Ш. Бейсенованың «Сүзгенің соңғы күндері» хикаятындағы лиризм мен психологизм

Жоспар:
1. Ш. Бейсенованың «Сүзгенің соңғы күндері» хикаятындағы лиризм мен психологизм.
2. А.Кемелбайдың "Қоңыр қаз" шығармасын талдау.
3. Е.Раушановтың « Ғайша . бибі»поэмасының құрылымдық ерекшелігі. Е.Раушановтың «Аспанға көшіп кеткен ел» поэмасының сипаты. «Қызық емес оқиға» атты поэмасының діни. мифологиялық сюжеті.
4. Ақын Н.Айтұлының «Тоғыз тарау» поэмалар кітабына қысқаша талдау.

«Сүзгенің соңғы күндері» мен «Бір махаббат баяны» шығармаларымен толық танысқаныңда – олардың тамыры тереңге кеткен көркемдік-идеялық концепцияға құрылғанын байқайсың. Автор (Шәрбану Бейсенова) әртүрлі және әрқилы оқиғалардың, құбылыстардың заңды байланыстарын дәл көріп, адам өмірінің қозғаушы күшін өз позициясынан ашып, әлеуметтік құбылыстардың ортақ негіздерін зерттеген.
ХVІ ғасырда қазақ даласынан ханаралық қарым-қатынастың құралына айналып уыз жас Сүзге Сібірдің кексе тартқан көкшуланы Көшім ханға қатын үстіне ұзатылып кете барады. Аз уақыт тұрып, өзінің ақылымен қадірін асырған, бірақ перзент сүйіп үлгермеген Сүзге. Сібірді жаулаушы Ермак жасауылдарының шабуылынан Көшім хан шегіне қашып, оның екі ордасының біріне айналған «Сүзге турада» ханшайымдық етіп тұрып жатқан, асқан сұлулығымен аты шыққан Сүзге халқы үшін құрбан болар еді. Шығарма фабуласы осы ғана. Аз күндік оқиға. Ғұмырлық қасірет.
Шығармада Сүзгені соншалықты аяулы етіп тұрған – оның айналасындағы қарашасын қиын-қыстау сәтте тас­тай қашпай, солардың жолында құрбан болуы. Ол – Сүзгедейін әйелдің қасиетінен туған қасірет. Шынын айт­қанда, кермеге келіп қалған жаудан сытылып шығып, ығысып кете баруға барша мүмкіндігі жетіп-ақ тұр. Алайда, ол өзінің жеке басын күйттемей, өзіне сенген, тіпті ханша деп тіршілік етіп жатқан Кіші Орданың қараша халқын қоршаған жаудан құтқарып, құтқару жолында айласын асырып, жанын тонатпай, тәнін қорлатпай, өзін солар үшін құрбан етуі – қасіретті өлімін қасиетті өр рухты өлімге айналдырып даңққа бөлеп тұр. Ол осы ақық өлімімен өзі өле-өлгенше төбесіне көтеріп өткен Көшім ханнан да биіктей түседі көз алдымызда. «Түйедей тас, түймедей асыл тас…» дегендей шап-шағын дүние, шып-шымыр туынды ойға орап жаратылыпты.
Аталған шығармалардың бас кейіпкерлері сюжеттің даму барысымен бірге алғашқыдағы типтік униформадан шыға бастайды. Олардың тұлғалық ерекшеліктері бірте-бірте бедерленеді. Мысалы, жап-жас Сүзге ханымның үлкен Ордадан қаймықпай, өзіне жеке сарай салдыра алуы. Оныңханныңбасқаалтыәйеліненерекшеленуі де осы жерденбастауалады.

Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Тілешев Е. Суреткер және көркемдік әдіс. – Алматы: Арқас, 2005. – 278 б.
2. Гегель Г.Ф.Н. Эстетика. В 4 томах. – т. 1. – М., 1968. – 512 с.
3. Раушанов Е. Қарабауырқасқалдақ. – Алматы: Жалын, 1995. – 384 б.
4. Қондыбай С. Арғықазақмифологиясы. 4 кітап. – к. 3. – Алматы: Дайк-Пресс, 2004. – 478 б.
5. Майтанов Б. Сөз сыны. – Алматы: Ғылым. 2002. – 344 б.