Қазақстандағы көппартиялықтың қалыптасуы
Қазақстандағы көппартиялықтың қалыптасуы
ХХ ғасырдың басында Қазақстанның экономикалық , саяси және әлеуметтік жағдайы ауырлап кетті. Ресейдің отаршылдық езгісі күшее берді, одан қоныс аударған қоныс аударушылар қазақтың шұрайлы жерлерін тартып алуын көбейті, халықтың жағдайы төмендей түсті. Сондықтан қазақтың зиялылары тығырықтан шығудың жолын іздеді. Алғашында олар үміттерін Ресейдің кадет партиясына артты. 1905 жылдың желтоқсанында Орал қаласында А. Бөкейхановтың бастауымен Қазақстанның бес облысының «делегаттар съезі» шақырылды. Онда кадет партиясының бөлімі құрылып, сол партияның бағдарламасын қабылдады. Бірақ кадеттер болсын, Уақытша үкімет болсын 1917 жылдың ақпан революциясынан кейін де біздің өңіріміздегі ұлттық, агрорлық және т.б. мәселелерді шешуге тырыспады. Ал қазақтардың өзін-өзі билеуі немесе автономиясы туралы сөз де қозғалмады. Осының бәрі А.Бөкейхановты кадет партиясынан шығып, жаңа «Алаш» партиясын құруға мәжбүр етті. Ол туралы «Қазақ» газентінің 1917 жылғы 256 – санында арнайы мақала шықты.
Бірінші бүкілқазақтық съезд Орынборда 1917 жылы шілденің 21-26 арасында өтті. Күн тәртібінде 14 мәселе қаралды. Бірақ делегаттар басты назарды ұлттық автономия, жер, Құрылтай жиналысын дайындау жіне қазақтың саяси партиясын құру мәселелеріне аударды.
1917 жылы 21 қазанда «Қазақ» газетінде «Алаш» партиясы бағдарламасынның жобасы басылып шықты. Оның ең маңызды баптарына мыналар жатады: Ресей демократиялық федеративтік республика, ал оған кіретін мемлекеттер тәуелсіз болуы керек; Ресей республикасында дініне, шыққан тегіне, жынысына қарамай бәрі де тең; онда теңдік, жеке адамның дербес құқылығы, сөз, баспа сөз, одақтар еркіндігі қолданылады; дін месмлекетен бөлінеді, барлық діңдер тең, қазақтардың өзіндік муфтияты болуы керек; билік пен сот әр халықтың ерекшелігіне сай құрылуы, би мен қазы
ХХ ғасырдың басында Қазақстанның экономикалық , саяси және әлеуметтік жағдайы ауырлап кетті. Ресейдің отаршылдық езгісі күшее берді, одан қоныс аударған қоныс аударушылар қазақтың шұрайлы жерлерін тартып алуын көбейті, халықтың жағдайы төмендей түсті. Сондықтан қазақтың зиялылары тығырықтан шығудың жолын іздеді. Алғашында олар үміттерін Ресейдің кадет партиясына артты. 1905 жылдың желтоқсанында Орал қаласында А. Бөкейхановтың бастауымен Қазақстанның бес облысының «делегаттар съезі» шақырылды. Онда кадет партиясының бөлімі құрылып, сол партияның бағдарламасын қабылдады. Бірақ кадеттер болсын, Уақытша үкімет болсын 1917 жылдың ақпан революциясынан кейін де біздің өңіріміздегі ұлттық, агрорлық және т.б. мәселелерді шешуге тырыспады. Ал қазақтардың өзін-өзі билеуі немесе автономиясы туралы сөз де қозғалмады. Осының бәрі А.Бөкейхановты кадет партиясынан шығып, жаңа «Алаш» партиясын құруға мәжбүр етті. Ол туралы «Қазақ» газентінің 1917 жылғы 256 – санында арнайы мақала шықты.
Бірінші бүкілқазақтық съезд Орынборда 1917 жылы шілденің 21-26 арасында өтті. Күн тәртібінде 14 мәселе қаралды. Бірақ делегаттар басты назарды ұлттық автономия, жер, Құрылтай жиналысын дайындау жіне қазақтың саяси партиясын құру мәселелеріне аударды.
