«Тарих тағылымы» /әңгіме/

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...1
Барлыбек бала ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2
Барлыбек студент ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
Барлыбек білімді маман ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
«Қазақ елінің уставы» ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10

Барлыбек Сыртанов қазақ интелегенттерінің ішіндегі ерекше тарихи тұлға болып қалыптасқан алаш азаматы. Еліне қиын-қыстау кезендерде, елде болып жатқан өршіп тұрған өзекті мәселелерді шешуге еңбек еткен, көпшіліктің құрметіне ие болған адам. Маңдайына жазылған 48 жыл ғұмырында Шенеунік қызмет атқарып жүріп халқына шарапатын тигізген, Жетісу өлкесінде зор абыройға ие болған. Оның айтқанына қараша түгілі орыс ұлықтарының өзі бас иетін делінген естеліктерде. Барлыбек Сыртанов Ресей патшалығының билік жүйесінде қызмет еткенімен орыс чиновниктерінен және қазақ байларынан жәбір көрген қара халықтың мүддесін қызғыштай қорғайды. Заңның мүмкіндігін, қала берді өзінің беделін салып жүріп талай қазақ-қырғыздың кеткен ақысын қайтарып берген. Бұл жөнінде М.Тынышбаев: «Теңдікке қолы жетпегендер Барлыбек, Тұрлыбекке жылап келіп, теңдік алып, мауқын басушы еді, бүтін бір облыс орыс-қазақ-қырғыз Барлыбек, Тұрлыбектің сөзінен еш уақытта шыққан емес» деп жазады.

1. Ж. Жабаев, екі томдық шығармалар жинағы, "Жазушы" баспасы, 1982 ж., 1-том, 32-бет.
2. Рапорт. Алматы, ОММ 44-қор, 1-тізбе, 37226-қатар
3. Б. Сыртанов. "Жерді қорғау", Барлыбек Сыртановтың мұрағаты, 1-том, 13-бет.
4. Е.Федоров "Очерки национального-освободительного движения в Средней Азии", Ташкент, 1925, стр. 25
5. «Жерұйық» газеті №234 (9628). 27 қараша 1991 жыл.

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Ақын Сараның мемориалды музейі

БЕКІТЕМІН
Ақын Сараның мемориалды
музейінің меңгерушісі
___________ А.Әлімбаева

Тарих тағылымы
әңгіме

Қапал ауылы 2016ж

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .1

Барлыбек бала ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2

Барлыбек студент ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

Барлыбек білімді маман ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5

Қазақ елінің уставы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9

Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10

Кіріспе

Барлыбек Сыртанов қазақ интелегенттерінің ішіндегі ерекше тарихи тұлға болып қалыптасқан алаш азаматы. Еліне қиын-қыстау кезендерде, елде болып жатқан өршіп тұрған өзекті мәселелерді шешуге еңбек еткен, көпшіліктің құрметіне ие болған адам. Маңдайына жазылған 48 жыл ғұмырында Шенеунік қызмет атқарып жүріп халқына шарапатын тигізген, Жетісу өлкесінде зор абыройға ие болған. Оның айтқанына қараша түгілі орыс ұлықтарының өзі бас иетін делінген естеліктерде. Барлыбек Сыртанов Ресей патшалығының билік жүйесінде қызмет еткенімен орыс чиновниктерінен және қазақ байларынан жәбір көрген қара халықтың мүддесін қызғыштай қорғайды. Заңның мүмкіндігін, қала берді өзінің беделін салып жүріп талай қазақ-қырғыздың кеткен ақысын қайтарып берген. Бұл жөнінде М.Тынышбаев: Теңдікке қолы жетпегендер Барлыбек, Тұрлыбекке жылап келіп, теңдік алып, мауқын басушы еді, бүтін бір облыс орыс-қазақ-қырғыз Барлыбек, Тұрлыбектің сөзінен еш уақытта шыққан емес деп жазады.

