Эмпирикалық және теориялық социология

Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР:

1. Эмпирикалық социология . . . 2

2. Теориялық социология . . . 4

3. Қолданылған әдебиеттер тізімі . . . 6

Қазіргі батыс социологиясы шартты түрде екі тең емес бөліктерге - эмпирикалық және теориялық деп бөлінеді. Кәсіби социологтардың көп бөлігі біріншісімен айналысады. Бұл бөліктердің әрқайсысының табиғаты, тарихи, динамикасы бар.

Эмпирикалық социологияның негізін салушылар - Уильям Томас ( 1863-1947) пен Флориан Знанецкий ( 1882-1958 ) . Олар тұңғыш рет нақты материалдар, жеке құжаттар, өмірбаяндар, интервью, сауалнамалар, бақылаулар негізінде толық талдау өткізіп, сандық әдісті қолданды. Бұл эмпирикалық зерттеудің нәтижелерін олар бірлесіп жазған «Европа мен Америкадағы поляк шаруасы» (1818-1920) еңбегінде баяндады. Оқымыстылар социологияда эмпирикалық мәліметтерден шығатын адам коэффицентін ескеру қажеттігін көрсетті. Жеке құжаттар ( хаттар, өмірбаяндар, күнделіктер, естеліктер және т. б. ) зерттеліп отырғандар туралы субъективті көзқарас пен құзырлы зерттеушілерге обьективтілікті, яғни олардың интерпретациясын ( лат. interpretatio - түсіндіру, бандау) қамтамасыз етеді. Олардың жобасында шаруалар хаттарын зерттеу, Польша эмиграциялық ұйымдарының 10 мың данадан астам газеттерін, олардың мұрағттарын, сондай-ақ Польша эмигранттарының сот істерін зерттеу қарастырылды. Жиналған, талданған көп материалдар поляк эмигрантын жерсіндіру ісінің азабын көрсетуге мүмкіндік берді.

У. Томас пен Ф. Знанецкий «Еворпа мен Америкадағы поляк шаруасы» атты бес томдық еңбегінде материалдарды іріктеу, орналастыру жүйесі арқылы индивид психикасының , оның көзқарастарының ролін, сондай-ақ әлеуметтік ортаның өзгеруімен байланысты олардың эволюциясын дәлелдеді. Оқымыстылар әр индивидке балалық және жастық шақты қалыптасып, өмірдегі экономикалық, әлеуметтік және ғұмыры бойында сақталып қалатын тұрақты әлеуметтік мінез-құлық үлгісінің тән екендігін көрсетеді.

Осылайша түп негізінде тұрақтылық, индивидуум ұмтылысындағы өзгермеушілік жататын «әлеуметтік мінез-құлықтың тұрақты үлгісі» тұжырымдамасы жасалды. Бұл «әлеуметтік мінез-құлықтың тұрақты бейнесі» тұжырымдамасы АҚШ-та қылмыс, нашақорлық, ішімдікке салыну сияқты құбылыстарды түсіндіру үшін кеңінен қолданылады.

Эмпирикалық социологияның Чикаго мектебінің ізденушілері, «шоғырлану аймағының» болатындығы туралы гипотеза ұсынды ( Э. Берджес (1886-1966) . Эмпирикалық зерттеулердегі мұндай «аймақты» анықтау үшін ғалым картографиялау әдісін қолданды. Яғни әрбір мұндай «аймақ» белгілі бір әлеуметтік топқа тиесілі болады. Чикаго қаласындағы жекеленген әлеуметтік топтардың өмірі мен олардың өзара байланысын зерттей отырып, Э. Берджес өзі жасаған «Чикаго қаласындағы әлеуметтік зерттеулер картасын» қолданып, осындай 75 «аймақты» тапты. «Шоғырлану аймағы» мен «шектелуі қауымдастықтарды» талдау барысында зерттеушілерден интервью алу, бақылауға алу ( яғни, бақылаушы барлық жағдайға тікелей қатыфсады), әр түрлі құжаттар қолданылды.

