Экономиканы мемлекеттік реттеу мемлекеттің фискалды саясаты мемлекеттік кәсіпкерлік әкімшілік және тура реттеу әдістері

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

СӨЖ

Орындаған: Байжұманова Айым

Тексерген: Готман Л. А.

Семей 2015 жыл.

Экономиканы мемлекеттік реттеу

Экономиканы мемлекеттік реттеу - мемлекет әлеуметтік-экономикалық жүйеге ықпал ету мақсатымен өзінің түрлі деңгейдегі институттары арқылы жүзеге асыратын заңнамалық, әкімшілік және экономикалық сипаттағы шаралар жүйесі. Ол ұлттық экономикадағы жағдайға және әлемдік шаруашылықтың даму үрдісіне талдау жасау жолымен әзірленетін белгілі бір мемлекеттік саясатқа негізделеді. Түпкі мақсаттар және оларға жету жолдары айқындалады. Бұл үшін жанама және аралық мақсаттар тұжырымдалады, сонан соң олардың баспалдақтары, мақсаттар "шежіресі" жасалады. Мемлекеттік саясаттың дәстүрлі мақсаттары: тұрақты экономикалық өрлеу, бағаның тұрақтылығы (инфляцияны бақылау), жұмыспен қамтылудың жоғары деңгейде болуы (жұмыссыздықтың төмендігі), сыртқы экономикалық тепе-теңцік (төлем теңгерімінің актив сальдосы, валюта бағамының тұрақтылығы) . Мақсаттар тұжырымдалғаннан кейін Экономиканы мемлекеттік реттеудің оларға қол жеткізуі үшін қажет тетіктер мен құралдар айқындалады. Экономиканы мемлекеттік реттеу экономикалық құралдардың көмегімен жүзеге асырылады, олар: ақша-несие саясаты, салық-бюджет тетіктері, экономиканың мемлекеттік секторын, мемлекеттік жоспарлау мен бағдарламалауды пайдалану. Экономиканы мемлекеттік реттеудің ажырағысыз бөлігі - әкімшілік құралдар (тыйым салу, рұқсат беру, мәжбүрлеу), сондай-ақ ерікті келісімдер (мыс., үкімет, кәсіподақтар, кәсіпкерлер одақтары арасындағы келісімдер)

Нарықтық және корпоративтік реттеумен қатар қазіргі шаруашылықты экономикалық реттеу жүйесінің құрамдас нышаны болып табылады.

Қазіргі кезде әкімшілік және құқықтық реттеу, тікелей және жанама экономикалық реттеу түрлері қолданылып жүр.

Әкімшілік реттеуге үлестеу, контингенттеу, лицензиялау, бағаны, табысты, валюта бағамын, есептеу пайызын, т. б. бақылау шаралары жатады.

Құқықтық мемлекеттік реттеу азаматтық және шаруашылық заңдар негізінде осы заңдармен белгіленетін нормалар мен ережелер жүйесі арқылы жүзеге асырылады.

Тікелей экономиканы реттеуде секторларды, салаларды, аумақтарды, кәсіпорындарды өтеусіз қаржыландырудың алуан түрлері пайдаланылады. Бұған қарыз, демеуқаржы, жәрдемақы, бюджеттен және бюджеттен тыс қорлардан төленетін үстеме ақы, арнаулы қаржы, жеңілдікті несие және салық жеңілдіктері жатады.

Жанама экономиканы реттеуде несие-ақша, салық, амортизация, валюта, сыртқы экономика, кедендік-тарифтік саясаты сияқты тетіктер пайдаланылады. Осы тетіктердің көмегімен экономика мүдделер мен ынталандыруға әсер ете отырып, мемлекет тікелей өндіріс пен тұтынудың өзіне емес, шаруашылық жүргізуші субъектілердің өндірушілер мен тұтынушылар ретіндегі іс-әрекетіне ықпал жасайды.

1930 - 1970 жылдары кейнстік пос-тулаттарға негізделген жаңа мемлекеттік реттеу пайда болды. Мысалы, индикативтік және стратегия жоспарлау, жаңа қаржылық бюджеттік тетік қалыптастыру, экономиканы тұрақтандыру, жұмыспен қамту, кезеңдік ауытқуларды жұмсарту сияқты тәсілдер пайдаланылды.

Қазіргі заманда ғылыми техника реттеу үдерісі жүріп жатыр. Ол мемлекеттік реттеудің “қатаң” амалдарынан “жеңілдеу” амалына немесе тікелей әсер ететін әдістерден жанама әсер ететін әдістерге көшу арқылы жүзеге асырылуда. Қазақстанда нарыққа өту барысында экономика тетіктерді қалыптастыру мемлекеттік реттеудің басты шарты болды. Мұндай шараларға елде жүргізілген баға мен сыртқы сауданы ырықтандыру, жекешелендіру, ақшаны және банктерді реформалау, валютаны реттеу және қатаң қаржы-несие саясатын жүргізу, жеке меншікті кеңінен енгізу, кәсіпорындарды сауықтыру, институционалдық өзгерістер жасау сияқты амалдарды жатқызуға болады.