1917 жылы 21 қазанда «Қазақ» газетінде «Алаш» партиясы бағдарламасынның жобасы басылып шықты. Оның ең маңызды баптарына мыналар жатады: Ресей демократиялық федеративтік республика, ал оған кіретін мемлекеттер тәуелсіз болуы керек; Ресей республикасында дініне, шыққан тегіне, жынысына қарамай бәрі де тең; онда теңдік, жеке адамның дербес құқылығы, сөз, баспа сөз, одақтар еркіндігі қолданылады; дін месмлекетен бөлінеді, барлық діңдер тең, қазақтардың өзіндік муфтияты болуы керек; билік пен сот әр халықтың ерекшелігіне сай құрылуы, би мен қазы
Қазақстандағы көппартиялықтың қалыптасуы
Орындаған :
Тексерген :
Қазақстандағы көппартиялықтың қалыптасуы
ХХ ғасырдың басында Қазақстанның экономикалық , саяси және әлеуметтік
жағдайы ауырлап кетті. Ресейдің отаршылдық езгісі күшее берді, одан қоныс
аударған қоныс аударушылар қазақтың шұрайлы жерлерін тартып алуын көбейті,
халықтың жағдайы төмендей түсті. Сондықтан қазақтың зиялылары тығырықтан
шығудың жолын іздеді. Алғашында олар үміттерін Ресейдің кадет партиясына
артты. 1905 жылдың желтоқсанында Орал қаласында А. Бөкейхановтың бастауымен
Қазақстанның бес облысының делегаттар съезі шақырылды. Онда кадет
партиясының бөлімі құрылып, сол партияның бағдарламасын қабылдады. Бірақ
кадеттер болсын, Уақытша үкімет болсын 1917 жылдың ақпан революциясынан
кейін де біздің өңіріміздегі ұлттық, агрорлық және т.б. мәселелерді шешуге
тырыспады. Ал қазақтардың өзін-өзі билеуі немесе автономиясы туралы сөз де
қозғалмады. Осының бәрі А.Бөкейхановты кадет партиясынан шығып, жаңа Алаш
партиясын құруға мәжбүр етті. Ол туралы Қазақ газентінің 1917 жылғы 256 –
санында арнайы мақала шықты.
Бірінші бүкілқазақтық съезд Орынборда 1917 жылы шілденің 21-26
арасында өтті. Күн тәртібінде 14 мәселе қаралды. Бірақ делегаттар басты
назарды ұлттық автономия, жер, Құрылтай жиналысын дайындау жіне қазақтың
саяси партиясын құру мәселелеріне аударды.
1917 жылы 21 қазанда Қазақ газетінде Алаш партиясы
бағдарламасынның жобасы басылып шықты. Оның ең маңызды баптарына мыналар
жатады: Ресей демократиялық федеративтік республика, ал оған кіретін
мемлекеттер тәуелсіз болуы керек; Ресей республикасында дініне, шыққан
тегіне, жынысына қарамай бәрі де тең; онда теңдік, жеке адамның дербес
құқылығы, сөз, баспа сөз, одақтар еркіндігі қолданылады; дін месмлекетен
бөлінеді, барлық діңдер тең, қазақтардың өзіндік муфтияты болуы керек;
билік пен сот әр халықтың ерекшелігіне сай құрылуы, би мен қазы жергілікті
халықтың тілін білуітиіс, барлық оқй орындарында ақысыз білім және ол
барлық адамдардың игілігі болуы керек және басқалары.
1917 жылы желтоқсан айының бас кезінде Орынборда екінші жалпы қазақтың
съезі шақырылды. Онда Алаш орда үкіметі құрылды. Басшысы болып А.
Бөкейханов сайланды. Бірақ ол үкіметтің өмірі қысқа болады да, мақсатына
жете алмады. 1918 жылы қарашада Алаш орда үкіметі кеңестік әскерледің
күшімен талқандалды, Алаш партиясының басшылары мен мүшелері репресияға
ұшырады.
Алаш партиясы жөнінде ғалымдар арасында екі түрлі көз қарас бар.
Біреулері (В.Григорьев, П. Пахмурный, А. Сармурзин) бұрынғы камунистік
идеалогияның тұрғысынан оны буржуалиялық - ұлтшыл партия ретінде
қарайды. Екіншілері (М.Қозыбаев, М.Қойгелдиев) оны ұлттық –
демократиялықпартия деп санайды. Шынында да, Алаштықтар капитализмді құру
немесе тек таза ұлттық мемлекетті орнатуды өздеріне бағдарламалық мұрат
етіп қойған жоқ.. олар саяси еркіндікті аңсады, өркениеті адамгершілікті
қоғам құрғылары келді. Бұл буржуазиялық – ұлтшүылдық емес, жалпы
демократиялық мақсатқа жатады.