Эмпирикалық зерттеулерді жүзеге асыра отырып, Э. Берджес әлеуметтік топтар арасындағы күштер қатынасының өзгеруі қала аумағының шеңберінде өтетіндігіне көз жеткізді. Жаңа әлеуметтік - аумақтық қауымдардың түзілуі адамдар арасындағы өзара қарым-қатынастың жаңа нормаларын жасау, заңдылықтарды жетілдіру қажеттігін көрсетіп, кейде антиәлеуметтік әрекеттердің артуына әкеп соқты.

Эмпирикалық социологияға социометрия да ( лат. -socius- жолдас, metrum - өлшеу) жақын, оның негізі әдісі - шағын топтарды, ұжымдар мен ұйымдарды оның мүшелері арасындағы тұлға-аралық қатынастар жүйесін сипаттау әдісі ретінде зерттеу әдісі.

Социометрияны зерттеу әдісі ретінде ұсынған американдық әлеуметтік психолог Якоб Морено (1892-1974) болды. Оның ойынша, адамның психикалық денсаулығы, мінез-құлығы шағын топтағы ішкі ресми емес құрылымдардағы қатынас жағдайына байланысты болады. Ұнатуының жетіспеуінен өмірлік қиындықтарға ұшырайды, - дейді ол.

Топ мүшелерін өз таңдаулары бойынша орналастыру жолымен тәжірибе жүргізе отырып, Морено адамдарды тұрғын үйде, асханада, оқу сыныптарында, жұмыс орындарында әр адам өзіне ұнамды адаммен бірге болатындай етіп орналастыру керектігін айтады. Ұнамдылыққа негізделген мұндай қатынастар еңбек өнімділігін арттырып, оқу үлгерімінің жақсаруына және т. б. әсер етеді.

Эмпирикалық социологияның практикалық мақсаты - басқару, болжау, ақпарат. Батыста ол институттар, зертханалар, сондай-ақ саяси патрияларда, үкімет мекемелері мен армияда бөлімдер жүйесі бар тұтас организм ретінде қызмет етеді. Белгілі Гээлап институты 1934 жылы сайлау алды компаниясына бақылау жасау мақсатында құрылды. Бірақ ол партия кандидаттарының жағдайын толық анықтап қана қоймай, «қоғамдық пікірді» ұйымдастыруға, яғни сайлаушылар ұстанымына әсер етуге де қатысты. Саяси социологияда он жылдан астам уақыт бойы қызмет етіп келе жатқан Институт даңқын өз ісіндегі дәлдік пен шапшаңдық әрекеттері арттыра түсті. Институт бөлімшелері әлемнің барлық дамыған елдерінде құрылып, әр түрлі мәселелер бойынша зерттеулер жүргізуде. Германия, АҚШ, франция, сол сияқты халықаралық зерттеу орталықтары мен ЮНЕСКО-дағы социолог-эмпириктердің шұғыл топтары ұйымдар мен елдердің тапсырысы бойынша іргелі әлеуметтік зерттеулер жүргізеді.

Зерттеу жүргізетін ұйымдарының саны жағынан да, қолданбалы салаға бағытталған студенттерінің саны жағынан да эмпирикалық социология негізінен университеттер мен академиялық институттарда шоғырланған теориялық социологиядан асып түсті. Бірақ дүниені түсінудегі маңызы, саяси және басқа да бағдарламалардың теориялық негіздемелерін қалыптастыруда теориялық социологияның әсері эмпирикалық социологияға қарағанда әлдеқайда жоғары.

ХХ ғасырдағы батыс теориялық социологиясы бағыттарының ішінде мыналарды атап өткен жөн: функционализм, құрылымдық функционализм, конфликтология және «орта деңгей» теориясы. Бұл парадигмалардың бірде біреуі сан қырлы әлеуметтік өмірге әмбебап түсінік бере алмайды, бірақ өз әдістері призмасының арасынан қоғамды түсінудің негізгі мәселелерін көруге мүмкіндік береді.

Герберт Спенсердің идеялары (қоғам тұтас организм тәрізді, оның әрбір жүйесі (құрылымы) бүтіннің бөлшегі сияқты және өзіне тән қызмет атқарады) өзгеріске түсіп, структурализм мен құрылымдық структурализмге өтті.

Осылайша, бұл бағыттың өкілдері қоғамды осылайша бағамдау зерттеу обьектісінің құрамдас бөліктерін (құрылымын) анықтауға мүмкіндік береді деп есептейді. Бұл мағынада алғанда, қоғам әлеуметтік институттардан, топтардан, таптардан, рольдерден, нормалардан, шаралар, белгілерден және т. б. тұрады деп айтуға болады. Құрылымдардың мұндай көп түрлілігі кешенді түрде зерттеуге мүмкіндік береді.

«Функция» ұғымы сөзбе-сөз аударғанда «әрекет» дегенді білдіреді. Бірақ социологияда ол неғұрлым кең мағынаға ие. Спенсер оны өз мағанасында қолданды. У. Дюркгейм бұл ұғымды кең мағынада түсіндіреді: функция - бақыланатын зеттеулер, яғни әрекеттің артынан жүріп отырады. «Еңбек бөлінісінің функциясы қандай деп сұрау дегеніміз оның қандай қажеттілікке сәйкес келетінін зерттеу» (Э. Дюркгейм) .

Осылайша обьект құрылысының функциясы одан кеңірек бүтіннің қажеттілік мәнінен келіп шығады. Бұдан функционализм - қоғамдық бүтінге қатысты мәліметті іздестіру. Біртұтас функцияның болуы дегеніміз айналасында барлық құрамдас бөліктерінің қызмет ету жүйесінің бір тұтас әрекеті шоғырланатын ( келісім ) негіз. Функциялар жиынтығын зерттей отырып, ғалым иерархиялық ұйымдасқан жүйе туралы ұғым алуға болады. Функцияның мазмұны туралы мұндай түсінікті американ социологы - қазіргі құрылымдық функционализмнің өкілі Роберт Мертон (1910) береді.

Бұдан басқа, Р. Мертон, өзінің алдындағы функционалистердің функция қоғамның жеке бөліктері арасындағы байланысты нығайтып, олардың өзара әсерін қамтамасыз етеді деген тұжырымдамасына өзгертулер енгізеді. Қысқаша айтсақ, төмендегідей:

1) Бір құбылыстың әр түрлі функциялары болатыны сияқты, бір функция да әр түрлі құбылыстармен орындалуы мүмкін.

2) Мертон мынадай үш негізгі постулатты береді:

А) функционалды бірлік постулаты

Б) әмбебап функционализм постулаты (функционалдық барлық әлеуметтік құбылыстардың пайдалылығы)

В) функционалды қажеттілік, шарасыздық постулаты.

3) Мертон «эуфункция» және «дисфункция» ұғымдарын енгізеді. Оның түсінігінше, эуфункция жүйенің тіршілік етуіне, оның қоршаған ортаға бейімделуіне ықпал етеді. Дисфункция - жүйені бұзып, оның теңдігін жоғалтуға ықпал етеді.

Бір ғана элементтер бір жүйеге қатысты алғанда функционалды және басқаларға қатысты алғанда дисфункционалды болуы мүмкін, - деп нақтылайды Мертон. Мысалы, заң шығарушының өнері функция мен дисфункцияны үйлестіре алуында. Мысалы, Францияда, Директория кезінде терезелер мен есіктерге де салық салынды. Заңның функциясы мемлекеттік кірістерді көбейтуге бағытталса, сонымен бір кезде заңның дисфункциясы келіп шықты: адамдар үйді терзесіз сала бастады. Бұдан басқа да көптеген мысалдар келтіруге болады. Мысалы, салықтың көбеюі қазір өндірісті қысқартуда, себебі мұндай салықтар бар кезде өндірісті дамыту тіпті пайдасыз.

4) Мертон әр түрлі мақсатта әрекет ететін адамдардың қылықтары функционалды болатынына өзінше түсініктеме берді. Бұл үшін ол анық және латентті (жасырын) функциялардың айырмашылығын енгізді.

Анық функция дегеніміз алдын ала ойластырылған әрекеттің нәтижесі және сондай сипатта мойындалады.

Латентті функция дегеніміз- әрекет етушінің ойында жоқ әрекет нәтижесі, әрі ол оның (нәтиженің) неден болғанын да білмейді; оның үстіне мұндай нәтижені күтпейді. Нәтиже кейбір қауым үшін функционалды, кейбіреуі үшін дисфункционалды болуы мүмкін.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.