Мемлекеттің фискалды саясаты. Мемлекеттің фискалды саясаты болып экономиканың тірілуі мен тұрақтануы мақсатында мемлекеттік бюджет пен салықсалуды реттеу табылады. Осы құралдардың көмегімен кәсіпкерлік қызмет пен ел экономикасына мемлекеттің әсер ету механизмі келесімен аяқталады. өндірістің құлдырауы кезінде жалпы сұраныстың жоғарылауы үшін мемлекет қоғамдық жұмыстарды ұйымдастыруға және әртүрлі мемлекеттік бағдарламаларды жүзеге асыруға өз шығындарын жоғарылатады. Мемлекет экономикасының жоғарылауына өз табыстарын азайту жолымен де әсер етуі мүмкін, яғни халықтан және кәсіпорындардан алынатын салықты азайту. Бұл жағдайда халықтың тұтынушылық тауарларына сұранысы жоғарылайды, ал нәтижесінде экономиканың тірілуіне әкелетін кәсіпорынның инвестициялауға мүмкіндігі жоғарылайды. Қаржылы-несиелі саясат деп мемлекеттің банктік проценттер мен ақша массасын және несиелерді мемлекеттік басқару түсіндіріледі. Бюджеттік саясаттан несиелі-ақша саясаты жақсы қару болып саналады, оның көмегімен өндірістің құлдырауы мен инфляцияға сәйкестігін жеңе білуге болады. Бұл саясаттың мәні мемлекет ақша массасына және пайыздық ставкаларға әсер етеді, ал олар тұтынушылық және инвестициялық сұранысқа әсер етеді. Несиелі-ақша саясатында басты рольге Қазақстанның Ұлттық банкі ие болады. Экономикалық жағдайларға байланысты пайыздық ставкаларды реттей отырып, ол коммерциялық банктерге несие беруді шешеді.

Ғылыми-техникалық саясат . Ғылыми-техникалық прогрессті жылдамдатылуы экономиканың жоғарылауының және елдің күшті индустриалды мемлектке айналуының маңызды факторы болып табылады. Мемлекттің бірлік ғылыми-техникалық саясаты деп ғылым мен техниканың кешенді дамуын қамтамасыз ететін мақсатқа бағыттандырылған шаралардың жүйесі, олардың нәтижелерін халық шаруашылығына енгізілуі көрсетіледі.

Амортизациялық саясат. Ол мемлекеттің жалпы ғылыми-техникалық саясаттың құрамдас бөлігі болып табылады. Амортизацияның мөлшерін, оның есептелу және пайдалану ретін белгілей отырып мемлекет қайта өндірудің қарқыны мен сипатын реттейді.

Инвестициялық саясат. Кәсіпкерлік қызмет пен елдің экономикасына әсер ететін маңызды құрал болып мемлекеттің инвестициялық саясаты табылады. Оның көмегімен мемлекет өндіріс көлемінің темпіне, ЖТП-тің жылдамдауына, қоғамдық өндірістің құрылымының өзгеруіне және көптеген әлеуметтік мәселелердің шешілуіне әсер етеді.

Мемлекет инвестициялық активке келесі құралдардың көмегімен әсер етуі мүмкін: қаржылы-несиелі және салық саясаты, кәсіпорындарға әр түрлі жеңілдіктер берілу, амортизациялық саясат; ғылыми-техникалық саясат. Осыдан мемлекет елдің болашақ экономикасы қандай инвесициялық саясат жүргізуге байланысты болады.

Мемлекеттік кәсіпкерлік . Мемлекеттің экономикаға тура әсер етуінің маңызды формасының бірі болып мемлекттік кәсіпкерлік табылады. Ол мемлекеттік кәсіпорынның өндіріс пен тауар және қызмет көрсету өткізуімен байланысты жүзеге асырылатын кәсіпкерлік қызметтің ерекше түрін қалыптастырады. Осыдан мемлекет келесі жалпы ұлттық мақсаттарды анықтауды жүзеге асыра отырып шаруашылықтың өзіндік субъектісі болып қызмет атқарады: өндірістің құрылымдық қайта құрылымы, салалық және территориалды диспропорцияның жұмсаруы, ғылыми-техникалық прогрессті ынталандыру, экономиканың тиімділігін жоғарылату. Мемлекеттік кәсіпкерлік қайта өндіру процессіне тура қатынаста болады. Жоспарлау және реттеу. Болжау, жоспарлау және реттеу елдің экономикасын басқаруда мемлекттің басты құралдарының бірі болып табылады. Нарықтық қатынастарға көшкеннен бері басқару жақсы, ал жоспарлау әдістері біршама өзгерген. Индикативті жоспарлаудың мәні мемлекет экономикалық саясат пен қолда бар ресурстардан алдыңғы кезеңдерге экономиканы функционалды талдау негізінде жоспарлы кезеңге негізгі макроэкономикалық көрсеткіштерді, ЖҰӨ өсу темпін және ұлттық өнімді, инфляция және жұмыссыздық деңгейін белгілейді. Осы көрсеткіштердің жиынтығы жоспарланған кезеңдегі экономика жағдайын сипаттайды. Осыдан мемлекет ел экономикасы мен халықтың өмір сүру деңгейіне әсер ететін макроэкономикалық көрсеткіштердің шамаларын жоспарға енгізуі керек. Мемлекеттік жоспарлау ұзақмерзімді, ортамерзімді, қысқамерзімді және перспективті жоспарларды құруды қамтамасыз ететін үздіксіз болуы керек. Перспективті болжау мен жоспарлау мемлекетің 5-10-15-20 жылға арналған стратегиясын таңдауға мүмкіндік береді. Экономикалық және ғылыми-техникалық стратегияның болуы мемлекеттің алға қойған мақсатына аз ресурстарды қолдану арқылы жетуіне мүмкіндік береді, ал сәйкесінше қоғамдық өндірістің тиімділігін үздіксіз жоғарылату. Жоспарлаумен реттеу тығыз байланысты. Реттеу жоспарланған экономикалық көрсеткіштер орындалмай жатқан кездерде мемлекетпен жүзеге асырылады. Бағаның қалыптасуы. Бұл мемлекеттің экономика мен кәсіпкерлік қызметке әсер ететін құралдарының бірі. Бағалық саясатты қолдана отырып мемлекет сұраныс пен ұсынысқа, табыс пен ресурстарды қайта бөлуге, минималды өмір сүру деңгейін қамтамасыз етуге және т. б. процесстерге әсер етеді.