Барлыбек бала

Барлыбек 1866 жылы Жетісудағы Қапал уезінің Арасан болысындағы Қарашоқы деп аталатын жерде шаруа отбасында дүниеге келген. Оның әкесі Сыртан Боқы ұлы 79 жасында 1916 жылы қайтыс болады, шешесі Күлдәрі Бөлекбай қызы 90 жасында 1921 жылы қайтыс болады. Семьяда алты бала: Керімбек, Тұрлыбек, Барлыбек, Батима, Молдахан, Кенжехан. Барлыбек алғаш рет білімін Қапал қаласында 1874 жылы қазақ балалары үшін ашылған әзірлік пансионы мекемесінде ашқан. Онда шәкірттерге қазақ және орыс тілдерін жетік біле - тін Жанғозы Тоғжановтың, әйелі екеуі сабақ берген. Алматы қаласындағы Орталық Мемлекеттік мұрағатта осы пансион туралы бірқатар құжаттар сақталған. 1875 жылғы рапорт - та мынадай деректер бар: "В октябре 1874 г. киргиз Арасанской волости Сырттан Бокин при - вел в уездное управление двух детей 11-ти и 9-ти летних мальчиков и просил принять их в учи - лище с тем условием, чтобы от него не требовали ни на учебу, ни на их содержание, а также, чтобы при них находилась их мать, его старшая жена. Дети были приняты и розмещены в юрту, данной Сырттаном на первое время пока неизуч - тен средства для найма другой юрты". Арасан болысының қазағы Сырттан Бокиннің мектепке әкеп тапсырған екі ұлының бірі - Барлыбек те, екіншісі оның ағасы - Тұрлыбек еді. Жоғарыда келтірілген мұрағат құжатында 1868 жылға дейін қазақтар балаларын оқуға беруге қарсы болып, содан әр болысты бір баладан оқуға жіберуге міндеттегендігі, солай болса да болыстар міндеттен құтылу амалымен мектепке алғашқыда панасыз, ата-анасыз, ағайын-туыстары сырт берген әлжуаз, ауру-сырқаулы бозбалаларды жөнелткендігі айтылады. Деректерге қарағанда, 1875 жылдың наурыз айына дейін аталмыш мектепте Сырттанның екі ұлы ғана білім алған және олардың орыс тілінде бір ауыз сөз білмеуі көп қиындықтар туғызған сыңайлы. Ол туралы рапортта мынадай жолдар бар: "Балалар орыс тілінде бірде-бір сөз білмейтін еді, ал училищенің оқу әдістемесі бойынша сабақ түсіндіру түрінде өткізілетіндіктен қазақ балалары - на мұның пайдасы болмады. Олардың оқуға деген ынтасы тұншықпас үшін, сонымен қатар учили - ще - дегі лекцияларды тыңдауға үйренуі үшін мен оларға қарапайым дауыс ырғағы және қолмен көрсету әдісі бойынша жазуды және оқуды, мыса - лы бас, қол, аяқ деген сияқты сөздерді үйрететін, сонымен қатар сан санауға жаттықтыратын тегін мұғалима тауып бердім. Сырттанның балалары қабілетті әрі ыждағатты болып шықты. Мұғалима өткізетін сабақ аяқталған соң, олар уездік басқар - маға келеді және мұнда қызметтегі өз істерімен айналысатын қазақтардың қатысуымен балалар күнделікті жинақтаған таным-білімдерінен емти - хан тапсыратын еді".
Жоғарыда келтірілген есеп-рапорттың соңында мынадай жолдар кездеседі: "1874 года в здании Капальского училища с 4 до 6 часов поъ полу дни открыт класс два казахских детей под руко - вод - ством учителем Буратова. К 1 числу январья настоячего года учащихся было уже 16. Моего старшего помощника Штабсь капитана Изразцова 1876 г." Сөйтіп, Барлыбек Қапал қаласындағы пансионнан сауат ашқан соң, 10 жасында Верный қаласындағы ер балалар гимназиясына оқуға түседі. Сондай-ақ Барлыбекпен бірге Тұрлыбек те Вер - ный қаласында білім алған сияқты. Оған Жамбыл Жабаевтың "Сырттанға" деген мына өлеңде жазылған:

"Қыдыралы, Құлшаннан,
Құлаш ұрған Сырттаным.
Жерді болжап күн шалған,
Жүрегіңді ұққамын.

Қыдыралы Есімбек,
Эрентальды сабаған.
Ер туған ұл десін деп,
Бір кәдеге жараған.

Сендей қазақ аз шығар,
Үміт күткен баладан.
Екі балаң жетілсе,
Құтыларсың табадан."

Ж.Жабаевтың осы өлеңіне берілген тү - сініктемеде: "Сырттан кедейліктің қорлығынан, бай - лардың көз түрткісінен құтылам ба деп екі баласы Барлыбек пен Тұрлыбекті Верныйдағы оқуға әкелген екен, бұл өлең осыған орай айтылған", - деп жазылған.