Алаш теориясы сияқты 1917 жылдың күзінде Қазақстанда Үш жүз деген
партия құрылды. Оның басшысы Қ. Тоғызов деген болатын. Ол большевиктерге
бағдар ұстап Алаш партиясының басты оппоненті болды.
1918 жылы 1 қаңтарда Семейде большевиктердің ұйымы құрылды. Ал кеңес
өкімет кезінде, көпшілікке белгілі жалғыз басқарушы партия СОКП болды.
Қазақстан тарихында шұғыл бет бұрысболып, өшпес іс қалдырған
Алматыдағы 1986 жылғы желтоқсан оқиғасы. Ол жалғыз біздің елді ғана емес,
бұрыңғы Кеңес Одағына кірген елдердің барлығын дүр сілкіндірді. Қазақ
жастары бірінші болып орталықтың отаршыл саясыты мен әкімшіл - әміршіл
жүйесіне ашық қарсылық білдіріп, тайсалмастан, батыл шегуге шықты. Бұл
көтеріліс азатық жолындағы күреске, жаңа саяси ұйымдар мен қозғалыстардың
пайда болуына түрткі болды. 1987 жылы шілдеде СОКП Орталық Комитетінің
қазақ халқын ұлтшыл деп кінәлаған қаулысы жағдайды одан әрі асқындырып
жіберді. Қазақтың ұлттық санасын дамыту, өзінің шыққан тегіне бет бұру,
тілін, дінін, ұлттық мәдениетіндамыту керектігін дәлелдеп, алға тартып
бастамашы топтар пайда бола бастады. Осы мәселелерді бірінші болып көтерген
Желтоқсан қозғалысы дүниеге келді, ейін (1990ж. мамырда) счоның негізінде
осы аттас партия құрылды.
Республиканың саяси өмірінде Қазақ ССР-індегі қоғамдық бірлестіктер
туралы заңы айтарлықтай рқл атқарды. Ол азаматарға қоғасдық ұйымдар құру
еркіндігіне кепілдік берді. Бейресми саяси партиялар мен бірлестіктер заңды
жұмыс істеуіне мәіртебе алды. Олар тіркеуден өткеннен кейін халық
депутаттығына талапкерлерді ұсынуға құқылы.
Республикадағы алғашқы қоғамдық-саяси құрылымдар Коммунистік партияға
оппозиция ретінде пайда болды. Кейінірек, тәуелсіздікті алып, жаңа
конституцияға дайындыққа байланысты саяси күроестің басты мәселелері болып
азаматтық, мемлекеттік тіл, жердің жеке меншңкке сатылуы және т.б. қойылды.
Егер Республика аумағында белді рқл атқарған белді рөл атқарған (көбі
әлі де атқарып жүрген) бірнеше партиялардың бағыт-бағдарламарына, іс-
әрекеттеріне тоқталсақ, олар мыналар:
Ұлттық-демократиялық Желтоқсан партиясы. Жоғарыда айтылғандай, бұл
қозғалыстың тууына түрткі болған 1986 жылғы желтоқсан оқиғалары болды.
Ұйымдасуы жағынан бұл қозғалыс 1989 жылдың көктемінде қалыптасты. 1990
жылғы мамырда Әділет, Азамат, Жерұйық, Кәусар бұлақ, Форум
қаралды. Сонда Желтоқсан қоғамдық комитетінің негізінде осы аттас
партияның құрылғаны туралы декларация қабылданды.
Партияның бағдарламасында республиканың саяси және экономикалық
егемендігі үшін, мемлекеттік тіл қазақ тілі болуын, 1986 жылғы Желтоқсан
оқиғалары құрбандарын орынсыз тағылған кінәдән толық ақтау, оларға саяси
құрбандар мәртебесін беру, Қазақстаннан тыс жерлерде тұратын отандыұтармен
тығыз байланыс ұйымдастару, ислам дінінің қайта өркендеу жолында күрес
жүргізу көрсетілген.
