Буржуазиялық дәуірдегі психологиялық ілімнің дамуы

Буржуазия– (французша bourgeoіsіe — қала тұрғындары) — елдегі капиталдың едәуір бөлігін иемденген әлеуметтік топ. Оның табыс көзін өндіріс пен саудадағы және қаржы-кредит салаларындағы кәсіпкерлік қызметі құрайды. Буржуазия 16 ғасырдағы революциялар мен реформалар кезінен қалыптаса бастап, өндіргіш күштердің, ғылым мен техниканың дамуына және демократияның орнығуына ықпал етті. Қазіргі дамыған елдерде ірі өнеркәсіп және қаржы Буржуазиясы билікке араласу мүмкіндігіне қол жеткізген. Дамушы елдерде Буржуазияның қалыптасуы қоғамдағы саяси, экономикалық және әлеуметтік өзгерістерге байланысты болады. Социалдық құрылысқа көшкен елдерде Буржуазия тап ретінде жойылған. Социалдық жүйеден бас тартып,нарықтық экономика мен азаматтық қоғам құруға бағыт алған елдерде ірі меншік иелері мен кәсіпкерлікпен шұғылданушылар тобы қалыптасуда.
1917 жылғы ақпанда Ресейде буржуазиялық-демократиялық революция болып, монархия құлатылды. Майдан штабы жанындағы Қырғыз бөлімінің басшысы Ə.Бөкейханов: “Ресей халықтары үшін Туысқандық, Теңдік және Туысқандық күні туды. Жаңа үкіметті қолдау үшін қазақтардың бірігуі керек. Жаңа тәртіпті нығайту үшін басқа халықтармен туысқандық байланыстарды күшейту қажет.” деген үндеу жолдады. Ұлт-азаттық қозғалыс басшылары ұлттық автономия құратын, жалпыұлттық мәселелерді шешетін сәт туды деп санады.
Буржуазиялық революциялар мен материалистік дүниетанымның өркендеу дәуірінде психологиялық әрекетке принципті тұрғыдан жаңа көзқарас қалыптасты, енді ол детерменизм ұстанымымен ұғыңдырылып, түсіндірілетін болды. Әлеуметтік-экономикалық өзгерістер барысында психологиялық білімдердің дамуына жол ашылып, ХVII ғасырда жантану ғылымы бірқатар ілгері категориялармен толықты. Р.Декарт мінез-құлықтың рефлекстік табиғатын ашты, жан туралы ұғымды субъектінің өз психикалық актілерін тікелей білуі ретіндегі ұғымға айналдырды.
Нақ осы дәуірде өте маңызды бірқатар психологиялық ілімдер жарық көрді. Олар жан құбылыстарының байланысын анықтайтын байланыс ретіндегі ассоциациялар туралы (Р.Декарт, Т.Гоббс), аффектілер туралы (Б.Спиноза), апперцепция туралы (Г.Б.Лейбниц), білімнің сезімдік тәжірибеден туындайтыны туралы (Дж.Локк) ілімдері қалыптасты. Ағылшын дәрігері Д.Гартлидің ассоциация принципі жүз елу жыл бойында психологияның басты түсіндірмелік ұстанымы болды. ХІХ ғасырда физиологияның қойнауында психикалық функцияларды зерттеудің эксперименттік әдістері пайда болып, бұл функцияларды талдауға сандық бағалауды енгізу тұрғысында алғашқы әрекеттер жасалды (Э.Г.Вебер, Г.Т.Фехнер, Г.Гелъмгольц). Дарвинизм психикалық функцияларды биологиялық жүйелердің нақты факторы ретінде зерттеу қажеттігін көрсетті. ХІХ ғасырдың 70—80-жылдарында психология білімнің өз алдына бөлек саласына айналды. Психологиялық зерттеулердің басты-басты ғылыми орталықтары, арнаулы эксперименттік лабораториялар пайда болды. Мұндай алғашқы лабораторияны 1879 жылы Лейпцигте В.Вундт ұйымдастырды. Оның үлгісі бойынша осындай мекемелер Англияда, АҚШ-та, Францияда, Ресейде пайда болды. Психологияны объективті әдіс негізінде зерттеудің дәйекті бағдарламасы ұсынылады.

1. Жарықбаев Қ. Психология:Оқулық.-Алматы,2010.
2. Тәжiбаев Т. Жалпы психология. - Алматы, 1993.
3. Аймауытұлы Ж. Психология.-Алматы: Рауан, 1995.