Барлыбек студент

Барлыбек 1886 жылы Верный қаласындағы ер балалар гимназиясындағы оқуын үздік аяқтап шығады. Тұрмыстық қиындықтар мен әлеуметтік проблемаларға қарамастан, жас шәкірт білімін әрі қарай жетілдіруді өз алдына мақсат етіп қояды. Әрі гимназия директоры Д.Новак оның ерекше қарым-қабілеті мен талап-тілегін байқайды да, Жетісу облысының әскери губернаторының атына Б.Сыртановты Санкт-Петербург университетіне оқуға жіберу үшін қаражат бөлу жөнінде қатынас хат жазады.
Соның нәтижесінде 1886 жылы Барлыбек Санкт-Петербург университетінің шығыстану факультетіне оқуға түседі. Онымен бірге Қазақстанның басқа да облыстарынан келген жас жігіттер оқиды. Олардың арасында: Бақытжан Қаратаев, Жанша (Жиһанша) Сейдалин, Мәмбеталы Сердалин, Абдолла Теміров, т.б. болды. Б.Сыртанов студенттік жылдары сондағы оқу орындарында оқып жүрген есті-басты, ұлт болашағына жаны алаң жастармен бірігіп, Жерлестер атты ұйымды құруға белсене ат салысты. Ұйымның жиналыстарында қазақ жастары қараңғылық пен бодандық бұғауынан шыға алмай отырған халқымыздың өмір-тұрмысындағы көптеген күлбілтелі, қордалы мәселелерді көтеріп, талқыға салатын болған. Ғылымның түрлі салаларында білім алған олар қазақ жерінің нақтылы бостандығы және оны өркениет жолымен дамытудағы өздерінің атқарар рөлі туралы армандайтын. Сонымен қатар жас жігіттер орыс халқының озық ойлы тұлғалары Н.Чернышевский, В. Белинский, Н. Добролюбов және А. Герценнің шығармашылығы және қайраткерлік өрісімен жақын танысады.
Санкт-Петербург университетінің мұрағатында Б.Сыртановтың осы оқу орнында қандай үлгеріммен білім алғанын айғақтайтын аттестат пен бітіргендігі жөніндегі куәлік сақталған екен. Аттестатта Б.Сыртановтың тәртібі өте жақсы, сабаққа қатысы және дайындығы, сондай-ақ жазба жұмыстарды орындауы өте жақсы, барлық пәндерге деген қызушылығы, ынта-ықыласы өте жақсы екені айшықталған. Пәндер бойынша мынадай үлгерім көрсеткен:
Орыс тілі мен жазудан - 4 (жақсы)
Логикадан - 4 (жақсы)
Латын тілінен - 4 (жақсы)
Грек тілінен - оқудан босатылған
Математикадан - 5 (өте жақсы)
Физика. Математикалық жағрапиядан - 5 (өте жақсы)
Қысқаша табиғаттанудан - 4 (жақсы)
Тарихтан -5 (өте жақсы)
Географиядан - 5 (жақсы)
Неміс тілінен - 5 (жақсы)
Көріп отырғанымыздай, студент Б.Сыртанов негізгі пәндерді жақсы үлгеріммен оқыған. Ал куәлікте Б.Сыртановтың Императорлық Санкт-Петербург университетіне 1886 жылдың тамызында қабылданып, Шығыс тілдері факультетінің Араб-Парсы-Түрік-Татар тілдері бөліміне тіркелгені жазылған. Онда ол мынадай курстарды: Араб тілі, Араб әдебиетінің тарихы, Парсы тілі, Парсы әдебиетінің тарихы, Түрік-Татар тілі, Түрік тайпаларының тарихы, Осман тілі, Осман тілінің тарихы, орыс мемлекеттік құқығы тарихы, халықаралық құқық, полиция құқығы, қаржы құқығы, т.б. тыңдаған. Б.Сыртановтың Санкт-Петербург университетіндегі студенттік кезеңіне қатысты мына бір деректі де келтіре кетсек пе дейміз. Атақты Сәдуақас Шормановтың Гри - горий Потанинге жазған бір хатында: "Біздің қазақ жастарынан жоғары оқу орындарында 30 бала оқиды. Оның ішінде Барлыбек Сыртанов деген бала Петербургте жүр. Көзіңіздің қырын салсаңыз", - деген жолдар бар. 1887 жылы жазылған осы хат баянауылдық ардақты ағаның жетісулық жас жеткіншекке қалай қамқорлықпен қара - ғанын көрсетеді. 1887 жылы А.Ульянов пен бір топ революционерлердің ІІ Александарға жасаған қастандығы Б.Сыртановтың әлеуметтік-саяси көзқарасының қалыптасуына үлкен ықпал етеді. Жалпы алғанда, Петербург университетінің демократиялық, революциялық және ғылыми дәстүрлері оның қоғамдық-саяси таным-түсінігінің өсуіне алғы шарт болып, өміріне өшпес өрнегін қалдырды. 1890 жылы Б.Сыртанов Санк-Петербург университетінің шығыстану факультетін ойдағыдай аяқтап, араб-парыс және түрік-татар тілдері мамандықтары бойынша үздік диплом алып шығады. Ол Жетісу өңірінен шығып, жоғарғы, университеттік білім алған алғашқы қазақтардың бірі болып табылады.

Барлыбек білімді маман

Б.Сыртанов Университетті аяқтағаннан кейін 1891-1894 жылдары Ташкент қаласында Түркістан генерал-губернаторының қазыналық палатасында қызмет етті. 1894 жылғы 29 кыркүйекте Жетісу әскери губернаторының бұйрығымен облыстық басқарманың іс жүргізу бөлімінің меңгерушісі болып тағайындалды. Мұның артынша ерекше тапсырмалардың кіші шенеунігі қызметін атқарды. Ол Жетісу облыстық басқармасында қызмет ете жүріп, Ресей шенеуніктерінен жәбір көрген қазақ халқының өкілдеріне көмек көрсетуді өз борышы санады. Сол үшін Ахмет - кәрім Зейнуллин деген азаматпен бірге Қазан қала - сынан араб қаріптері бар баспахана құралдарын алдыртып, "Семиреченские областные ведомсти" газеті ішінен "Туземный отдел" деген ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.