Қазақстанның республикалық Азат партиясы. Ол өзінің тарихын 1990
жылғы шілдеде болған Қазақстанның азаматтық Азат қозғалысының құрылтай
конференциясынан бастайды. 1991 жылғы 4 қыркүйекте Азат қозғалысының
құрылтай конференциясында парламент тұрпатындағы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Орындаған :
Тексерген :
Қазақстандағы көппартиялықтың қалыптасуы
ХХ ғасырдың басында Қазақстанның экономикалық , саяси және әлеуметтік
жағдайы ауырлап кетті. Ресейдің отаршылдық езгісі күшее берді, одан қоныс
аударған қоныс аударушылар қазақтың шұрайлы жерлерін тартып алуын көбейті,
халықтың жағдайы төмендей түсті. Сондықтан қазақтың зиялылары тығырықтан
шығудың жолын іздеді. Алғашында олар үміттерін Ресейдің кадет партиясына
артты. 1905 жылдың желтоқсанында Орал қаласында А. Бөкейхановтың бастауымен
Қазақстанның бес облысының делегаттар съезі шақырылды. Онда кадет
партиясының бөлімі құрылып, сол партияның бағдарламасын қабылдады. Бірақ
кадеттер болсын, Уақытша үкімет болсын 1917 жылдың ақпан революциясынан
кейін де біздің өңіріміздегі ұлттық, агрорлық және т.б. мәселелерді шешуге
тырыспады. Ал қазақтардың өзін-өзі билеуі немесе автономиясы туралы сөз де
қозғалмады. Осының бәрі А.Бөкейхановты кадет партиясынан шығып, жаңа Алаш
партиясын құруға мәжбүр етті. Ол туралы Қазақ газентінің 1917 жылғы 256 –
санында арнайы мақала шықты.
Бірінші бүкілқазақтық съезд Орынборда 1917 жылы шілденің 21-26
арасында өтті. Күн тәртібінде 14 мәселе қаралды. Бірақ делегаттар басты
назарды ұлттық автономия, жер, Құрылтай жиналысын дайындау жіне қазақтың
саяси партиясын құру мәселелеріне аударды.
1917 жылы 21 қазанда Қазақ газетінде Алаш партиясы
бағдарламасынның жобасы басылып шықты. Оның ең маңызды баптарына мыналар
жатады: Ресей демократиялық федеративтік республика, ал оған кіретін
мемлекеттер тәуелсіз болуы керек; Ресей республикасында дініне, шыққан
тегіне, жынысына қарамай бәрі де тең; онда теңдік, жеке адамның дербес
құқылығы, сөз, баспа сөз, одақтар еркіндігі қолданылады; дін месмлекетен
бөлінеді, барлық діңдер тең, қазақтардың өзіндік муфтияты болуы керек;
билік пен сот әр халықтың ерекшелігіне сай құрылуы, би мен қазы жергілікті
халықтың тілін білуітиіс, барлық оқй орындарында ақысыз білім және ол
барлық адамдардың игілігі болуы керек және басқалары.
1917 жылы желтоқсан айының бас кезінде Орынборда екінші жалпы қазақтың
съезі шақырылды. Онда Алаш орда үкіметі құрылды. Басшысы болып А.
Бөкейханов сайланды. Бірақ ол үкіметтің өмірі қысқа болады да, мақсатына
жете алмады. 1918 жылы қарашада Алаш орда үкіметі кеңестік әскерледің
күшімен талқандалды, Алаш партиясының басшылары мен мүшелері репресияға
ұшырады.
Алаш партиясы жөнінде ғалымдар арасында екі түрлі көз қарас бар.
Біреулері (В.Григорьев, П. Пахмурный, А. Сармурзин) бұрынғы камунистік
идеалогияның тұрғысынан оны буржуалиялық - ұлтшыл партия ретінде
қарайды. Екіншілері (М.Қозыбаев, М.Қойгелдиев) оны ұлттық –
демократиялықпартия деп санайды. Шынында да, Алаштықтар капитализмді құру
немесе тек таза ұлттық мемлекетті орнатуды өздеріне бағдарламалық мұрат
етіп қойған жоқ.. олар саяси еркіндікті аңсады, өркениеті адамгершілікті
қоғам құрғылары келді. Бұл буржуазиялық – ұлтшүылдық емес, жалпы
демократиялық мақсатқа жатады.