Мемлекет инфляциямен күрес және экономиканы көтеру негізіндегі тұрақтылықты қамтамасыз ету мақсатында баға қалыптастыру облысында саясат жүргізу керек.

Бағаны мемлекттің әкімшілік бақылауы нарықтық экономиканың шығындарын азайтуға қабілеттендіреді.

Кәсіпкерлік қызметке мемлекет сыртқыэкономикалық және әлеуметтік саясат жүргізу арқылы айтарлықтай әсер ете алады. Сыртқы экономикалық қызметтер арқылы мемлекет экспорттық мүмкіндіктерін кеңейтуге, экспорт құрылымын жақсартуға отандық өнімнің сапасын жақсартуға мүмкіндік алады.

Құрылымдық саясат. Құрылымдық жоспарда біздің экономика гипертрофирлі болып табылады.

Қазақстандағы экономикалық реформалардың жүруі әлеуметтік шаруашылық процесстер динамикасында барлық арсеналдарды қолдана отырып, мемлекет активті роль атқаруы керек.

Осы мәселелердің шешімі экономиканы мемлекеттік реттеудің қаржы-несиелі механизмі және жоспарларды өңдеу болып табылатын негізгі аспаптарымен мемлекеттік басқаруға жүктеледі.

Соңғы он жылда экономиканы мемлекеттік басқарудың тұрақты механизмдерінің құлауы теориялық және практикалық түрде олардың жаңа модельдеріне осы механизмдердің трансформацияларының эвалюцияларына қарама-қарсылығы көрінген. Осындай тоқырау жағдайда мемлекеттік реттеудің қаржылық-несиелі механизмдерін және стратегиялық жоспарларды өңдеуде басты болып табылатын аспаптарды ел экономикасын дамытуда мемлекеттің араласуы күшейе түседі.

Ең алдымен ғылыми зерттеу және дүние жүзілік тәжірибелерді жалпылау және әртүрлі шаруашылық жүйелердің дамуы экономикалық процестерді жылдамдату құралы сияқты жоспарлауды активті түрде қолдану мен технико-экономикалық қатынаста дамығандар санына тез енген елдермен куәландырылады.

Оны Қазақстан жағдайында қолдану қызығушылығы халық шаруашылығын басқару органдарының жүйелерінде жалпы статусы бар стратегиялық жоспарлар бойынша агенттік- салалық және аймақтық жоспарлаудың координациясы бойынша арнайы мемлекеттік орган құруына қажеттіліқ тудырады.

Жалпы практикада экономиканы мемлекеттік реттеудің әдістері болып егер, ол бюджетті-қаржылық жоспарлаумен бірге енгізілсе экономикалық жоспарлау болуы мүмкін. Өзінің реттеуші функциясы ретінде әкімшілік және экономикалық әдістерді орындайды. Командалық экономикаға әкімшілік игеру сипатты болады. Нарықтық экономиканы мемлекеттік реттеу жүйесі керісінше экономикалық әдістерді реттеуге базаланады.

Әкімшілік және тура реттеу әдістері шаруашылықты субъектінің еркін таңдауын шектейді. Мысалы, өндірілген өнімнің ассортименті және көлемі бойынша берілген директивті жоспарлық тапсырма немесе жоспарлы экономикада әкімшілік реттеу әдісі - тауар және қызмет көрсетуге орталықты белгіленген баға - ресурстарды альтернативті қолдануға мүмкіндік бермейді. Мұның ерекшелігі мемлекеттік реттеудің экономикалық және жанама әдістері кәсіпкерлік таңдау еркіндігін шектемейді.

Реттеудің әкімшілік әдісі нарық табиғатына қарама-қарсы, олар сәйкес қаржылық реттеушілердің қызметін блоктайды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.