бередi. Немесе оны, екiншi сөзбен, мемлекеттiк органның iшкi қызметiн ретке келтiру деп айтуға болады. Ал әлеуметтiк өмiрдiң әртұрлi көрiнiстерi обúективтi тұрде анық байқалған жағдайда оларды бырыңғай әлеуметтiк мемлекет қатарында ретке келтiрiп отыратын дербес жұиелi билiк жғргiзушi құралымдар қажет болады.

Мемлекеттiк билiктiң бiрнеше тармақтарға бөлiнуi, мемлекетке құқықтық сипат берiп, әлеуметтiк әделеттiлiктi бiлдiрiп ғҮкiметқұрылымындағы органдардың жауапкершiлiгi мен мүмкiндiктерiн анықтайтын заңға бағындырады. Мемлекеттiк билiктiң бiрнеше тармақтарға бөлiнуi, , қалыстар мен қарсылықтар,, жұиесiнде өз әрекеттерiн жғзеге асыруы оның азаматтар мен қоғамнан алшақтауына жол бермейдi.

Қазақстан ұшiн билiк бөлiнiсiнiң мақсаты, жоғарыда аталып өткендей, әр қайсысы өз бетiнше дербес, бiрақ бiр-бiрiне қатысты алғанда толық билiкке ие бола алмайтын билiк тармақтарының Қазақстан қоғамының нақты тарихи өткелi кезеңiнде мемлекеттiң Бұкiл әлеуметтiк қызметiн жан-жақты қамтуында жатыр. Толық билiк мемлекетке ғана тиесiлi, ұиткенi ол егемендiкке ие. Сондықтан, , билiк бөлу,, принципi билiк өкiлеттiгiнiң, “ауырлық орталығының” мақсатты тұрде ауысып отырып және бiртұтас Қазақстан мемлекетiндегi белгiлi уақытқа тән басқару формасын ескере отырып, оларды қолданатын өмiрсаналары арасында динамикалық тепетеңдiгiн сақтап отыруды көздейдi. Қазақстанның Бұкiл мәнi оның халқы мен жерiнде.

Республика Президентi басқаратын билiктiң атқарушы тармағына қызмет әрекетi ол шығаратын жарлықтар, қаулылар мен өкiлдердi ғана емес, сонымен бiрге республика президентi қол қойған және билiктiң және шығарушы тармақтарының бiрiмен келiсiмiн бiлдiретiн жалпы Қазақстандық заңдарды жғзеге асыруға бағытталады. ґйткенi, билiк тармақтарының жалпы алғандағы кұшi, мемлекет тұтастығы осы заңңдардыңң жалпыұға бiрдей мiндеттiлiгiмен, жоғарылыұғымен анықталады. Заңдылық-мемлекет тұтастығының нақты көрiнiсi. Мемлекеттiң тұтастығы билiктiң бiрлiгiн арттырады. Кәсiби, саны жағынан ойға сыйымды болып келетiн горизонтальды тұртыда сайлау негiзiнде құрылған, әкiмшiлiк әкiмiне қатысты нақты бiр бақылау жәәне қарсы шығу өкiлеттерiне ие, жергiлiктi, өзiн-өзi басқару органдары атқарушы билiктiң құрылымына кiредi

Кәзiргi кезде билiктiң ұш тармағы жөнiнде саясатшы ғалымдардың арасында әр тұрлi көзқарастар бар. Олардың кейбiреуi билiк санын көбейткiсi келсе, екiншiлерi кемiткiсi келедi.

Билiк санын көбейткiсi келгендер төртiншi билiк деп ақпарат құралдарын айтады. Олардың қазiргi кезде өмiрдiң демократияланып жатқан дәуiрiнде алар орны зор. Бесiншi билiк деп сайлаушылар билiгiн айтады. Мұнда сайлаушылардың еркi, талап тiлектерi мен қатар кейбiр елдерде сайлаушылар соты барлығын тiлге тиек етедi. Алтыншы билiкке бақылау билiгiн жатқызады. Жетiншi билiк - Саяси билiк. Мұнда билiктi жғргiзiп отырған басқарушы партия туралы сөз болып отыр. 5

Билiк - дейектiлiгiмен, iс әрекетiнiң әисындылығымен кәзiргi кезеңде соңғы қорытынды сөздi айта бiлгеннiң де маңызы зор.

Мемлекеттiк билiктiң бiрегей Қазақстан Республикасының мемлекеттiк жәәне аумақтық тұтастығының шешушi шарты және егемендiгiнiң көрiнiсi болып табылады. Бiртұтас Қазақстан мемлекетiнде мемлекеттiк билiктiң бiрлiгi жоғары органдардың: Парламенттiң, жоғары Соттың, Үкiметтiң бiрегей жұиесi бар егендiгiн бiлдiредi. Аталған органдар, Қазақстан Республикасында мемлекеттiк билiктiң бiрегей жұиесiнiң әртұрлi тармақтарын көрсете келе; әр тұрлi байланыстар мен қатынстарға бола отырып, барлығы бiрге бiртұтас мемлекеттiң қызметiн жғзеге асырады.

Жоғарыда айтылып кеткендей өз өкiлетiгiн жғзеге асыру кезiнде қайсы бiр мемлекеттiк тармақтарын билiктiң контституциялық және басқа да нормативтiк құқықтық нормаларының шегiнен шығып кетпеуi, басқа тармақтың өкiлеттiгiн иеленбеуi және, айналып келгенде билiктiң өктемдiк жғргiзбеуi ұшiн Конституцияда тежемелiк және тепе теңдiк жұиесi белгiленген.

Тежемелiк - ол билiк тармақтарының қызметiн заң шеңберiнде Ұстаудың Конституциялық әдiсi. Парламент заң шығарушы қызметiн тек Конституцияда көрсетiлген мәселелер бойынша жғзеге асыра алады. Конституцияда көрсетiлмеген басқа қоғамдық қатынастар заңға сәйкес актiлермен реттеледi. Жоғарғы сот тек сот тәжiрбиесi, тағы басқа мәселелер бойынша нормативтiк қаулылар қабылдауға құәылы.

Тепе-теңдiк - ол өзiнiң Конституциялық өкiлеттiгiн қорғау және Конституциялық Бұзылуына жол бермеу ұшiн бiр билiк тармағының екiншi бiр билiк тармағына қарсы әрекет жасайтын конституциялық әдiстер. Парламенттiң Конституцияға қарсы әрекет келетiн қабылдауына қарсы әрекет қолдану ұшiн Президентке тыйым салу құәығы берiлген. Егер Үкiметтiң алдында тұрған және басқа мiндеттерге анық бағдарламасы жауап алмаса Парламент оны қабылдамай тастауға құәылы. Байқайтынымыз емлекеттiк билiктiң ұш тармаққа бөлiнуi сөзсiз.

Қазақстан Республикасының мемлекеттiк тәуелсiздiгi туралы заң мемлекеттiк билiктi заң шығару, атқару және сот тармақтарына бөлу принципiн жариялады.

Осының нәтижесiне Паламент - Қазақстан Республикасының заң шығару қызметiн жғзеге асыратын Республиканың ең жоғары өкiлдi органы. Парламент тұрақты негiзде жҒмыс iстейтiн екi Палатадан: Сенаттан және мәжiлiстен тұрады.

Сенат екi тәсiлмен қалыптасады: 1. Депутаттың бiр бөлiгi әр облыстан, республикалық дәрежедегi қалалардан және республика астанасынан екi адамнан, тиiсiнше облыстардан, республикалық дәрежедегi қалалардан және республика астанасынан барлық өкiлеттi органдар депутаттарының бiрлескен отырыстарында сайланған депутаттардан тұрады; 2. Сенаттың жетi депутатын Республика Президентi Парламент өкiлеттiгi мерзiмiне тағайындайды, Сенат мүшелiгiне тағайындалғандардың өкiлеттiгi алынған немесе тоәтатылған жағдайда Президент 10 кғндiк мерзiмде олардың орнына Перламент өкiлеттiгiнiң қалған мерзiмiне Сенат депутаттарын тағайындайды.

Азаматтығына кем дегенде бес жыл болған, отыз жасқа толған, жоғары бiлiмi және кем дегенде бес жыл жұмыс тәжiрибесi бар, тиiстi облыс, республикалық дәрежедегi қала не республика астанасы аумағында кем дегенде ұш жыл тұрақты тұратын азамат Сенат депутаты бола алады.

Мәжiлiс республиканың әкiмшiлiк-аумақтық бөлiнiсiн және шамамен сайлаушылардың сан жағынан тең келуiн ескере отырып құралатын бiр мандатты аумақтық сайлау құрады. 25 жасқа толған республика азаматы Мәжiлiс депутаты бола алады. Парламент депутаты қос палатадаға бiрдей мүше бола алмайды: басқа өкiлеттi органға депутат болуға, оәытушылық ғылыми немесе өзге шығармашылық қызметтен басқа ақы алатын лауазымды атқаруға, кәсiпкерлiк қызметi жғзеге асыруға, басшы органның немесе коммерциялық Ұйымдардың бақылау кеңесiнiң құамына кiруге құқығы жоқ. Осы ереженi бұзу депутаттың өкiлеттiлiгiн тоәтатуына әкелiп соәтырады. Парламент депутатының өкiлеттiгi тоәтатылған жағдайда немесе өкiлеттiк мерзiмiнiң өтуi бойынша оның бұрынғы қызметiнiң сақталуына кепiлдiк берiлмейдi.

Депутаттың өкiлеттiгi Қазақстан Республикасы Контситуциясымен, Президентiң “Қазақстан Республикасының Парламентi және оның депутаттарының мәртебесi туралы” конституциялық заң кұұшi бар жарлығымен және басқа нормативтiк құқықтық актiлермен белгiленедi.

Парламент депутатының өкiлеттiгi Республикалық Орталық сайлау комиссиясы оны Парламент, депутаты етiп тiркеген кезден басталады. 6

Депутат парламент сессияларында және ол оның құрамына кiретiн органдарының отырыстарында қаралатын барлық мәселелер бойынша шешушi құәығын пайдаланады. Депутат парламенттiң және оның Палаталарының ұилестiрушi және жұмысшы органдарына сайлауға және сайлануға құқылы: сесияның кғн тәртiбi бойынша Ұсыныстар мен ескертулер енгiзуге. Парламент сесиясында Палаталарға есеп беретiн лауазымды адамдардың есебiн тыңдау туралы Ұсыныс енгiзуге депутаттардың сауал салуға, Парламент қабылдайтын заңдар, қаулылар, басқа актiлердiң жобаларына тұзетулер енгiзуге, азаматтардың қоғамдық маңызы бар өтiнiштеiмен депутаттарды таныстыруға, басқа да өкiлеттiктердi жғзеге асыруға құәылы. Парламент депутатының өкiлеттiгi: ол орнынан тұскен; депутат iс-әрекетке қабiлетсiз деп танылған; парламент таратылған; депутат болып сайланғаннан кейiн лауазымды қызметiн жалғастыру ұшiн сол қызметтi сақтауға тиiс болған жағдайда тоәтатылады.

Парламент Палаталарының бөлек отырысында мәселелердi әуелi мәжiлiсте, ал содан соң Сенатта өз кезегiмен қарау арәылы; заңдар қабылдайды; республикалықә бюджеттi және оның атқарылуы туралы есептердi, бюджетке енгiзiлетiн өзгерiстер мен толықтыруларды таләылайды, мемлекеттiк салықтар мен алымдарды белгiлейдi және оларды алып тастайды; Қазақстан Республикасының әкiмшiлiк аумақтық құрылысының мәселелерiн шешу тәртiбiн белгiлейдi; азаматтарға рақымшылық жасау туралы актiлер шығарады және Қазақстан Республикасы Конституциясының 54 - бабында көзделген басқада өзгерiстердi жғзеге асырады.

Республиканың Мұндай заңдары Республика Президентi қол қойғаннан кейiн кұшiне енедi. Парламент пен оның палаталарының Заң актiлерi, егер Конституцияда өзгеше көзделмесе, Палаталар депутатары жалпы санының көпшiлiк дауысымен қабылданады, ал Конституциялық заңдар Конституцияда көзделген мәәселелер бойынша әәр Палата депутатарының жалпы санының кемiнде ұштен екiсiнiң көпшiлiк дауысымен қабылданады.

Қаралған заң жобасы бойынша Сенаттың Президент сияәты қарсылық бiлдiру құәығы бар. Тұтас алғанда, Сенат депутаттары жалпы санының көпшiлiк дауысымен қабылданбаған жоба мәжiлiске қайтарылады.

Өкiлдi билiк органдарының iс әрекетi мемлекеттiң өзге де институттарындағыдай белгiлi бiр ұиымдастырушылық-құқықтық нысанды құрылатындығы белгiлi. Бұл iс жғзiнде оның жұмысының құрамын анықтайды, оған арнайы құқықтар берiп, мiндеттiер жғктейдi, оның субúектiлерiнiң жауакершiлiгiн анықтайды. Алайда, ескере кететiн жайт, Бұл нысандары таңдау мемлекеттiң жетiлу деңгейiне, оның жұиесiнiң даму дәрежесiне, Конституция бойынша Парламенттiң мемлекеттiк билiк органдары құрылымындағы орны мен ролiнiң қалай анықталатындығына, белгiлi бi тарихи кезеңдерге жғктелетiн мiндеттерге тiкелей байланысты. Мысалы, кеңестiк дәуiрде өкiлдi органдардың жоғарғы дәрежесi ресми тұрде жарияланғанымен, шын мәнiнде олар партияның саясатын жғргiзушi, солардың шешiмдерiн заңңастырушы институттардың бiрi ғана едi. Осыған орай, Кеңесте-өзiне тән бiртұтас ұиымдастырушылық нысандары бар бiртұтас жұие деп түсiндiрiледi. Бұл, жүие тiптi. Кеңесте жұмыс жүргiзетiн тұлғаның мемлекеттiк құқықтың мәртебесімен де анықталып, соған байланысты белгiленедi.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.