Алаш теориясы сияқты 1917 жылдың күзінде Қазақстанда Үш жүз деген
партия құрылды. Оның басшысы Қ. Тоғызов деген болатын. Ол большевиктерге
бағдар ұстап Алаш партиясының басты оппоненті болды.
1918 жылы 1 қаңтарда Семейде большевиктердің ұйымы құрылды. Ал кеңес
өкімет кезінде, көпшілікке белгілі жалғыз басқарушы партия СОКП болды.
Қазақстан тарихында шұғыл бет бұрысболып, өшпес іс қалдырған
Алматыдағы 1986 жылғы желтоқсан оқиғасы. Ол жалғыз біздің елді ғана емес,
бұрыңғы Кеңес Одағына кірген елдердің барлығын дүр сілкіндірді. Қазақ
жастары бірінші болып орталықтың отаршыл саясыты мен әкімшіл - әміршіл
жүйесіне ашық қарсылық білдіріп, тайсалмастан, батыл шегуге шықты. Бұл
көтеріліс азатық жолындағы күреске, жаңа саяси ұйымдар мен қозғалыстардың
пайда болуына түрткі болды. 1987 жылы шілдеде СОКП Орталық Комитетінің
қазақ халқын ұлтшыл деп кінәлаған қаулысы жағдайды одан әрі асқындырып
жіберді. Қазақтың ұлттық санасын дамыту, өзінің шыққан тегіне бет бұру,
тілін, дінін, ұлттық мәдениетіндамыту керектігін дәлелдеп, алға тартып
бастамашы топтар пайда бола бастады. Осы мәселелерді бірінші болып көтерген
Желтоқсан қозғалысы дүниеге келді, ейін (1990ж. мамырда) счоның негізінде
осы аттас партия құрылды.
Республиканың саяси өмірінде Қазақ ССР-індегі қоғамдық бірлестіктер
туралы заңы айтарлықтай рқл атқарды. Ол азаматарға қоғасдық ұйымдар құру
еркіндігіне кепілдік берді. Бейресми саяси партиялар мен бірлестіктер заңды
жұмыс істеуіне мәіртебе алды. Олар тіркеуден өткеннен кейін халық
депутаттығына талапкерлерді ұсынуға құқылы.
Республикадағы алғашқы қоғамдық-саяси құрылымдар Коммунистік партияға
оппозиция ретінде пайда болды. Кейінірек, тәуелсіздікті алып, жаңа
конституцияға дайындыққа байланысты саяси күроестің басты мәселелері болып
азаматтық, мемлекеттік тіл, жердің жеке меншңкке сатылуы және т.б. қойылды.
Егер Республика аумағында белді рқл атқарған белді рөл атқарған (көбі
әлі де атқарып жүрген) бірнеше партиялардың бағыт-бағдарламарына, іс-
әрекеттеріне тоқталсақ, олар мыналар:
Ұлттық-демократиялық Желтоқсан партиясы. Жоғарыда айтылғандай, бұл
қозғалыстың тууына түрткі болған 1986 жылғы желтоқсан оқиғалары болды.
Ұйымдасуы жағынан бұл қозғалыс 1989 жылдың көктемінде қалыптасты. 1990
жылғы мамырда Әділет, Азамат, Жерұйық, Кәусар бұлақ, Форум
қаралды. Сонда Желтоқсан қоғамдық комитетінің негізінде осы аттас
партияның құрылғаны туралы декларация қабылданды.
Партияның бағдарламасында республиканың саяси және экономикалық
егемендігі үшін, мемлекеттік тіл қазақ тілі болуын, 1986 жылғы Желтоқсан
оқиғалары құрбандарын орынсыз тағылған кінәдән толық ақтау, оларға саяси
құрбандар мәртебесін беру, Қазақстаннан тыс жерлерде тұратын отандыұтармен
тығыз байланыс ұйымдастару, ислам дінінің қайта өркендеу жолында күрес
жүргізу көрсетілген.
Қазақстанның республикалық Азат партиясы. Ол өзінің тарихын 1990
жылғы шілдеде болған Қазақстанның азаматтық Азат қозғалысының құрылтай
конференциясынан бастайды. 1991 жылғы 4 қыркүйекте Азат қозғалысының
құрылтай конференциясында парламент тұрпатындағы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz